POLSKIE TOWARZYSTWO NAUTOLOGICZNE POLISH NAUTOLOGICAL SOCIETY GDYNIA NAUTOLOGIA DAR POMORZA NADAL W SŁUŻBIE

Transkrypt

1 POLSKIE TOWARZYSTWO NAUTOLOGICZNE POLISH NAUTOLOGICAL SOCIETY GDYNIA Rok XLVIII 2013 Nr 150 NAUTOLOGIA Daniel Duda DAR POMORZA NADAL W SŁUŻBIE Dar Pomorza zbudowano w 1909 roku w znanej stoczni Blohm & Voss w Hamburgu 1 z przeznaczeniem do przygotowywania kadr dla niemieckiej marynarki handlowej 2. Statek budowano pod nadzorem inspektorów niemieckiego towarzystwa klasyfikacyjnego Germanischer Lloyds, a po zbudowaniu jednostka otrzymała najwyższą klasę +100A4LE ze wzmocnieniami lodowymi. Kadłub o konstrukcji poprzecznej, nitowanej, został zwodowany 28 września (inne źródła podają 12 października) 1909 roku. Statek nazwano Prinzess Eitel Friedrich [znak wywoławczy NGWP] i przekazano na własność kompanii Deutscher Schulschiff-Verein. E. V. (Niemieckie Stowarzyszenia Statków Szkolnych). Matką chrzestną statku była córka wielkiego księcia von Oldenburga, protektora związku Zofia Charlotte, żona syna cesarza Wilhelma II, księcia Eitel Friedricha, który dał imię fregacie. Portem macierzystym dla żaglowca był stary niemiecki port Oldenburg 3. Żaglowiec pod dowództwem kapitana Richarda Dresslera, który przeszedł wraz z częścią załogi ze statku żaglowego Grossherzogin Elisabeth 4, rozpoczął służbę 6 kwietnia 1910 roku. Mając na pokładzie 175 uczniów wyszedł w morze i do końca pierwszej wojny światowej był statkiem szkolnym niemieckiej marynarki handlowej. Po klęsce Niemiec został przekazany Francji w ramach odszkodowań wojennych, a w roku 1922 został przekazany towarzystwu Societe Anonyme de Navigation Les Armateurs Francaise z siedzibą w Paryżu. Planowano nadać mu francuską nazwę Colbert, od nazwiska ministra marynarki Ludwika XIV. Francuskie zamierzenia nie doszły do skutku i w 1926 roku statek stał się własnością bogatego barona Arnolda de Foresta, członka brytyjskiej Ochotniczej Rezerwy Marynarki Wojennej (Royal Naval Volunteer Reserve RNVR), stale mieszkającego we Francji w uzdrowisku w Biarritz. Żaglowiec w tym czasie niszczał, był opuszczony, brudny. Takielunek i inne elementy ulegały korozji, jedynie znawcy mogli ocenić jego piękną, aczkolwiek zaniedbaną sylwetkę. Zacumowany był w francuskim porcie Saint Nazaire aż do lata 1929 roku, kiedy to został zakupiony przez Polaków, by zastąpić wysłużony statek szkolny Lwów. Komitet Floty Narodowej Nieco wcześniej w Polsce na szczeblu centralnym podjęta została inicjatywa, która w założeniu jej inicjatorów miała przy- 1 Założona 5 kwietnia 1877 r. przez Hermanna Blohma i Ernesta Vossa, na wyspie Kuhwerder, prawie w środku Wolnego Hanzeatyckiego Miasta Hamburga. Od 1966 roku jest w składzie koncernu Thyssen Industrie AG i nadal zajmuje się budową statków, okrętów i samolotów. Zbudowano w niej między innymi znane statki żaglowe: Peking, Pamir, Passat, Dar Pomorza Gorch Fock. Wybudowano w niej statek pasażerski Wilhelm Gustloff, ale też pancernik Bismark, dziesiątki U-Bootów, samoloty. Obecnie buduje jednostki dla Deutsche Maine i na eksport ( 2 Skład załogi stałej ustalono (wg B. Hurasa): kapitan statku, I oficer, oficer nawigacyjny, lekarz, intendent, nauczyciel nawigacji, 4 oficerów wachtowych, 16 podoficerów, 5 stewardów, 2 kucharzy i piekarz. Uczniowie 30 kadetów tzn. kandydatów na oficerów, 7 starszych marynarzy, 30 marynarzy pokładowych i 163 jungów pierwszorocznych kandydatów na marynarzy. (B. Huras). Statek dysponował następującymi łodziami: dwoma welbotami o długości 9,5 m umieszczonymi na pokładzie głównym, za kambuzem (na jednym z nich umieszczono bączek), cztery kutry 8,5 metrowe na żurawikach pokładu rufowego i rostrach nad pokładem głównym, jolka żaglowa i gig kapitański, również umieszczony na rostrach przy kambuzie. Gig również mógł być podwieszany na rufie (M. Twardowski, Fregata Dar Pomorza, Gdańsk 2009, s. 14). Po przebudowie w duńskiej stoczni Nakskov w dokumencie Karta ewidencyjna (podajemy za M. Twardowskim, s. 63) wystawiona w dniu 1 lipca w 1936 r. (ważna do 1 lipca 1939) podaje: Statek posiada następujące środki ratunkowe 6 łodzi ratunkowych obliczonych na 180 osób. Zbadanych pasów ratunkowych 92 i zbadanych kół ratunkowych 12. Należy szukać dalszych dokumentów związanych z wyposażeniem ratowniczym statku. Jako przykład w podróży zimowej w roku 1938 na burcie było praktykantów Państwowej Szkoły Morskiej (pokład, maszyna, kandydaci na wydział administracyjny 75) oraz 20 jungów. Załoga (ponad 20 osób), a więc zostały przekroczone uprawnienia wynikające z karty ewidencyjnej z lipca 1936 r. W rejsie bałtyckim w roku 1939 brało udział ponad 180 osób, są to problemy do dalszych badań. 3 Oldenburg miasto o prawach miejskich uzyskanych w 1345 roku, była siedziba hrabiów Oldenburgów. Położone nad rzeką Hunte i nad Kanałem Kusten ( pl.wikipedia.org./wiki/oldenburg ) 4 Grossherzogin Elisabeth zwodowany został 7 stycznia 1901 r. w stoczni J.C. Tecklenborg w Geestemunde. Była to pełnomorska fregata, bez napędu, jako pierwsza na świecie zaprojektowana i zbudowana do celów szkoleniowych, dla Deutscher Schulschiff Verein. Statek posiadał wraz z bukszprytem długość 92,1 m, pojemność 1260 BRT, NRT 721, załoga liczyła 34 osób, mogła zabierać jednorazowo 151 uczniów. Na statku tym jako szesnastolatek Tadeusz Ziółkowski, w przyszłości pierwszy kapitan Lwowa zdobywał szlify marynarskie (M. Twardowski, Fregata..., op. cit., s. 16, Iternet: C5%82kowski). Nautologia 2013, nr 150

2 Wodowanie kadłuba Prinzess Eitel Friedrich w hamburskiej stoczni Blohm & Voss. CMM Gdańsk nieść Polsce flotę statków handlowych, bez obciążania budżetu państwa. Działając na mocy artykułu 44 Konstytucji ogłoszono ustawę o następującej treści: Ustawa z dnia 16 lutego 1927 r., o Komitecie Floty Narodowej. W art. 1 postanowiono; W celu skoordynowania działalności poszczególnych instytucji, grup społecznych oraz osób, dążących do utworzenia floty morskiej, ustanawia się Komitet Floty Narodowej. W art. 2 postanowiono: Prezydium Komitetu Floty Narodowej stanowią: Marszałek Sejmu jako przewodniczący, dalej Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów względnie jego zastępca, oraz prezes sejmowej komisji morskiej. Nadto w skład Komitetu wchodzą: prezes sejmowej komisji przemysłowo-handlowej, Minister Spraw Wojskowych, Minister Przemysłu i Handlu, Minister Komunikacji oraz Minister Robót Publicznych. W razie potrzeby zaprasza prezes Komitetu na posiedzenie innych przedstawicieli Sejmu i Senatu. Godzi się przytoczyć art..8 cytowanej ustawy: Członkowie Komitetu Floty Narodowej nie pobierają wynagrodzenia za udział w pracach Komitetu. Ustawę podpisali: Prezydent Rzeczypospolitej. Ignacy Mościcki, Prezes Rady Ministrów Józef Piłsudski i Minister Przemysłu i Handlu Eugeniusz Kwiatkowski W 1928 roku obchodzono uroczyście w kraju dziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości. Ogólnopolski Komitet obchodu uroczystości w październiku 1928 roku zaproponował, aby dla upamiętnienia tej rocznicy każda dzielnica Polski ufundowała trwały pomnik. Jak podaje Benedykt B. Grabowski, w odpowiedzi na ten apel w dniu 28 października 1928 r. w auli Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu (ówczesna stolica województwa pomorskiego) zebrani przedstawiciele społeczeństwa powołali Wojewódzki Komitet Obchodu Dziesięciolecia. Komitet konstytuuje się w następującym składzie: prezes dr Józef Wybicki, generałowie Leonard Skierski i Leon Berbecki, ksiądz Żynda, inni. W wyniku dyskusji postanowili ufundować taki pomnik. Pośród licznych propozycji zwyciężył wniosek podpułkownika Hoszowskiego, aby akcję zbiórki środków pieniężnych powiązać z niemrawo rozwijającą się inicjatywą Komitetu Floty Narodowej. W protokole zebrania, jak podaje B. B. Grabowski, czytamy:... chcemy kupić statek i nazwać go Pomorze, aby czynem zadokumentować przed całym światem jak dalece ziemia pomorska jest z całą Polską związana. Będzie to statek handlowy. Inicjatywa ta została przychylnie przyjęta przez centralny Komitet Floty Narodowej: Warszawa, dnia 26 stycznia 1929 r. Komitet Floty Narodowej Warszawa, Elektoralna 2. Dz. Nr. 443 Do Wojewódzkiego Komitetu Floty Narodowej w Toruniu Odpowiadając na list z dnia 16 b. m. i powołując się na ustawę z dnia 16 lutego 1927 r. o Komitecie Floty Narodowej art. 7. regulaminu dla członków wspierających Komitet Floty Narodowej i Kół Miejscowych, zawiadamiamy, że Komitet Floty Narodowej uznaje i zatwierdza Wojewódzki Komitet Obchodu 10-lecia Niepodległości jako Komitet Wojewódzki Floty Narodowej na przeciąg 3 lat. Wojewódzki Komitet Obchodu 10-lecia Niepodległości (Wojewódzki Komitet Floty Narodowej) jako zatwierdzony może rozpocząć swą działalność. W pracy nad rozwojem tej tak ważnej z państwowego punktu widzenia akcji, przesyłamy serdecznie Szczęść Boże. Jednocześnie wyjaśniamy, że Wojewódzki Komitet Obchodu 10-lecia Niepodległości (Wojewódzki Komitet Floty Narodowej) może posługiwać się wszystkimi Kołami Komitetu Floty Narodowej powiatowymi i miejscowymi, istniejącymi jak również nowopowstałymi na terenie Województwa Pomorskiego. Wszystkie zebrane fundusze z terenu Województwa Pomorskiego zostają przeznaczone na zakup okrętu Pomorze. 2 Nautologia 2013, nr 150

3 Celem orjętowania się w rozwoju akcji prosimy o nadsyłanie do Centrali Komitetu Floty Narodowej w Warszawie miesięcznych informacyjnych sprawozdań. Z poważaniem Sekretarz Centralny K. Fl. N. /-/ gen. M. Zaruski(*) (odpis w zbiorach PTN) Członkowie Wojewódzkiego Komitetu Obchodu Dziesięciolecia energicznie przystąpili do niezbędnych prac organizacyjnych, wykorzystując do tego władze wojewódzkie: Wojewódzki Komitet Obchodu Dziesięciolecia Niepodległości Rzeczypospolitej Toruń, dnia 11 marca 1929 roku Kopernika 5. tel L.dz.3/org./S./29. Do JW. Pana Wojewody Pomorskiego Wiktora Lamota W Toruniu W związku z Okólnikiem P. Wojewody Pomorskiego 1. dz. VI D. 7074/28 z dnia 6 grudnia 1928 r. oraz pismem tut. z dnia 19 lutego b.r. uprzejmie prosimy o przystąpienie do zorganizowania na podległym JW. Panu terenie, Powiatowego Komitetu Floty Narodowej oraz Kół miejskich i wiejskich według następujących wytycznych: I. Organizacja Powiatowych Komitetów Floty Narodowej: Na terenie każdego powiatu oraz w miastach wydzielonych Toruniu, Grudziądzu i Gdyni, tworzy się Powiatowy (Toruński, Grudziądzki i Gdyński) Komitet Floty Narodowej z siedzibą w mieście powiatowem, wzgl. w Toruniu, Grudziądzu i Gdyni. II. W skład Powiatowego (Toruńskiego, Grudziądzkiego i Gdyńskiego) Komitetu Floty Narodowej wchodzą: Jako przewodniczący: Starosta (Prezydent Miasta) oraz zaproszeni przez Pana Starostę (Prezydenta): a. przedstawiciele urzędów państwowych i komunalnych, b. komendant garnizonu oraz ewent. zaproszeni w porozumieniu z Komendantem Garnizonu, przedstawiciele Oddziałów wojskowych, c. przedstawiciele duchowieństwa, d. inspektor szkolny, e. kierownicy wzgl. dyrektorowie wszystkich szkół, f. przedstawiciele wszystkich organizacji zawodowych (rolnictwa, przemysłu, kupiectwa, rzemiosła, robotników i wolnych zawodów), g. dyrektorowie instytucji finansowych (państwowych, komunalnych i prywatnych), h. przedstawiciele stowarzyszeń i związków społecznych, oświatowych, P.W. itd., i. przedstawiciele prasy lokalnej. III. Zakres działania Komitetu Powiatowego: Do zakresu działania Komitetu Powiatowego należy: a. Zorganizowanie w każdej gminie miejskiej i wiejskiej Koła Floty Narodowej, b. Propaganda budowy Floty Narodowej na terenie działania Komitetu przez odczyty, przedstawienia, zebrania, prasę itd., c. Współdziałanie z Wojewódzkim Komitetem Obchodu Dziesięciolecia Niepodległości (Wojew. Kom. Fl. Nar.), w akcji zbiórki na rzecz statku Pomorze szczególnie na terenie Wolnych Zawodów i różnych zrzeszeń społecznych. d. Czuwanie nad działalnością Kół Floty Narodowej, e. Opracowywanie sprawozdań z działalności Kół Floty Narodowej, na terenie powiatu. IV. Wydział Wykonawczy Komitetu Powiatowego: Organem pracy Komitetu Powiatowego jest wybrany na przeciąg jednego roku przez Plenarne Zebranie Komitetu Wydział Wykonawczy, złożony z 7-u osób: 1. Przewodniczącego, 2. Zastępcy przewodniczącego, 3. Skarbnika, 4. Sekretarza, 5. Referenta organizacyjnego, 6. Referenta propagandy, 7. Inspektora powiatowego (Kontrolera Kół). Wydział Wykonawczy zbiera się w zasadzie dwa razy. V. Komitet Powiatowy zbiera się w zasadzie dwa [brak tekstu D. D.] VI. Organizacja Kół gminnych: Na terenie każdej gminy organizuje Komitet powiatowy Koło Floty Narodowej. Do czynnej pracy w Kole gminnym powołani być winni: wójt, sołtys, przedstawiciel obszaru dworskiego i całe nauczycielstwo gminy. Na terenie miast będących w związku powiatowym organizuje Komitet Powiatowy Miejskie Koła Floty Narodowej z burmistrzem na czele. Koła miejskie organizuje się analogicznie jak Komitet powiatowy (patrz ustęp 2). Koła Floty Narodowej działają na podstawie Regulaminu dla Kół Floty Narodowej. VII. Ogólne uwagi: Organizacja Komitetów powiatowych Floty Narodowej winna być ukończoną, w zasadzie do 15-go kwietnia br. O zebraniach organizacyjnych (termin i miejsce) prosimy dość wcześnie powiadomić sekretarjat Wojewódzkiego Komitetu Obchodu Dziesięciolecia Niepodległości (Wojew. Kom. Fl. Nar.) celem ewent. przygotowania referenta i materjału propagandowego. Do niniejszego dołączamy l-en egz. Statutu Wojewódzkiego Komitetu, l-en egz, broszury propagandowej oraz 1-en egz. Ustawy z dnia 16-go lutego 1927 r. o Komitecie Floty Narodowej. W tym czasie dobiegała końca służba starego statku szkolnego Lwów (sygnał wywoławczy PBAL). Zbudowany w roku 1869 w angielskiej stoczni Grayson Roll and Clover Co. w Birkenhead, w chwili zakupu przez Polskę miał już 51 lat. Na przełomie lat 1929/30 liczył sobie ponad 60 lat trudnej służby w transporcie 5 Działalność generała M. Zaruskiego w Komitecie Floty Narodowej znalazła się w obliczu krytyki, rozwiązanie Komitetu nastąpiło na skutek niegospodarności stwierdzonej w wyniku działania Najwyższej Izby Kontroli Państwa. Liga Morska i Rzeczna, a potem Liga Morska i Kolonialna już na gdyńskim zjeździe w 1930 roku postulowała całkowite przejęcie zbiórki środków pieniężnych na rozwój floty handlowej i wojennej. Na mocy art. 44 Konstytucji Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki wydał ustawę z dnia 10 marca 1932 roku o likwidacji Komitetu Floty Narodowej, w art. 2 ustawy podano: Dalsze gromadzenie funduszów na rzecz budowy polskiej floty morskiej oraz koordynacja działalności poszczególnych instytucji i osób, współdziałających w zbieraniu funduszów na ten cel, będzie przez Radę Ministrów powierzone stowarzyszeniu ( ) (Dz.U. nr 29, poz. 289). Obszerniej: Nautologia 2013, nr 150 3

4 różnych towarów, w tym prawie dziesięciu lat szkolenia kadr dla Polskiej Marynarki Handlowej i Marynarki Wojennej. Ciągły brak środków na szkolenie i utrzymanie statku nie wpływał dobrze na jego stan techniczny. Lwów Kolebka nawigatorów, tak pięknie nazwana przez Karola Olgierda Borchardta wsławiony pierwszym w historii Polski na morzu przecięciem równika, pod dowództwem kpt. ż. w Tadeusza Ziółkowskiego w dniu 13 sierpnia 1923 roku, dobiegał swoich dni. Zakup nowego statku szkolnego dla Szkoły Morskiej stawał się sprawą pilną tym bardziej, że Szkoła (którą właśnie przenoszono do Gdyni) miała otrzymać wspaniały gmach wraz z internatem dla słuchaczy, wiele dobrze wyposażonych gabinetów i pracowni, sal wykładowych, laboratorium meteorologiczne, zainstalowaną krótkofalówkę, warsztaty szkolne, kuźnię, ślusarnię, stolarnię, basen kąpielowy (jedyny w Gdyni), nowoczesny gmach dla personelu dydaktycznego i pomocniczego, salę gimnastyczną, pracownię robót linowych, ambulatorium z pomieszczeniami szpitalnymi, gabinet lekarski, fryzjernię. Środków w kraju nigdy nikt zbyt wiele nie posiadał, kasa państwa z reguły była pusta, budżet ledwo się dopinał, kraj ciągle był na dorobku po wielkich zniszczeniach wojennych i w wyniku rabunkowej trwającej ponad 140 lat grabieży przez trzy zaborcze państwa. Dlatego w cichej współpracy kadry Szkoły Morskiej, pomorskich społeczników i pracowników MPiH powstał plan zakupu nowego żaglowca ze środków społecznych. W czerwcu 1929 r. wojewoda Pomorski [Wiktor Lamot] 6 zwrócił się pismem (znak Nr.S.O.-1/2791./29.) z czerwca 1929 roku do PP. Starostów, Prezydentów Miast i wszystkich Burmistrzów Województwa Pomorskiego z następującym apelem: Zupełna już nieprzydatność statku szkolnego Lwów z powodu wieku i zużycia czyni nader piekącą potrzebę nabycia nowego statku szkolnego dla naszej marynarki handlowej, która już w obecnej chwili w naturalnym swym rozwoju zaczyna cierpieć na brak oficerów. Komitet Wojew. Obchodu Dziesięciolecia postanowił, korzystając z nadzwyczaj dogodnej i korzystnej okazji, zakupić już teraz w wykonaniu uchwały przedstawicieli społeczeństwa pomorskiego oferowany przypadkowo statek szkolny byłej marynarki niemieckiej, znajdujący się w posiadaniu pewnego Francuza. Z uwagi na to, iż opcja na kupno ekspiruje z końcem bież. miesiąca, zachodzi konieczność zmobilizowania prawie całej na ten rok preliminowanej gotówki, aby ta nadzwyczaj dodatnio opinjowana przez fachową ekspertyzę transakcja nie przepadła. W tym celu apeluję do Panów, aby zechcieli pomimo wszelkich możliwych trudności przekazać w najbliższych dniach na ręce skarbnika Komitetu Dyrektora Banku Polskiego w Toruniu p. Kazimierza Junka całą lub przynajmniej przeważną część preliminowanej na ten rok przez tamt. samorząd dotacji. Równocześnie należy zarządzić przesłanie zdeponowanej w Komunalnej Kasie Oszczędności zebranej dotychczas kwoty, o ile taki depozyt tam się znajduje. Podkreślając całe doniosłe propagandowe znaczenie faktu, iż polski statek handlowy szkolny Pomorze, zakupiony ze składek ludności pomorskiej, odwiedzać będzie wszystkie porty świata, proszę Panów o dołożenie wszelkich starań, aby transakcja ta mogła być w najbliższych dniach zawarta, gdyż podobna okazja może się nie powtórzyć, bowiem statków specjalnie budowanych na cele szkolne w sprzedaży zazwyczaj nie ma, budowa zaś nowego przekraczałaby nasze zdolności finansowe. O wadze tej inicjatywy świadczy pismo Dyrektora Departamentu Ministerstwa Przemysłu i Handlu (pismem MZ.2184 z dnia 17 czerwca 1929 r. data zbieżna z rocznicą powołania Tczewskiej Szkoły Morskiej) do Wojewody Pomorskiego:... dziękuję, że Okręgowy Komitet Floty Narodowej zdecydował się nabyć statek szkolny i ofiarować go polskiej marynarce handlowej, mam zaszczyt w imieniu Ministerstwa Przemysłu i Handlu złożyć na ręce Pana Wojewody serdeczne podziękowanie za tak wysoce obywatelski czyn Komitetu. [dalej z polecenia ministra Dyrektor Departamentu zaprosił przedstawiciela OKFN do udziału w Komisji, która wyjechać ma do Francji po zakup tego statku, a wyjazd ma prawdopodobnie nastąpić już w bieżącym tygodniu.] (Kopia w zbiorach PTN) Feralna podróż i remont W listopadzie 1929 roku podpisano umowę (Formule de contract) z holenderskim Towarzystwem Oceanicznego Holowania i Ratowania, który wówczas znajdował się w czołówce światowych specjalistów z zakresu ratowania i holowania. Dnia 9 grudnia 1929r. do Saint Nazaire, na statek, który miał przyjąć nazwę Pomorze przybył mianowany kapitan kpt. ż.w. Konstanty Maciejewicz, a wraz z nim bosman Jan Kaleta, starszy sternik Józef Grzelak i marynarz Tadeusz Klusiewicz. Dnia 12 grudnia 1929 roku wieczorem przyjechał bezpośrednio z Gdyni wyznaczony na pierwszego oficera kapitan żeglugi małej Tadeusz Meissner wraz z małżonką Ireną, poślubioną w październiku 1929 roku, a więc miał to być rodzaj podróży poślubnej. Prace przygotowawcze do przeholowania statku z Saint Nazaire do duńskiej stoczni w Nakskov trwały do 19 grudnia 1929 roku. Reje w liczbie piętnastu sztuk i górne części masztów złożono na pokładzie i zamocowano w taki sposób, aby nawet przy największych przechyłach statku nie mogły poruszyć się z miejsca. Sprawdzono szczelność wszelkich iluminatorów i zaślepiono je, sprawdzono szczelność drzwi wodoszczelnych, zamknięto włazy do zbiorników ze słodką wodą, przeprowadzono przegląd i wyremontowano pompę pożarową i pompę słodkiej wody. Wszystkie części ruchome na statku zamocowano, aby nie mogły się przemieszczać w czasie przechyłów bocznych statku. Prace przygotowawcze wykonywano w celu zmniejszenia kosztów związanych z przeholowaniem jednostki, a zabezpieczenie statku na czas holowania i wykonane w związku z tym wszelkie zabezpieczające prace skrupulatnie zostałyby policzone przez doświadczonych holenderskich ratowników. 19 grudnia 1929 roku na statek przybyła sześcioosobowa grupa załogi holenderskiej, która stosownie do kontraktu miała pełnić służbę na statku Pomorze w czasie holowania, powiedzmy trudnego w okresie zimowym, poprzez obszar nie cieszący się dobrą opinią, do duńskiego portu w Nakskov. Polska załoga zgodnie z kontraktem powinna zejść z Pomorza i odbyć podróż do Nakskov koleją. Konstanty Maciejewicz postanowił jednak, że załoga pozostanie na burcie statku, będzie poznawać statek, jego walory, przygotowywać pełną dokumentację remontową, śledzić proces holowania statku. Studiując po latach dokumentację można jedynie powiedzieć, że była to słuszna i jedyna z możliwych decyzji w tym czasie. To już był nasz, polski statek, to był znaczący krok w budowie Polski Morskiej, w procesie nauczania na najwyższym światowym poziomie. To rozumiała polska załoga Pomorza, do której z pewnością należy zaliczyć również panią Irenę Meissner, która nie szczędziła sił pomagając ciężko pracującej załodze czy pełniąc funkcje gospodyni domowej i funkcje pielęgniarskie. Konstanty Matyjewicz-Ma- 6 Prezydent Rzeczypospolitej postanowieniem z dnia 12 lipca 1929 roku mianował Wiktora Lamota Wojewodą Pomorskim ( pan_prezydent rzeczypospolitej.html). Nautologia 2013, nr 150

5 Pomorze w czasie wejścia do duńskiej stoczni w Nakskov ciejewicz kapitan dalekiej żeglugi, otrzymał Złoty Krzyż Zasługi [nr 3831/or/31, przyznany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzeniem z dnia 9 listopada 1931 r. nr 4559/or/31 po raz pierwszy za zasługi przy ratowaniu zagrożonego statku szkolnego Dar Pomorza [w posiadaniu D.D.]. Z opóźnieniem 52-godzinnym w dniu 21 grudnia 1929 roku o godzinie wieczorem przypłynął holenderski holownik morski firmy holowniczo-ratowniczej L. Smith and Co. Internationale Sleepdienst N.V. o nazwie Poolzee, mocy silnika określonej przez kpt. ż.m. Tadeusza Meissnera na około 1000 KM 7. Powodem opóźnienia przyjścia o dwie doby był bardzo silny sztorm, w którym jeden z członków załogi holownika złamał rękę, a kilku odniosło lżejsze obrażenia, sam holownik też odniósł pewne szkody, między innymi wgięcia i rozbite bulaje. Jednak na prośbę kapitana Poolzee Firma L. Smith and Co, przysłała do holowania drugi holownik o mocy 1000 KM i nazwie Witte Zee, który włączył się do akcji w dniu 31 grudnia 1929 r. Po odejściu z akcji holowniczej holownika Poolzee włączył się do akcji 950-konny holownik Indus. Po dramatycznym rejsie, w którym biskajski sztorm omal nie zabrał nowego nabytku Państwowej Szkoły Morskiej, fregata została przeholowana do renomowanej duńskiej stoczni Skibsvaerft w Nakskov, która wygrała przetarg na wykonanie prac remontowych, przebudowy i prac adaptacyjnych. W dniu 9 stycznia 1930 r. o godzinie około Pomorze, po nieustępliwej walce z zimowym oceanem i Morzem Północnym, w czasie której załoga wykazała się najwyższymi walorami marynarskimi i poświęceniem, graniczącym z ryzykiem, zakończono cumowanie. Pod czujnym okiem kapitana żeglugi wielkiej Konstantego Maciejewicza rozpoczął się remont, przebudowa i przystosowanie fregaty do zadań szkolenia praktycznego słuchaczy zgodnie z wymogami przyszłego armatora statku Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni i administracji morskiej. Postępy przy przebudowie śledził też nowy dyrektor Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni komandor porucznik Adam Mohuczy (kawaler Krzyża Virtuti Militari, pierwszy komendant Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej), powołany na to stanowisko w dniu 1 sierpnia 1929 r., który utrzymywał ciągły kontakt z komendantem Daru, a podczas kilkukrotnych inspekcji przebiegu remontu w Nakskov, dawał wytyczne i zalecenia wykonania dodatkowych prac, mając na uwadze zwiększenia bezpieczeństwa pływania, godnych pomieszczeń dla załogi statku i słuchaczy. Armator, a było nim Ministerstwo Przemysłu i Handlu, powziął decyzję, że statek przejdzie pod nadzór towarzystwa klasyfikacyjnego Lloyd s Register of Shipping, dokumentacja remontu szybko znalazła się na biurku Szefa tej największej instytucji klasyfikacyjnej w Londynie. 27 stycznia 1930 roku inspektorzy Lloyda, znaleźli się na burcie Pomorza w Nakskov i przystąpili do pracy. Zakres prac w syntetyczny sposób przedstawił cytowany już Bohdan Huras: Zasadniczym elementem przebudowy było zakup i zainstalowanie silnika napędowego łącznie z linią wałów, instalacją maszynową oraz co się z tym wiąże, zmianą całej rufowej części podwodnej. Zainstalowano silnik zamówiony w firmie MAN w Augsburgu typu G6V u 50 o mocy nominalnej 430 KM. Silnik odebrano komisyjnie profesor dr L. Eberman z Politechniki Lwowskiej, inż. Witold Komocki ze Szkoły Morskiej w Tczewie, przedstawiciel Lloyda i stoczni w Nakskov. Wykonano fundament pod silnik, zainstalowano wiele urządzeń pomocniczych, zbiorniki paliwa, wykonano nową instalację oświetleniową, zakupiono i zainstalowano dwie nowe kotwice okrętowe, uszyto komplet nowych żagli, odremontowano i uzupełniono zestaw łodzi ratunkowych, zlikwidowano gig kapitański i jego żurawiki na rufie. Lloyd s przyznał statkowi klasę najwyższą 100A Bohdan Huras pisze: Dlaczego kapitan holownika Poolzee dysponującego mocą maszyn 750 KM porzucił znajdujący się w niebezpieczeństwie powierzony jego opiece statek? (B. Huras, Zagadki Daru Pomorza, Morze 1986, nr 8, s. 20). 8 Tamże, s. 22. Nautologia 2013, nr 150 5

6 Dyrektor PSM kmdr por. Adam Mohuczy zdawał sobie sprawę, że tylko gruntowny remont statku i dobre wyposażenie we wszelką aparaturę, urządzenia i pomoce stworzy laboratorium praktycznego przygotowania słuchaczy Państwowej Szkoły Morskiej do czekającego ich trudnego zawodu oficera Polskiej Marynarki Handlowej. Wiedział też, że po zejściu statku ze stoczni i wejściu do eksploatacji nie otrzyma żadnych dodatkowych środków ze szczupłej wciąż kiesy ministra finansów, bowiem pamiętać musimy, że kraj objęty był wówczas wielkim bezrobociem, a młodzi polscy armatorzy musieli niektóre statki wyłączyć z eksploatacji. Z przebudowy jednostki i przystosowania jej do zadań praktycznego szkolenia słuchaczy Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni wszyscy zdali egzamin. Pierwsze lata służby W dniach 1 10 maja 1930 roku odbywały się w Państwowej Szkole Morskiej w Gdyni egzaminy państwowe dla słuchaczy kończących naukę teoretyczną. Do egzaminów na Wydziale Nawigacyjnym przystąpiło łącznie 26 słuchaczy i eksternistów. W dniu 14 maja 1930 roku, po zakończeniu egzaminów, słuchacze pierwszego kursu nawigacyjnego zaokrętowali na wysłużony żaglowy statek szkolny Lwów, na którym udali się do Nakskov w celu zaokrętowania na nowo nabyty i przebudowany statek, który w tym czasie zmienił nazwę na Dar Pomorza. Statek był po generalnym remoncie, przeprowadzonym pod nadzorem Lloyds Register of Shipping. Dar otrzymał najwyższą klasę 100A1, ale przejęcie go od stoczni i doprowadzenie jego wyglądu do perfekcji to zadanie słuchaczy skierowanych na pierwszą podróż do Gdyni. Zadaniem głównym słuchaczy skierowanych na Dar Pomorza, było przemieszczenie wszystkiego co można z Lwowa na nową jednostkę, doprowadzenia go do kraju w idealnej czystości i sprawności oraz odbycie programowej praktyki wakacyjnej, przewidzianej programem studiów i wymaganiami Urzędu Morskiego w Gdyni, jako organu państwowej administracji morskiej. Zaokrętowani słuchacze praktykę odbywali wraz z nowym naborem na rok 1930/1931. Tych ww. 26 słuchaczy należy uznać za pierwszych praktykantów zaokrętowanych na Darze Pomorza do odbycia praktyki przewidzianej programem nauczania Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni i wymaganiami administracji morskiej. Statek wyszedł z Nakskov 17 czerwca, kierując się na Gdynię do swego macierzystego portu. Nikt chyba wówczas nie przypuszczał, że z nim zostanie związany na stałe. Na redę gdyńskiego portu został doprowadzony późno w nocy w dniu 19 czerwca 1930 roku. W dniu 13 lipca 1930 roku odbyła się na Darze Pomorza uroczystość podniesienia bandery. W czasie mszy świętej celebrowanej przez biskupa pelplińskiego dra Stanisława Okoniewskiego, powiedział on, że statek ten jest symbolem tego, co zbiorowy, silny ruch może zdziałać. On też dokonał poświęcenia żaglowca. Z drewnianej pięknie wykonanej skrzyni Maria Janta-Połczyńska wydobyła galową banderę z biało-czerwonym, ręcznie wyhaftowanym znakiem Orła Białego, ów dar serdeczny kobiet pomorskich. Po poświęceniu jej przez ks. biskupa Stanisława Okoniewskiego, została przez komendanta fregaty Konstantego Maciejewicza wciągnięta na flagsztok. Bandera ta została wyeksponowana w Sali Tradycji Akademii Morskiej w Gdyni z dniem przejęcia Daru Pomorza przez Centralne Muzeum Morskie w Gdańskie. Dziś na statku-muzeum Dar Pomorza znajduje się wierna kopia bandery przekazanej w dniu 13 lipca 1930 r. przez Marię Janta-Połczyńską. Pomorzanie główni bohaterowie tej uroczystości z godnością pełnili swe obowiązki. Przekazując nowo nabyty żaglowy szkolny statek Polsce Leon Janta-Połczyński, szef pomorskiego Komitetu Floty Narodowej i minister rolnictwa (pierwszy przewodniczący komitetu dr Józef Wybicki już nie żył) takimi słowy zwrócił się do zebranych: Województwo pomorskie jako kraj rolniczy nie upatrzyło sobie jako dar dla Rzeczypospolitej wieńca żniwnego, lecz właśnie okręt pomorski ( ) Wskazuje to, że czas podnieść czoło od zagonów, w które jesteśmy zanadto zapatrzeni i skierować je na horyzonty morza(.) Dar Pomorza jest czynem pozytywnym ( ) Okrętowi daję na drogę pozdrowienia rolników Szczęść Boże! Żaglowiec odebrał od Leona Janty-Połczyńskiego współtwórca Gdyni, najwybitniejszy działacz gospodarczy II Rzeczypospolitej minister Eugeniusz Kwiatkowski, wówczas minister przemysłu i handlu oraz zwierzchnik całej polskiej gospodarki morskiej, reprezentował jednocześnie Prezydenta Rzeczypospolitej (nasuwa się pytanie czy ten wielki mąż stanu w zakupie i generalnym remoncie fregaty nie miał największego udziału). Oto, co powiedział: Czyż to przypadek, że w dniu dzisiejszym zbiegają się rocznice: 520 bitwy pod Grunwaldem i rocznica smutnego plebiscytu na Warmii i Mazurach i dzisiejszy czyn społeczeństwa pomorskiego, które ofiarowało ojczyźnie statek szkolny Dar Pomorza? Grunwald to znamię charakteru Polski, tego charakteru, który zwyciężywszy wroga, zapomniał o zwycięstwie. Plebiscyt na Warmii i Mazurach to oczywista zapłata za wiekowe niezrozumienie problemu morza ( ) Wszystkie nieszczęścia Polski, jej obywateli, są rezultatem setek lat niezrozumienia morza przez polskie czynniki miarodajne ( ) Dla nas nie jest to piękne, co widzimy na tym statku. Dla nas pięknym jest to, że Pomorze, najbliższa morzu dzielnica, sama pragnie utrwalić podstawy państwa zrozumienia morza. Tu jest szkoła naszego myślenia, tu kontakt bezpośredni ze wszystkimi narodami. Z wybrzeżem łączy się życie Polski, bez niego jej śmierć. Niech Pomorzan czyn obudzi w całej Polsce odruch i zrozumienie Dar Pomorza po podniesieniu bandery, przyjął w dniu 16 lipca 1930 roku 40 kandydatów do Państwowej Szkoły Morskiej i miał udać się w swą drugą podróż pod polską banderą do Guillvinec, miejscowości gdzie omal nie uległ zagładzie w grudniu 1929 roku podczas holowania go z Saint Nazaire do duńskiej stoczni w Nakskov. Jednak trasa została zmieniona i wiodła przez Antwerpię, Havr, dalej wokół Anglii do norweskiego portu Bergen i przez Goteborg, Kopenhagę, by wrócić do swego portu macierzystego portu GDYNI. Już w drugim roku eksploatacji statek wyruszył w pierwszą zimową podróż w dniu 3 października 1931 roku. Po wyjściu na Atlantyk popłynął w kierunku południa żeglując wzdłuż zachodnich brzegów Afryki. Dnia 22 listopada na 1931 roku przekroczył równik na 30 stopni i 31 długości zachodniej. Oczywiście z tej okazji odbył się na nim tradycyjny już chrzest morski. Był to już kolejny trzeci chrzest morski pod polską banderą. Pierwszy miał miejsce na Lwowie, pod dowództwem porucznika marynarki Tadeusza Ziółkowskiego 9 dnia 13 sierpnia 1923 roku. Drugi na Niemnie 9 Tadeusz Ziółkowski dyplom nr 1098 kapitana żeglugi wielkiej otrzymał zgodnie z Art. 18 i 12 Ustawy z dnia 6 lipca 1923 r. o stanowiskach oficerskich w polskiej marynarce handlowej (Dz. U. RP nr 75 poz. 588). Dyplom został przyznany przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu dnia 16 października 1931 r., pod dyplomem istnieje zapis: 1. Dokumenty, na podstawie których dyplom niniejszy przyznano: a). Orzeczenie Komisji Kwalifikacyjnej z dnia b). Dyplom nr 1947 z dnia wydany w Hamburgu. D. i M. Dancewiczowie, Morzu oddany Polsce wierny, Warszawa 2004, s Nautologia 2013, nr 150

7 Cape Horn 1937 r. Fot. Sala Tradycji Akademii Morskiej w Gdyni 24 lutego 1931 roku, w podróży z angielskiego portu Cardiff z ładunkiem 3500 ton węgla i 150 ton drobnicy z przeznaczeniem do urugwajskiego portu Colon na rzece La Plata; statkiem dowodził młody, bo 31-letni kapitan wychowanek pierwszego rocznika Szkoły Morskiej w Tczewie kpt. ż.w. Leon Rusiecki. W okresie międzywojennym statek odbywał szkoleniowe rejsy ze słuchaczami Państwowej Szkoły Morskiej i jungami. Odnotować należy w tym okresie dwa wspaniałe żeglarskie wyczyny tego statku: opłynięcie świata w dniach 13 września 1934 do 3 września 1935 oraz opłynięcie przylądka Horn w marcu 1937 roku. Pomysłodawcą wokółziemskiego rejsu Daru Pomorza był najprawdopodobniej Konstanty Maciejewicz. Wielce pomógł w opracowaniu koncepcji jak również uzyskania przychylności do rejsu kpt. ż.w. Tadeusz Meissner, pierwszy oficer fregaty. Rejs został w ostateczności zaakceptowany przez Ministra Przemysłu i Handlu pułkownika Henryka Floyar-Rajchmana. Statek wyruszył w podróż 13 września 1934 roku sprzed Dworca Morskiego w Gdyni. Odwiedził porty pięciu kontynentów, a w Gdyni zacumował 3 września 1935 roku, po 352 dniach podróży. Kapitanowi statku Konstantemu Maciejewiczowi za ten wyczyn Prezydent Rzeczypospolitej dnia 11 listopada 1935 roku nadał odznakę Kawalera IV Kl. (Krzyża Oficerskiego) orderu Odrodzenia Polski. Kolejny wielki wyczyn Daru Pomorza w okresie międzywojennym to rejs wokół przylądka Cape Horn. Legenda tego trudnego i groźnego przejścia oraz prawdziwe i wymyślone historie przygodowe pobudzały wyobraźnię wszystkich, a głównie młodzieży. Nic więc dziwnego, że uważnie obserwowano trasę fregaty dobrze zaplanowaną przez komendanta Daru Pomorza Konstantego Maciejewicza i jego oficerów, który ideę tego rejsu zaczął realizować natychmiast po zakończeniu podróży dookoła świata. Ostatecznie trasa rejsu biegła przez Wyspy Dziewicze, Kanał Panamski, Wyspy Galapagos, Tahiti. Po południu 2 marca 1937 roku Dar Pomorza minął przylądek Horn i obrał kurs na Buenos Aires i stamtąd z powrotem do Gdyni. Pierwsze polskie przejście Cape Hornu pod żaglami okazało się spokojne, morze było łaskawe dla statku i załogi, tym niemniej wprowadziło uczestników tego wydarzenia do prestiżowej rodziny kaphornowców. Opłynięcie przylądka Horn pod żaglami uważane było za wielkie osiągnięcie żeglarskie, może nawet bardziej cenione niż podróż dookoła świata. Nautologia 2013, nr 150 Przeglądając listę załogi uczestniczącej w rejsie Daru Pomorza dookoła świata zatrzymajmy się chwilę przy nieco zapomnianym kapelanie Wojciechu Główczewskim. Urodzony w 1904 roku w Orliku, pow. Chojnice, w kaszubskiej rodzinie, święcenia kapłańskie otrzymał w grudniu 1929 roku. Od września 1934 roku do lipca 1939 roku był kapelanem na Darze Pomorza, z którego zszedł po powrocie z rejsu do Tallina w lipcu 1939 roku. Czy ktoś z pozostałych kapelanów może poszczycić się takim wielkim żeglarskim sukcesem? A dalsze koleje życia ks. Główczewskiego były równie interesujące. Na przełomie maja/czerwca 1939 r. został kapelanem 2 Korpusu Kadetów w Rawiczu, wrześniową kampanię 1939 r. zakończył niewolą, z której wkrótce uciekł. Aresztowany w kwietniu 1940 roku, więziony był do kwietnia 1945 roku w obozach koncentracyjnych Stutthof, Sachsenhausen i Dachau. Po wyzwoleniu obozu, co nastąpiło w kwietniu 1945 roku, został kapelanem polskich żołnierzy we Francji, a w listopadzie 1946 roku powrócił do Polski. Od stycznia 1947 roku do 9 grudnia 1972 r. był proboszczem w Jastarni. Zmarł 14 września 1975 r. w szpitalu powiatowym w Sztumie. Na wojennym wygnaniu W sierpniu 1939 r., Dar Pomorza ze słuchaczami, kandydatami i jungami Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni popłynął w krótki bałtycki rejs, dowodzony przez kpt. ż.w. Konstantego Kowalskiego. W końcu sierpnia 1939 r., w czasie powrotu z Libawy na Łotwie, kapitan Daru Pomorza otrzymał drogą radiową depeszę nakazującą mu udanie się do najbliższego szwedzkiego portu. Kapitan Konstanty Kowalski wybrał niedaleki Oxelösund, skąd statek przeholowano do Sztokholmu. Dnia 3 września 1939 r., kpt. ż.w. Konstanty Kowalski otrzymał depeszę sygnał umowny do otwarcia spoczywającej w kasie pancernej koperty. Z zawartych w kopercie instrukcji wynikało, że statek ma pozostać w Szwecji i utrzymywać stały kontakt z polskim poselstwem w Sztokholmie. Dnia 8 września z listy załogowej Daru Pomorza ubyło 11 nazwisk, bowiem w tym dniu odlatywał ze Sztokholmu samolot Polskich Linii Lotniczych LOT w kierunku Łotwy, który mógł zabrać 11 osób. W grupie tej znaleźli się wyłącznie posiadacze kart mobilizacyjnych. Niestety wydaje się, że tylko jedna osoba dotarła do swojej jednostki i przywdziała mundur, a był nim Aleksander Bramiński, pozostali jeśli zameldowali się w jednostce, to była ona albo ewakuowana albo rozbita. Komendant Konstanty Kowalski utrzymywał ścisły kontakt z poselstwem w Sztokholmie. 22 września z grupą 163 osób słu-

8 Gwiazda Jana Leszczyńskiego w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie, zbiory D. Dudy. chaczy Szkoły Morskiej i członków załogi wykonując polecenie udał się pociągiem do Göteborga, pozostawiając statek pod opieką radiooficera Alojzego Kwiatkowskiego, starszego bosmana Jana Leszczyńskiego, żaglomistrza Józefa Grzelaka, cieśli Franciszka Kohnke, I motorzysty Feliksa Sobieraja, II motorzysty Bronisława Filipiaka i kucharza Marcelego Witka. Przed opuszczeniem statku słuchacze przygotowali jednostkę do długiego zimowania, liczyli, że na wiosnę po pokonaniu Niemców wrócą ze swoim Darem do kraju. Wszyscy szczęśliwie, choć z wielkimi przygodami dotarli do Wielkiej Brytanii w dniu 3 października 1939 r. mając za sobą swoje pierwsze pływanie w konwoju i spotkanie z pierwszymi ofiarami nalotów i bombardowań niemieckich lotników. Wszyscy włączyli się w trud walki z niemieckim najeźdźcą, znaleźli swe miejsca we flocie handlowej, w Marynarce Wojennej i wielu w nich zostało żołnierzami w rodzącej się polskiej armii we Francji. Niektórzy z nich nie mieli jeszcze 17 lat! Wielu zginęło, a ci co przeżyli tę okropną wojnę w 92% nie wrócili do kraju, po zakończonej II wojnie światowej, wybrali los emigranta. Dar Pomorza był wykorzystywany podczas postoju w Sztokholmie jako baza noclegowa dla załóg polskich okrętów podwodnych internowanych w Szwecji. W czasie najazdu Niemców na Danię i Norwegię Attache Morski w Sztokholmie komandor Tadeusz Podjazd-Morgenstern, pisał do adm. Jerzego Świrskiego, Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej: Melduję Panu Admirałowi, że w dniu wkroczenia wojsk niemieckich do Danii i Norwegii interweniowałem niezwłocznie w Kierownictwie Marynarki Szwedzkiej, celem uzyskania możliwości: a/. zabezpieczenia okrętów podwodnych przed ewentualnym napadem lotniczym, b/. przygotowania okrętów podwodnych do ewentualnej akcji bojowej. ( ) Celem rozwiązania w sposób prosty i szybki najtrudniejszej sprawy ulokowania naszych załóg, zaproponowałem oddanie przejściowo statku szkolnego Dar Pomorza na mieszkanie załóg. Dnia 13 IV przesunięto Dar Pomorza do bazy, a dnia 15 względnie 16 IV przybyły do Sztokholmu OOP. Warunki na Darze Pomorza są bardzo ciężkie z powodu ciasnoty i zimna, jednak innego rozwiązania sprawy kwaterowania załóg na razie nie widzę. Dnia 17 IV dostarczono amunicję do dział i NKM, a w dniu następnym miały się rozpocząć prace przy torpedach. (Ministerstwo Spraw Wojskowych Kierownictwo Marynarki Wojennej w Londynie 22 V 1940 L.dz. 295, dział Techniczny [kopia w posiadaniu D.D.]). Na Darze przebywali okresowo liczni uciekinierzy z polski, odbywały się sporadyczne szkolenia marynarskie. Statek był dobrze konserwowany i mimo wojny i ograniczeń podstawowe potrzeby Daru Pomorza i jego załogi były przez Szwedów realizowane. We wrześniu 1945 roku Dar przejęła Polska Misja Morska w Sztokholmie i podjęto prace przygotowawcze do wyjścia statku do Polski. Skierowano na niego kilku podoficerów i oficerów z polskich okrętów podwodnych oraz repatriantów, którzy wracali przez Szwecję do Polski. 21 października 1945 roku na Darze Pomorza uroczyście podniesiono banderę Polskiej Marynarki Wojennej, a kierownictwo statku objął kpt. ż.w. Zbigniew Żebrowski (absolwent Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni z 1934 roku). 24 października 1945 roku Dar Pomorza zawinął do Gdyni, gdzie dowództwo objął kapitan marynarki wojennej Eugeniusz Gąsiorowski absolwent Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej z 1934 roku, który we wrześniu 1939 roku dowodził 23 baterią 2 MDA Plot w Jastarni. 7 listopada 1945 roku kpt. mar. Eugeniusz Gąsiorowski przekazał fregatę Kazimierzowi Jurkiewiczowi (w tym czasie pełniącemu funkcję pierwszego oficera Daru ). Komendantem Daru Pomorza został z dniem 1 lutego 1946 roku kpt. ż.w. Stefan Gorazdowski i pełnił tę funkcję do 1 listopada 1952 roku. Dołożył wiele starań, by Dar mógł być dobrze wyremontowany po wojennym okresie i dobrze eksploatowany dla większej liczby słuchaczy niż w okresie międzywojennym. Wszelkie bariery, braki, zarówno kadrowe jak i zaopatrzeniowe, bywało niezrozumiałe polecenie, musiał odpowiednio godzić, mając na uwadze zawszy dobro Polski, uczelni, słuchaczy. Dobrze uporał się z problemem przejścia statku z nadzoru Lloyd s Register pod Polski Rejestr Statków, co miało miejsce w dniu 18 czerwca 1951 r. gdy statek otrzymał od Polskiego Rejestru Statków Zaświadczenie Zdolności Żeglugowej nr 1129, z uwagami. Statek nie otrzymał Świadectwa Klasyfikacyjnego ze względu na: usterki w instalacji elektrycznej, brak części zapasowych do silnika głównego. Po nim z dniem 10 kwietnia 1953 r., komendantem Daru Pomorza został kpt. ż.w. Kazimierz Jurkiewicz, który pełnił tę funkcję przez 26 lat. Ostatnie lata Lata siedemdziesiąte dla Daru Pomorza były niezmiernie pracowite. Jako pierwszy statek zza żelaznej kurtyny Dar wziął udział we wspaniałej imprezie żeglarskiej Operacji Żagiel 72. Jego wielkie zwycięstwo w regatach tej Operacji pozwoliło na dalsze uczestnictwo Daru i wielu innych polskich jednostek żaglowych w następnych Operacjach Żagiel. Znaczenie tych imprez jest nie do przecenienia: są to niezwykle cenne spotkania między młodymi ludźmi. Tutaj rodzą się znajomości, uważnie obserwuje się warunki socjalne i atmosferę na innych tego typu statkach, tutaj można zobaczyć i dotknąć nowinek technicznych. Wyrażamy pełne przekonanie, że Rosjanie pilnie obserwowali polskie żeglarskie poczynania, a następnie poszli w nasze ślady, bo ich żaglowce od 1974 roku systematycznie uczestniczyły w kolejnych Operacjach Żagiel. Skrupulatnie prosili kierownictwo ówczesnej Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni o wszelkie szczegóły z zakresu regat Operacja Żagiel. Specjalną wizytę złożył w kierownictwie Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni również kpt. ż.w. Oleg Wandenko, dowódca radzieckiego statku żaglowego Towariszcz Wyższej Szkoły Morskiej w Odessie. Wiele godzin spędził z kpt. ż.w. Kazimierzem Jurkiewiczem, który wprowadzał go w tajniki Operacji Żagiel. Od tej chwili również radzieckie statki żaglowe zaczęły brać udział w regatach. Nautologia 2013, nr 150

9 Rezultatem zwycięstwa Daru w Operacji Żagiel 72 było powierzenie Polsce organizacji tej imprezy w 1974 roku. Po raz pierwszy w historii tych zmagań uczestnicy zawinęli do gdyńskiego portu, gdzie pierwszy raz po II wojnie światowej załopotała na barku Gorch Fock bandera wojenna Republiki Federalnej Niemiec. W dalszej części Operacji Żagiel 74 statek zawinął do Portsmouth, gdzie miała rozpocząć się druga część regat. W dniu 3 sierpnia 1974 r. w przeddzień wielkiej parady żeglarskiej na wodach Solent niespodziewanie Dar odwiedził Książę Filip małżonek królowej Elżbiety II. W tym rejsie Małgorzata Jurkiewicz jako jedyna kobieta członek załogi Daru Pomorza była zamustrowana jako lekarz, tuż po ukończeniu Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Gdańsku. Była to jedyna reprezentantka płci pięknej w całej historii wśród załogi Daru Pomorza. W 1976 roku Dar Pomorza brał udział w Operacji Żagiel powiązanej z obchodami 200-lecia Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i uczestniczył w wielkiej paradzie żaglowców w Nowym Jorku. Od 1977 r. funkcję kapitana pełnił kpt. ż.w. mgr Tadeusz Olechnowicz aż do 1 czerwca 1982 r. Wszystkim kapitanom i załogom Daru Pomorza należy się wielkie uznanie za bezpiecznie prowadzenie żaglowca i praktyczne szkolenie dobrych kadr dla Polskiej Marynarki Handlowej kadr, które jeszcze dziś zdają z powodzeniem egzamin, choć głównie pod banderami państw obcych. Oni też zachowali statek w niezmienionym kształcie dla przyszłych pokoleń. Od pamiętnego 1972 roku aż po rok 1980 Dar Pomorza wziął udział we wszystkich regatach Operacji Żagiel. Niektóre z tych regat miały znaczenie ponadsportowe, czego przykładem była Operacja Żagiel w 1976 r. na trasie z Anglii do Stanów Zjednoczonych, które świętowały wówczas swoje 200-lecie niepodległości, czy też ostatnia z 1980 r. do Amsterdamu. W 1980 roku minęło 50 lat służby Daru Pomorza pod polską banderą. Dar odwiedził wówczas Nakskov, gdzie w 1930 roku przechodził swój generalny remont, było to coś w rodzaju pożegnania i podziękowania stoczni i miastu za tak wspaniałe przygotowanie żaglowca w 1930 roku. Miał w tym rejsie na pokładzie 75 uczniów Liceum Morskiego, 20 harcerzy i 26 entuzjastów żeglarstwa z Bractwa Żelaznej Szekli. Po powrocie z Nakskov, 27 czerwca 1980 r., pokład Daru znów zapełnił się niezwykłymi gośćmi. Na pokład weszli, w pięknych olimpijskich garniturach: Jan Bartosik, Tomasz Holcow, Andrzej Iwiński, Zbigniew Kani, Zdzisław Kotli, Bogdan Kramer, Jarogniew Kruger, Zbigniew Malicki, Ludwig Raczyński, Mirosław Rychcik, Ryszard Skarbiński, Tomasz Stocki, Leon Wróbel, Jerzy Wujecki żeglarze olimpijczycy, którzy mieli wystartować w Tallinie we wszystkich sześciu klasach. Z rąk przewodniczącego Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu, Bogusława Ryby otrzymali piąte kółko i złożyli przyrzeczenie olimpijskie. Zebranych powitał wiceminister handlu zagranicznego i gospodarki morskiej Tadeusz Żyłkowski, prezes Polskiego Związku Żeglarskiego. Sekretarz Generalny PZŻ Stanisław Tołwiński dziękując gospodarzom, złożył gratulacje z okazji przypadającego 60-lecia uczelni i 50 lat pływania Daru Pomorza pod polską banderą i przekazał na ręce rektora Daniela Dudy i komendanta fregaty kpt. ż.w. Tadeusza Olechnowicza bandery Polskiego Związku Żeglarskiego. Minister Tadeusz Żyłkowski zapowiedział, że będzie żegnał Dar wychodzący na kolejną Operację Żagiel. Przed wyjściem w morze nastąpiło spotkanie kierownictwa uczelni i komendanta fregaty z tym wybitnym, oddanym żegludze, szkolnictwu morskiemu i gospodarce morskiej ministrowi. W spotkaniu wzięli udział najstarsi zasłużeni członkowie załogi; b. starszy mechanik Stefan Uliński, b. motorzysta Jan Meirowski i b. intendent Eugeniusz Wróblewski. Pięciu członków załogi udekorowano odznakami Nautologia 2013, nr 150 Komendant Daru Pomorza Kazimierz Jurkiewicz z córką lekarzem okrętowym fregaty Małgorzatą Jurkiewicz Fot. Henryk Kabat Zasłużony Pracownik Morza (Eugeniusz Wróblewski, Stanisław Raczyński, Stefan Kamiński, Brunon Klamrowski, Michał Liberadzki). Cała załoga otrzymała z rąk rektora medale 50-Lecia Daru Pomorza. Minister T. Żyłkowski przy aplauzie zebranych otrzymał Medal 60 lat Szkolnictwa Morskiego i 50 lat Daru Pomorza, po czym podziękował w serdecznych słowach obecnym i nieobecnym za ofiarną pracę tych wszystkich, którzy w szkolnictwie morskim upatrując jedną z ważnych dźwigni całej gospodarki morskiej, wspierali je pracą swoich umysłów i rąk. Fregacie życzył stopy wody pod kilem i zwycięstwa w zbliżających się regatach zlotu żaglowców. Rektor w swoim wystąpieniu odniósł się do uroczystości, które uczelnia obchodziła w tym roku Wielkiego Zjazdu Absolwentów Szkoły Morskiej Przypomniał, że prawdziwy jubileusz Dar Pomorza obchodzić będzie poza krajem, podczas Operacji Żagiel, ŻYCZYŁ ZWYCIĘSTWA. Wkrótce otrzymaliśmy depeszę z pokładu fregaty Na 60-lecie uczelni odnieśliśmy zwycięstwo w regatach na trasie Kiel Karlskrona, zajmując pierwsze miejsce w klasie A. ( ), a w piątek 8 sierpnia 1980 r. kapitan Tadeusz Olechnowicz odebrał z rąk królowej holenderskiej Beatrice główną nagrodę dla pierwszego żaglowca w Operacji Żagiel 80 oraz najbardziej cenioną nagrodę Za międzynarodowe porozumienie srebrną, małą replikę legendarnego klipra Cutty Sark. Był to wspaniały sukces świetne podkreślenie 50 lat pięknej służby Daru pod biało-czerwoną banderą. Równie pracowity dla Daru Pomorza okazał się rok Na wiosnę odbył podróż po Bałtyku z 30 uczniami średnich szkół

10 morskich, kolejny rejs ze studentami wydziałów pokładowego, mechanicznego i radiowego [133] do Plymouth, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Rotterdamu, Gdyni. 9 czerwca na pokładzie Daru Pomorza odbyło się spotkanie z uczestnikami rejsu na Białej Fregacie z rejsu dookoła świata w latach Jesienią odbył się ostatni rejs z kandydatami do fińskiego portu Kotka. Dar Pomorza podczas służby pod polską banderą przebył łącznie mil morskich, a na jego pokładzie przeszkolono przyszłych oficerów marynarki handlowej. Nauki na nim pobierali głównie Polacy, ale szkolili się na nim również Czesi, Słowacy, Litwini, Wietnamczycy, Nigeryjczycy i inni. A teraz chwila na osobiste wspomnienia. Gdzieś w okolicy 12 maja 1982 r. zostałem zaproszony na pożegnalny obiad na Dar Pomorza. Wydało się to dziwne, gdyż jako wieloletni rektor korzystałem jedynie z obiadu w czasie inauguracji roku akademickiego. Przy okazji, po zakończeniu uroczystości, podejmowałem różne ważne osobistości. Była to szansa przeprowadzenia rozmów i uzyskania czegoś dla uczelni. Honorowymi gośćmi tego obiadu byli kpt. ż.w. Kazimierz Jurkiewicz (już emeryt, ale od 1975 r. za moją zgodą pracujący w Centrum Techniki Okrętowej przy wykonywaniu projektu statku żaglowo-motorowego o powierzchni żagli około 2200 m 2 typu bark jego poproszono o zajęcie miejsca komendanta), wielki żeglarz Krzysztof Baranowski i ja jako długoletni rektor WSM, stale zbierający środki jako ówczesny przewodniczący Komitetu Wykonawczego Budowy Daru Młodzieży na dokończenie budowy nowej fregaty. Byłem zdziwiony, gdyż nie zaproszono nikogo z ówczesnego kierownictwa uczelni. Honory pełnił starszy oficer Mirosław Łukawski, ponieważ komendant Tadeusz Olechnowicz (który to spotkanie zaaranżował) wezwany został na stocznię, aby konsultować jakiś szczegół związany z postępującą budową Daru Młodzieży. Wyznaczono mi zgodnie z wszelkimi morskimi zwyczajami miejsce i to z prawej strony Komendanta! Dalsze miejsca zajęli Krzysztof Baranowski, szefowa Działu Armatorskiego armatora Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni Aleksandra Witkowska, redaktor Jerzy Kurpeta, fotoreporter Jan Mirski (nazywani na fregacie czwartą wachtą) oraz reprezentant Klubu Żeglarskiego Huty Katowice Jerzy Żaba. Czekaliśmy, jaki będzie ten ostatni obiad na Darze przygotowany przez szefa kuchni mistrza Józefa Sajnagę. Zgodnie z oczekiwaniami podano żurek na zakwasie, zaś na drugie pełne zaskoczenie kotlety mielone, na statkach nazywane odbijaczami. Na zakończenie obiadu Józef Sajnaga poproszony zwyczajem okrętowym celem złożenia mu podziękowania za wspaniały obiad powiedział: Przez 21 lat karmiłem załogę Daru Pomorza i przykro, że to po raz ostatni. Ale przechodzę na nowy Dar, tyle, że już nie na szefa kuchni. Tę funkcję pozostawiam młodym. Będę kucharzem. Żurku mistrza Józefa Sajnagi nie spotkałem w żadnej restauracji. Szkoda! Dar Pomorza w tych dniach nie robił dobrego wrażenia. Widać było symptomy jego opuszczenia, zaniedbania. To już nie była ta załoga. Panowała jakaś niezdrowa chęć pozbawienia statku wszelkiego dobra, wyposażenia, pewnych urządzeń nawigacyjnych (radar, radiostacja, żyrokompas, tratwy), wyposażenia hotelowego. Zbyt wielu pracowników uczelni nie związanych w ogóle ze statkiem zabierało to, co powinno zostać na tym statku dla potomności, przenosząc do swego instytutu, itd. Co dalej z Darem Pomorza? W latach 1979/80 armator statku Wyższa Szkoła Morska w Gdyni podjął dodatkowe działania w celu przeciwdziałania ewentualnej sprzedaży fregaty; na próbę kupna Daru Pomorza chętni otrzymywali od rektora uczelni odpowiedź: Ten statek nie był, nie jest i nigdy nie będzie do sprzedania. Za żadną cenę. To narodowa, żywa pamiątka polskich dokonań na morzu. Ukoronowaniem tych działań było doprowadzenie do rejestracji i powołania Towarzystwa Przyjaciół Daru Pomorza. Do tego przedsięwzięcia pozyskano wiele oddanych osób; redaktorów Zbigniewa Urbanyi ego, Zenona Gralaka, Wojciecha Święcickiego, Jerzego Micińskiego, Tadeusza Jabłońskiego, kpt. ż.w. Leszka Góreckiego, kpt. ż.w Wojciecha Babińskiego, prof. dra hab. inż. Bolesława Mazurkiewicza, kpt. ż.w. Mirosława Proskurnickiego, mgra Leszka Stefańskiego, mecenasa Przemysława Andersa. Wszyscy ofiarnie działali z myślą o utrzymywaniu go w pełnej krasie [słowa Jerzego Micińskiego] dla przyszłych pokoleń. Zespół (głównie mec. P. Anders, red. J. Miciński, prof. D. Duda) stworzył statut, a proces rejestracji Towarzystwa w Urzędzie Wojewódzkim w Gdańsku przeprowadził Daniel Duda. Redaktor Zenon Gralak i prof. Daniel Duda przygotowali i rozpropagowali w prasie (m.in. w Morzu, w londyńskim Okólniku ), biuletynie Towarzystwa Przyjaciół Daru Pomorza i telewizji memoriał W sprawie przyszłości Daru Pomorza, który stał się podstawą działania obowiązującą do dnia dzisiejszego. Wiele problemów związanych z wykorzystaniem Daru po wycofaniu z procesu szkoleniowego, zadania na przyszłość, powinności dla społeczeństwa Wybrzeża wobec fregaty nakreślił Daniel Duda w Głosie Wybrzeża w artykule pt. Dla potomności (1 V 1982). Uzyskano dla idei poparcie Rady Wojewódzkiej w Bydgoszczy (starania głównie redaktor Zbigniew Urbanyi, Zenon Gralak i Daniel Duda). Mimo wielu wysiłków czynionych m.in. przez prof. Daniela Dudę, red. Wojciecha Święcickiego, kpt. ż.w. Leszka Góreckiego, nie uzyskaliśmy poparcia Rady Wojewódzkiej w Gdańsku dla idei zachowania Daru Pomorza, nasze interwencje pozostały bez odpowiedzi. Natomiast władze miasta Gdyni w pełni popierały nasze działania. Muzeum na Darze Pomorza Z dniem 2 sierpnia 1982 roku służbę na statku Dar Pomorza objęła załoga Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. 16 listopada 1982 roku formalnie przekazano go CMM i fregata stała się statkiem-muzeum. Dnia 27 maja 1983 roku po wykonaniu niezbędnych remontów i przystosowaniu do nowych muzealnych zadań Dar Pomorza udostępniono społeczeństwu. Obecnie statek zwiedza corocznie ok. 100 tysięcy osób. Dar Pomorza nadal tętni życiem. Wrósł w pejzaż Gdyni, a niektórzy nazywają go drugim Ratuszem Miejskim ze względu na pełnienie wielu recepcyjnych funkcji, nie tylko na rzecz miasta. Organizowane są na nim wystawy modelarskie, miniatury tkackiej, odznak i medali, znaczków pocztowych, fotograficzne. Na wystawach monograficznych przedstawiano takie postacie, jak Józef Conrad Korzeniowski czy Karol Olgierd Borchardt. Na pokładzie Daru mają miejsce uroczystości rocznicowe, cieszące się wielkim powodzeniem. Cenna inicjatywa organizowania wodowań książki morskiej na Darze Pomorza, rozpoczęta w 1992 roku przez obecnego dyrektora Centralnego Muzeum Morskiego dra Jerzego Litwina gromadzi dziesiątki osób, bywają na nich całe rodziny. Dotychczas zwodowano ponad 130 książek, przy czym znakomita ich większość związana jest z tematykę morską. Wiele książek wodowanych jest autorstwa pisarzy z Gdyni, Gdańska, Sopotu, Wejherowa, Władysławowa, Warszawy, Elbląga, Bydgoszczy, Szczecina, Torunia, ziemi puckiej, Krakowa. Przyrzeczenia harcerskie, pasowanie na ucznia na pokładzie fregaty, liczne konferencje, prestiżowe spotkania Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, Ligi Morskiej, Stowarzyszenia Kaphornowców, Stowarzyszenia Kapitanów Żeglugi Wielkiej, coroczne posiedzenia komisji nagród 10 Nautologia 2013, nr 150

11 Dar Pomorza, dar szanghajskiego portowca o zapamiętanym imieniu Dżanti (własność D.D., pamiątka z rejsów m/s Orkan, 1983 r.) za największe wyczyny żeglarskie, imprezy związane z Festiwalem Filmów Fabularnych w Gdyni, młodzież różnych szkół, a już szkoły tzw. borchardtowskie, czy imienia Kazimierza Jurkiewicza, traktują Fregatę jako swoją to nieustanna żmudna praca związana z wychowaniem morskim nie tylko młodego pokolenia Polaków, w której uczestniczy Dar Pomorza. Dar Pomorza w naszych sercach Dar Pomorza zawsze wzbudzał żywe uczucia Polaków, Szczególnie było to widoczne podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych A.P. w 1976 r., gdy setki tysięcy przedstawicieli Polonii, która w 1976 r. przybywała z dalekiej Kalifornii, południowych i północnych stanów, z Kanady i nawet z Meksyku, aby tylko dotknąć pokładu. Skutkiem było niespodziewane zainteresowanie statkiem przez prasę amerykańską, telewizję, filmowców. A wszystko to każe zadumać się nad szczególną rolą, jaką ten statek spełnił. W ciągu tych 51 lat służby czynnej w dziele przygotowywania kadr dla polskiej gospodarki morskiej przez Dar Pomorza przewinęły się setki tysięcy osób, zwłaszcza Polonii rozsianej po całym świecie. Dla większości z nich fregata była wyśnioną zjawą starej Ojczyzny, kraju dziecinnych lat. Dla młodych pokoleń polskiej emigracji była już tylko pięknym, ale jakże dumnym symbolem współczesnej Polski. Wreszcie dla obywateli innych państw doskonałym reprezentantem naszego kraju. Na jego pokładzie i w słynnym pomieszczeniu komendanta, nazwanym trafnie pierwszym salonem Rzeczypospolitej, gościły głowy koronowane, prezydenci państw, szefowie rządów, ministrowie pełnomocni i ambasadorzy, admirałowie i marszałkowie. Widać było purpurę kardynałów i biskupie fiolety. Nade wszystko jednak zapamiętały załogi stałe, uczniowskie i studenckie tłumy Polaków płaczących ze wzruszenia, którzy najchętniej rozebraliby cały statek, aby zabrać jego cząstkę na pamiątkę. Na pokładzie fregaty w Nowym Jorku w lipcu 1976 roku, ambasador, profesor Witold Trąpczyński, zwracając się do studenckiej załogi uczestniczącej w Operacji Żagiel 76, jakże trafnie powiedział Trzeba by 20 zespołów klasy Mazowsza, koncertujących w tym wielkim kraju między Atlantykiem a Oceanem Spokojnym przynajmniej przez pół roku, aby zrobili dla Polski tyle, ile Wy i Wasz piękny statek. Obecnie Dar Pomorza to statek-muzeum, który w swoich bogatych zbiorach posiada liczne pamiątki. Niektóre z nich zasługują na przypomnienie w tym opracowaniu: 1. wiosło stylizowane, podarowane Darowi Pomorza, z inskrypcją: Wesoło żeglujcie, wesoło, po życia burzliwym potoku przez Janostwo Chudzińscy, w Szanghaju 31 marca 1935 r., 2. nagroda za najlepszy czas w Operation Sail 72 w przeliczeniu dla wszystkich klas, uzyskana w regatach na trasie Cowes Skagen, 3. patera posrebrzana, za zwycięstwo w Operation Sail 72, od Prezydenta Republiki Federalnej Niemiec Gustawa W. Heidemanna, 4. dzwon mosiężny na podstawie drewnianej (III nagroda dla Daru Pomorza za udział w regatach Operacji Żagiel 74), 5. metalowy model łodzi wikingów prezent Polonii norweskiej z 1974 r., 6. karafka kryształowa (nagroda za III trzecie miejsce w klasie A w Operation Sail 76 na trasie Plymouth Newport), 7. miniatura amerykańskiego Dzwonu Zwycięstwa (pamiątka z Filadelfii z 1979 r.), 8. portrety Komendantów: kpt. ż.w. Konstantego Maciejewicza, kpt. ż.w. Konstantego Kowalskiego, Radiooficera I Klasy Alojzego Kwiatkowskiego, kpt. ż.w. Stefana Gorazdowskiego, kpt. ż.w. Kazimierza Jurkiewicza, kpt. ż.w. Tadeusza Olechnowicza (miniatury wykonane na kości słoniowej, farba kładziona na gorąco), Dzięki inicjatywom byłego rektora WSM, jednego z członków założycieli Towarzystwa Przyjaciół Daru Pomorza i na statku możemy również zobaczyć repliki innych pamiątek, w tym przechowywanych w Sali Tradycji Akademii Morskiej w Gdyni: 1. replika nagrody Cutty Sark Trophy w postaci modelu statku, wykonanego ze srebra, 2. replika Bandery przekazanej w roku 1930 przez panią Marię Janta-Połczyńską, 3. orzeł na kuli ziemskiej (replika nagrody kpt. ż.w. Gustawa Kańskiego, wówczas Kapitana portu gdyńskiego, wręczona w 1935 r. po powrocie fregaty z rejsu dookoła kuli ziemskiej), 4. nagroda Kamień Skalny. Odznaczenia Daru Pomorza Podczas swej służby Dar Pomorza wyróżniony został: Honorową Odznaką Zasłużony Ziemi Gdańskiej (1972), Złotą Odznaką Zasłużony Pracownik Morza (1979), Odznaką Zasłużony Działacz Żeglarstwa Polskiego (1980). Ale najważniejsze odznaczenie przyszło pod koniec służby szkolnej. Podczas ostatniego rejsu pod banderą WSM, do Kotki, na statek nadeszła wiadomość o nadaniu Darowi Pomorza Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski. Uchwała Rady Państwa z dnia 23 września 1981 r. Nr za długoletnią służbę pod polską banderą w uznaniu wybitnych osiągnięć załogi w realizacji zadań szkoleniowych odznaczony zostaje KRZYŻEM KOMANDORSKIM Z GWIAZDĄ ORDERU ODRODZENIA POLSKI Statek szkolny Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni DAR POMORZA Przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński Nautologia 2013, nr

12 Gwiazda kpt. ż.w. Konstantego Maciejewicza i postument Daru Pomorza w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie Zbiory D. Dudy Uroczystość wręczenia odznaczenia miała miejsce w dniu 28 września 1981 roku. Po powrocie z ostatniego rejsu szkolnego Dar Pomorza zacumował prawą burtą przy nabrzeżu Pomorskim w Gdyni. Kończył 51 lat służby pod polską banderą, dodać należy służby ofiarnej, szczęśliwej i cechującej się wzorowym wykonywaniem powierzonych mu zadań szkoleniowych, patriotycznego wychowywania młodzieży, reprezentacyjnych i godnego reprezentowania bandery Rzeczpospolitej Polskiej. Witały go tysiące ludzi, wśród nich dr Tadeusz Fiszbach I sekretarz KW PZPR w Gdańsku, kierownik Urzędu Gospodarki Morskiej minister Stanisław Bejger i inni. Oto jak ten dzień wspominał kpt. Tadeusz Olechnowicz: rektor WSM w Gdyni prof. Daniel Duda w swym wystąpieniu przypomniał szczególne zasługi żaglowca drogiego sercom wszystkich Polaków, przypomina jego dzieje, ludzi z nim związanych długoletnią służbą od pierwszego komendanta, legendarnego kpt. Konstantego Maciejewicza, po długoletniego, zasłużonego komendanta kpt. Kazimierza Jurkiewicza i ostatniego komendanta kpt. Tadeusza Olechnowicza. W zakończeniu oznajmia, że Rada Państwa na wniosek uczelni, uchwałą z dnia 23 września 1981 r., w uznaniu zasług położonych w wieloletniej służbie postanowiła udekorować statek Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Prosi dr. Tadeusza Fiszbacha i ministra Stanisława Bejgera o dokonanie dekoracji. Występuje poczet sztandarowy, iście wojskowa prezentacja, prowadzony przez radiooficera I klasy Wojciecha Rękawka, starszego elektryka Romana Garbackiego i starszego bosmana Tadeusza Popiela (wszystkie stopnie zdobył wyłącznie na Darze Pomorza ) i studenci Rafał Bruski (przyszły wojewoda bydgoski), Aleksander Janczukowicz wnoszą banderę, w którą Tadeusz Fiszbach wpina Krzyż Komandorski OOP, a Stanisław Bejger gwiazdę. (Z notatnika op. cit., s. 378) Wielce zasłużony dla Daru redaktor Tadeusz Jabłoński napisał wówczas: był to moment dokonania szczególnego wpisu w morską historię Polski, wpisu uwypuklającego symboliczną uroczystość, za znak uczyniony także dla przyszłości, w której wszystkie najbardziej godne tradycje Daru Pomorza będą kontynuowane (rękopis w posiadaniu D.D.). Równie symboliczne znaczenie miało nadanie Darowi Pierścienia Hallera przez prezesa Ligi Morskiej i Rzecznej Bronisława Komorowskiego, na wniosek komandora kapituły Pierścienia Hallera prof. Daniela Dudy, podczas obchodu kolejnej rocznicy Zaślubin Polski z Morzem w Pucku dnia 10 lutego 2006 roku. Komendanci Daru Pomorza Kpt. ż.w. Konstanty Maciejewicz ( Macaj ) 9 XII V 1938 Kpt. ż.w. Konstanty Kowalski( Kot ) 1 VI IX 1939 Radiooficer *I Klasy Alojzy Kwiatkowski 23 IX IX 1945 (* Radiotelegrafista Służby Ruchomej I Klasy nr 656/X z 31 stycznia 1931 r.) Kpt. ż.w. Zbigniew Żebrowski 05 IX IX 1945 Kpt. ż.w. Stefan Gorazdowski 1 II XI 1952 Kpt. ż.w. Kazimierz Jurkiewicz 10 IV IV 1977 Kpt. ż.w. Tadeusz Olechnowicz 16 IV VI 1982 Kpt. ż.w. Zdzisław Chuchla 05 VII VIII 1982 Pierwszy kierownik Oddziału Dar Pomorza w Gdyni Centralnego Muzeum Morskiego kpt. ż.w. Kazimierz Jurkiewicz od Zatrzymajmy się chwilę nad ostatnimi komendantami Daru Pomorza. Tadeusz Olechnowicz często określany jest jako ostatni komendant Dar Pomorza, co nie wydaje się w pełni słuszne, bowiem dnia 1 czerwca (wtorek) 1982 r. na statku stojącym w Gdyni przy nabrzeżu Pomorskim w Dzienniku Okrętowym fregaty dokonano zapisu następującej treści: W dniu dzisiejszym przekazałem obowiązki kapitana st. szk. Dar Pomorza kpt. ż.w. Mirosławowi Łukawskiemu. Tadeusz Olechnowicz. Objąłem obowiązki kapitana st. szkolnego Dar Pomorza. Podpis M. Łukawski. Nie wpisano dokumentu, na podstawie którego dokonano tej zmiany i formalnie krótkiej wzmianki, np. stan statku (remont) paliwo, woda, załoga, ewentualnie stan kasy okrętowej, inne ważne wydarzenia. Na tej samej stronie dziennika znajduje się kolejny zapis, odnośnie godzin nadliczbowych dwóch członków załogi, w podpisie M. Łukawski st. oficer. Stronę (rubrykę 39) podpisuje jednak M. Łukawski kapitan. W dniu 5 lipca 1982 r. w rubryce nr 39 (Wpisy dodatkowe, poprawki, uwagi) natrafiamy na kolejny wpis: W dniu dzisiejszym statek wraz z agendami przekazałem i występują dwa podpisy: kpt. ż.w. Mirosława Łukawskiego i kpt. ż.w. Zdzisława Chuchli. Wpisy dokonywane przez załogę WSM kończą się w poniedziałek, 2 sierpnia 1982 r. W rubryce nr 39 napisano: W dniu dzisiejszym o godzinie statek szkolny Dar Pomorza zgodnie z decyzją nr 11 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z d. 21 kwietnia 1982 roku /SP /4/82 został przekazany Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku. 12 Nautologia 2013, nr 150

13 Na tym zapisy w Dzienniku Okrętowym zakończono. Następują podpisy zdający Zdzisław Chuchla kpt. ż.w, przyjmujący K. Jurkiewicz kpt. ż.w. W tejże rubryce (Wpisy dodatkowe, poprawki, uwagi nr 39) jest kolejny wpis: Uwaga: wnosi się uwagę zamiast treści przekazany Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku treść i przekazano załodze Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku i znów podpisy kpt. Z. Chuchli i kpt. K. Jurkiewicza. Rubrykę kończy podpis kpt. ż.w. Zdzisława Chuchli. Dlaczego nie kpt. ż.w. Kazimierza Jurkiewicza? Wróćmy teraz do decyzji Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 21 kwietnia 1982 r.: DECYZJA Nr 11 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 21 kwietnia 1982 r. /SP /4/82/ w sprawie nieodpłatnego przekazania przez Wyższą Szkołę Morską w Gdyni statku żaglowego Dar Pomorza Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku. W celu kontynuowania rozwoju kultury morskiej w społeczeństwie na podstawie 22 ust. 2 i 3 uchwały Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 1971 r. w sprawie rozporządzania przez państwowe jednostki organizacyjne niektórymi ruchomymi składnikami majątkowymi (Monitor Polski Nr 46, poz. 292) postanawia się, co następuje: 1. Zezwala się na nieodpłatne przekazanie przez Wyższą Szkołę Morską w Gdyni Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku statku żaglowego Dar Pomorza, o następujących cechach identyfikacyjnych: typ statku: fregata (żaglowiec pełnourejony), miejsce i rok budowy: Hamburg 1909 r., numer rejestru okrętowego: ROG 1265, sygnał rozpoznawczy: SPCB, pojemność rejestrowa: 1561,3 BRT, 524,5 NRT, nośność: 2550 DWT. 2. W związku z niniejszą decyzją Rektor Wyższej Szkoły Morskiej na podstawie decyzji i protokołu przekazania dopełni niezbędnych formalności związanych z postępowaniem rejestrowym. 3. Decyzja obowiązuje od dnia podpisania. Minister Kierownik Urzędu Gospodarki Morskiej Jerzy Korzonek z punkcie trzecim podkreśla, że decyzja obowiązuje od dnia podpisania, tj. 21 kwietnia 1982 r. Powstaje pytanie, dlaczego tak wolno realizowano decyzję? Prorektor ds. badań naukowych Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni w dniu 24 marca 1982 r. skierował do Kapitana Portu w Gdyni pismo o zmianę etatyzacji na statku szkolnym Dar Pomorza, zaznaczając, że jednostka zacumowana przy nabrzeżu pomorskim zostanie przekazana w najbliższych miesiącach Muzeum Morskiemu w Gdańsku. Część załogi została zatrudniona już na nowo budowanym żaglowcu, część pełni jeszcze służby na Darze Pomorza. W chwili obecnej z uwagi na systematyczne przechodzenie załogi na Dar Młodzieży prosimy o zatwierdzenie na Darze Pomorza załogi szkieletowej oraz jednoosobowego dozoru po godzinach pracy. (org) Pisma skierowano niewłaściwie, bowiem Kapitanat Portu nie jest jednostką do ustalania obsady statku, dodatkowo do pisma nie załączono propozycji. Do ustalenia obsady załogowej Daru Pomorza w okresie przed przekazaniem statku dla Muzeum Dział Statków Szkolnych i Praktyk wrócił 20 maja 1982 r. przedkładając prorektorowi ds. Badań Naukowych następujące pismo: Wykonując polecenie Pana, przeprowadziłem w dniu 12 maja br. rozmowę z Naczelnikiem Wydziału Bezpieczeństwa Żeglugi Urzędu Morskiego mgr Stanisławem Tuszyńskim. Stanowisko Urzędu Morskiego w kwestii wymagań co do obsady załogowej Daru Pomorza w okresie pomiędzy wycofaniem statku z eksploatacji, a przekazaniem go do Muzeum Morskiego jest następujące: a/ na statku musi byś załoga wachtowa składająca się z minimum 3 oficerów pokładowych i 3 marynarzy, b/ nie wymaga się obsadzenia stanowiska kapitana statku, gdyż statek jest wyłączony z eksploatacji. Sprawa ta leży w gestii Uczelni jako obecnego armatora statku. W związku z powyższym proponuję: 1/ zaokrętować na Dar Pomorza z dniem r., na stanowisko Starszego Oficera mgr kpt. ż.m. Romana Matulewskiego z jednoczesnym wyokrętowaniem go ze stanowiska Kierownika Praktyk na m/s A. Garnuszewski. W/w przyjąłby formalnie odpowiedzialność materialną Działu Pokładowego i pełniłby jednocześnie służbę wachtową, przy braku dostatecznej ilości oficerów, 2/ wyokrętować z dniem r. Starszego Oficera Mirosława Łukawskiego i zaokrętować go z dniem r. na Dar Młodzieży, 3/ wystąpić do PLO o oddelegowanie na okres jednego miesiąca oficera pokładowego z dyplomem co najmniej por. ż.m. lub skierować na stanowisko III lub II oficera, w zależności od posiadanych dyplomów, dwóch pracowników naukowo-dydaktycznych naszej Uczelni, 4/ utrzymać na dotychczasowych zasadach zaokrętowanie St. Mechanika inż. Ludwika Ziomka do czasu przekazania statku dla Muzeum Morskiego. Taki system służb byłby wystarczający do spełnienia wymagań określonych w przepisach Urzędu Morskiego o służbach portowych i w pełni zabezpieczyłby bezpieczeństwo statku. Odnośnie powierzenia obowiązków kapitana Daru Pomorza na w/w okres, uważam że zagadnienie to z racji historycznego znaczenia statku jako symbolu Polski na morzu musi być potraktowane ze szczególną powagą. Dlatego też kierownikiem jednostki w tej sytuacji nie powinna być osoba o niskim dyplomie morskim, jak również osoba posiadająca wysoki dyplom lecz mało związana ze szkolnictwem morskim. Uważam, że na kapitana statku Dar Pomorza w jego historycznym momencie zakończenia służby dla Polski na morzu, ze względu na szacunek dla samego statku, do jego zasług i tradycji, oraz ze względu na szacunek dla poprzednich pokoleń, których droga na morze prowadziła przez jego pokład, powinien być powołany ktoś z długoletnich zasłużonych pracowników Uczelni. W związku z tym przedstawiam poniżej do rozważenia tych pracowników Uczelni, którym można by powierzyć obowiązki kapitana Daru Pomorza 1/. kpt. ż.w. Kazimierz Jurkiewicz 2/. prof. dr kpt. ż.w. Władysław Rymarz 3/. prof. dr kpt. ż.w. Daniel Duda 4/. doc. inż. kpt. ż.w. Zdzisław Chuchla 5/. doc. dr inż. kpt. ż.w. Mirosław Jurdziński z uprzejmą prośbą o rozpatrzenie propozycji. Powierzenie obowiązków kapitana Daru Pomorza mogłoby być, przy pełnej obsadzie wachtowej, tylko aktem formalnym, na zasadzie wpisu do książeczki żeglarskiej nawet bez zmiany dotychczasowych zasad wynagrodzenia. Byłaby to niejako funkcja społeczna lecz w świetle prawa z pełną odpowiedzialnością, zwłaszcza, że na Uczelni jako armatorze spoczywa szczególna odpowiedzialność za bezpieczeństwo Daru Pomorza w jego końcowej fazie eksploatacji. Proszę o rozpatrzenie powyższych propozycji. 25 maja 1982 roku kierownik działu Statków Szkolnych mgr Piotr Sawicki przedłożył prorektorowi ds. Badań Naukowych stanowisko odnośnie obsady załogowej Daru Pomorza w okresie przed przekazaniem statku dla Muzeum. W odpowiedzi Prorektor ds. Badań Naukowych w dniu 30 czerwca 1982 r. wniósł do rektora WSM propozycję powierzenia funkcji kapitana Daru Pomorza Nautologia 2013, nr

14 doc. inż. kpt. ż.w. Zdzisławowi Chuchli, prorektorowi ds. studenckich. Jeszcze w tym dniu rektor WSM zaakceptował wniosek. Dnia 5 lipca kpt. ż.w. Zdzisław Chuchla objął Dar Pomorza w charakterze kapitana statku. Już 2 sierpnia przekazał obowiązki kpt. ż.w. Kazimierzowi Jurkiewiczowi, który już po raz trzeci obejmował obowiązki komendanta fregaty, jako kapitanowi-kustoszowi Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Kapitan Zdzisław Chuchla już w dniu 30 lipca zwrócił się do dyrektora Polskich Linii Oceanicznych o przyjęcie go do pracy w charakterze kapitana statku. Zgodę otrzymał 6 sierpnia i natychmiast przeszedł do PLO celem odbycia rejsu do Stanów Zjednoczonych A.P. Był ostatnim komendantem Daru Pomorza w służbie Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni. Literatura: Duda Daniel, Dla potomności, Głos Wybrzeża, z dnia 10 maja 1982 r. Duda Daniel, Zbigniew Urbanyi, Pierwszy w sztafecie, Progres Bydgoszcz Duda Daniel, Zbigniew Urbanyi, Komendant białej fregaty, Gdańsk, Duda Daniel, Dzieje galowej bandery Daru Pomorza, Studia i materiały CMM w Gdańsku, t. 1, pod red. J. Litwina, Gdańsk Duda Daniel, Rejs Daru Pomorza dookoła świata 1934/1935, Gdynia Duda Daniel, Maria Janta-Połczyńska ziemianka pomorska ( ), Gdynia Duda Daniel (Komitet redakcyjny przewodniczący, Zenon Gralak, Ewa Otremba, Lech Stefański, Marek Twardowski), 90 lat Daru Pomorza, WSM Gdynia, Huras Bohdan, Księżniczka, Morze 1985, nr 12. Huras Bohdan, Zagadki Daru Pomorza, Morze 1986, nr. 6. Morze 1929, nr 11, Morze 1930, nr 2/3, 6, 7. Prace Studia i Materiały Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Nr 1, Dar Pomorza Gdańsk 2002, nr 2, Gdańsk 2005, Dar Pomorza i nr 3, Dar Pomorza, Gdańsk Olechnowicz Tadeusz, Z notatnika ostatniego komendanta, Oficyna Wydawnicza Miniatura, Gdynia Perepeczko Andrzej, Biała fregata. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk Twardowski Marek, Fregata Dar Pomorza, Gdańsk Urbanyi Zbigniew, Od Daru Pomorza do Ziemi Bydgoskiej, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk Wykorzystano: materiały Sali Tradycji Akademii Morskiej w Gdyni, Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, internet. Daniel Duda GDAŃSKI GOBELIN MORSKI W sierpniu 1972 roku s/v Dar Pomorza, pod dowództwem kapitana żeglugi wielkiej Kazimierza Jurkiewicza, żaglowy statek Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, po raz pierwszy po wojnie wziął udział w międzynarodowych regatach żaglowych statków szkolnych organizowanych przez Sail Training Association [Stowarzyszenie Szkolenia pod Żaglami], w tak zwanych Operation Sail 72 ( Operacja Żagiel 72 ), która odbyła się z okazji żeglarskich igrzysk XX Olimpiady w Kilonii. Dar Pomorza wygrał te regaty, pozostawiając za sobą głównych rywali: amerykańskiego Eagle a [US Coast Guard Academy, którym dowodził wówczas E. D. Cassidy] i zachodnioniemiecki szkolny okręt marynarki wojennej s/v Gorch Fock [zbudowany przez hamburską stocznię Blohm und Voss w 1958 r., dowodził nim wówczas Ernst von Witzendorff]. Regaty odbywały się na trasie z Cowes w Anglii, gdzie start [łącznie wystartowały 43 jednostki] nastąpił z wyznaczonej linii dnia 16 sierpnia o godzinie na wystrzał armatni nadany z HMS Brighton. Meta została ustalona przy latarniowcu Skagen w Danii, którą osiągnął nasz Dar Pomorza dnia 21 sierpnia o godzinie Kapitan Kazimierz Jurkiewicz, jak mnie informowano, praktycznie od chwili startu nie kładł się spać, zawsze z nieodłączną szklanką kawy i papierosem [niestety!] w ustach kierował fregatą, wykorzystywał każdy moment zmiany wiatru czy jego podmuch do prawidłowego ustawienia żagli, by chociaż trochę popchnąć do przodu Dar załoga i studenci nie pozostawali w tyle. Gorch Fock, ten groźny rywal przybył na metę o niecałe 5 minut później. Gromkie hurra, studenci i załoga padali sobie w ramiona, a Komendant Kazimierz Jurkiewicz musiał zgodnie ze zwyczajem odbierać gratulacje. Komendant Gorch Focka natychmiast przesyła komendantowi i załodze Daru gratulacje, przepływa powoli obok naszej Białej Fregaty i starym zwyczajem pokonanych żaglowców opuszczając bombram grota z trzykrotnym rykiem syreny, z jego pokładu ustawieni kadeci trzykrotnie oddają cześć krzycząc hurra. To był jakby moment zakończenia regat największych jednostek. Amerykański Eagle przybył na metę jako trzeci o ponad dwie godziny później. Druga grupa żaglowców biorąca udział w Operacji Żagiel 72 wyruszyła z Helsinek do Falsterboro [łącznie 24 jednostki w tym polski Zawisza Czarny ] w południowej Szwecji. Zwycięzcą został piękny, około 35-metrowy, szwedzki szkuner Gladan. W Malmö nastąpiło wspólne spotkanie wszystkich statków żaglowych, a stamtąd wypłynęły one do Travemünde i Lubeki, by wielką armadą zawinąć na wody Kilonii i odbyć tam paradę żeglarską. Było to wielkie żeglarskie wydarzenie na skalę światową, bo przecież po raz pierwszy wzięły w nim udział jednostki z tak zwanych krajów socjalistycznych, reprezentowane przez polską banderę; szkolny statek Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni s/v Dar Pomorza i harcerski szkuner szkoleniowy s/v Zawisza Czarny. To wielkie zwycięstwo Daru Pomorza, dostojnego weterana mórz (zwodowany w 1909 roku) wsławionego takimi osiągnięciami jak wokółziemski rejs, opłynięcie Cape Hornu, zwycięstwo w Operacji Żagiel 72, dowodzonego wówczas przez również sędziwego kapitana żeglugi wielkiej Kazimierza Jurkiewicza, nad nowym (rocznik 1958), a więc i nowocześnie pomyślanym żaglowcem szkolnym marynarki wojennej Republiki Federalnej Niemiec, było wydarzeniem głośnym w całym żeglarskim świecie, bo trudnym do pojęcia. Dla nas jednak to zwycięstwo Daru Pomorza miało jeszcze wydźwięk inny cieszyliśmy się, że weszliśmy na drogę międzynarodowej współpracy, że mamy tutaj coś do zaoferowania, nasze metody szkolenia, programy, laboratoria, sale wykładowe, nowoczesne instrumentalne statki szkolne, oraz że nacisk jaki położyliśmy na praktyczne przygotowanie przyszłych oficerów floty przynosi rezultaty. Te fakty pokazały, że nasze szkolnictwo morskie nie jest zacofane, ale układa się gdzieś w światowej czołówce i dlatego fakt zwycięstwa musieliśmy wykorzystać nie zapominając o jego upamiętnieniu i jego istotnych wartościach. Ale o takim upamiętnieniu dosłownie zadecydował niezwykły przypadek. Miał z nim związek komendant Białej Fregaty kapitan żeglugi wielkiej Kazimierz Bronisław Jurkiewicz ( ) 14 Nautologia 2013, nr 150

15 Medal z wizerunkiem Kazimierza Jurkiewicza (ze zbiorów PTN) Kazimierz Bronisław Jurkiewicz urodził się 24 marca 1912 roku w Goraju, w dawnym powiecie biłgorajskim, jako syn Franciszka i Kazimiery z domu Sosnowskiej. W sierpniu 1931 roku, po ukończeniu Gimnazjum Humanistycznego w Kraśniku i złożeniu egzaminu dojrzałości, zdał egzamin konkursowy do ówczesnej Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni. Jeszcze w tym samym miesiącu wraz z 90 kolegami zaokrętował jako kandydat na Dar Pomorza. Po odbyciu kandydatki, tej surowej próby morskiej, której trudom nie zdołało sprostać 15 jego kolegów, pozostał wśród 75 najbardziej twardych i wytrwałych i rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Morskiej. Pierwszy w jego życiu rejs wiodący do Santa Cruz de Tenerife (1 listopada 1931 r.), Pernambuco (27 listopada 1931 r.), Fort de France na Martynice (9 grudnia 1931 r.) nie należał do łatwych. Ciężka, żelazna dyscyplina, wyczerpująca praca i nauka nie pozwalały na czerpanie uroków z odwiedzanych portów. Rejs ten zakończył się 1 kwietnia 1932 roku. Już 11 czerwca 1932 roku Dar Pomorza wypływa z Gdyni do Vigo, zawija 19 czerwca do Dunkierki, osiąga Vigo 12 lipca 1932 r. i stoi tu aż cztery tygodnie. Trasa z Vigo, które opuścił około połowy sierpnia 1932 r., wiodła przez Stavanger w Norwegii, by zakończyć się 10 września 1932 roku w Gdyni. Ostatni pobyt w czasie studiów na Darze Pomorza to praktyczny rejs nawigacyjny w 1933 roku na trasie Gdynia Kopenhaga. Po drodze statek zawinął do szwedzkiego portu Marstrand. Kazimierz Jurkiewicz był dobrym słuchaczem w szkole, a na statku cechowała go odwaga i sumienność w wykonywaniu poleceń i rozkazów przełożonych. Bardzo dobrze wykonywał prace marynarskie, konserwacyjne, roboty linowe i żaglowe. Wiosłował i żeglował. Dobrze i szybko opanował tajniki nawigacji, meteorologii, oceanografii, wiedzy okrętowej, regulaminy statkowe, alarmy i szereg innych zagadnień. Państwową Szkołę Morską ukończył w roku 1934 z jedną z najwyższych lokat, co spowodowało, że jeden z najwspanialszych polskich dowódców żaglowców s/v Lwów i s/v Daru Pomorza legendarny Konstanty Maciejewicz, słynny Macaj zaangażował go jako instruktora na Darze Pomorza na czas rejsu dookoła świata. Dla młodego absolwenta było to wielkie wyróżnienie. Pożegnanie Białej Fregaty przed jej najdłuższą podróżą nastąpiło 16 września 1934 roku, zaś powrót świętowano 3 września 1935 roku. Instruktor Kazimierz Jurkiewicz po powrocie z rejsu dookoła świata, od października 1935 roku do końca października 1936 roku, odbywał roczną służbę wojskową w szkole Podchorążych Rezerwy Łączności w Zgierzu, gdzie dnia 1 stycznia 1936 roku został promowany na stopień ppor. Wojska Polskiego. Po zakończeniu przeszkolenia wojskowego podjął pracę na statku ms. Piłsudski, początkowo jako starszy marynarz, a następnie jako bosman. Na tym statku pracował do jesieni 1937 roku, po czym wrócił powtórnie na Dar Pomorza już jako czwarty oficer. Dnia 3 marca 1939 roku otrzymał dyplom kapitana żeglugi małej. 19 sierpnia 1939 roku Biała Fregata wypłynęła w swój ostatni rejs przed wybuchem II wojny światowej. Ten spokojnie zapowiadający się rejs przerwała wojna. Decyzją władz ówczesny kapitan Daru Konstanty Kowalski wprowadził statek do Sztokholmu, gdzie pozostał do zakończenia wojny. Kazimierz Jurkiewicz posiadał kartę mobilizacyjną do armii i pragnął wrócić do walczącego kraju, by wziąć udział w walce z hitlerowskim najeźdźcą. Wraz z 12 kolegami otrzymał miejsce na samolocie LOT-u, który wylądował w Rydze, skąd Jurkiewicz z kolegami udał się do RKU w Święcianach, gdzie otrzymał przydział do wydzielonego baonu artylerii jako łącznościowiec. Kiedy jednak dotarł do jednostki, była już rozbita. Osiedlił się w Zalesiu Górnym pod Warszawą, podejmował się różnych prac zarobkowych, drwala, pomocnika cieśli, robotnika budowlanego, zorganizował warsztat tkacki, wyrabiał samodziały. Natychmiast po zakończeniu wojny wrócił do Gdyni i we wrześniu 1945 roku rozpoczął pracę w Państwowej Szkole Morskiej. 1 października tegoż roku wszedł na pokład Daru Pomorza jako pierwszy oficer. Kazimierz Jurkiewicz przystąpił do pracy z wielką energią i wraz z załogą starał się doprowadzić statek do pełnej sprawności, usunąć ślady wojennego internowania w Szwecji. Wykazywał wiele inicjatywy, pomysłowości, zdobywał różne elementy wyposażenia z licznych wraków zalegających redę i port gdyński. Był nie tylko inicjatorem, ale sam równie ciężko pracował, przez załogę statku nazywany pierwszym majstrem. Praca na Darze Pomorza stwarzała mu okazję [w okresach zimowych] do podjęcia zajęć w charakterze wykładowcy w Państwowej Szkole Morskiej w Gdyni, a potem w Szczecinie. Prowadził również wykłady na różnych kursach organizowanych przez Państwową Szkołę Morską, brał udział w pracach komisji programowych. Jest autorem szeregu programów nauczania, szczególnie z wiedzy okrętowej, nawigacji, konserwacji statku, robót linowych, wyszkolenia szalupowego i innych. Minister Żeglugi powołał go na ławnika Izby Morskiej, a od 1952 roku na zastępcę Delegata Ministra Żeglugi przy Odwoławczej Izbie Morskiej w Gdyni. 7 stycznia 1947 r. dyrektor Głównego Urzędu Morskiego w Gdyni kpt. ż.m. Tadeusz Wysocki nadał Kazimierzowi Jurkiewiczowi dyplom kapitana żeglugi wielkiej (nr 252). Wiosną 1953 roku kapitan Jurkiewicz objął stanowisko komendanta statku Dar Pomorza, które nieprzerwanie zajmować będzie do 1 kwietnia 1977 roku, tj. do momentu przejścia na emeryturę. Dar Pomorza pod jego dowództwem odbył 24 podróże szkoleniowe. Odwiedził ponad 100 różnych portów, kilkanaście Nautologia 2013, nr

16 Patent oficerski Kazimierza Jurkiewicza (ze zbiorów D. Dudy) Dyplom kpt. ż. w. Kazimierza Jurkiewicza razy zawijał do portów wszystkich krajów Europy, a także wielu krajów północnej i zachodniej Afryki, Kanady, Stanów Zjednoczonych, wysp Morza Karaibskiego, wszędzie godnie reprezentując biało-czerwoną banderę. O uznaniu, jakim się cieszył w żeglarskim środowisku światowym i krajowym, świadczą liczne artykuły w prasie zagranicznej i krajowej, szczerość pochlebnych opinii, raporty polskich ambasad i przedstawicielstw. 1 grudnia 1967 roku decyzją Ministra Żeglugi powierzono Kazimierzowi Jurkiewiczowi pełnienie funkcji dyrektora Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni. Powołano go również do komisji, której celem było zbadanie możliwości i celowości utworzenia Wyższej Szkoły Morskiej. Pracując w Komisji, jak zawsze wykazywał wiele energii i zapału, wnosił cenne propozycje, uczestniczył w przygotowaniu organizacyjnym przyszłej Wyższej Szkoły Morskiej. Kazimierz Jurkiewicz od 1931 roku z niewielkimi przerwami do czasu przejścia na emeryturę związany był z Darem Pomorza. Na tym statku był kandydatem, uczniem, instruktorem, oficerem, starszym oficerem i przez wiele lat jego komendantem. Nazwisko jego jest związane z tym statkiem, ale najbardziej spektakularne jego osiągnięcia związane są z regatami Operacji Żagiel. Pamiętać należy wielkie dni polskich żagli w 1972 czy następne w 1974 i 1976, kiedy Kazimierz Jurkiewicz był jednym z najbardziej popularnych obywateli Rzeczypospolitej. Był to okres, w którym trap jego wielce zasłużonego statku szturmowały tysiące ludzi w kraju i za granicą, odwiedzały go koronowane głowy, prezydenci, dyplomaci, wielcy przedstawiciele polityki, ludzie nauki i kultury. Dar Pomorza zdobył pod kierownictwem Kazimierza Jurkiewicza najwyższe trofea żeglarskie, takie jak Kamień Skalny (Cutty Sark Trophy), Wielką Nagrodę Honorową Rejs Roku 1972, tzw. Dzwon Zwycięstwa i inne. Nade wszystko był kpt. Kazimierz Jurkiewicz znakomitym wychowawcą młodych kadr oficerskich dla polskiej marynarki handlowej. To pod jego okiem młodzi chłopcy, którym marzył się kapitański mostek, stawali się pod żaglami Daru Pomorza autentycznymi matrosami, ludźmi twardymi, z charakterem. Tu zdobywali też pierwszą praktyczną wiedzę o pływaniu i pracy na statku, odbywali pierwsze praktyczne ćwiczenia z nawigacji, astronawigacji i wielu innych dziedzin marynarskiej edukacji, tak niezbędnych przyszłym oficerom. Była to znakomita szkoła, którą przeszło tysiące młodych chłopców. Wyrośli z nich później znakomici dowódcy polskich statków, zdobywali także wielkie uznanie zagranicznych armatorów. Zostali dowódcami transatlantyków, jak chociażby kpt. Jerzy Pszenny, Hieronim Majek [Dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni], Krzysztof Meisner, wielu zajęło odpowiedzialne stanowiska w administracji morskiej, jak kpt. ż.w. Leszek Górecki, Paweł Czerwiński [dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni], Zbigniew Grabski [kapitan portu gdańskiego], na placówkach międzynarodowych organizacji morskich, gdzie reprezentowali Polskę, a nawet na stanowiskach ministerialnych, jak kpt. ż.w Ryszard Pospieszyński, kpt. ż.w Romuald Pietraszek, kpt. ż.w Piotr Nowakowski. Niektórzy zajęli się pracą naukową jak Władysław Rymarz, Mirosław Jurdziński, Adam Wolski, Daniel Duda, Leszek Plewiński i inni. 16 Nautologia 2013, nr 150

17 Kazimierz Jurkiewicz wychował też sobie znakomitych następców, którzy latami pływali z nim na Darze Pomorza. Kapitan Tadeusz Olechnowicz dowodził po nim na Darze Pomorza, a później na Darze Młodzieży. Kapitan Leszek Wiktorowicz nadzorował budowę Daru Młodzieży, a następnie przez dwadzieścia pięć lat nim dowodził i prowadził nową białą fregatę w rejs stulecia dookoła świata wokół Przylądka Horn; rejs ten odbył Dar Młodzieży na przełomie lat , jedyną tego rodzaju wyprawę w historii biało-czerwonej bandery. Zaiste, dobrą rękę miał wieloletni wychowawca młodych kadr oficerskich Rzeczypospolitej, komendant Kazimierz Jurkiewicz. Kapitan Kazimierz Jurkiewicz będąc jeszcze komendantem Daru Pomorza był konsultantem Centrum Techniki Okrętowej w Gdańsku, gdzie powstawały projekty nowego żaglowca. Pełnił analogiczną funkcję w stoczni Gdańskiej im. Lenina, gdzie w biurze konstrukcyjnym, pod kierunkiem głównego projektanta mgr. inż. Zygmunta Chorenia powstał projekt Daru Młodzieży. W swoim pracowitym życiu znajdował również czas na publikacje. Jest autorem szeregu książek fachowych, skryptów oraz licznych artykułów i programów nauczania, a także wzorów użytkowych, jak: okucia fałowe i halsowe żagla trójkątnego, okucia masztowe żagla trójkątnego dwudzielnego, róg fałowy i halsowy. 31 marca 1977 roku kapitan Kazimierz Jurkiewicz przekazuje Dar Pomorza kapitanowi żeglugi wielkiej Tadeuszowi Olechnowiczowi. Swoim dużym doświadczeniem zawodowym kapitana statku żaglowego wykazał się najpełniej, uczestnicząc od 1972 r. w regatach Operation Sail i zajmując w nich kolejno następujące miejsca: miejsce na mecie 1974 III miejsce w klasie A 1976 II miejsce w III etapie a III miejsce w klasyfikacji końcowej. Na jego dorobek naukowy składa się szereg publikacji z zakresu problematyki morskiej: Konserwacja statku, Warszawa 1952 Konserwacja statku, Wyd. 2, Gdynia 1966 Podstawowe wiadomości z wiedzy okrętowej, Warszawa 1954 (współautorstwo A. Żylicz) Wyszkolenie szalupowe, Gdańsk kwietnia 1977 roku nastąpiło uroczyste pożegnanie odchodzącego na emeryturę komendanta Daru Pomorza. Kapitana K. Jurkiewicza żegnała uczelnia, Minister Żeglugi dekorował go Orderem Sztandaru Pracy I Klasy, żegnał ówczesny rektor WSM prof. dr kpt. ż.w. Daniel Duda i nowy komendant Daru Pomorza kpt. ż.w. Tadeusz Olechnowicz jego student, wychowanek, ten, który kwalifikacje morskie i kolejne szlify oficerskie zdobywał pod jego nadzorem. Komendant K. Jurkiewicz nadal pracował społecznie, występował w składach różnych komisji. Jego wielki autorytet wspierał rozwój i podnosił rangę żeglarstwa. Przewodniczył dorocznym komisjom przyznającym żeglarzom najwyższe wyróżnienia. Od początku pracował w Społecznym Komitecie Budowy Daru Młodzieży, by w grudniu 1981 r. przejąć kierownictwo komitetu. 5 lipca 1982 roku objął stanowisko komendanta Daru Pomorza w innej funkcji: kapitana-kustosza. Pracował z wielkim zapałem i poświeceniem. Dbał o to, by Dar Pomorza w niezmienionej postaci przekazać potomności. Niestety, nie doczekał końca działalności Społecznego Komitetu Budowy Daru Młodzieży. Zmarł 20 stycznia 1985 roku. Funkcję tę przejął jego zastępca prof. Daniel Duda, który wypełnił marzenie Wielkiego Komendanta by w pełni spłacić Dar Młodzieży. Spoczął na pięknym witomińskim cmentarzu. Grób jego jest często odwiedzany, przede wszystkim przez tych, których wyprowadził na morze. Odszedł niespodziewanie, tyle mając jeszcze planów i zamierzeń. W ów śnieżny, mroźny, przedostatni dzień stycznia żegnały wielkiego marynarza kapitana kapitanów, tysiące ludzi. Żegnali go bliscy, uczniowie, żegnało go miasto, któremu też poświęcił życie. Jego uczeń, długoletni wykładowca Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni, kierownik Wydziału Nawigacyjnego, conradysta, bohater konwojów w czasie drugiej wojny światowej kpt. ż.w. Józef Miłobędzki nad otwartą mogiłą powiedział: Nie lubiłeś wielkich przemówień, byłeś zawsze skromny i prawy, Więc żal nasz dzisiaj wypowiem w krótkich słowach wziętych na gejtawy. Kiedy człowiek taki jak Ty odchodzi, pozostaje po nim coś, co nie umiera. na morze idą nowi Ludzie młodzi, łopocze na wietrze bandera. Często na grobie kapitana znajdujemy kwiaty składane przez młodzież szkoły podstawowej nr 39 w Gdyni-Obłużu do niedawna czyniła to też młodzież szkoły podstawowej z Władysławowa [niestety zlikwidowana]. Obie te szkoły obrały sobie za patrona tego wielkiego Człowieka. Kapitan Kazimierz Jurkiewicz za swą pracę i działalność otrzymał wiele odznaczeń i nagród, między innymi: Order Sztandaru Pracy I Klasy ( r.), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1972 r.), Złoty Krzyż Zasługi (1955 r.), odznakę Zasłużony Ziemi Gdańskiej i tytuł Gdańszczanina (1972 r.), Złotą Odznakę Gryfa Pomorskiego, Medal Edukacji Narodowej, złoty medal Za wybitne osiągnięcia sportowe Z racji pełnionej funkcji pokonywałem służbowo trasę Warszawa Gdynia bywało dwa razy w miesiącu. Pociąg, który nas wiózł przebywał ją w czasie około 4 godzin i był jakby miejscem spotkań ludzi na różnych stanowiskach na wybrzeżu, gdzie przy okazji można było wszelkie sprawy załatwić. W czasie jednej z podróży napotkałem profesora Władysława Jackowskiego, rektora Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku i tak w długiej korytarzowej rozmowie profesor oznajmił, że szuka jakiejś większej pracy dla Zakładu Tkanin. Zapytałem niewiele się namyślając, czy możliwe jest uhonorowanie wydarzenia jakim było zwycięstwo Daru Pomorza w 1972 roku. Oczywiście, usłyszałem, dalej profesor powiedział, że główne koszty to materiały. Zadanie ujmie się w program prac. Projekt przygotuje PWSSP, nie wymagał on wielu konsultacji, ale praca jak zwykle w tym okresie, z braku odpowiednich materiałów, farb, długiej technologii przygotowania wełny, nie przebiegała tak jak planowaliśmy, ale podążała znacznymi krokami. Wspólnie z profesorem Władysławem Jackowskim zdecydowaliśmy utrwalić zwycięstwo Daru w Operacji Żagiel 72 i jego komendanta Kazimierza Jurkiewicza w dziele równie szczególnym, bo w arrasie, nazywanym oponą. Na morskiej mapie, formatu trzy na pięć metrów, utkanej z kolorowej wełny, pokazane są żaglowce w momencie walki u przylądka Skagen, jest bóg mórz z nimfami i wiatry przychylne Darowi Pomorza. Autorem tego pięknego obrazu, pełnego barwy, fantazji i realistycznej prawdy jest Jacek Żuławski, niestety w czasie odbioru dzieła ten wybitny w dziedzinie malarstwa architektonicznego, grafik, taternik żeglarz, twórca barwnego wystroju Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku i polichromii sali Białej Ratusza oraz wieloletni wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku już nie żył, ale zdążył wykonać ogólny projekt dzieła i rozrysować w zamierzonej wielkości [ cm] jego połowę. Dalszy etap pracy przejęła profesor Józefa Wnukowa i ona też doprowadziła do końca prace projektowe i z pomocą tkaczy, wśród których był znakomity Józef Miętki, pracownicy etatowi i studenci, zrealizowała zamierzenia profesora Jacka Żuławskiego. Nautologia 2013, nr

18 Profesor Władysław Jackiewicz, ówczesny rektor PWSSP w Gdańsku. Źródło: poczet_rektorow_asp_w_gdansku Józefa Wnukowa wraz z zespołem, 1978 r. Siedzą od lewej: Józef Miętki, Józefa Wnukowa, Grażyna Szuchnik, Bernarda Świderska, stoją: Joanna Kurdach, Hanna Tręblińska, Janina Basty, Elżbieta Zdrowowicz. Źródło: &cid=393&id=3054.html#img3054 Realizatorem dzieła był Zakład Tkanin tej Uczelni, prowadzony przez prof. Janinę Wnukową [malarka, profesor, współzałożycielka Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych], współtwórczynię upiększania miasta Gdańska zwróconego po drugiej wojnie światowej życiu. Wykonują dzieło z benedyktyńską dokładnością: Józef Miętki, malarz i znawca tkactwa klasycznego, Panie o złotych palcach i oczach: Elżbieta Zdrowowicz, Grażyna Szuchnik. Janina Basty, fenomen w dziedzinie wyczucia barw, a jest tych odcieni do utrwalenia w wełnie ponad trzysta. Pracę nad gdańskim arrasem zaczęto w marcu 1976 roku, przewidując ukończenie dzieła w listopadzie 1978 roku; to mówi o trudnościach i złożoności wielu zagadnień napotykanych w realizacji zamierzenia. W dniu 22 maja 1979 w rektoracie Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych [obecnie Akademia] miała miejsce podniosła uroczystość związana z przekazaniem Wyższej Szkole Morskiej w Gdyni szczególnego Gobelinu. Gościnnie przyjął nas, a była to liczna grupa z Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, rektor profesor Władysław Jackiewicz, artysta malarz, urodzony w Podgrodziu na Wileńszczyźnie. Rangi przekazania arrasu gdańskiego dodał fakt obecności już emerytowanego wieloletniego komendanta Daru Pomorza bohatera dnia, kpt. ż.w. Kazimierza Jurkiewicza. Obecność profesora Jerzego Kołodziejskiego wojewody gdańskiego podkreśliła znaczenie całego przedsięwzięcia. Na zakończenie uroczystości profesor Jerzy Kołodziejski powiedział: Po raz pierwszy w historii naszej sztuki ( ) upamiętnia się w formie tak znakomitej, tematykę morską. Dzieło to na pewno zaznaczy się chlubnie w historii twórczości artystycznej, poświęconej sprawom morza. W zakończeniu swego wystąpienia Daniel Duda podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do wykonania gobelinu, przywołał pamięć zmarłego profesora Jacka Żuławskiego wskazał: ( ) na walory tradycyjnego wychowania ludzi morza na żaglowcach. Wyraził jednocześnie radość, iż w gronie obecnych na uroczystości znajduje się były wychowawca wielu znanych polskich marynarzy, dowódca Daru Pomorza kpt. ż.w. Kazimierz Jurkiewicz [do 31 marca 1977 roku komendant Daru Pomorza ]. Po czym poinformował zebranych, że został przez ministra transportu i żeglugi profesora Jerzego Olszewskiego obarczony bardzo miłą misją wyrażenia podziękowania wszystkim, którzy się wydatnie przyczynili do powstania dzieła i wręczenia Złotych Odznak Zasłużony Pracownik Morza : rektorowi Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych prof. Władysławowi Jackowskiemu, prof. Józefie Wnukowej i mgr Józefowi Miętkiemu. Nastąpił akt dekoracji. Panie o złotych palcach i oczach Grażyna Szuchnik oraz Elżbieta Zdrowowicz i fenomen wyczuwania barw Janina Basty otrzymały kwiaty. Tak więc Gdański Arras, niezmiernie cenny nabytek Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, którego umieszczenie przewidywaliśmy w auli uczelni [później nazwanej imienia kpt. ż.w Tadeusza Meisnera], której generalny remont z wielkim wysiłkiem trwał po zniszczeniach wojennych, a przecież należało ją przywrócić do świetności w pełnym historycznym wymiarze okresu międzywojennego, jest wybitnym osiągnięciem twórczym oraz godnym uczczeniem sukcesu i przypadającego w 1980 roku jubileuszu pięćdziesięciu lat pracy Daru Pomorza pod polską banderą. Bibliografia Daniel Duda, Zbigniew Urbanyi, Trzeci w wielkiej sztafecie, Wydawnictwo Pomorza, Bydgoszcz Daniel Duda, Zbigniew Urbanyi, Komendant białej fregaty, Księgi Floty Ojczystej, Gdańsk Daniel Duda, Pozostała po nim fregata, Wybrzeże 1986, nr 26. Daniel Duda, Światowy Zjazd Absolwentów Szkoły Morskiej (14 17 VI 1980), Księgi Floty Ojczystej, Gdynia Nautologia 2013, nr 150

19 (kt) Gdański Arras, Morze, nr 12/565/1977, fot. Henryk Kabat. (r) Gobelin, Dar Pomorza dla Wyższej Szkoły Morskiej, Dziennik Bałtycki, 23 maja (IK) Gobeliny z gdańskiej PWSSP, Głos Wybrzeża, 2.IV Zenon Gralak, Kapitan kapitanów, Głos Wybrzeża, 27 stycznia Gdański Gobelin Morski, Morze, nr 8/585/1979. Stanisław Kosko, Przez trzy oceany, Wydawnictwo Glob, Szczecin Piotr Nowakowski, Młodzieńcze lata, Głos Szczeciński, 2 3 II Prof. Jerzy Kołodziejski, wojewoda gdański Źródło: Źródła internetowe w_gdansku %3Fuczelnia%252Fpostacie&cid=393&id=3054.html#img Gdański gobelin morski. Fot. Witold Węgrzyn, Morze nr 8/585 sierpień Skan wykonano w laboratorium DIMLAB ul. Władysława IV Gdynia. Reprodukcja gobelinu w kolorze została zamieszczona na wewnętrznych stronach okładki Nautologia 2013, nr

20 daniel duda Z naszych tradycji na morzu 90. rocznica pierwszego przejścia równika pod polską banderą przez żaglowy statek szkolny Szkoły Morskiej w Tczewie s/v Lwów Kapitan ż.w. Tadeusz Ziółkowski, fotografia pochodzi z okresu dowodzenia żaglowym statkiem szkolnym Szkoły Morskiej w Tczewie ( ). Zbiory D.D.] Kpt. ż.w. Tadeusz Ziółkowski należy do najbardziej zasłużonych dla polskości ludzi, jacy działali w Gdańsku w okresie międzywojennym, a także do niezwykle zasłużonych dla rozwoju naszej gospodarki morskiej w czasie jej pionierskich poczynań, gdy Polska odzyskała dostęp do morza. Przez całe swoje życie związany był z morzem pełniąc służbę od najmłodszych lat w niemieckiej marynarce, by następnie kiedy Ojczyzna odzyskała niepodległość, wszystkie swe siły wielkie doświadczenie i wiedzę poświęcić budowaniu zrębów polskiej gospodarki morskiej na najbardziej newralgicznych jej odcinkach. Wielce charakterystyczna a zarazem budująca jest cała jego droga życiowa urodzony we wsi Wiskitno niedaleko Bydgoszczy, syn ziemi pomorskiej, który bez wytchnienia pracował dla polski morskiej oddając za nią co najcenniejsze, własne życie. Po zakończeniu działań wojennych w pierwszej wojnie światowej powrócił do Bydgoszczy i po krótkim pobycie w domu melduje się w Warszawie u kontradmirała Kazimierza Porębskiego, który kieruje go na nowo zakupiony żaglowiec ss. Lwów w charakterze komendanta w stopniu porucznika marynarki. Admirał K. Porębski nie mógł dokonać lepszego wyboru. Nikt wówczas w Polsce nie umiał tak jak Tadeusz Ziółkowski prowadzić wielkich żaglowców. Po latach uczeń pierwszego roku wydziału nawigacyjnego Tadeusz Meissner, wówczas już kawaler krzyża Virtuti Militari, tak o nim napisze: Ziółkowski był nauczycielem jeżeli chodzi o sztukę manewrowania dużym rejowcem zarówno Stankiewicza (z rezultatem b. miernym) jak i Konstantego Maciejewicza (z rezultatem doskonałym). 23 maja 1923 roku w godzinach przedpołudniowych komendant pierwszej polskiej kolebki nawigatorów, kpt. ż.w. Tadeusz Ziółkowski wyszedł w rejs do Buenos Aires. Po drodze zawinął do Kopenhagi, którą osiągnął po trzech dniach podróży, a potem przeszedł na drugą stronę Sundu, by w maleńkim szwedzkim porcie Lindhamn wziąć 6 tysięcy beczek dobrego szwedzkiego cementu z przeznaczeniem do Buenos Aires, albowiem czasy były takie, że żaglowiec musiał zarobić na swoje utrzymanie, bo kasa Młodej Rzeczypospolitej była pusta. Ten cement był uzupełnieniem ładunku zabranego z Polski. Ładowanie trwało 11 dni, w pracy pomagali uczniowie, oficerowie, a i komendant dawał przykład dobrej roboty. Po kilku dniach żeglugi odwiedzają Le Havre, gdzie są dobrze przyjęci. Postój jest krótki i s/v Lwów rozpoczyna żeglowanie do Buenos Aires pokonując wszystkie trudności podróży, dający się we znaki upał, bardzo słabe żywienie, brak jarzyn i owoców, zapas wody słodkiej tylko 30 ton, (1 litr wody na osobę dziennie). Komendant jednak żelazną ręką trzyma dyscyplinę na statku, słuchacze przeobrażają się w wilków morskich. Fotokopia dyplomu chrztu równikowego (w posiadaniu autora) Dnia 13 sierpnia 1923 roku statek przekracza równik, odbywa się pierwszy chrzest pod biało-czerwoną banderą. Po 107 dniach podróży w dniu 7 września 1923 roku Lwów osiąga Rio de Janeiro. Pionierska wyprawa Lwowa trwała 171 dni, a statek przepłynął Mm. Przyniosła ona jej uczestnikom wielkie i zasłużone uznanie. Tadeusz Ziółkowski i jego oficerowie stali się najbardziej popularnymi obywatelami w kraju, który entuzjazmował się tą podróżą. Oczywiście podczas podróży miały miejsce serdeczne spotkania z Polonią. Załoga i statek s/v Lwów w czasie tego trudnego rejsu wykonali dobrą pracę propagandową i patriotyczną. Po powrocie z opisanego rejsu Tadeusz Ziółkowski otrzymał nadany w dniu 2 maja 1924 r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej odznaki Kawalera Krzyża Oficerskiego orderu Odrodzenia Polski. Nominację na wiceszefa Pilotów Portu Gdańsk otrzymał po pozytywnie złożonym egzaminie w dniach 24 i 25 września 1924 r., nastąpiło ono dopiero z dniem 11 listopada 1924 r. Mianowanie na stanowisko komandora pilotów portu w Gdańsku, akt nadany przez Radę Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku nastąpiło z dniem 2 stycznia 1929 r. Kandydat Polski na to prestiżowe stanowisko musiał spełniać wysokie kryteria, między innymi obowiązywała profesjonalna znajomość języka niemieckiego i angielskiego, nie mówiąc już o konieczności posiadania najwyższych kwalifikacji morskich. Żaden z oficerów pochodzących z b. carskiej marynarki nie spełniał tych trudnych warunków. Takie kwalifikacje miał tylko Tadeusz Ziółkowski. 20 Nautologia 2013, nr 150