Szanowni Państwo, Z powaŝaniem Lubuski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny dr n.med. Jolanta Świderska-Kopacz

Transkrypt

1

2 Szanowni Państwo, Przedkładam Państwu raport o stanie sanitarnym i sytuacji epidemiologicznej województwa lubuskiego w 2009 roku. Raport przedstawia zagadnienia i problemy zdrowotne z zakresu zdrowia publicznego wynikające z prowadzonej działalności merytoryczno-kontrolnej i badań laboratoryjnych Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. Tak, jak w latach poprzednich, działalność Państwowej Inspekcji Sanitarnej w województwie nastawiona była na profilaktykę chorób, w szczególności zakaźnych i zawodowych, realizację krajowych i lokalnych programów prozdrowotnych, nadzór nad warunkami zdrowotnymi Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŝytku, higieny pracy w zakładach pracy, warunkami higieniczno-sanitarnymi w obiektach uŝyteczności publicznej, w tym w szczególności w obiektach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, warunkami higieny środowiska, higieny procesów nauczania i wychowania, warunkami wypoczynku i rekreacji oraz higieny radiacyjnej. Wyniki prowadzonego nadzoru sanitarnego wskazują, Ŝe bezpieczeństwo sanitarne społeczeństwa w naszym regionie ulega systematycznej poprawie, choć występują jeszcze na niektórych odcinkach negatywne zjawiska sanitarno-higieniczne wymagające dalszego monitorowania i działań naprawczych. Dziękuję za dobrą współpracę organom administracji rządowej, samorządowej, innym inspekcjom i instytucjom w zakresie działań na rzecz poprawy zdrowia publicznego mieszkańców województwa lubuskiego. Pełny tekst raportu mogą Państwo znaleźć na stronie internetowej WSSE w Gorzowie Wlkp.: Z powaŝaniem Lubuski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny dr n.med. Jolanta Świderska-Kopacz Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 2/187

3 Spis treści Strona I. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych Wprowadzenie Choroby szerzące się drogą pokarmową ZakaŜenia krwiopochodne Inwazyjna choroba meningokokowa Choroby, przeciw którym prowadzone są szczepienia ochronne Grupa chorób odzwierzęcych Gruźlica Choroby przenoszone drogą płciową Ogniska epidemiczne II. Warunki zdrowotne środowiska bytowania mieszkańców województwa Stan sanitarno-porządkowy miast i terenów wiejskich Zaopatrzenie ludności w wodę do spoŝycia Monitoring jakości powietrza atmosferycznego Jakość wody w kąpieliskach i basenach kąpielowych III. Stan sanitarny obiektów uŝyteczności publicznej Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuaŝu, odnowy biologicznej oraz inne zakłady, w których są świadczone łącznie więcej niŝ jedna z takich usług Hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska i inne obiekty, w których są świadczone usługi hotelarskie Domy pomocy społecznej Noclegownie Ustępy publiczne Tereny rekreacyjne Dworce autobusowe Dworce i stacje kolejowe Zakłady pogrzebowe i cmentarze Inne obiekty uŝyteczności publicznej Środki transportu publicznego IV. Stan sanitarny zakładów opieki zdrowotnej Nadzorowane obiekty i działalność kontrolno represyjna Zakłady opieki zdrowotnej typu zamkniętego Zakłady opieki zdrowotnej typu otwartego Indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe praktyki: lekarskie i lekarzy dentystów oraz pielęgniarek i połoŝnych Wyniki nadzoru sanitarnego nad środowiskiem pracy w obiektach słuŝby zdrowia Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 3/187

4 6. Działalność w zakresie promocji zdrowia i oświaty zdrowotnej V. Stan sanitarny obiektów Ŝywnościowo-Ŝywieniowych Ogólna charakterystyka Zakłady produkcji Ŝywności Obiekty obrotu Ŝywnością Zakłady Ŝywienia zbiorowego Środki transportu Ŝywności Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z Ŝywnością Kosmetyki Jakość zdrowotna środków spoŝywczych Zatrucia pokarmowe Nadzór nad Ŝywnością zmodyfikowaną genetycznie (GMO) VI. Warunki higieniczno-sanitarne środowiska pracy Wprowadzenie NaraŜenia w środowisku pracy Czynniki biologiczne w środowisku pracy Nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi Nadzór nad czynnikami rakotwórczymi Choroby zawodowe VII. Warunki sanitarne w szkołach i innych placówkach oświatowowychowawczych Wprowadzenie Stan sanitarno-techniczny Warunki pracy ucznia DoŜywianie uczniów Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami Infrastruktura do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego Nadzór nad preparatami chemicznymi i substancjami niebezpiecznymi Warunki wypoczynku i rekreacji VIII. Warunki ochrony przed promieniowaniem jonizującym i niejonizującym Informacje ogólne Ochrona radiologiczna w pracowniach rentgenowskich oraz nadzór nad aparaturą rentgenowską Ochrona przed promieniowaniem i polami elektromagnetycznymi Aktywności promieniotwórcze sztuczne i naturalne środowiska i Ŝywności IX. Działalność w ramach zapobiegawczego nadzoru sanitarnego Wprowadzenie Uzgodnienia przedsięwzięć w zakresie środowiskowych uwarunkowań Opiniowanie programów dostosowawczych zakładów opieki zdrowotnej Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 4/187

5 4. Opiniowanie dokumentacji projektowej Odbiory inwestycji X. System Zarządzania w działalności inspekcyjnej XI. Działalność w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Wprowadzenie Działalność szkoleniowa, wizytacje i kontrole Realizowane programy profilaktyczne Kampanie promujące zdrowie Współpraca z instytucjami i organizacjami pozarządowymi XII. Działalność laboratoryjna Kierunki i zakresy badań Akredytacja Wykonane badania i pomiary XIII. Działalność kontrolno-represyjna Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 5/187

6 I. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych 1. Wprowadzenie Głównym zadaniem realizowanym w tym zakresie była ochrona zdrowia poprzez podejmowanie działań mających na celu zachowanie bądź przywracanie bezpieczeństwa sanitarnego ludzi, kształtowanie postaw i zachowań, a takŝe identyfikacja skali zagroŝenia biologicznego. Wiodącym celem było zapobieganie powstawaniu chorób zakaźnych. Zakres realizowanych działań obejmował: ciągłe monitorowanie i ocenę sytuacji epidemiologicznej, opracowywanie prognoz epidemiologicznych, wdraŝanie stosownego postępowania profilaktycznego i przeciwepidemicznego, realizację zadań związanych z rozpoznaniem i likwidacją skutków zagroŝeń biologicznych, nadzór nad planowaniem i wykonywaniem szczepień ochronnych. W oparciu o załoŝenia ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz.1570) podejmowano działania przeciwepidemiczne i zapobiegawcze zmierzające do unieszkodliwienia źródła zakaŝenia, przecięcia dróg szerzenia się zakaŝenia, określenia czynnika etiologicznego zaistniałych zagroŝeń oraz kształtowania właściwych postaw i zachowań. W 2009 roku na terenie województwa nie notowano chorób zakaźnych szczególnie niebezpiecznych - dŝumy, wąglika oraz chorób określanych jako importowane związanych z wyjazdami w inne strefy klimatyczne takich jak cholera, malaria, Ŝółta gorączka. Ponadto nie notowano chorób objętych programem eradykacji - zachorowań na poliomyelitis oraz programem eliminacji - zachorowań na odrę. Nie wystąpiły zachorowania na dur brzuszny, dury rzekome, dur wysypkowy, tularemię, brucelozę, błonicę, tęŝec, legionelozę, gorączkę Q, gorączkę plamistą i inne riketsjozy encefalopatie gąbczaste oraz czy kleszczowe zapalenie mózgu. Do sytuacji szczególnej w 2009 roku naleŝy zaliczyć rozprzestrzenianie się zarówno na świecie, w Europie oraz w Polsce, pandemii nowej grypy typu A/H1N1.Wdniu 11 czerwca 2009 roku WHO ogłosiła 6 fazę pandemii. W związku z zaistniałą sytuacją działania przeciwepidemiczne skoncentrowane były głównie na Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 6/187

7 powstrzymaniu szerzenia się zachorowań na nową grypę u osób po przyjeździe z krajów, w których zachorowania szerzyły się epidemicznie (początkowo Meksyk, USA, Kanada, następnie kraje Europy zachodniej Wielka Brytania Hiszpania, Włochy, Niemcy). Kolejne działania skierowane były na opóźnienie dotarcia do Polski fali epidemicznej zachorowań, pod koniec roku na zmniejszenie skutków epidemii. W 2009 roku kontynuowano współpracę w zakresie nadzoru epidemiologicznego nad chorobami zakaźnymi i zakaŝeniami z innymi słuŝbami i inspekcjami, głównie z Inspekcją Weterynaryjną, Policją, Inspekcją MSWiA, Wojewódzkim konsultantem w dziedzinie chorób zakaźnych, Wojewódzkim konsultantem w dziedzinie epidemiologii, dyrektorami szpitali, ordynatorami oddziałów chorób zakaźnych, pielęgniarkami epidemiologicznym i zespołami kontroli zakaŝeń, pionami przeciwgruźliczymi, Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, Centrum Zdrowia Publicznego oraz zespołami reagowania kryzysowego szczebla powiatowego i wojewódzkiego.. 2. Choroby szerzące się drogą pokarmową 2.1. Zatrucia pokarmowe W 2009 roku, podobnie jak w latach minionych, zaznaczyła się tendencja spadkowa w zakresie zatruć pokarmowych. Zarejestrowano 158 zatruć pokarmowych wywołanych pałeczkami Salmonella (wsp.zap.15,65), to jest o 32 zachorowania mniej aniŝeli w 2008 roku. Hospitalizowano 119 osób. Zapadalność w województwie była niŝsza od zapadalności w Polsce. Zapadalność na zatrucia pokarmowe wywołane pał. Salmonella w woj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność ,59 18,74 15,65 30,33 24,85 23,19 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 7/187

8 Na terenie lubuskiego najwyŝszy współczynnik zapadalności odnotowano na terenie objętym nadzorem przez: PSSE Nowa Sól (powiat Wschowa) zap. 46,01 (18 zach.); PSSE Sulęcin zap. 41,96 (15 zach.); PSSE śagań zap. 30,26 (25 zach.). NajniŜszą zapadalność zanotowano na terenie objętym nadzorem przez: PSSE Drezdenko zap. 3,96 (2 zach.); PSSE Międzyrzecz zap. 5,12 (3 zach.). Zbiorowe ogniska zatruć pokarmowych Liczba zachorowań na salmonellozy zdeterminowana była głównie przez ogniska zbiorowych zatruć pokarmowych. Na terenie lubuskiego wystąpiło 10 ognisk, w wyniku których zachorowaniu uległo 61 osób - w tym 8 dzieci do lat 14; hospitalizowano 19 osób, w tym 6 dzieci do lat 14. W 2008 roku liczba zatruć była identyczna ,5 Liczba ognisk zbiorow ych zatruć pokarmow ych w woj. lubuskim w latach : ,5 WOJ. LUBUSKIE 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK Na podstawie dochodzenia epidemiologicznego ustalono, iŝ 7 ognisk wystąpiło w mieszkaniach prywatnych (38 osób chorych). Ogniska te rejestrowano na terenie działalności: PSSE Sulęcin i PSSE Nowa Sól - dwukrotnie, PSSE Słubice, PSSE Międzyrzecz, PSSE Zielona Góra-jednokrotnie. W ogniskach domowych ustalono czynnik etiologiczny: w 4 ogniskach były to pał. Salmonella enteritidis, w 1 przyczyną zachorowań były rotawirusy, w 1 ognisku zachorowania były wywołane larwami włośnia krętego, w 1 nie ustalono czynnika. Pozostałe dwa ogniska zbiorowych zatruć pokarmowych wystąpiły po uroczystości zorganizowanej z okazji chrzcin w restauracji w śaganiu (12 osób chorych) oraz po poprawinach zorganizowanym w Sali Gospodyń Wiejskich w Krzepielowie (7 osób Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 8/187

9 chorych). W obu ogniskach czynnikiem etiologicznym były pał. Salmonella enteritidis. Jedno ognisko obejmujące 4 pacjentów w ZOL MSP ZOZ w Szprotawie, od osób chorych wyizolowano rotawirusy. Podczas likwidacji wszystkich ognisk podejmowano działania zmierzające do szybkiego ustalenia źródła zakaŝenia, poprawy stanu sanitarnego obiektów oraz działania oświatowo zdrowotne, poprzez pogadanki w miejscu zatrucia oraz upowszechnianie materiałów związanych z zatruciami pokarmowymi Salmonellozy narządowe zakaŝenia pozajelitowe W 2009r. nastąpił spadek zachorowań na salmonellozy zakaŝenia pozajelitowe. Zarejestrowano 3 osoby, u których zdiagnozowano zakaŝenie pozajelitowe wywołane pał. Salmonella (zap. 0,30), przebiegające pod postacią posocznicy. W 2008 roku zanotowano 7 zachorowań (zap.0,69). Zachorowania wystąpiły na terenie działalności: PSSE Międzyrzecz zap. 1,71 (1 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.0,87 (1 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.1,10 (1 zach.). W Polsce w 2009 r. zarejestrowano 120 zachorowań, zapadalność 0, Dur brzuszny i paradury Od wielu lat nie notowano na terenie lubuskiego zachorowań na dur brzuszny i dury rzekome. W Polsce w 2009r. zarejestrowano 4 zachorowania na dur brzuszny (zap.0,01) i 5 zachorowań na dury rzekome A,B,C (zap. 0,01). Pod nadzorem epidemiologicznym Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa lubuskiego znajdowało się 25 nosicieli duru brzusznego i durów rzekomych A,B,C. W stosunku do 2008 roku liczba ta zmniejszyła się o 1 nosiciela, który został wykreślony z ewidencji na skutek zgonu. Spośród 25 nosicieli - 16 osób jest nosicielami pałeczek duru brzusznego (Salmonella typhi) i 9 osób nosicielami pał. durów rzekomych ABC (Salmonella paratyphi A,B,C). Najliczniejszą grupę wiekową stanowią osoby powyŝej 80 roku Ŝycia 37% ogólnej liczby zarejestrowanych oraz powyŝej 70 roku Ŝycia - 29% liczby Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 9/187

10 zarejestrowanych. PoniŜej przedstawiono rozkład nosicieli w województwie lubuskim w zaleŝności od miejsca zamieszkania (PSSE). Liczba nosicieli pał. duru i durów rzekomych w rozbiciu na PSSE w 2009r. śary; 5 Drezdenko; 1 Gorzów Wlkp.; 2 Krosno; 4 śagań; 3 N. Sól; 2 Ziel. Góra; 2 Świebodzin; 4 Sulęcin; Wirusowe zapalenie wątroby typu A W 2009r. nie zarejestrowano zachorowań na WZW typu A, w roku 2008 zarejestrowano 1 zachorowanie (zap.0,10). W Polsce zarejestrowano w 2009r. 651 przypadków (zap.1,71), w 2008r. zanotowano 208 zachorowań (zap.0,55). Stosunkowo niska zapadalność powoduje obniŝenie odporności naturalnej przeciwko WZW typu A i powinna skłaniać do prowadzenia szczepień przeciwko tej chorobie, zwłaszcza wśród osób zatrudnionych przy produkcji Ŝywności i przy handlu nią oraz u osób podróŝujących do egzotycznych krajów o niskich standardach higienicznych.. Zapadalność na WZW typu A w w oj. lubuskim i w Polsce w latach ,71 Zapadalność 1,5 1 0,5 0 0,1 0 1,1 0,55 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 10/187

11 2.5. Zatrucie jadem kiełbasianym W 2009 r. w woj. lubuskim nie notowano zatruć pokarmowych wywołanych toksyną botulinową. W 2008 roku zgłoszono 1 zachorowanie (zap.0,10). W Polsce w 2009r. zatruciu jadem kiełbasianym uległo 29 osób (zap. 0,08). Zapadalność na zatrucia jadem kiełbasianym w w oj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność 0,15 0,1 0,05 0 0,1 0 0,13 0,12 0,08 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK 2.6. Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe (ogółem) nieokreślone W tej kategorii dominują zatrucia pokarmowe i zakaŝenia Ŝołądkowo-jelitowe oraz biegunki u dzieci do lat 2 wirusowe, bakteryjne i bliŝej nieokreślone o prawdopodobnym zakaźnym pochodzeniu. W 2009 roku zarejestrowano 33 zachorowania (zap. 3,27) spowodowane przez E.coli biegunkotwórczą (w 2008r. 19 zachorowań); 25 zachorowań przez E. coli inną i BNO (zap. 2,48) - w 2008 roku - 28 zachorowań oraz 47 wywołanych przez Campylobacter sp. (zap.4,65) - w 2008r zachorowań. Ponadto zarejestrowano 7 zachorowań (zap.0,69) wywołanych przez Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis, 27 przypadków innych określonych bakteryjnych zakaŝeń jelitowych (zap.2,67) oraz 44 zachorowania na inne nieokreślone bakteryjne zakaŝenia jelitowe (zap. 4,36). PowaŜny problem stanowią bakteryjne i wirusowe zakaŝenia jelitowe w grupie dzieci do lat 2, bowiem w tym wieku zachorowania te mogą mieć szczególnie cięŝki przebieg. W tej grupie wiekowej zarejestrowano 68 zachorowań (zap.317,77) na bakteryjne zakaŝenia jelitowe oraz 427 zachorowań (zap. 1995,42) na wirusowe i inne określone zakaŝenia jelitowe. W Polsce wykazano dzieci do lat 2 które uległy zachorowaniu na inne bakteryjne zakaŝenia jelitowe (zap. 368,57) i dzieci do lat 2, u których stwierdzono wirusowe zakaŝenia jelitowe (zap.2 089,37). Ponadto 1442 osoby (zap. 6738,63) zachorowały na biegunkę i zapalenie Ŝołądkowo-jelitowe BNO, o Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 11/187

12 prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu, w tym 551 dzieci do lat 2 (zap. 2574,89). Obserwacja wieloletniego trendu zachorowań, zarówno w Polsce, jak i na terenie województwa lubuskiego wykazuje wyraźny wzrost liczby zakaŝeń wirusowych, przy podobnym poziomie liczby zakaŝeń bakteryjnych oraz zakaŝeń o nieustalonej etiologii. Szczególny problem stanowi narastanie zapadalności na biegunki o etiologii rotawirusowej w 2009 roku zanotowano 616 zachorowań (zap. 61,01) podczas gdy w 2008r. zanotowano 385 zachorowań (zap.38,28), a w 2007r. zarejestrowano ich 259 (zap. 25,68). W Polsce w analizowanym okresie zanotowano zachorowań (zap.57,59), a w 2008 roku (zap.62,08) Czerwonka bakteryjna W 2009r. nie zarejestrowano zachorowań na czerwonkę bakteryjną, natomiast w roku 2008 zarejestrowano 1 zachorowanie (zap.0,10). W Polsce zarejestrowano 30 przypadków (zap.0,08), w 2008r. zanotowano 33 zachorowania (zap.0,09). 3. ZakaŜenia krwiopochodne ZakaŜenia wirusami zapalenia wątroby typu B i typu C stanowią jeden z najpowaŝniejszych problemów zdrowia publicznego zarówno w Polsce jak i w województwie lubuskim. W przypadku zakaŝeń przewlekłych, trwających praktycznie całe Ŝycie, niewielka zapadalność moŝe kumulować się przez lata, powodując wysoka chorobowość. Mimo sukcesu jakim było ograniczenie liczby nowych zachorowań na WZW typu B, w związku z wprowadzeniem programu szczepień, liczba osób zakaŝonych tym wirusem rozwijającym się w przewlekłe postacie choroby jest duŝa i u wielu z tych osób rozwijają się obecnie późne powikłania. 3.1 Wirusowe zapalenie wątroby typu B W 2009 r. w porównaniu do 2008r. w woj. lubuskim nastąpił nieznaczny wzrost zachorowań na WZW typu B; zanotowano 18 zachorowań (zap. 1,78). Spośród nich 6 osób zachorowało na postać ostrą (zap. 0,59), wszystkie osoby hospitalizowano, u 12 osób stwierdzono przewlekłą postać choroby (zap. 1,19), hospitalizowano 4 osoby. W roku 2008 na WZW B zachorowało 12 osób (zap.1,19). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 12/187

13 W analizowanym okresie w Polsce wystąpiło 1469 zachorowań (zap.3,85). Spośród nich u 198 osób zdiagnozowano ostrą postać choroby (zap.0,52), a u 1271 osób stwierdzono postać przewlekłą (zap. 3,33). Zachorowania na ostrą postać wirusowego zapalenia wątroby typu B wystąpiły na terenie działalności: PSSE Świebodzin zap. 1,79 (1 zach.); PSSE Międzyrzecz zap. 1,71 (1 zach.); PSSE Gorzów Wlkp. (powiat grodzki) zap. 1,60 (2 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.1,10 (1 zach.); PSSE śary zap. 1,00 (1 zach.). Zapadalność na WZW typu B w woj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność ,5 1,78 3,82 1,19 1,29 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 3, ROK 2008 ROK 2009 ROK Postać przewlekłą zachorowania stwierdzono na terenie działalności: PSSE Nowa Sól (powiat wschowski) zap. 5,11 (2 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.4,35 (5 zach.); PSSE Międzyrzecz zap. 3,41 (2 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.3,31 (3 zach.). 3.2 Wirusowe zapalenie wątroby typu C W analizowanym okresie zanotowano wzrost liczby zachorowań na objawowe WZW typu C. Zarejestrowano 58 zachorowań (zap.5,74) (wg definicji UE z 2005r.); w stosunku do 2008r. liczba zachorowań wzrosła o 29 przypadków i 78 zachorowań (zap.7,72) wg definicji z 2009 roku.. W Polsce w 2009r. zarejestrowano 1913 zachorowań (zap.5,02) (wg definicji UE z 2005r.); w 2008r. zanotowano 2353 zachorowań (zap.6,17) oraz 1888 zachorowań (zap. 4,95) wg definicji z 2009 roku. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 13/187

14 Biorąc pod uwagę zachorowania sklasyfikowane wg definicji UE z 2005 roku najwięcej zachorowań zarejestrowano na terenie działalności: PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.20,90 (24 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.9,92 (9 zach.); PSSE Świebodzin zap.7,16 (4 zach.0; PSSE Nowa Sól (powiat Nowa Sól) zap.6,87 (6 zach.); PSSE śagań zap. 6,05 (5 zach.). Najmniej zachorowań zarejestrowano na terenie: PSSE Gorzów Wlkp. (powiat grodzki) zap.0,80 (1 zach.); PSSE Krosno Odrzańskie zap. 1,76 (1 zach.). Nie notowano zachorowalna terewnie: PSSE Drezdenko, PSSE Gorzów Wlkp. ((powiat ziemski), PSSE Słubice, PSSE Sulęcin. Zapadalność na WZW typu C w woj. lubuskim i w Polsce w latach (wg definicji UE z 2005 roku) Zapadalność ,78 2,87 WOJ. LUBUSKIE 5,74 7,2 6,17 POLSKA 5, ROK 2008 ROK 2009 ROK Klasyfikując przypadki zachorowań na WZW typu C pod kątem definicji UE z 2009 roku, najwięcej zachorowań zanotowano na terenie działalności PSSE: PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.13,06 (15 zach.); PSSE Sulęcin zap.11,19 (4 zach.); PSSE Nowa Sól (powiat Nowa Sól) zap.10,30 (9 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.9,92 (9 zach.); PSSE śagań zap. 8,47 (7 zach.); PSSE śary zap. 8,03 (8 zach.). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 14/187

15 Najmniej zachorowań potwierdzono w: PSSE Słubice zap.2,16 (1 zach.); PSSE Gorzów Wlkp. (powiat ziemski) zap.3,00 (2 zach.); PSSE Drezdenko zap. 3,96 (2 zach.). Osoby z kontaktu z chorymi obejmowane były nadzorem lekarskim, w uzasadnionych przypadkach otrzymywały skierowania na szczepienie p/-ko WZW typu B. W 2009r., podobnie jak w 2008, zarejestrowano 1 zachorowanie na WZW typu B i C zakaŝenia mieszane (zap. 0,10). Zachorowanie wystąpiło na terenie PSSE Zielona Góra (powiat grodzki). W Polsce zgłoszono 39 zachorowań (zap. 0,10), tyle samo jak w roku AIDS zespół nabytego upośledzenia odporności W 2009 roku w województwie lubuskim zmniejszyła się liczba zachorowań na AIDS. Zarejestrowano 7 zachorowań na AIDS (zap.0,69), hospitalizowano 5 osób. W 2008 roku zarejestrowano 13 zachorowań na AIDS (zap. 1,29). Liczba zachorowań na chorobę wywołaną wirusem HIV w woj. lubuskim w latach W Polsce równieŝ zmniejszyła się liczba osób, które zachorowały na chorobę wywołaną przez HIV (AIDS). W 2009 roku zarejestrowano 129 zachorowań (zap.0,34), podczas gdy w 2008r. odnotowano 179 zachorowań (zap.0,47). Zapadalność na AIDS w woj. lubuskim i w Polsce w latach ,5 1,3 Zapadalność 1 0,5 0 0,69 0,79 WOJ. LUBUSKIE 0,45 POLSKA 0,47 0, ROK 2008 ROK 2009 ROK Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 15/187

16 Zachorowania wystąpiły na terenie działalności: PSSE Nowa Sól (powiat Nowa Sól) zap.3,43 (3 zach.); PSSE śary zap.2,01 (2 zach.); PSSE Krosno Odrzańskie zap. 1,76 (1 zach.); PSSE Gorzów Wlkp.(powiat ziemski) zap.1,50 (1 zach.). Stwierdzone zachorowania dotyczą 6 męŝczyzn i 1 kobiety w wieku 24 lat. Wiek chorych męŝczyzn - 31, 32, 35, 38, 39 i 41 lat. 4 osoby mieszkały w mieście, 3 na wsi Zgony z powodu AIDS: W analizowanym okresie 2 osoby zmarły. Byli to męŝczyźni w wieku 33 i 41 lat. Liczba zgonów osób chorych na AIDS na terenie woj. lubuskiego w latach Ustalono, iŝ chorzy w przeszłości stosowali doŝylnie środki odurzające ZakaŜenia HIV W 2009 roku nastąpił niewielki wzrost liczby zakaŝonych wirusem HIV. Zarejestrowano 29 osób zakaŝonych (zap.2,87), podczas gdy w 2008 roku zakaŝenie HIV potwierdzono u 27 osób (zap.2,67). Hospitalizowano 2 osoby. W Polsce stwierdzono 678 osób u których wykryto nowe zakaŝenia HIV (zap.1,78), podczas gdy w 2008 roku zarejestrowano 958 osób z nowo wykrytym zakaŝeniem HIV (zap.2,51). Liczba zakaŝeń HIV na terenie woj. lubuskiego w latach Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 16/187

17 Najwięcej osób zakaŝonych zamieszkuje na terenie działalności: PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.10,45 (12 osób zakaŝonych); PSSE śagań zap.4,84 (4 osoby zakaŝone); PSSE Świebodzin zap.3,58 (2 osoby zakaŝone); PSSE Krosno Odrzańskie zap.3,52 (2 osoby zakaŝone); PSSE Nowa Sól zap. 2,29 (2 osoby zakaŝone); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.2,20 (2 osoby zakaŝone); PSSE śary zap.2,01 (2 osoby zakaŝone). Najmniej na terenie: PSSE Gorzów Wlkp. zap.0,80 (1 osoba zakaŝona); Nie stwierdzono osób zakaŝonych na terenie działalności PSSE w Drezdenku, Międzyrzeczu, Słubicach, Sulęcinie, Nowej Soli (powiat wschowski). Objawy zakaŝenia stwierdzono u 20 męŝczyzn i 9 kobiet. Wśród zakaŝonych wykazano 1 dziecko płci męskiej w wieku 8 miesięcy. ZakaŜenie wirusem HIV stwierdzono u 2 kobiet cięŝarnych. Osoby dorosłe były w wieku: 10 osób w przedziale lat, 11 osób zaliczono do przedziału wiekowego lat, 5 do przedziału lat, 1 osoba miała >50 lat, o jednej osobie brak danych o wieku. W większości osoby zakaŝone mieszkały w mieście 24 osób (82,76%), 1 osoba na wsi (3,4%), o 4 osobach, co stanowi 13,79% ogólnej liczby zakaŝonych, brak danych dotyczących miejsca zamieszkania. W okresie objętym analizą u 22 osób nie udało się stwierdzić ryzyka, 4 zadeklarowały stosowanie doŝylnych środków odurzających, 3 osoby ryzykowne kontakty heteroseksualne. Wśród cięŝarnych jedna stosowała doŝylne środki odurzające, natomiast druga, która urodziła zakaŝone dziecko miała liczne, ryzykowne kontakty heteroseksualne,. Jedna osoba została wykryta podczas oddawania krwi jako krwiodawca. Od wdroŝenia badań w 1985r. do końca 2009r. na terenie województwa lubuskiego zarejestrowano 469 osób zakaŝonych HIV, 91 osób chorych na AIDS oraz 49 zgonów chorych na AIDS. 4. Inwazyjna choroba meningokokowa W 2009r. odnotowano nieco mniejszą liczbę zachorowań w porównaniu do 2008 roku - 5 (zap.0,49), w 2008 roku -7 (zap.0,69). Wszystkie osoby hospitalizowano. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 17/187

18 RównieŜ w Polsce zaznaczyła się tendencja spadkowa zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową: odnotowano 307 zachorowań (zap.0,81), natomiast w 2008r. wystąpiły 373 zachorowania (zap.0,98). Inwazyjna choroba meningokokowa w woj. lubuskim i w Polsce w latach ,5 1 0,99 0,69 0,49 1,02 0,98 0,81 0,5 0 woj. lubuskie Polska Zachorowania wystąpiły na terenie działalności: PSSE Nowa Sól (powiat Nowa Sól) zap. 4,58 (2 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.1,10 (1 zach.); PSSE śary - zap.1,00 (1 zach.); PSSE Gorzów Wlkp.(powiat grodzki) zap. 0,80 (1 zach.). Na terenie pozostałych PSSE nie notowano zachorowań. Zachorowały 2 kobiety i 3 męŝczyzn; 2 osoby mieszkały w mieście i 3 na wsi. Zachorowania dotyczyły osób w wieku: 9 miesięcy, 2 lat,3 lat, 18 i 23 lat. Zarejestrowano 1 ognisko rodzinne. Choroba wystąpiła pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy u 2 osób ojca i syna. W pozostałych zachorowaniach nie stwierdzono powiązania epidemiologicznego. Zachorowania przebiegały pod róŝnymi postaciami klinicznymi. U 2 osób pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy, u 2 osób pod postacią posocznicy oraz u 1 osoby pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. U 2 osób stwierdzono Neisseria meningitidis typu C i u 3 osób wyizolowano Neisseria meningitidis typu B. Zachorowania zakończone wyzdrowieniem. Po otrzymaniu informacji o zachorowaniach we wszystkich przypadkach pracownicy PIS wdroŝyli stosowne procedury postępowania. Wszystkie osoby z najbliŝszego kontaktu z chorym zostały objęte nadzorem epidemiologicznym i otrzymały chemioprofilaktykę. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 18/187

19 5. Choroby, przeciw którym prowadzone są szczepienia ochronne W 2009r., podobnie jak w 2008r. na terenie województwa nie wystąpiły zachorowania na błonicę, tęŝec i poliomyelitis. Szczególnie korzystne tendencje odnotowano w zapadalności na te choroby zakaźne w stosunku do których Program Szczepień Ochronnych (PSO) został skorygowany i uzupełniony w ostatnich latach. Spadkowy trend zachorowań na świnkę i róŝyczkę uzyskano po wprowadzeniu w 2003 roku obowiązkowych szczepień przeciwko odrze - śwince i róŝyczce (zamiast szczepień wyłącznie przeciw odrze). WaŜną zmianą w PSO było wprowadzanie szczepień p/ko Hib w latach Początkowo w 2005 roku wprowadzono te szczepienia dla dzieci z rodzin wielodzietnych, posiadających troje i więcej dzieci oraz dla dzieci z domów dziecka, a następnie w 2007 roku rozszerzono zakres szczepień przeciw Hib na całą populację dzieci do lat 2. Oczekiwane jest utrzymywanie się dalszej tendencji spadkowej zachorowań na choroby inwazyjne wywołane przez Hib. W województwie lubuskim nie wystąpiły zachorowania na inwazyjną chorobę wywołaną przez Haemophilus influenzae, w Polsce zrejestrowano ogółem 22 zachorowania (zap.0,06). 5.1 OPV - ostre poraŝenie wiotkie W 2009r. podobnie jak w 2008r. odnotowano 1 zachorowanie u dziecka do lat 14 (zap.0,10). W Polsce w 2009r. odnotowano 41 przypadków OPV u dzieci w wieku 0-14 lat (zap.0,70); w 2008r. 34 zachorowania (zap.0,58). W związku z realizacją programu eradykacji zachorowań na poliomyelitis raz w tygodniu zbierane są przez pracowników PSSE informacje z podległych szpitali o występowaniu zachorowań przebiegających pod postacią ostrych poraŝeń wiotkich, które następnie przekazywane są do WSSE. Na podstawie przekazanych informacji sporządzany jest meldunek, który przesyłany jest do Państwowego Zakładu Higieny. W razie wystąpienia zachorowania przebiegającego pod postacią ostrego poraŝenia wiotkiego, taki przypadek natychmiast jest zgłaszany i wdraŝane jest odpowiednie postępowanie. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 19/187

20 5.2 Krztusiec W 2009r. nastąpił spadek liczby zachorowań na krztusiec. Zarejestrowano 1 zachorowanie (zap.0,10) przy 11 przypadkach (zap.1,09) w 2008r. W Polsce w tym okresie zarejestrowano wzrost liczby wykrywanych przypadków 2391 (zap.6,27) w roku 2009 do 2164 (zap.5,68) w roku Zachorowanie wystąpiło u 7 letniej dziewczynki zamieszkałej na terenie działalności PSSE w Słubicach (zap.2,16). Na podstawie dochodzenia epidemiologicznego ustalono, iŝ dziecko było uodpornione p/ko krztuścowi zgodnie z PSO. Zapadalność na krztusiec w w oj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność ,79 1,09 0,1 5,2 5,68 6,27 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK 5.3 RóŜyczka W analizowanym okresie w lubuskim nastąpił spadek liczby zachorowań na róŝyczkę. Zarejestrowano 164 zachorowania (zap.16,24), przy zdiagnozowanych w 2008r. 239 zachorowań (zap.23,90). Nie rejestrowano przypadków zespołu róŝyczki wrodzonej. W Polsce w 2009r. odnotowano spadek ilości przypadków zachorowań na róŝyczkę 7514 (zap. 19,71), przy zachorowaniach (zap. 34,49) stwierdzonych w 2008r. Zapadalność na róŝyczkę w woj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność ,66 23,7 16,24 60,02 34,42 19,71 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 20/187

21 Najwięcej zachorowań wystąpiło na terenie działalności: PSSE Świebodzin zap. 48,30 (27 zach.); PSSE śary zap. 43,18 (43 zach.); PSSE śagań zap. 20,58 (17 zach.); PSSE Nowa Sól (powiat Nowa Sól) zap. 19,46 (17 zach.). Najmniej zachorowań zanotowano w: PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.1,74 (2 zach.); PSSE Nowa Sól (powiat wschowski) zap. 2,56 (1 zach.). 5.4 Świnka nagminne zapalenie przyusznic Zachorowania na świnkę wykazują niewielką tendencję wzrostową. W 2009r. odnotowano 96 zachorowań (zap. 9,51), przy 89 zachorowaniach (zap.8,83) w 2008r. W Polsce wystąpiła tendencja spadkowa w tym zakresie zarejestrowano 2915 zachorowań (zap. 7,65), przy 3271 zachorowań (zap. 8,58) w 2008r. Najwięcej zachorowań wystąpiło na terenie działalności: PSSE śagań zap. 26,63 (22 zach.); PSSE Nowa Sól (powiat wschowski) zap. 20,45 (8 zach.); PSSE Słubice zap. 19,45 (9 zach.); Najmniej zachorowań zanotowano w: PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.2,20 (2 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.4,35 (5 zach.); PSSE Gorzów Wlkp. (powiat ziemski) zap.4,50 (3 zach.). Zapadalność na świnkę w woj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność ,73 8,63 9,51 10,87 8,57 7,65 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 21/187

22 5.5 Odra Odra jest chorobą objętą przez WHO programem eliminacji, dlatego wymagania stawiane nadzorowi nad tą chorobą są większe. W analizowanym okresie nie rejestrowano zachorowań na odrę, podobnie jak w latach 2008 i W Polsce w 2009 roku zarejestrowano 114 zachorowań na odrę (zap.0,30), w 2008 roku 100 zachorowań (zap.0,26). Tak niskie liczby zachorowań w kraju na odrę związane są z prowadzonymi od 1975 roku szczepieniami przeciwko odrze. Mimo braku zachorowań na odrę naleŝy pamiętać, Ŝe istnieje niekorzystna sytuacja epidemiologiczna odry za wschodnią granicą oraz niektóre mniejszości etniczne uchylają się od szczepień, co wskazuje na konieczność wzmoŝonego nadzoru w tym zakresie Ospa wietrzna W 2009 roku zarejestrowano wzrost liczby zarejestrowanych przypadków ospy wietrznej 5275 (zap. 522,41), przy 3562 zachorowaniach (zap. 353,21) w 2008r. Hospitalizowano 4 osoby. W tym samym okresie w Polsce równieŝ zarejestrowano wzrost zachorowań odnotowano zachorowań (zap. 364,55), podczas gdy w 2008r. wystąpiło zachorowania (zap. 340,18). Najwięcej zachorowań wystąpiło na terenie działalności: PSSE śagań zap. 1154,63 (954 zach.); PSSE śary zap. 712,94 (710 zach.); PSSE Międzyrzecz zap. 678,97 (398 zach.); Najmniej zachorowań zanotowano w: PSSE Gorzów Wlkp. (powiat ziemski) zap.244,25 (163 zach.); PSSE Nowa Sól (powiat wschowski) zap. 245,39 (96 zach.). Zapadalność Zapadalność na ospę wietrzną w woj. lubuskim i w Polsce w latach , ,42 347,46 419,9 364,55 339, WOJ. LUBUSKIE 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK POLSKA Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 22/187

23 5.7 Grypa Najczęściej występującą chorobą zakaźną pozostaje grypa. W okresie od dnia 1 stycznia 2009 do dnia 31 grudnia 2009 roku, zarówno w Polsce, jaki i w województwie lubuskim nastąpił zdecydowany wzrost zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne. Zapadalność na grypę w woj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalność ,32 315, ,05 979,31 596, ,31 0 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK W omawianym okresie zachorowaniu uległo osób (zap ,05) z terenu województwa lubuskiego w tym dzieci do 14 roku Ŝycia, podczas gdy w 2008 roku zachorowania na grypę zgłoszono u osób (zap. 315,23) w tym u 350 dzieci do lat 14. Do szpitala w 2009 roku skierowano 249 osób, spośród których, aŝ u 175 osób przyczyną hospitalizacji były objawy ze strony układu oddechowego (podejrzenia zapaleń płuc i zapaleń oskrzeli), u 12 osób wystąpiły objawy ze strony układu krąŝenia, 81 osób hospitalizowano z powodu innych przyczyn. W Polsce w okresie od 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2009 roku zgłoszono zachorowań (zap ,31), w tym u dzieci w wieku 0-14 lat (zap ,75). Natomiast w 2008 roku grypę rozpoznano u osób (zap. 596,46), w tym u dzieci do 14 roku Ŝycia (zap ,57). Podobnie jak w latach ubiegłych realizowany był nadzór epidemiologiczny nad grypą w systemie SENTINEL - podczas jego realizacji prowadzone były badania wirusologiczne w kierunku grypy. Problemem jest niski odsetek osób poddawanych corocznie szczepieniom przeciw grypie. Szczepienia mogłyby znacznie zmniejszyć liczbę zachorowań i tym samym ograniczyć skutki zdrowotne i ekonomiczne grypy. W 2009 roku zanotowano pewien wzrost liczby osób, które poddały się szczepieniu. Zaszczepiono p/ko grypie około osób, podczas gdy w 2008 roku osób poddało się szczepieniu. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 23/187

24 5.8. Grypa A/H1N1 Sytuacja epidemiologiczna grypy typu AH1N1 była jest bardzo dynamiczna. Od początku trwania pandemii w Polsce zgłoszono przypadków zakaŝenia nowym wirusem (zap. 6,72), A/H1N1v, w tym u 765 dzieci w wieku 0-14 lat. Próbki od osób zakaŝonych przebadano w Krajowym Ośrodku ds. Grypy NIZP-PZH oraz w Laboratorium WSSE w: Łodzi, Olsztynie, Katowicach, Warszawie, Gdańsku, Białymstoku, Bydgoszczy, Krakowie, Wrocławiu i w Poznaniu, a takŝe w laboratorium Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego w Warszawie przy ul. Wolskiej 37, Centralnym Laboratorium Szpitala AM w Gdańsku oraz w Laboratorium WIHE w Puławach. Na terenie województwa lubuskiego do końca 2009 roku zanotowano 93 osoby (zap.9,21), u których potwierdzono zakaŝenie wirusem A/H1N1v, w tym u 23 dzieci do lat 14 (zap.2,28). Hospitalizowano 79 osób, w tym 18 dzieci do lat 14. Trzy osoby w wieku 27, 41, 44 lata zmarły. Najwięcej zachorowań wystąpiło na terenie działalności: PSSE Gorzów Wlkp. (powiat grodzki) zap. 17,61 (22 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap. 16,53 (15 zach.); PSSE Krosno Odrzańskie zap. 12,33 (7 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap. 12,19 (14 zach.); PSSE śary zap. 11,05 (11 zach.). Najmniej zachorowań zanotowano w: PSSE Międzyrzecz zap.1,71 (1 zach.); PSSE Świebodzin zap. 1,79 (1 zach.); PSSE Drezdenko zap.1,98 (1 zach.); PSSE Nowa Sól (powiat wschowski) zap. 4,58 (4 zach.). W związku z wejściem w Ŝycie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 grudnia 2009 r. w sprawie zapobiegania zakaŝeniom wirusem grypy (Dz. U. Nr 223, poz.1791) oraz zakupem przez Ministra Zdrowia preparatów szczepionkowych przeciwko grypie sezonowej przeznaczonej dla osób naraŝonych w związku z wykonywaniem zawodu, bądź udzielaniem świadczeń zdrowotnych na grypę lub biologiczny czynnik chorobotwórczy wywołujący tę chorobę, słuŝby sanitarne województwa niezwłocznie przystąpiły do realizacji zadań związanych z dystrybucją 1200 dawek szczepionki przyznanych przez Ministra Zdrowia. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 24/187

25 5.9 NiepoŜądane odczyny poszczepienne NiepoŜądane odczyny poszczepienne NOP - to zdarzenia lub reakcje następujące po szczepieniu. Reakcje te mają szeroki zakres: od łagodnych (np. niewysoka gorączka, gorsze samopoczucie, miejscowy obrzęk lub zaczerwienienie), aŝ do bardzo powaŝnych. W związku z powyŝszym konieczne jest prowadzenie rzetelnej rejestracji niepoŝądanych odczynów poszczepiennych oraz badań epidemiologicznych, mających na celu ustalenie związków między szczepieniami, a przypisywanymi im odczynami. Prowadzony nadzór ma na celu wykrycie, ocenę i prowadzenie działań zapobiegających problemom związanym z przyjmowaniem preparatów szczepionkowych. Od roku 2005 w naszym kraju kładzie się duŝy nacisk na ich zgłaszanie, co odzwierciedliło się w większych niŝ w latach poprzednich ilościach zgłaszanych NOP. W 2009 roku wykazano 38 niepoŝądanych odczynów poszczepiennych, podczas gdy w 2008 roku na terenie województwa zgłoszono 49 NOP. NiepoŜądane odczyny poszczepienne wystąpiły po zastosowaniu szczepionki BCG u 10 osób, po preparatach szczepionkowych DTP, Tripacel, Infanrix, Pentaxim, Rotarix, Polio, Imovax, WZW typu B, Act-Hib, Td, Verorab u 28 osób. W większości przypadków przebieg odczynów lekki. Liczba NOP w woj. lubuskim w latach WOJ. LUBUSKIE ROK 2006 ROK 2007 ROK 2008ROK 2009 ROK. W przypadku stwierdzonych nieprawidłowości przy zgłaszaniu NOP niezwłocznie podejmowano interwencję dotyczącą wyjaśnienia i ewentualnej korekty nieprawidłowości. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 25/187

26 6. Grupa chorób odzwierzęcych W 2009 roku na terenie województwa nie notowano zachorowań na brucelozę, bąblowicę, tularemię, wąglik Styczność i naraŝenie na wściekliznę potrzeba szczepień W analizowanym okresie do szczepienia przeciwko wściekliźnie zakwalifikowano 127 osób (zap.12,58); w 2008r. szczepieniom poddano 132 osoby (zap. 13,09). 1 osobę hospitalizowano. W Polsce w 2009r. do szczepień przeciwko wściekliźnie zakwalifikowano 6865 osób (zap.18,01), podczas gdy w 2008r. takich osób było 6919 (zap.18,15). NajwyŜszy wskaźnik zapadalności dotyczący osób poddanych szczepieniu p/ko wściekliźnie zarejestrowano na terenie działalności: PSSE śary zap. 22,09 (22 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.17,63 (16 zach.); PSSE Gorzów Wlkp. (powiat grodzki) zap.17,61 (22 zach.) PSSE Nowa Sól (powiat Nowa Sól) zap.14,88 (13 zach.) Liczba osób poddanych szczepieniom p/ko wściekliŝnie w woj. lubuskim i w Polsce w latach WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK NajniŜszy wskaźnik zapadalności zanotowano na terenie działalności: PSSE Krosno Odrzańskie zap.7,05 (4 zach.); PSSE Drezdenko zap.7,92 (4 zach.). W większości przypadków szczepienia podejmowane były po pokąsaniu przez nieznane psy, które po pogryzieniu zbiegły i nie były poddane obserwacji weterynaryjnej lub koty. W pojedynczych przypadkach szczepienie podjęto z powodu zranienia przez dzika, lisa, mysz, kreta i nietoperza. W przypadku opracowań wyŝej wymienionych ognisk Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni współpracowali z Powiatowymi Inspektoratami Weterynarii, aby Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 26/187

27 w momencie ustalenia właściciela zwierzęcia będącego sprawcą pokąsania, zwierzę było objęte nadzorem weterynaryjnym. W wielu przypadkach nawiązano współpracę z Policją, która w zakresie swoich kompetencji podejmowała działania w stosunku do właścicieli zwierząt nie sprawujących właściwej opieki i nadzoru nad zwierzętami Borelioza choroba z Lyme Borelioza z Lyme nie jest objęta nadzorem w ramach Unii Europejskiej, stanowi jednak coraz powaŝniejszy problem w krajach Europy Centralnej. W Polsce zakaŝenia szerzą się na obszarach uznawanych do tej pory za nieendemiczne. Rok 2009 był kolejnym, w którym zarówno w Polsce jak i w województwie lubuskim odnotowano znaczący wzrost zachorowań. W 2009r. w lubuskim zarejestrowano 285 zachorowań (zap.28,22), tj. o 76 więcej niŝ w roku 2008, w którym odnotowano 209 zachorowań (zap.20,72). Hospitalizowano 25 osób. W Polsce w 2009r., podobnie jak w 2008r. zarejestrowano tendencję wzrostową (zap.27,06) przy 8255 zach. (zap. 21,66) zarejestrowanych w roku 2008r. Najwięcej zachorowań zarejestrowano na terenie działalności: PSSE śagań zap.59,30 (49 zach.); PSSE śary zap. 58,24 (58 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.33,96 (30 zach.); PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap.33,05 (30 zach.); Zapadalność Zapadalność na boreliozę w woj. lubuskim i w Polsce w latach ,78 20,72 WOJ. LUBUSKIE 28,22 20,26 21,66 POLSKA 27, ROK 2008 ROK 2009 ROK Najmniej zachorowań wystąpiło w: PSSE Nowa Sól (powiat wschowski) zap. 5,11 (2 zach.); PSSE Gorzów Wlkp. (powiat grodzki) zap. 6,40 (8 zach.). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 27/187

28 6.3. Włośnica W 2009 roku wystąpiło w mieszkaniu prywatnym w Zielonej Górze zbiorowe ognisko zachorowań na włośnicę. W wyniku dochodzenia epidemiologicznego ustalono, iŝ do zakaŝenia doszło po spoŝyciu mięsa mielonego z dziczyzny z dodatkiem mięsa wieprzowego. Wybrane części dzika dostarczono do lecznicy weterynaryjnej w Zielonej Górze celem zbadania wynik brak włośnia w badanych próbkach mięsa. Spośród 14 osób naraŝonych na zachorowanie, u 5 osób (zap.0,50), które spoŝywały dziczyznę nie poddaną obróbce termicznej, wystąpiły objawy chorobowe. Wszystkich chorych hospitalizowano. U osób chorych wystąpiły objawy chorobowe w postaci: biegunki, podwyŝszonej temperatury ciała, osłabienia, po około 7 dniach dołączyły się uporczywe dolegliwości bólowe mięśni, a po dalszych 5 dniach opuchlizna, wytrzeszcz i silny ból gałek ocznych. Badania surowicy krwi potwierdziły wstępne rozpoznanie włośnicy. W związku z tym, Ŝe mięso dzika było badane przez lekarza weterynarii istnieje podejrzenie, iŝ przyczyną zakaŝenia mogło być mięso wieprzowe (zakupione na bazarze u nieznanego sprzedawcy), bądź nie badane mięso innego dzikiego zwierzęcia Gorączka Denga Po raz pierwszy w 2009r. zarejestrowano w województwie zachorowanie na gorączkę Denga (zap.0,10). Zachorowanie wystąpiło na terenie działalności PSSE w Zielonej Górze (powiat grodzki), dotyczyło 24 letniej studentki ekonomii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i Wydziału Afrykanistyki Uniwersytetu Warszawskiego. W latach przebywała w krajach Afryki, południowo-wschodniej Azji-Singapur, Wietnam, Laos. Zachorowanie przebiegało z objawami ze strony układu pokarmowego, osłabieniem, omdleniem, utrata masy ciała i wstrętem do nabiału. Chorą hospitalizowano w Klinice Chorób Tropikalnych i PasoŜytniczych w Gdyni. Przypadek potwierdzony badaniem serologicznym krwi. Zakończony wyzdrowieniem. 7. Gruźlica Zwalczanie gruźlicy realizowane jest przez wyodrębniony specjalistyczny pion chorób płuc i gruźlicy resortu zdrowia we współpracy z podstawową opieką zdrowotną. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 28/187

29 Lekarze p.o.z. wstępnie rozpoznają gruźlicę u pacjentów, tu realizowana jest opieka środowiskowa, prowadzony jest wywiad epidemiologiczny, wykonywane są próby tuberkulinowe. Lekarze kierują osoby podejrzane o zachorowanie na gruźlicę do najbliŝszej poradni p/gruźliczej na danym terenie, gdzie prowadzi się bezpośrednio nadzorowane leczenie chorego. Na terenie województwa lubuskiego Centralny Rejestr prowadzony jest przez Wojewódzką Poradnię Chorób Płuc i Gruźlicy w Gorzowie Wlkp. Zgłoszenia zachorowań oraz wyniki badań osób chorych przekazywane są do Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, gdzie prowadzony jest Krajowy Rejestr Chorych na Gruźlicę. W roku 2009 zanotowano wzrost zachorowań na gruźlicę w porównaniu z rokiem poprzednim. Do WSSE w Gorzowie Wlkp. zgłoszono 159 zachorowań na gruźlicę (zap.15,74), to jest o 17 przypadków więcej aniŝeli w 2008r. (142 przypadki - zap. 14,08). Mieszkańcy miast chorowali na gruźlicę częściej osób chorych mieszkało w mieście, 58 na wsi. MęŜczyźni chorowali na gruźlicę ponad dwukrotnie częściej niŝ kobiety. Zachorowania dotyczyły 112 męŝczyzn i 47 kobiet. Zapadalność męŝczyzn wynosiła aŝ 22,89/ mieszkańców, a kobiet wyniosła 9,03. Zapadalność na gruźlicę w woj. lubuskim i w Polsce w latach Zapadalno ść ,08 15,74 9,52 WOJ. LUBUSKIE 22,6 21,2 POLSKA 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK NajwyŜsze współczynniki zapadalności zarejestrowano na terenie działalności następujących powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych: PSSE Sulęcin zap.27,97 (10 zach.), PSSE Świebodzin zap.23,25 (13 zach.), PSSE Międzyrzecz zap. 20,47 (12 zach.). NajniŜszy wskaźnik zapadalności zarejestrowano na terenie działalności PSSE Drezdenko zap.5,94 (3 zach.). Nie notowano zachorowań u dzieci do 14 roku Ŝycia. W grupie wiekowej lat stwierdzono 4 zachorowania, w grupie lat 8 zachorowań, w grupie Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 29/187

30 zachorowań, w grupie zachorowań, w grupie zachorowań, w grupie zachorowania i powyŝej 70 roku Ŝycia 41 zachorowań. Dominującą postacią gruźlicy była gruźlica płuc 153 przypadki, stanowiąca 96,2% ogółu zachorowań. Zarejestrowano 6 chorych na gruźlicę pozapłucną, co stanowi 3,8% wszystkich zachorowań. Zgłoszone postacie gruźlicy pozapłucnej: gruźlica opłucnej (3 osoby), gruźlica kręgosłupa (1 osoba), gruźlica stawu biodrowego (1 osoba), gruźlica stawu skokowego prawego (1 osoba). W 2009 roku z powodu gruźlicy zmarło 12 osób (5 przypadków w I półroczu, 7 w drugim półroczu). Jeden zgon dotyczy 41 letniego męŝczyzny chorego na AIDS, gdzie gruźlica była chorobą wskaźnikową. 8. Choroby przenoszone drogą płciową W 2009r. zanotowano niewielki spadek zachorowań na choroby przenoszone drogą płciową. Do WSSE w Gorzowie Wlkp. zgłoszono 21 zachorowań (zap.2,07), podczas gdy w 2008 r. łącznie zarejestrowano 24 zachorowania (zap. 2,38). Zachorowania przebiegały pod postacią: kiły 12 zachorowań - (zachorowało 5 kobiet i 7 męŝczyzn) rzeŝączki 3 zachorowania (zachorowania dotyczyły męŝczyzn); rzęsistkowicy 6 zachorowań (zachorowania wystąpiły u 6 kobiet). Łącznie choroby przenoszone drogą płciową w większości zarejestrowano u kobiet (11 osób), co stanowi 52,38% wszystkich zachorowań. Zachorowania nie wystąpiły na terenie 3 powiatów: krośnieńskiego, międzyrzeckiego i sulęcińskiego. Ponadto w 2009 roku w rejestrze WSSE zanotowano 12 dodatnich wyników badań: 9 wyników z wyhodowaną Treponema pallium (kiła) 1 wyizolowanych Trichomonas vaginalis ( rzęsistkowica) 1 wyhodowane Urealpasmy urealiticum 1 wyhodowano Mycoplasma hominis Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 30/187

31 9. Ogniska epidemiczne W 2009 roku do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. zgłoszono 17 ognisk epidemicznych zakaŝeń zakładowych w wyniku których 90 osób uległo zakaŝeniu, podczas gdy w 2008 roku wykazano 18 ognisk obejmujących 166 osób. Ogniska zakaŝeń obejmowały od 2 do 17 osób. Największe ogniska obejmujące od 10 do 17 osób spowodowane były zakaŝeniami układu pokarmowego najprawdopodobniej o etiologii wirusowej (3 ogniska), 2 ogniska obejmujące odpowiednio 4 i 6 osób wywołane były Clostridium difficilae. Ponadto stwierdzono 1 ognisko wywołane pał. E.coli ESBL(+), w wyniku którego 3 osoby uległy infekcji dróg moczowych, 1 ognisko wszawicy obejmujące 8 osób, 2 ogniska świerzbu obejmujące 4 i 2 osoby. Najwięcej, bo aŝ 5 ognisk przebiegało pod postacią zapalenia płuc stwierdzonego na podstawie objawów klinicznych i potwierdzone badaniem RTG nie wykonywano badań bakteriologicznych, ani wirusologicznych. Średni czas trwania ognisk zakaŝeń wynosił 27,4 dni. Liczbę ognisk epidemicznych w szpitalach województwa lubuskiego w porównaniu z liczbą osób zakaŝonych w ogniskach w latach obrazuje poniŝszy wykres. Liczba ognisk epidemicznych i liczba osób zakaŝonych w woj. lubuskim w latach Liczba ognisk Liczba zakaŝonych Czynnik etiologiczny potwierdzono badaniami mikrobiologicznymi w 4 ogniskach, co stanowi 23,5% ogólnej liczby zgłoszonych ognisk. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 31/187

32 Były to ogniska: na oddziale neurologii, wywołane rotawirusem, przebiegające pod postacią biegunki i wymiotów, 1 ognisko obejmujące 10 osób (rotawirus potwierdzono u 1 osoby); na oddziale pulmonologii i wewnętrznym ogniska wywołane Clostridium difficilae, przebiegające pod postacią biegunki, obejmujące 4 i 6 osób. na jednym z oddziałów Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych stwierdzono zakaŝenie pał. E. coli ESBL (+), przebiegające pod postacią zakaŝenia dróg moczowych, w wyniku którego zachorowaniu uległy 3 osoby. Pozostałe ogniska zostały zgłoszone na podstawie objawów klinicznych, bez potwierdzenia mikrobiologicznego. Były to: zakaŝenia przewodu pokarmowego najprawdopodobniej o etiologii wirusowej (3 ogniska na oddziale wewnętrznym, psychiatrii sadowej i ZOL); infekcje górnych dróg oddechowych najprawdopodobniej o etiologii wirusowej (1 ognisko-oddział psychiatryczny); infekcje górnych dróg oddechowych przebiegające pod postacią zapalenia płuc (4 ogniska na oddziałach psychogeriatrycznych, 1 ognisko - na ZOL); zachorowania na ospę wietrzną (na oddziale psychiatrycznym 1 ognisko); zachorowania na świerzb (na ZOL -2 ogniska); zachorowania na wszawicę (na oddziale psychiatrycznym dla dzieci 1 ognisko). Spośród zgłoszonych 17 ognisk zakaŝeń pod względem klinicznym dominowały: zakaŝenia przewodu pokarmowego - 6 ognisk - 35,3% ogólnej liczby ognisk, infekcje górnych dróg oddechowych 6 ognisk, co stanowi ogólnej liczby ognisk - 35,3%, przebiegających jako infekcje najprawdopodobniej o etiologii wirusowej, ale równieŝ zapalenia płuc, często o bardzo cięŝkim przebiegu, ogniska spowodowane wystąpieniem zachorowań na świerzb 2 ogniska - 11,8% ogólnej liczby ognisk, zakaŝenie układu moczowego 1 ognisko 5,9% ogólnej liczby ognisk, ospa wietrzna - 1 ognisko - 5,9% ogólnej liczby ognisk, wszawica - 1 ognisko 5,9% ogólnej liczby ognisk. Podczas trwania ognisk zakaŝeń 2 osoby zmarły z powodu zapalenia płuc. ZakaŜenia szpitalne stanowią w chwili obecnej większy problem medyczny, aniŝeli klasyczne choroby zakaźne. Powodują wielkie straty ekonomiczne. Stanowią równieŝ Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 32/187

33 waŝny problem etyczno-moralny. W zwalczaniu zakaŝeń szpitalnych największą rolę spełniają pielęgniarki epidemiologiczne. Podsumowanie 1. Na terenie województwa lubuskiego nie notowano szczególnie niebezpiecznych chorób zakaźnych (durów brzusznych, cholery, malarii, Ŝółtej gorączki). Wystąpiło 1 zachorowanie na gorączkę Denga. W 2009 roku nie rejestrowano zachorowań na czerwonkę bakteryjną. Nie wystąpiły zachorowania na bąblowicę. Zanotowano spadek liczby zachorowań na salmonellozy zatrucia pokarmowe (ogniska zbiorowych zatruć pokarmowych utrzymywały się na poziomie 2008 roku). Stwierdzono spadek zachorowań na salmonelozy zakaŝenia pozajelitowe, a takŝe zmniejszenie liczby zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową. Szczególny problem stanowi narastanie zapadalności na biegunki o etiologii rotawirusowej. Wzrosła równieŝ liczba zachorowań na gruźlicę. 2. W zakresie chorób szerzących się drogą krwi i zakaŝeń krwiopochodnych wzrosła liczba osób, które zachorowały na WZW typu B oraz na WZW typu C. Zmniejszyła się liczba zachorowań na AIDS, liczba zakaŝonych wirusem HIV utrzymuje się na podobnym poziomie do 2008 roku. Zanotowano mniejszą liczbę zgonów z powodu AIDS. 3. Wśród chorób objętych Programem Szczepień Ochronnych nie rejestrowano zachorowań na błonicę, tęŝec, odrę i poliomyelitis. Celem zwiększenia czułości prowadzonego nadzoru epidemiologicznego co tydzień zbierane są telefoniczne informacje z oddziałów hospitalizujących dzieci do 14r.Ŝ., a do połowy roku prowadzono comiesięczne kontrole na tych oddziałach, czego efektem jest zgłoszenie 1 przypadku ostrego poraŝenia wiotkiego. 4. Stwierdzono spadek zachorowań na krztusiec i róŝyczkę; niewielki wzrost zachorowań na świnkę i wzrost zachorowań na ospę wietrzną. 5. Zarejestrowano dynamiczny wzrost zachorowań na grypę sezonową oraz zachorowania na grypę wywołane wirusem A/H1N1-3 osoby zmarły. 6. W zakresie chorób odzwierzęcych nie notowano zachorowań na brucelozę; bąblowicę, odnotowano niewielki spadek liczby osób zakwalifikowanych do szczepień p/ko wściekliźnie; znacząco wzrosła liczba zachorowań na boreliozę. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 33/187

34 Wystąpiło ognisko zachorowań na włośnicę obejmujące 5 osób, które spoŝywały dziczyznę i mięso wieprzowe nieznanego pochodzenia. 7. Odnotowano niewielki spadek ilości zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową. Wystąpiło 1 ognisko rodzinne obejmujące 2 osoby. Pozostałe zachorowania miały charakter sporadyczny. Wszystkie zachorowania zakończone wyzdrowieniem. 8. Zarejestrowano 17 ognisk epidemicznych zakaŝeń zakładowych, w wyniku których zakaŝeniu uległo 90 osób, podczas gdy w 2008 roku w 18 ogniskach zakaŝeniu uległo 166 osób. Zarysowująca się tendencja wzrostowa liczby wykazywanych ognisk zakaŝeń jest wynikiem wzmoŝonego nadzoru słuŝb sanitarnych nad działalnością zespołów d/s zakaŝeń szpitalnych województwa lubuskiego w zakresie poprawy zgłaszalności ognisk. 9. Sytuację epidemiologiczną województwa lubuskiego w zakresie chorób zakaźnych za wyjątkiem grypy, która naleŝy do jednej z ostatnich plag ludzkości, której do dzisiaj nie udało się ujarzmić (prof. Webster), moŝna uznać za stabilną. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 34/187

35 Tabela zachorowań oraz zapadalność na choroby zakaźne w woj. lubuskim oraz Polsce w latach WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2008 r. 2009r. 2008r JEDNOSTKA CHOROBOWA Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Cholera Dur brzuszny , ,01 Dury rzekome ABC , ,01 Salmonellozy zatrucia , , , ,19 pokarmowe Salmonellozy zatrucia pozajelitowe 7 0,69 3 0, , ,31 Czerwonka bakteryjna , ,08 Inne bakteryjne zakaŝenia , , , ,48 jelitowe ogółem - u dzieci do lat 2* , ,77 Inne bakteryjne zatrucia 58 5,75 2 0, ,18 pokarmowe: - gronkowcowe 23 2, , ,33 - jadem kiełbasianym 1 0, , ,08 - Clostridium perfingens ,01 1 0,00 - inne określone , ,80 - nie określone 34 3,37 2 0, , ,92 Lamblioza 19 1, , , ,92 Wirusowe i inne określone , , , ,08 zakaŝenia jelitowe ogółem - u dzieci do lat 2* , , , ,37 Biegunka i zapalenie Ŝołądkowojelitowe , , , ,05 o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu u dzieci do lat 2* Kampylobakterioza 21 2, , , ,95 Tularemia ,01 1 0,01 Wąglik ,01 Bruceloza nowe przypadki ,01 2 0,01 Leptospiroza ,01 6 0,02 Trąd Listerioza ogółem 2 0,20 1 0, , ,07 TęŜec ogółem , ,05 Błonica Krztusiec 11 1,09 1 0, , ,27 Szkarlatyna , , , ,32 Zap. opon mózg. i/lub mózgu - meningokokowe 6 0,59 3 0, , ,50 -wywołane przez Haemophillus influenzae, 1 0, , ,04 -wywołane przez Streptococcus pneumoniae, 3 0,30 6 0, , ,42 - inne bakteryjne, określone i nie określone 23 2, , , ,31 - wirusowe, określone i nie określone 7 0, , , ,43 - inne i nie określone , , ,04 Zap. Mózgu przenoszone przez , ,88 kleszcze RóŜa ogółem 79 7, , , ,72 Twardziel Gorączka powrotna Choroba z Lyme , , , ,06 Jersinioza pozajelitowa , , ,11 Listerioza , , ,07 Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 35/187

36 WOJ. LUBUSKIE POLSKA 2008 r. 2009r. 2008r JEDNOSTKA CHOROBOWA Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Zach. Zap. Ostre poraŝenie wiotkie u dzieci 1 0,10 1 0, , ,70 (0-14 lat) Choroba Creutzfelda-Jacoba , ,04 Wścieklizna Pokąsanie osób przez zwierzęta , , , ,01 podejrzane o wściekliznę lub zanieczyszczone śliną tych zwierząt, po których podjęto szczepienia przeciw wściekliźnie śółta gorączka Gorączka denga klasyczna lub ,10 2 0,01 4 0,01 krwotoczna Ospa wietrzna , , , ,55 Odra , ,30 RóŜyczka ogółem , , , ,71 Wirusowe zapalenie wątroby - typu A 1 0, , ,71 - typu B 12 1, , , ,85 - typu C def , , , ,02 - typu C def , ,95 - typu B+C 1 0,10 1 0, , ,10 - inne i nie określone , ,22 Nowowykryte zakaŝenia HIV 27 2, , , ,78 AIDS 13 1,29 7 0, , ,34 Świnka 89 8, , , ,65 Zimnica ogółem , ,06 Bąblowica , ,07 Włośnica ,50 4 0, ,09 Grypa AH1N , ,05 Grypa , , ,35 Zach grypopodobne , , , ,31 Zatrucia naturalnie toksycznym pokarmem: - grzybami 7 0,69 1 0, , ,08 - jagodami i innymi częściami roślin 2 0, , ,03 Ostre zatrucia Ŝywnością skaŝoną biologicznie i/lub chemicznie brak danych Choroby weneryczne 24 2, ,07 brak danych Gruźlica wg rejestru WSSE , ,74 brak danych Posocznice ogółem: - meningokokowa - wywoł. przez Haemophilus influenzae - wywoł. przez Streptococcus pneumoniae 4-6 0,40-0,59 Zach. liczba zachorowań Zap. zapadalność na 100 tys. mieszkańców. * - zapadalność liczona na populację dzieci do lat ,40-0, brak danych 15 0,04 brak danych brak danych 0,65 0,03 0,30 brak danych brak danych brak danych brak danych 0,52 0,02 0,33 Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 36/187

37 II. Warunki zdrowotne środowiska bytowania mieszkańców województwa 1. Stan sanitarno-porządkowy miast i terenów wiejskich Stan sanitarno porządkowy miast i terenów wiejskich województwa lubuskiego w ostatnich latach ulega ciągłej poprawie, ale nadal jest zróŝnicowany w poszczególnych gminach. Na terenie województwa w 2009r. tak, jak w latach ubiegłych zauwaŝalne były korzystne zmiany polegające na poprawie: struktury sieci zbiorowego zaopatrzenia miejscowości w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi, gospodarki nieczystościami stałymi oraz płynnymi jak równieŝ stanu sanitarno porządkowego obiektów uŝyteczności publicznej i miejsc ogólnodostępnych dla ludności. W strukturze sieci zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi w 2009r., analogicznie do lat poprzednich nastąpiły zmiany polegające na zmniejszeniu się liczby urządzeń wodociągowych o małej produkcji wody w wyniku przyłączenia ich do większych jednostek wodociągowych i poprawie technologii uzdatniania wody. Poprawie uległo równieŝ awaryjne zaopatrzenie w wodę miejscowości zwodociągowanych województwa z uwagi na przekazanie przez Wojewodę Lubuskiego Starostom cystern do dystrybucji wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi w sytuacji awaryjnej. ZauwaŜalne były takŝe działania zmierzające do uporządkowania gospodarki nieczystościami stałymi i płynnymi, w dalszym ciągu jednak gospodarka odpadami komunalnymi na terenie województwa sprowadza się głównie do ich deponowania na składowiskach odpadów, a liczba skanalizowanych miejscowości wiejskich jest bardzo zróŝnicowana w poszczególnych gminach województwa. DuŜy udział w wytwarzanych odpadach niebezpiecznych na terenie województwa miały odpady medyczne, które w znacznej części unieszkodliwiane były poprzez termiczne przekształcanie w dwóch szpitalnych spalarniach odpadów medycznych znajdujących się w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Wojewódzkim w Gorzowie Wlkp. Zespole Szpitalnym przy ul. Dekerta nr 1 i w Wielospecjalistycznym Szpitalu Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Nowej Soli. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 37/187

38 Zakładem zajmującym się czasowym deponowaniem odpadów niebezpiecznych na terenie województwa jest Regionalny Zakład Utylizacji Odpadów w Chróściku, na terenie którego znajduje się deponator do gromadzenia odpadów niebezpiecznych i składowisko odpadów zawierających azbest. W dalszym ciągu do istotnych do rozwiązania przez gminy problemów w zakresie gospodarki nieczystościami stałymi i płynnymi naleŝy brak zapewnienia w niektórych miejscowościach: systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, bieŝącego mycia i dezynfekcji pojemników/kontenerów przeznaczonych do gromadzenia odpadów komunalnych, pełnej ewidencji i kontroli zbiorników bezodpływowych do gromadzenia nieczystości płynnych, przeprowadzania zabiegów deratyzacji oraz likwidacji dzikich wysypisk odpadów. Stan sanitarno porządkowy miejsc ogólnodostępnych oraz ulic, parkingów i dróg nie budził większych zastrzeŝeń, jednak nadal nie rozwiązano problemów dotyczących zanieczyszczania miejsc ogólnodostępnych przez zwierzęta domowe. W ocenie organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej stan sanitarno porządkowy miast i terenów wiejskich województwa lubuskiego w 2009r. był zadowalający. Podsumowanie Stan sanitarno porządkowy miast i terenów wiejskich województwa lubuskiego w 2009r. był zadowalający. Na terenie województwa tak, jak w latach ubiegłych zauwaŝalne były korzystne zmiany polegające na poprawie: struktury sieci zbiorowego zaopatrzenia miejscowości w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi, gospodarki nieczystościami stałymi oraz płynnymi jak równieŝ stanu sanitarno porządkowego obiektów uŝyteczności publicznej i miejsc ogólnodostępnych dla ludności. 2. Zaopatrzenie ludności w wodę do spoŝycia Główne źródło zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia na terenie województwa lubuskiego w 2009r. analogicznie, jak w latach poprzednich stanowiły zasoby wód podziemnych. Tylko miasto Zielona Góra zaopatrywane było częściowo w wodę pochodzącą z ujęcia powierzchniowego znajdującego się na rzece Obrzycy w miejscowości Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 38/187

39 Sadowo, które stanowi jedyne ujęcie wody powierzchniowej ujmowanej dla potrzeb zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia na terenie województwa. Od 2008r. stopniowo ulega zmianie zaopatrzenie w wodę Zielonej Góry z uwagi na uruchomienie nowego ujęcia wody podziemnej wraz ze stację uzdatniania wody przy ul. Wojska Polskiego w Zielonej Górze posiadającego odrębną sieć wodociągową, która ulega ciągłej rozbudowie. Największy udział w ilościowym zaopatrzeniu w wodę przeznaczoną do spoŝycia mieszkańców województwa korzystających ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę w 2009r. miały wodociągi publiczne produkujące wodę w ilości od 100 do 1000 m 3 /d i od 1000 do m 3 /d osób (dane szacunkowe). Pozostałe wodociągi publiczne tj. wodociągi o produkcji wody <100 m 3 /d i od do m 3 /d dostarczały wodę dla mieszkańców województwa (dane szacunkowe). Wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi na terenie województwa dostarczały równieŝ inne podmioty, które zaopatrywały w wodę łącznie osób (dane szacunkowe). Największą ilość wody na terenie województwa produkowały 2 wodociągi publiczne w: Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze. Liczba nadzorowanych wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w wodę według dobowej produkcji wody i innych podmiotów zaopatrujących w wodę na terenie województwa lubuskiego w 2009r. <100 m3/d m3/d m3/d m3/d Inne podmioty zaopatrujące w wodę W ostatnich latach obserwuje się spadek liczby obiektów i urządzeń wodociągowych na terenie województwa. W 2009r. wyłączono z eksploatacji kolejnych 25 urządzeń do zaopatrywania w wodę, głównie o produkcji wody <100 m 3 /d w wyniku podłączania odbiorców korzystających z tych urządzeń do istniejących i rozbudowujących się sieci duŝych wodociągów o stabilnej i dobrej jakości wody. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 39/187

40 Liczba urządzeń do zaopatrywania w wodę znajdujących się w ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego w latach r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. Przyczyną likwidacji indywidualnych ujęć wody o produkcji wody <100 m 3 /d jest głównie dostarczanie przez te ujęcia wody nie odpowiadającej wymaganiom sanitarnym i brak uzasadnienia ekonomicznego zastosowania drogich technologii uzdatniania wody. Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi sprawowany jest przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przede wszystkim w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz.U. Nr 61, poz.417) wydane na podstawie ustawy z dnia 07 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz.858 z późniejszymi zmianami). W 2009r. na terenie województwa lubuskiego nie odnotowano chorób i zatruć wodozaleŝnych o potwierdzonej etiologii. Parametry organoleptyczne i fizykochemiczne jakości wody, dla których stwierdzono przekroczenia najwyŝszych dopuszczalnych wartości nie stanowiły bezpośredniego zagroŝenia dla zdrowia ludzi, za wyjątkiem azotanów. Azotany występują w warstwach wodonośnych w 3 miejscowościach województwa: Panowice (gmina Trzciel powiat międzyrzecki), Podośno (gmina Ośno Lubuskie powiat słubicki) i Wilanów (gmina Strzelce Krajeńskie powiat strzelecko drezdenecki) oraz na terenie Ośrodka Wypoczynkowego Leśne domki w Sławie (gmina Sława powiat wschowski) i Publicznego Przedszkola nr 3 im. Cz.Janczarskiego z Filią w Jordanowie (gmina Świebodzin powiat świebodziński). Jako przyczyny zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami w powyŝszych miejscowościach wskazuje się głównie na: rolnictwo intensywne stosowanie nawozów i niewłaściwa gospodarka odpadami pochodzącymi z hodowli zwierząt i Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 40/187

41 produkcji pasz oraz niezadowalającą gospodarkę wodno ściekową. Na wniosek przedsiębiorstw wodociągowo kanalizacyjnych/producentów wody terenowo właściwi Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni udzielili w 2009r. kolejne 2 zgody na odstępstwo stwierdzając przydatność wody do spoŝycia na warunkach przyznanego odstępstwa, z wyłączeniem grup ludności, dla których odstępstwo moŝe stanowić szczególne ryzyko w odniesieniu do następującego wodociągu publicznego i indywidualnego ujęcia wody, w których występują przekroczenia najwyŝszego dopuszczalnego stęŝenia określonego dla azotanów: 1) wodociąg publiczny w miejscowości Panowice gmina Trzciel/powiat międzyrzecki, 2) indywidualne ujęcie wody na terenie Ośrodka Wypoczynkowego Leśne domki w Sławie gmina Sława/powiat wschowski. Obecnie na terenie województwa obowiązuje 5 zgód na odstępstwo od najwyŝszego dopuszczalnego stęŝenia określonego dla azotanów w wodzie przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (stan na dzień 31 grudnia 2009r.). Udział procentowy ludności zaopatrywanej w wodę przeznaczoną do spoŝycia odpowiadającą i nie odpowiadającą wymaganiom na dzień 31 grudnia 2009r. (dane szacunkowe). 100% 80% 89,1% 81,1% 97,4% 100,0% 86,7% 60% 40% 20% 0% 10,9% <100 m3/d m3/d 18,9% woda odpowiadająca wymaganiom 2,6% m3/d m3/d 0,0% 13,3% Inne podmioty zaopatrujące w wodę woda nie odpowiadająca wymaganiom Przekroczenia najwyŝszych dopuszczalnych wartości określonych dla parametrów mikrobiologicznych w wodzie przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi występowały w większości przypadków okresowo. W wyniku podjętych przez producentów wody działań naprawczych polegających, głównie na przeprowadzeniu Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 41/187

42 zabiegów dezynfekcji ujęć wody, urządzeń wodnych i sieci wodociągowych uzyskiwano odpowiednią jakość wody pod względem mikrobiologicznym. W 2009r. Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni stwierdzili okresowy brak przydatności wody przeznaczonej do spoŝycia ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne dostarczanej przez 10 wodociągów publicznych/indywidualnych ujęć wody tj.: 1) indywidualne ujęcie wody źródło naturalne w miejscowości Tarnów Jezierny (gmina Sława powiat wschowski), 2) indywidualne ujęcie wody naleŝące do PKP w Rzepinie przy ul. Fabrycznej (gmina Rzepin powiat słubicki), 3) wodociąg publiczny w miejscowości Słone (gmina Świdnica powiat zielonogórski), 4) indywidualne ujęcie wody w Ośrodku Wypoczynkowym Merpol w miejscowości Lubiewo (gmina Drezdenko powiat strzelecko drezdenecki), 5) wodociąg publiczny w miejscowości Chotków (gmina Brzeźnica powiat Ŝagański), 6) wodociąg publiczny w miejscowości Drawiny (gmina Drezdenko powiat strzelecko drezdenecki), 7) indywidualne ujęcie wody w Zakładzie Przetwórstwa SpoŜywczego i Handlu w Sławie przy ul. Piwnej (gmina Sława powiat wschowski), 8) wodociąg publiczny w miejscowości CzyŜewo (gmina Strzelce Krajeńskie powiat strzelecko drezdenecki), 9) indywidualne ujęcie wody w miejscowości Sitnica (gmina Dobiegniew powiat strzelecko drezdenecki), 10) indywidualne ujęcie wody w miejscowości Łaszewo (gmina Torzym powiat sulęciński). Ponadto wydawali decyzje administracyjne stwierdzające warunkową przydatność wody, głównie po wystąpieniu przekroczeń najwyŝszych dopuszczalnych wartości określonych dla parametrów organoleptycznych i fizykochemicznych. Przyczynami, które miały wpływ na pogorszenie się jakości wody i były: starzejąca się instalacja wodociągowa w znacznej części wodociągów publicznych/indywidualnych ujęć wody, niewłaściwa eksploatacja urządzeń i obiektów słuŝących do zaopatrzenia w wodę oraz brak ich okresowych przeglądów i modernizacji Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 42/187

43 przez kilku właścicieli wodociągów/ indywidualnych ujęć wody, stosowanie niewystarczających technologii uzdatniania wody w części obiektów wodociągowych oraz niewłaściwa gospodarka nieczystościami płynnymi w niektórych miejscowościach wiejskich województwa. W większości miast województwa celem zapewnienia ludności właściwej jakości wody przeznaczonej do spoŝycia woda ujmowana dla potrzeb zbiorowego zaopatrzenia w wodę poddawana była procesom uzdatniania. Stała dezynfekcja wody prowadzona była na 2 największych wodociągach województwa tj. w Gorzowie Wlkp. i w Zielonej Górze. Dezynfekcję doraźną ciągłą z uwagi na stwierdzenie przekroczeń najwyŝszych dopuszczalnych wartości określonych dla parametrów mikrobiologicznych jakości wody, takŝe okresowo stosowano w wodociągach publicznych/indywidualnych ujęciach wody, jak równieŝ stosowano dezynfekcję wody w przypadkach wystąpienia awarii urządzeń słuŝących do zbiorowego zaopatrzenia w wodę i podłączenia nowych sieci wodociągowych. W 2009r. podobnie, jak w latach ubiegłych w wodociągach publicznych województwa najczęściej stwierdzano przekroczenia dopuszczalnych wartości określonych dla parametrów organoleptycznych i fizykochemicznych tj.: barwa, mętność, mangan i Ŝelazo. W ramach sprawowanego nadzoru nad obiektami słuŝącymi do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia kontrolowano równieŝ ich stan sanitarno techniczny. Wyniki kontroli wskazują, Ŝe ujęcia wody posiadają wydzielone i ogrodzone strefy ochrony bezpośredniej oraz wyznaczone strefy ochrony pośredniej. Studnie głębinowe zabezpieczone są metalowymi lub betonowymi pokrywami, wloty przewodów zasilających są odpowiednio uszczelnione, a odpowietrzniki posiadają zabezpieczenia w postaci metalowych siatek, ale tylko nieznaczna ilość ujęć wody posiada elektroniczny system zabezpieczający. Zabezpieczenia tego typu bez elektronicznego systemu zabezpieczającego ujęcie nie stanowią jednak kompleksowej ochrony przed dostępem osób niepowołanych. Obiekty i urządzenia słuŝące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę utrzymane były w zadawalającym stanie sanitarno technicznym. Awaryjne zaopatrzenie ludności województwa lubuskiego w wodę w ostatnich latach uległo znacznej poprawie w zakresie dostaw wody cysternami i zbiornikami spełniającymi wymagania higieniczno sanitarne. Nadal jednak zastrzeŝenia budzi stale zmniejszająca się liczba indywidualnych awaryjnych ujęć wody/wodociągów o Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 43/187

44 produkcji wody <100m 3 /d oraz studni publicznych i niewłaściwa jakość wody w tych studniach a takŝe brak rezerwowych źródeł zaopatrzenia w wodę w 10 [38%] obiektach szpitalnych. Studnie publiczne W 2009r. na 29 zewidencjonowanych studni publicznych skontrolowano 18. Wszystkie skontrolowane studnie dostarczały wodę nie odpowiadającą wymaganiom określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz.U. Nr 61, poz.417) stwierdzono przekroczenia zarówno najwyŝszych dopuszczalnych wartości określonych dla parametrów mikrobiologicznych, jak i dla parametrów organoleptycznych i fizykochemicznych. Liczba studni publicznych znajdujących się w ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego w latach r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. W porównaniu z rokiem 2008 zanotowano kolejny spadek liczby studni publicznych na terenie województwa, 4 powiaty ziemskie nie mają w ogóle studni publicznych tj. strzelecko drezdenecki, świebodziński, Ŝagański i Ŝarski. Podsumowanie 1. W 2009r. z wody odpowiadającej wymaganiom określonym dla wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi korzystało osób, co stanowiło 93% mieszkańców województwa lubuskiego korzystających ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę, natomiast z wody nie odpowiadającej wymaganiom osób, czyli 7% mieszkańców województwa. Ilościowe zaopatrzenie w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 44/187

45 wodę miejscowości zwodociągowanych oceniono, jak w latach ubiegłych jako zadowalające. 2. Awaryjne zaopatrzenie ludności województwa w wodę w ostatnich latach uległo znacznej poprawie w zakresie dostaw wody cysternami i zbiornikami spełniającymi wymagania higieniczno sanitarne. Nadal jednak zastrzeŝenia budzi stale zmniejszająca się liczba indywidualnych awaryjnych ujęć wody/ wodociągów o produkcji wody <100m 3 /d oraz studni publicznych a takŝe brak rezerwowych źródeł zaopatrzenia w wodę w 10 [38%] obiektach szpitalnych na terenie województwa. 3. Monitoring jakości powietrza atmosferycznego W 2009r. wykonywano badania imisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w 9 miastach województwa tj. w: Drezdenku (do 30 czerwca 2009r.), Gorzowie Wlkp., Międzyrzeczu, Słubicach, Sulęcinie, Świebodzinie, Zielonej Górze, śaganiu i śarach. Zakres badanych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego obejmował zanieczyszczenia gazowe (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, formaldehyd) i zanieczyszczenia pyłowe (pył zawieszony mierzony metodą reflektometryczną, pył zawieszony PM10) oraz metale cięŝkie zawarte w pyle zawieszonym PM10 (arsen, kadm, nikiel, ołów). Wyniki stęŝeń badanych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego (za wyjątkiem pyłu zawieszonego BS) wzorem lat ubiegłych przekazywano raz w miesiącu do wojewódzkiej bazy danych JPOAT naleŝącej do Inspekcji Ochrony Środowiska, której zadaniem jest archiwizacja danych dotyczących jakości powietrza atmosferycznego zbieranych w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska. Ponadto miesięczne wyniki stęŝeń pyłu zawieszonego PM10 przekazywano do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny Zakładu Higieny Komunalnej w Warszawie. Oceny jakości powietrza atmosferycznego na terenie województwa dokonano w oparciu o wartości kryterialne ujęte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 03 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 47, poz.281). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 45/187

46 Poziomy wybranych substancji w powietrzu atmosferycznym, ze względu na ochronę zdrowia ludzi w świetle zapisów rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 03 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu [µg/m 3 ] Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji na rok 2009 [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym dwutlenek azotu rok kalendarzowy dwutlenek siarki 24 godziny razy ołów rok kalendarzowy 0,5 * 0,5 pył zawieszony PM10 24 godziny razy rok kalendarzowy * 500 ng/m 3 Kryteria oceny jakości powietrza atmosferycznego pod kątem zawartości arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10, ze względu na ochronę zdrowia ludzi w świetle zapisów rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 03 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom docelowy substancji w powietrzu [ng/m 3 ] Termin osiągnięcia poziomu docelowego substancji w powietrzu arsen rok kalendarzowy r. kadm rok kalendarzowy r. nikiel rok kalendarzowy r. Zanieczyszczenia gazowe Odnotowywane w ciągu roku 24-godzinne stęŝenia dwutlenku siarki (SO 2 ), podobnie jak w latach ubiegłych kształtowały się na niskim poziomie. NajwyŜsze odnotowane stęŝenie średniodobowe SO 2 (przy dopuszczalnym poziomie dla stęŝenia średniodobowego 125 µg/m 3 ) wyniosło 17,5 µg/m 3 (stanowisko pomiarowe w Gorzowie Wlkp., ul. Mickiewicza). Wartości średniego rocznego stęŝenia wahały się od 0,6 µg/m 3 do 3,2 µg/m 3. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 46/187

47 Wyniki pomiarów stęŝenia dwutlenku siarki w powietrzu atmosferycznym na obszarze województwa lubuskiego w 2009 roku (µg/m 3 ), z uwzględnieniem sezonu letniego i grzewczego. Gorzów Wlkp., ul. Wróblewskiego Gorzów Wlkp., ul. Mickiewicza Miedzyrzecz, Os. Centrum Słubice, ul. Mickiewicza Sulęcin, ul. Lipowa Świebodzin, ul. 1-go Maja Zielona Góra, ul. Jasna śagań, ul. Szprotawska śary, ul. 1-go Maja 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 średnie stęŝenie w sezonie letnim średnie stęŝenie w sezonie grzewczym stęŝenie średnioroczne Zanotowane wartości średniego rocznego stęŝenia dwutlenku azotu (NO 2 ) nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu stęŝenia średniorocznego dla tego zanieczyszczenia. NajwyŜsze stęŝenie średnioroczne NO 2 zanotowano na stanowisku pomiarowym w Świebodzinie, ul. 1-go Maja, które wyniosło 20,9 µg/m 3 (najwyŝsze stęŝenia średnioroczne w 2008r. wynosiło 15 µg/m 3 ). NajwyŜsze stęŝenie 24 godzinne dwutlenku azotu odnotowano na stanowisku pomiarowym w Gorzowie Wlkp., ul. Wróblewskiego 38,2 µg/m 3. Największy wzrost wartości średniorocznego stęŝenia dwutlenku azotu, w porównaniu z rokiem 2008 odnotowano na dwóch stanowiska pomiarowych w: Międzyrzeczu, Os. Centrum z 11,8 µg/m 3 do 20,6 µg/m 3 i Świebodzinie z 12,5 µg/m 3 do 20,9 µg/m 3. W 2009r. kontynuowano pomiary stęŝenia formaldehydu (CH 2 O) w 4 miastach województwa na 5 stanowiskach pomiarowych w: Gorzowie Wlkp. (2 stanowiska), Słubicach, Zielonej Górze i śarach. Średnie roczne stęŝenie wahało się od 2,6 µg/m 3 (śary, ul. 1-go Maja) do 5,4 µg/m 3 (Zielona Góra ul. Jasna; w 2008 roku 7,5 µg/m 3 ). NajwyŜsze stęŝenie 24-godzinne odnotowano na stanowisku pomiarowym w Zielonej Górze 12,2 µg/m 3. Z dniem 20 sierpnia 2009r. przestała obowiązywać ujęta w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 05 grudnia 2002r. w spawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2003r. Nr 1, poz.12) wartość odniesienia dla rocznego stęŝenia formaldehydu równa 4 µg/m 3. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 47/187

48 Średnioroczne stęŝenia formaldehydu (µg/m 3 ) na obszarze województwa lubuskiego w latach r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. Pył zawieszony PM10 Oceny poziomu zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 za 2009r. dokonano na podstawie 1043 wyników pomiarów stęŝenia 24-godzinnego. Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego, ze względu nas ochronę zdrowia kierowano się docelowymi wartościami dopuszczalnymi: 40 µg/m 3 dla stęŝenia średniorocznego oraz 50 µg/m 3 dla stęŝenia 24-godzinnego z moŝliwością przekraczania tej wartości 35 razy w ciągu roku. StęŜenie średnioroczne wahało się od 15,7 µg/m 3 (śary, ul.podchorąŝych) do 24,5 µg/m 3 na stanowisku pomiarowym w Gorzowie Wlkp., ul.borowskiego (61% wartości dopuszczalnej) w 2008r. stęŝenie średnioroczne na tym stanowisku wynosiło 20,2 µg/m 3. Analiza wyników badań za lata wskazuje, Ŝe stęŝenie tego zanieczyszczenia na stanowisku pomiarowym w śarach sukcesywnie spada. Średnioroczne stęŝenia pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu atmosferycznym na obszarze województwa lubuskiego w latach przedstawiono na poniŝszym wykresie: Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 48/187

49 Średnioroczne stęŝenia pyłu zawieszonego PM10 (µg/m 3 ) na obszarze województwa lubuskiego w latach stęŝenie Gorzów Wlkp., ul. Borowskiego Zielona Góra, ul. Jasna śary, ul. PodchorąŜych 2005r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. Dopuszczalny poziom stęŝenia 24-godzinnego określony dla pyłu zawieszonego PM10 pod kątem ochrony zdrowia ludzi został przekroczony w 2009r. na wszystkich 3 stanowiskach pomiarowych: 31 razy na stanowisku w Gorzowie Wlkp. ul. Borowskiego, 14 razy na stanowisku w Zielonej Górze ul. Jasna i 21 razy na stanowisku w śarach ul. PodchorąŜych. Liczba wyników przekraczających wartość 50 µg/m 3 wyniosła ogółem dla 3 stanowisk pomiarowych pyłu zawieszonego PM10 66 (w 2008r. 36), co stanowi 6,3% uzyskanych wyników NajwyŜsze stęŝenie średniodobowe odnotowano na stanowisku pomiarowym w Gorzowie Wlkp. 138,4 µg/m 3. Liczbę dni z przekroczeniem dopuszczalnego poziomu dla stęŝenia 24-godzinnego pyłu PM10 na poszczególnych stanowiskach pomiarowych w latach przedstawiono na wykresie: Liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnego stęŝenia 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu atmosferycznym na obszarze województwa lubuskiego w latach Liczba dni Gorzów Wlkp., ul. Borowskiego Zielona Góra, ul. Jasna śary, ul. PodchorąŜych 2005r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 49/187

50 Pył zawieszony mierzony metodą reflektometryczną Z uwagi na brak docelowych wartości dopuszczalnych dla pyłu zawieszonego BS, za wartości kryterialne przy interpretacji wyników pomiarów zgodnie z Wytycznymi Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 12 stycznia 2005r. w sprawie działalności stacji sanitarno epidemiologicznych w dziedzinie monitoringu jakości powietrza atmosferycznego przyjęto wartości dopuszczalne określone dla pyłu zawieszonego PM10. NajwyŜsze średnioroczne stęŝenie pyłu zawieszonego BS 17,3 µg/m 3 zanotowano na stanowisku pomiarowym w Gorzowie Wlkp., ul. Mickiewicza. NajwyŜsze stęŝenie 24-godzinne 127,9 µg/m 3 odnotowano na stanowisku pomiarowym w śarach, ul. 1-go Maja. Liczba dni w ciągu roku ze stęŝeniem 24- godzinnym przekraczającym wartość 50 µg/m 3 wyniosła ogółem dla wszystkich 10 stanowisk pomiarowych 33. Metale cięŝkie w pyle zawieszonym PM10 Pyły drobne są niebezpieczne dla zdrowia człowieka m. in. z uwagi na to, iŝ stanowią nośnik bardzo toksycznych metali cięŝkich. Oceny poziomu stęŝenia: arsenu, kadmu, niklu i ołowiu w pyle zawieszonym PM10 za 2009r. dokonano na podstawie 2089 wyników pomiarów uzyskanych z próbek zbiorczych. Wartości średniego rocznego stęŝenie arsenu w pyle PM10 wahały się od 0,7 ng/m 3 (śary, ul. PodchorąŜych) do 1,5 ng/m 3 (Gorzów Wlkp., ul. Borowskiego) przy poziomie docelowym dla stęŝenia średniorocznego wynoszącym 6 ng/m 3. Zanotowane wartości stęŝeń średniorocznych kadmu w pyle PM10 w 2009r. wyniosły poniŝej granicy oznaczalności, która dla stanowiska w Gorzowie Wlkp., ul.borowskiego była równa 5,45 ng/m 3, a dla dwóch pozostałych stanowisk w Zielonej Górze, ul. Jasna i w śarach, ul. PodchorąŜych 5 ng/m 3. Wartości stęŝeń średniorocznych niklu w pyle PM10 znajdowały się poniŝej granicy oznaczalności wynoszącej 9 ng/m 3 (Gorzów Wlkp., ul. Borowskiego, Zielona Góra, ul. Jasna i śary, ul.podchorąŝych) przy poziomie docelowym dla stęŝenia średniorocznego wynoszącym 20 ng/m 3. NajwyŜsze średnioroczne stęŝenie ołowiu w pyle PM10 w 2009r. wyniosło 19,8 ng/m 3 na stanowisku pomiarowym w śarach, ul. PodchorąŜych (w 2008r. wynosiło 32 ng/m 3 ) przy dopuszczalnym poziomie dla stęŝenia średniorocznego 500 ng/m 3. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 50/187

51 Podsumowanie Badania imisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego przeprowadzone w 2009r. ze względu na ochronę zdrowia ludzi na terenie województwa lubuskiego, podobnie jak w latach ubiegłych nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów stęŝeń określonych dla dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, natomiast odnotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu stęŝenia 24-godzinnego określonego dla pyłu zawieszonego PM10 w ciągu roku na wszystkich 3 stanowiskach pomiarowych dotrzymana jednak została dopuszczalna ilość przekroczeń w ciągu roku (35 razy). Ponadto nie odnotowano przekroczeń poziomów docelowych/dopuszczalnych określonych dla metali cięŝkich zawartych w pyle zawieszonym PM Jakość wody w kąpieliskach i basenach kąpielowych W sezonie letnim 2009r. nadzorowano ogółem 79 kąpielisk, w tym: 9 kąpielisk zorganizowanych raportowanych do Komisji Europejskiej (KE), 33 kąpieliska zorganizowane pozostałe i 37 kąpielisk wykorzystywanych tradycyjnie, przede wszystkim w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U. Nr 193, poz.1530). W związku z nie wywiązywaniem się przez niektórych właścicieli/zarządców kąpielisk z obowiązku pisemnego zgłoszenia kąpieliska do właściwego terenowo Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w celu objęcia kąpieliska nadzorem sanitarnym liczba kąpielisk nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa zmniejsza się (2007r. 94; 2008r. 85; 2009r. 79). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 51/187

52 Liczba kąpielisk nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa lubuskiego w latach r. 2008r r. W sezonie letnim 2009r. przeprowadzono ogółem 265 kontroli sanitarnych kąpielisk, podczas, których pobrano do badań laboratoryjnych 620 próbek wody, kwestionowano 6. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Nowej Soli w dniu 21 maja 2009r. wydał orzeczenie o nieprzydatności wody do kąpieli w kąpielisku Koci Staw w Nowej Soli z powodu stwierdzenia przekroczenia wartości dopuszczalnej określonej dla bakterii grupy coli, które obowiązywało przez cały sezon letni 2009r. Okresowo, natomiast z powodu stwierdzonego zakwitu sinic woda była nieprzydatna do kąpieli w 1 kąpielisku znajdującym się w miejscowości Długie na jeziorze Lipie (gmina Strzelce Krajeńskie) oraz warunkowo przydatna do kąpieli w miejscowości Uście na Jeziorze Rudno (gmina Kolsko) właściwi terenowo Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni wydali orzeczenia o nieprzydatności i warunkowej przydatności wody do kąpieli. O nieprzydatności wody do kąpieli w kąpieliskach właścicieli/zarządców kąpielisk, jednostki administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz uŝytkowników kąpielisk informowano na bieŝąco w formie komunikatów w lokalnych środkach przekazu. Udział procentowy kąpielisk, w których jakość wody odpowiadała i nie odpowiadała wymaganiom określonym dla wody w kąpieliskach w sezonie letnim 2009r. 4% kąpieliska, w których jakość wody odpowiadała wymaganiom 96% kąpieliska, w których jakość wody nie odpowiadała wymaganiom Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 52/187

53 Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. w sezonie letnim 2009r. wydał ogółem 4 komunikaty dotyczące jakości wody w nadzorowanych kąpieliskach województwa, które przekazywał do: Głównego Inspektora Sanitarnego, Wojewody Lubuskiego, Przewodniczącego Sejmiku Województwa Lubuskiego, Komendanta Wojewódzkiego Policji, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Zarządu Okręgowego Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Gorzowie Wlkp., Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej w: Poznaniu, Szczecinie i we Wrocławiu, Państwowego Inspektora Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na obszarze województwa lubuskiego oraz lokalnych środków przekazu. Stan sanitarny kąpielisk i ich infrastruktury w sezonie letnim 2009r. na terenie województwa był zróŝnicowany. Część kąpielisk nie w pełni odpowiadała wymaganiom określonym w definicjach kąpielisk ujętych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 06 maja 1997r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz.U. Nr 57, poz.358) przede wszystkim, ze względu na brak urządzeń sanitarnych oraz obiektów pomocniczych tj.: pomosty, natryski i szatnie dotyczyło to głównie kąpielisk wykorzystywanych tradycyjnie. Wśród 35 basenów kąpielowych znajdujących się w 2009r. w ewidencji było 21 basenów kąpielowych krytych i 14 basenów kąpielowych odkrytych. Liczba basenów kąpielowych krytych i odkrytych nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa lubuskiego w 2009r. 14 baseny kąpielowe 21 kryte baseny kąpielowe odkryte W trakcie przeprowadzonych kontroli sanitarnych basenów kąpielowych ocenie podlegały m. in. warunki higieniczne panujące w obiektach (poczekalnie, szatnie, pomieszczenia sanitarne, natryski i hale basenowe) oraz jakość wody w nieckach basenowych. Kontrolowano równieŝ stan techniczny niecek basenowych oraz innych urządzeń słuŝących do kąpieli tj.: brodzików, wanien z hydromasaŝem i zjeŝdŝalni oraz sposób zaopatrzenia w wodę Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 53/187

54 basenów, gospodarkę nieczystościami stałymi i płynnymi, postępowanie z preparatami do uzdatniania i dezynfekcji wody, a takŝe sprzętem myjącym i środkami czystości. W 2009r. nie stwierdzono uchybień w powyŝszym zakresie. Właściwy nadzór sanitarny nad jakością wody w basenach był utrudniony z powodu braku szczegółowych regulacji prawnych określających wymagania, jakim powinna odpowiadać woda w basenach kąpielowych oraz sposób kontroli i oceny. Ze względu na ryzyko wystąpienia zagroŝeń zdrowotnych spowodowanych zanieczyszczeniem wody w basenach kąpielowych o charakterze mikrobiologicznym i chemicznym nadzór sanitarny sprawowany był na podstawie zapisów ustawy z dnia 05 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234. poz.1570 z późniejszymi zmianami) oraz ustawy z dnia 18 stycznia 1996r. o kulturze fizycznej (Dz.U. z 2007r. Nr 226, poz.1675 z późniejszymi zmianami). W 2009r. okresowe pogorszenie się jakości wody pod względem mikrobiologicznym stwierdzono m.in. w następujących obiektach basenów kąpielowych: Easyline w Gorzowie Wlkp., Świewoda w Świebodzinie, Ośrodek Leśna w śarach i w basenie sezonowym w Jasieniu. Właścicieli tych obiektów zobowiązano do natychmiastowej poprawy jakości wody. Podsumowanie 1. W sezonie letnim 2009r. kwestionowano jakość wody w 3 kąpieliskach ze względu na zakwity sinic (2 kąpieliska) i obecność bakterii grupy coli (1 kąpielisko). W związku z nie wywiązywaniem się właścicieli/zarządców kąpielisk z obowiązku pisemnego zgłaszania kąpieliska w celu objęcia kąpieliska nadzorem sanitarnym przez właściwego terenowo Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego liczba kąpielisk nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego co rok zmniejsza się. 2. Stan sanitarno higieniczny i techniczny oraz jakość wody w zdecydowanej większości skontrolowanych w 2009r. basenów kąpielowych nie budziły zastrzeŝeń. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 54/187

55 III. Stan sanitarny obiektów uŝyteczności publicznej W roku 2009 kontrolę stanu sanitarnego przeprowadzono w 2471 obiektach uŝyteczności publicznej spośród 4221 ujętych w ewidencji. Obiekty te stanowią liczną i róŝnorodną grupę, co powoduje zróŝnicowanie wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać obiekty naleŝące do poszczególnych podgrup obiektów uŝyteczności publicznej. Kontrole sanitarne objęły: zakłady: fryzjerskie, kosmetyczne, tatuaŝu i odnowy biologicznej oraz inne zakłady, w których są świadczone łącznie więcej niŝ jedna z usług: fryzjerskich, kosmetycznych, tatuaŝu i odnowy biologicznej skontrolowano 838 spośród 1567 zewidencjonowanych; hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska i pola biwakowe oraz inne obiekty, w których są świadczone usługi hotelarskie skontrolowano 276 spośród 322 zewidencjonowanych; domy pomocy społecznej i noclegownie skontrolowano 38 spośród 50 zewidencjonowanych; ustępy publiczne skontrolowano 51 spośród 60 zewidencjonowanych; tereny rekreacyjne skontrolowano 321 spośród 356 zewidencjonowanych; dworce autobusowe, dworce kolejowe i stacje kolejowe oraz port lotniczy skontrolowano 48 spośród 61 zewidencjonowanych; przystanie jednostek pływających rekreacyjnych i sportowych skontrolowano 4 spośród 4 zewidencjonowanych; cmentarze skontrolowano 155 spośród 350 zewidencjonowanych obiektów; zakłady pogrzebowe skontrolowano 45 spośród zewidencjonowanych obiektów; inne obiekty uŝyteczności publicznej, które nie naleŝą do Ŝadnej z wyŝej wymienionych grup skontrolowano 715 spośród 1391 zewidencjonowanych. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 55/187

56 1. Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuaŝu, odnowy biologicznej oraz inne zakłady, w których są świadczone łącznie więcej niŝ jedna z takich usług Zakłady, które naleŝą do tego rodzaju obiektów uŝyteczności publicznej stanowiły najbardziej liczną podgrupę obiektów uŝyteczności publicznej objętych nadzorem sanitarnym. Spośród ujętych w ewidencji 1567 zakładów w 2009r. kontrolę stanu sanitarnego przeprowadzono w 838 [53,0%]. Wśród skontrolowanych obiektów omawianej podgrupy przewaŝały zakłady fryzjerskie [50,2%], dalej zakłady kosmetyczne [18,6%], a mniej liczne były zakłady świadczące łącznie więcej niŝ jedną z usług: fryzjerskich, kosmetycznych, tatuaŝu i odnowy biologicznej [16,3%], zakłady odnowy biologicznej [14,3%] i zakłady tatuaŝu [0,6%]. Rodzaje obiektów świadczących usługi pielęgnacyjne objętych kontrolą sanitarną w 2009r. Zakłady fryzjerskie Zakłady kosmetyczne Zakłady tatuaŝu Zakłady odnowy biologicznej Inne zakłady* *Inne zakłady, w których świadczone są łącznie więcej niŝ jedna z usług: fryzjerskich, kosmetycznych, odnowy biologicznej i tatuaŝu Stan sanitarno higieniczny i techniczny skontrolowanych pod względem wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004r. w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuaŝu i odnowy biologicznej (Dz.U. Nr 31, poz.273) zakładów oceniano najczęściej jako dobry, bądź dostateczny. Ze względu na wzrost liczby zakładów świadczących przedmiotowe usługi podnosi się ich standard. W dalszym ciągu w części zakładów, głównie fryzjerskich problem stanowi przestrzeganie przez personel zasad prawidłowej dezynfekcji narzędzi i sprzętu wielorazowego uŝytku oraz właściwego sporządzania i oznakowywania roztworów roboczych środków dezynfekcyjnych. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 56/187

57 Sterylizacja narzędzi w części zakładów nadal prowadzona jest w sterylizatorach kulkowych, natomiast nieznaczna część zakładów, głównie zakładów kosmetycznych posiadała na wyposaŝeniu autoklawy. Kontrole wykazały, Ŝe właściciele zakładów nie posiadają urządzeń do sterylizacji parowej, z uwagi na znaczny koszt związany z ich zakupem. Istotny problem stanowi prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi powstającymi w zakładach kosmetycznych oraz inny zakładach, w których są świadczone łącznie więcej niŝ jedna z usług: fryzjerskich, kosmetycznych, tatuaŝu i odnowy biologicznej z uwagi na brak spójności w przepisach prawnych. Zakłady dąŝą do ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych poprzez wykonywanie zabiegów środkami pielęgnacyjnymi umoŝliwiającymi osiągnięcie tych samych efektów bez uŝywania narzędzi ostrych. Dodatkowo obserwuje się, iŝ coraz częściej podmioty rezygnują ze stosowania bielizny wielokrotnego uŝytku na rzecz bielizny jednorazowej. W większości skontrolowanych zakładów nie stwierdzano uchybień w zakresie sposobu postępowania z bielizną czystą. Natomiast w postępowaniu z bielizną brudną istotny problem stanowi jej pranie przez samych właścicieli/pracowników zakładów. Obiekty nowo powstające to zakłady nowoczesne, estetycznie urządzone i dobrze wyposaŝone. Podczas bieŝących kontroli pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dalszym ciągu prowadzili działania instruktaŝowe dotyczące zagadnień związanych głównie z dezynfekcją i sterylizacją, jak teŝ opracowywaniem instrukcji postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Wyniki nadzoru nad poszczególnymi zakładami świadczącymi usługi: fryzjerskie, kosmetyczne, tatuaŝu i odnowy biologicznej oraz innymi zakładami w 2009r Liczba zakładów według ewidencji Liczba zakładów skontrolowanych Liczba zakładów o niedostatecznym stanie sanitarno-technicznym Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 57/187

58 2. Hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska i inne obiekty, w których są świadczone usługi hotelarskie PowyŜsza podgrupa obiektów usługowych zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997r. o usługach turystycznych (Dz.U. z 2004r. Nr 223, poz.2268, z późniejszymi zmianami) obejmuje poza hotelami takŝe motele, pensjonaty, kempingi, domy wczasowe, schroniska i pola biwakowe oraz inne niŝ wymienione wyŝej obiekty świadczące usługi hotelarskie. Podgrupa ta obejmuje, zatem obiekty znacznie zróŝnicowane biorąc pod uwagę zarówno warunki techniczne i standard ich wyposaŝenia, jak i zakres oraz poziom świadczonych usług. Łącznie w 2009r. w ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajdowały się 322 obiekty tej grupy, z czego kontrolę stanu sanitarnego przeprowadzono w 276 [85,7%]. Podstawowymi elementami uwzględnianymi przy ocenie stanu sanitarnego obiektów świadczących usługi hotelarskie było: zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spoŝycia, postępowanie z nieczystościami stałymi i płynnymi, sprawność wentylacji pomieszczeń, stan stolarki budowlanej i wyposaŝenia pomieszczeń mieszkalnych, sanitariatów i ciągów komunikacyjnych, zaopatrzenie i właściwe przechowywanie środków czystości i preparatów dezynfekcyjnych, dbałość o stan bieŝącej czystości i higieny pomieszczeń mieszkalnych i sanitariatów oraz terenu wokół obiektu. Rodzaje obiektów świadczące usługi hotelarskie objętych kontrolą sanitarną w 2009r. Hotele Motele Pensjonaty Kempingi Domy wycieczkowe Schroniska i pola biwakowe Inne obiekty, w których świadczone są usługi hotelarskie Wśród objętych kontrolą sanitarną obiektów hotelarskich najliczniejszą grupę stanowiły obiekty zdefiniowane jako inne obiekty, w których świadczone są usługi hotelarskie [174], hotele [63]. Pozostałe obiekty były mniej liczne a ich udział w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 58/187

59 ogólnej liczbie skontrolowanych obiektów świadczących usługi hotelarskie wyniósł dla: moteli [15], schronisk i pól biwakowych [10], pensjonatów [9], kempingów [4], domów wycieczkowych [1]. W województwie lubuskim stan sanitarno techniczny wszystkich skontrolowanych hoteli i obiektów hotelarskich nie budził zastrzeŝeń i oceniony został pozytywnie. Liczba hoteli, moteli, pensjonatów, kempingów, domów wycieczkowych, schronisk i pól biwakowych według ewidencji i obiektów skontrolowanych w , w tym obiektów z niewłaściwym stanem sanitarno technicznym r. 2008r. 2009r. Liczba obiektów wg ewidencji Liczba obiektów skontrolowanych Liczba obiektów z niewłaściwym stanem sanitarno - technicznym 3. Domy pomocy społecznej Spośród 42 domów pomocy społecznej będących w ewidencji w 2009r. skontrolowano 31 obiektów [73,8%]. W omawianej podgrupie obiektów przewaŝają domy pomocy społecznej zapewniające całodobową opiekę, całodzienne wyŝywienie, często takŝe oferując udział w programach rehabilitacyjnych i terapii zajęciowej. Ogólnie stan sanitarny obiektów tej kategorii był oceniany jako zadawalający. Najwięcej zastrzeŝeń budził stan sanitarno techniczny: pomieszczeń mieszkalnych, ciągów komunikacyjnych, ustępów ogólnodostępnych, ustępów przy pomieszczeniach mieszkalnych, pomieszczeń do przechowywania brudnej bielizny. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami w stanie sanitarno technicznym skontrolowanych obiektów były: zniszczone i brudne ściany oraz sufity, uszkodzona Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 59/187

60 stolarka okienna i drzwiowa oraz niewystarczająca wentylacja pomieszczeń. Na ogół nie stwierdzano zaniedbań w utrzymaniu bieŝącej czystości tych obiektów i ich otoczenia. 4. Noclegownie W ewidencji znajdowało się łącznie 8 noclegowni dla bezdomnych. Kontrole stanu sanitarnego przeprowadzono w 7 [87,5%] obiektach. Noclegownie są placówkami o niskim standardzie technicznym, wyposaŝonymi w podstawowe sprzęty tj.: łóŝka, krzesła, stoliki i szafy ubraniowe. Obiekty te posiadają pomieszczenia sanitarne, podręczne kuchenki i urządzenia do prania, ponadto wydzielone miejsca do przechowywania środków czystości i dezynfekcyjnych. O stan bieŝącej czystości dbają sami mieszkańcy pod nadzorem kierownictwa. Stan sanitarno techniczny skontrolowanych w 2009r. noclegowni nie budził większych zastrzeŝeń. 5. Ustępy publiczne W 2009r. skontrolowano 51 ustępów publicznych w celu sprawdzenia ich stanu sanitarno higienicznego i technicznego. Dodatkowo w sezonie letnim 2009r. kontrolowano ustępy ogólnodostępne w obiektach uŝyteczności publicznej z uwagi na zwiększony ruch turystyczny oraz ustępy tymczasowe, głównie podczas odbywających się imprez masowych tj.: XV edycja festiwalu Przystanek Woodstock w Kostrzynie nad Odrą 583 szt. i Winobranie w Zielonej Górze 51 szt. Nadal nie rozwiązano problemu dotyczącego zbyt małej ilości ustępów publicznych w miastach i miejscowościach turystycznych województwa. Zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz.2008 z późniejszymi zmianami) obowiązek budowy, utrzymania i eksploatacji szaletów publicznych spoczywa na organach gminy. Mając powyŝsze na uwadze oraz w związku z poleceniem Głównego Inspektora Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 60/187

61 Sanitarnego Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni województwa lubuskiego nawiązali w tej sprawie współpracę z władzami gmin oraz zaoferowali pomoc w działaniach mających na celu poprawę sytuacji w tym zakresie. Stan sanitarno higieniczny i techniczny skontrolowanych w 2009r. ustępów publicznych oceniono jako zadowalający. Liczba ustępów publicznych według ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa lubuskiego w latach z podziałem na miasto i wieś r. 2008r. 2009r. miasto wieś 6. Tereny rekreacyjne Podgrupa ta obejmuje róŝnorodne obiekty przeznaczone do odpoczynku poza budynkami tj.: parki, skwery z wydzielonymi miejscami do odpoczynku, ośrodki rekreacji przy akwenach wodnych oraz wydzielone tereny do zabaw dla dzieci: ogródki, place zabaw i piaskownice. Ogółem w 2009r. skontrolowano 321 takich obiektów, co stanowiło 90,2% ujętych w ewidencji. Wszystkie skontrolowane tereny rekreacyjne oceniono pozytywnie pod względem sanitarnym. Stan sanitarny terenów rekreacyjnych kontrolowany był przed rozpoczęciem sezonu letniego, jak równieŝ w trakcie jego trwania. 7. Dworce autobusowe W ramach sprawowanego nadzoru sanitarnego nad tą podgrupą obiektów w 2009r. skontrolowano 15 dworców autobusowych [100%], spośród 15 zewidencjonowanych. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 61/187

62 Stwierdzone w czasie przeprowadzonych kontroli sanitarnych uchybienia/nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim niewłaściwego stanu sanitarno technicznego: poczekalni i ustępów dla podróŝnych (dworzec autobusowy w Gubinie) oraz pomieszczeń dla kierowców (dworzec autobusowy w Nowej Soli) wydane zostały decyzje administracyjne. Podczas kontroli dworca autobusowego w Gorzowie Wlkp. stwierdzono miejscowe uszkodzenia dachu nad stanowiskami odjazdu autobusów, który wykonany jest z płyt eternitowych azbestowo cementowych. Informację w tej sprawie przekazano do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego dla miasta Gorzowa Wlkp. W 2009r. stwierdzono poprawę stanu sanitarno technicznego dworca autobusowego w Zielonej Górze, w którym wymieniono część zadaszenia nad stanowiskami odjazdu autobusów i w Szprotawie, gdzie wyegzekwowano obowiązki nałoŝone decyzją administracyjną wydaną w 2008r. dotyczące doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno technicznego pomieszczeń tego dworca. NajwyŜszą ocenę bardzo dobrą pod względem stanu sanitarno technicznego uzyskał dworzec PKS w Krośnie Odrzańskim. Stan sanitarno porządkowy i techniczny skontrolowanych przystanków autobusowych nie budził w większości zastrzeŝeń. Teren wokół przystanków PKS utrzymany był czysto oraz zapewnione były pojemniki na odpady stałe. 8. Dworce i stacje kolejowe Dworce kolejowe są to obiekty od wielu lat nie modernizowane, w których prowadzone są wyłącznie doraźne prace remontowe. Przeprowadzone kontrole sanitarne tych obiektów wykazały znaczne zróŝnicowanie ich stanu sanitarno technicznego. W 2009r. skontrolowano 32 dworce i stacje kolejowe wśród 45 znajdujących się w ewidencji. Uzyskano poprawę stanu sanitarno technicznego dworca kolejowego w Bytomiu Odrzańskim,którego obecny stan oceniony został jako bardzo dobry oraz budynku dworca kolejowego w Zielonej Górze gdzie oddano do uŝytku nowe ustępy dla podróŝnych i rozpoczęto prace w zakresie wykonania instalacji wentylacji i klimatyzacji. Wykonywany jest równieŝ remont wnętrza budynku dworca kolejowego w Gorzowie Wlkp. Trwa postępowanie administracyjne w sprawie doprowadzenia do Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 62/187

63 właściwego stanu sanitarno technicznego: nawierzchni i wiat peronów dworca kolejowego w Kostrzynie nad Odrą oraz ścian i sufitu w holu dworca kolejowego w Zielonej Górze, a takŝe prowadzone jest postępowanie administracyjne w stosunku do 2 stacji kolejowych w Kowalowie i Laskach Lubuskich (powiat słubicki) w celu poprawy stanu sanitarno technicznego pomieszczeń poczekalni dla podróŝnych. Obiektem, którego stan sanitarny oceniony został jako niedostateczny jest dworzec kolejowy w Dobiegniewie wszczęto postępowanie administracyjne w celu poprawy stanu sanitarno technicznego pomieszczeń dworca kolejowego. Drugim obiektem, którego stan sanitarno techniczny oceniono jako niedostateczny jest dworzec kolejowy w śarach właściwy terenowo Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w śarach wystosował pismo do zarządcy obiektu w tej sprawie o konieczności przeprowadzenia bezzwłocznego remontu. Ponadto w stosunku do tego dworca kolejowego prowadzone jest postępowanie administracyjne w sprawie doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno technicznego ustępu dla podróŝnych. 9. Zakłady pogrzebowe i cmentarze W ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego w 2009r. znajdowało się 60 zakładów świadczących usługi pogrzebowe, z czego 45 [75%] skontrolowano oraz 350 cmentarzy skontrolowano 155 [44%]. Skontrolowane zakłady świadczące usługi pogrzebowe na terenie województwa prowadzą działalność zgodną z wpisem do rejestru przedsiębiorców i wynikającą z zapisów ustawy z dnia 02 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2007r. Nr 155, poz.1095 z późniejszymi zmianami). Stan sanitarno techniczny większości skontrolowanych obiektów był zadowalający, tylko w kilku zakładach stwierdzono nieprawidłowości, które dotyczyły głównie ich stanu technicznego. Na skontrolowanych 155 cmentarzy w województwie z 350 zewidencjonowanych stan sanitarny większości oceniono jako zadowalający. 10. Inne obiekty uŝyteczności publicznej W skład tej grupy wchodzą: apteki; prosektoria; obiekty sportowe tj. hale, boiska, ośrodki sportowe, lodowiska, kręgielnie, hale i korty tenisowe, strzelnice, kluby Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 63/187

64 sportowe; obiekty kulturalno widowiskowe; galerie; kina; teatry; muzea; ośrodki kultury; świetlice; kluby; biblioteki; obiekty rozrywkowe tj. dyskoteki; zakłady karne; zakłady poprawcze; schroniska dla nieletnich; izby wytrzeźwień; stacje paliw; pralnie; magle; targowiska; składowiska odpadów; parkingi. W 2009r. ogółem skontrolowano 715 innych obiektów uŝyteczności publicznej spośród 1391 będących w ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Negatywnie oceniono stan sanitarno techniczny jednego skontrolowanego obiektu tj. prosektorium przy ul. Niepodległości w Sulechowie, natomiast stan pozostałych obiektów był zadowalający. 11. Środki transportu publicznego W 2009r. nadzorem sanitarnym objęte zostały: autobusy komunikacji publicznej, autobusy turystyczne, tramwaje i wagony w pociągach, a takŝe samochody do przewozu: chorych, zwłok i szczątków ludzkich oraz bielizny szpitalnej. Skontrolowano ogółem 194 środki transportu, w tym: 41 autobusów komunikacji publicznej, 2 autobusy turystyczne; 5 tramwajów i 77 wagonów w pociągach oraz 69 samochodów do przewozu: chorych (15), zwłok i szczątków ludzkich (51), bielizny szpitalnej (3). Niewłaściwy stan sanitarny stwierdzono w 3 wagonach pociągu. Stan sanitarno porządkowy pozostałych skontrolowanych środków transportu publicznego nie budził większych zastrzeŝeń. Czystość bieŝąca w skontrolowanych autobusach była zachowana, stan siedzeń był zadawalający oraz zapewnione były jednorazowe worki foliowe zawieszone przy siedzeniach do gromadzenia odpadów stałych. W trakcie kontroli sanitarnych taboru kolejowego zwracano szczególną uwagę na stan sanitarny składów pociągów, czystość armatury sanitarnej, zapewnienie bieŝącej ciepłej i zimnej wody oraz wyposaŝenie ustępów w środki do utrzymania higieny. Podsumowanie 1. Stan sanitarno techniczny skontrolowanych w 2009r. obiektów uŝyteczności publicznej był zróŝnicowany w większości dobry, bądź dostateczny. Nadal najgorzej w ocenie wypadły dworce i stacje kolejowe, a przeprowadzone kontrole sanitarne tych obiektów uwidaczniają pilną potrzebę poprawy ich stanu technicznego. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 64/187

65 IV. Stan sanitarny zakładów opieki zdrowotnej 1. Nadzorowane obiekty i działalność kontrolno represyjna W ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego w 2009r. znajdowało się ogółem 2058 obiektów opieki zdrowotnej, w tym: 29 zakładów opieki zdrowotnej typu zamkniętego, 766 zakładów opieki zdrowotnej typu otwartego, 1039 indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk lekarskich oraz lekarzy dentystów, 195 indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk pielęgniarek oraz połoŝnych, 29 innych obiektów świadczących usługi medyczne nie będących zakładami opieki zdrowotnej. Sprawowany nadzór nad obiektami opieki zdrowotnej w 2009r. tak, jak w latach ubiegłych polegał przede wszystkim na sprawdzaniu przestrzegania przepisów dotyczących wymagań higieniczno sanitarnych i technicznych określonych dla tych obiektów. Podczas przeprowadzonych kontroli zwracano szczególną uwagę na warunki higieniczno sanitarne udzielania świadczeń zdrowotnych oraz stan sanitarno techniczny jednostek. W skontrolowanych obiektach opieki zdrowotnej przeprowadzono kontrole: kompleksowe, problemowe, sprawdzające oraz doraźne, w tym tematyczne i interwencyjne, a takŝe wizytacje w zaleŝności od przedmiotu obszaru kontrolowanego. W 2009r. skontrolowano ogółem 1131 obiektów opieki zdrowotnej [55%], w tym: 29 [100%] zakładów opieki zdrowotnej typu zamkniętego, 494 [64%] zakładów opieki zdrowotnej typu otwartego, 502 [48%] indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk lekarskich oraz lekarzy dentystów, 85 [44%] indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk pielęgniarek oraz połoŝnych, 21 [72%] innych obiektów świadczących usługi medyczne nie będących zakładami opieki zdrowotnej. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 65/187

66 Procent (liczba) skontrolowanych w 2009r. przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zakładów opieki zdrowotnej typu zamkniętego i otwartego oraz innych obiektów świadczących usługi medyczne nie będących zakładami opieki zdrowotnej. 100%(29) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 64%(494) 72%(21) zakłady opieki zdrowotnej typu zamkniętego zakłady opieki zdrowotnej typu otwartego inne obiekty świadczące usługi medyczne nie będące zakładami opieki zdrowotnej Procent (liczba) skontrolowanych w 2009r. przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk: lekarskich, lekarzy dentystów oraz pielęgniarek i połoŝnych. 48%(502) 48% 47% 46% 45% 44% 43% 42% 44%(85) indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe praktyki lekarskie oraz lekarzy dentystów indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe praktyki pielęgniarek oraz połoŝnych 2. Zakłady opieki zdrowotnej typu zamkniętego 2.1 Stan sanitarno techniczny i funkcjonalność Stan sanitarno techniczny większości zakładów opieki zdrowotnej typu zamkniętego w województwie oceniono jako dostateczny. Dostosowanie tych Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 66/187

67 zakładów do wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej ( Dz.U. Nr 213, poz.1568 z późniejszymi zmianami) następuje bardzo powoli. Zakłady znajdują się w większości w starych budynkach, co negatywnie wpływa zarówno na ich funkcjonalność, jak i utrzymanie właściwego stanu sanitarno technicznego. Ponadto część tych obiektów posiada bariery architektoniczne, które ograniczają moŝliwości przystosowania ich do wymagań określonych w przepisach prawnych. W 2009r. stan sanitarno techniczny jednego obiektu tj. SP ZOZ Szpitala w Sulechowie ponownie oceniono jako niedostateczny, głównie z uwagi na niewłaściwy stan sanitarno techniczny oddziałów szpitalnych tj. anestezjologii i intensywnej terapii oraz centralnej sterylizatorni, a takŝe z powodu nieprawidłowego układu funkcjonalnego bloku operacyjnego, porodowego oraz brak umywalek do mycia rąk w niektórych oddziałach szpitalnych. Stan sanitarno porządkowy skontrolowanych zakładów nie budził większych zastrzeŝeń. Czystość bieŝąca oddziałów i pozostałych pomieszczeń oraz zagospodarowanie terenu wokół zakładów zostały ocenione jako zadowalające. 2.2 Stan sanitarno higieniczny oddziałów noworodkowych Na terenie lubuskiego znajduje się 15 oddziałów noworodkowych, w tym 3 z pododdziałem intensywnego nadzoru noworodkowego. W 2009r. przeprowadzono 58 kontroli sanitarnych oddziałów noworodkowych. Wszystkie oddziały na terenie obiektów szpitalnych posiadały opracowaną procedurę mycia rąk. Stanowiska do mycia rąk wyposaŝone były w podajniki do mydła w płynie, środka dezynfekcyjnego oraz w podajniki do ręczników jednorazowych. Niedobory najczęściej występowały w salach połoŝnic. W 2009r. bardzo duŝe było obłoŝenie oddziałów noworodkowych, w związku z czym występowały okresowo problemy z utrzymaniem prawidłowego stanu higieniczno - sanitarnego, zanotowano równieŝ braki w bieliźnie pościelowej oraz środkach dezynfekcyjnych. Oddziały dysponowały wykazem rekomendowanych środków dezynfekcyjnych. Środki dezynfekcyjne zawierały informację o tym, Ŝe mogą być stosowane do dezynfekcji inkubatorów. Dezynfekcję inkubatorów przeprowadzano w pomieszczeniach Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 67/187

68 gospodarczych, brudownikach, przedsionkach boksów, dyŝurkach pielęgniarskich, pomieszczeniach inkubatorów, korytarzu oraz w salach wypisowych noworodka. Dezynfekcję materacyków, wag noworodkowych, wanienek oraz łóŝeczek noworodkowych wykonywano po kaŝdym dziecku. Procesowi sterylizacji podlegał sprzęt wielokrotnego uŝycia, bielizna oraz materiały opatrunkowe. W celu dokonania oceny czystości mikrobiologicznej sprzętu i narzędzi w oddziałach noworodkowych w 2009 roku pobrano ogółem 18 wymazów sanitarnych, próbek kwestionowanych nie było. Ze sprzętu medycznego po sterylizacji pobrano 3 wymazy sanitarne, próbek kwestionowanych nie było. Ze sprzętu i powierzchni po dezynfekcji pobrano 12 wymazów sanitarnych, próbek kwestionowanych nie było. Ponadto od personelu z rąk pobrano 3 wymazy sanitarne, próbek kwestionowanych nie było. 2.3 Stan sanitarno higieniczny pracowni endoskopowych Na terenie województwa znajduje się 26 pracowni endoskopowych, w których w 2009r. przeprowadzono 103 kontrole. Podczas kontroli stwierdzono, iŝ wszystkie pracownie posiadały opracowane procedury higienicznego mycia rąk. Narzędzia medyczne, sprzęt i akcesoria endoskopowe podlegały dezynfekcji. Procesy sterylizacji akcesoriów endoskopowych oraz cystoskopów odbywały się w oddziałowej sterylizatorni, bądź w centralnej sterylizatorni. Celem oceny czystości mikrobiologicznej sprzętu i narzędzi pobrano ogółem 19 wymazów sanitarnych. Ze sprzętu medycznego po sterylizacji pobrano 5 wymazów sanitarnych, próbek kwestionowanych nie było. Ze sprzętu i powierzchni po dezynfekcji pobrano 13 wymazów sanitarnych próbek kwestionowanych nie było. Ponadto od personelu z rąk pobrano 1 wymaz sanitarny, próbka niekwestionowana. 2.4 Komory dezynfekcyjne i urządzenia myjąco dezynfekujące Na terenie działalności Powiatowych Stacji Sanitarno Epidemiologicznych znajdowało się 7 komór dezynfekcyjnych oraz 13 urządzeń myjąco - dezynfekujących. Skuteczność pracy komór kontrolowano przy pomocy testów biologicznych. W 2009 roku wykonano 6 kontroli skuteczności procesów sterylizacji, próbek kwestionowanych Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 68/187

69 nie było. Natomiast skuteczność pracy urządzeń myjąco dezynfekujących kontrolowano przy pomocy emulacyjnych testów chemicznych (10 kontroli - testów kwestionowanych nie było). Gorąca woda w urządzeniach myjąco dezynfekcyjnych jest wykorzystywana do narzędzi w pracowniach endoskopowych oraz do wyposaŝenia sanitarnego (baseny, kaczki). 2.5 Czystość mikrobiologiczna w obiektach szpitalnych W celu ochrony personelu, pacjentów i środowiska przed drobnoustrojami chorobotwórczymi, dezynfekcji poddawano narzędzia i sprzęt, który kontaktował się z potencjalnym źródłem zakaŝenia, krwią, płynami ustrojowymi, a takŝe powierzchniami w otoczeniu chorego. Większość czynności dezynfekcyjnych, zarówno dotyczących powierzchni, jak i narzędzi przeprowadzana była przy uŝyciu chemicznych środków dezynfekcyjnych. Do dezynfekcji powierzchni, rąk, narzędzi uŝywano preparaty posiadające wpis do rejestru prowadzonego przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Na wyposaŝeniu szpitali znajdowało się: 71 autoklawów, 3 sterylizatory na suche gorące powietrze, 12 sterylizatorów na tlenek etylenu, 3 sterylizatory na formaldehyd i 1 plazma. W 2009r. zanotowano spadek liczby sterylizatorów na suche gorące powietrze. We wszystkich szpitalach autoklawy stanowiły ponad połowę urządzeń wykorzystywanych do sterylizacji (79%). W porównaniu do 2008r. zmniejszyła się (4,67%) liczba sterylizatorów na suche gorące powietrze. Spośród wszystkich urządzeń przeznaczonych do sterylizacji w szpitalach wyróŝnia się 27 sterylizatorów klasy B, 14 sterylizatorów klasy N oraz 21 klasy S. Jak wynika z powyŝszych danych w szpitalach najwięcej jest sterylizatorów klasy B. Są to najbardziej zaawansowane sterylizatory parowe, przeznaczone do sterylizacji praktycznie kaŝdego rodzaju materiału. Klasy sterylizatorów wykorzystywanych w szpitalach w 2009r Klasa B Klasa N Klasa S Klasa B Klasa N Klasa S Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 69/187

70 W 2009r. wykonano 1544 kontrole skuteczności procesów sterylizacji (za pomocą pary wodnej w nadciśnieniu, suchego gorącego powietrza, tlenku etylenu oraz formaldehydu), w tym stwierdzono 3 testy kwestionowane. W celu oceny czystości mikrobiologicznej sprzętu i narzędzi w szpitalach pobrano ogółem 63 wymazy sanitarne, z czego 1 próbkę (1,58%) zakwestionowano. We wszystkich przypadkach zakwestionowania próbek, Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni podejmowali natychmiastowe działania wyjaśniające oraz wdraŝali postępowanie administracyjne. 2.6 Zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi Podstawowymi źródłami zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi zakładów opieki zdrowotnej typu zamkniętego. były źródła własne tj. indywidualne ujęcia wody 14 zakładów i wodociągi publiczne 15 zakładów. Podstawowe źródła zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi zakładów opieki zdrowotnej typu zamkniętego w 2009r. 80% 48%(14) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 52%(15) indywidualne ujęcia wody wodociągi publiczne Nadal 10 obiektów szpitalnych nie posiadało rezerwowego źródła zaopatrzenia w wodę, którego zapewnienie ujęły w swoich programach dostosowania ostateczny termin do dnia 31 grudnia 2012r. 2.7 Ocena stanu sanitarnego bloków Ŝywienia w szpitalach w 2009r. W 2009 roku na terenie województwa lubuskiego, podobnie jak w roku 2008, działało 27 bloków Ŝywienia w szpitalach, w tym 13 w formie cateringu (w 2008r. - w 4 szpitalach). Wszystkie bloki Ŝywienia zostały skontrolowane, przeprowadzono w nich Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 70/187

71 łącznie 83 kontrole sanitarne. 24 bloki Ŝywienia prowadzą działalność z wdroŝonymi zasadami GHP/GMP, w tym 14 wdroŝyło zasady systemu HACCP. W dalszym ciągu podejmowane są działania w kierunku doskonalenia tego systemu. W celu poprawy stanu sanitarno-higienicznego wydano 14 decyzji administracyjnych dotyczących głównie usunięcia uchybień natury techniczno- sanitarnej. Za nieprzestrzeganie przepisów sanitarnych w zakresie utrzymania naleŝytego stanu sanitarnego w kuchni centralnej Ośrodka dla Osób UzaleŜnionych SPZOZ Nowy Dworek w Nowym Dworku nałoŝono na osobę odpowiedzialną 1 mandat karny na kwotę 100,00 zł. Za rozpoczęcie działalności bez uzyskania zatwierdzenia przez organ nadzoru, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. wymierzył Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi Wojewódzkiemu w Gorzowie Wlkp. karę pienięŝną w wysokości 3500,00 zł. Przeprowadzone w 2009 r. oceny stanu sanitarnego bloków Ŝywienia w szpitalach nie wykazały, podobnie jak w latach ubiegłych, obiektów niezgodnych z wymaganiami. Pomimo to, podczas przeprowadzanych kontroli stwierdzano uchybienia dotyczące najczęściej nieprawidłowego stanu technicznego sufitów, ścian, podłóg oraz stolarki drzwiowej i okiennej. W roku 2009 nadzorowano równieŝ jakość Ŝywienia w stołówkach szpitalnych w zakresie zawartości soli w oferowanych posiłkach. We wszystkich przypadkach stwierdzono nadmierną zawartość soli w porównaniu do zalecanej dziennej normy spoŝycia przez WHO (6 g) W jednym przypadku odsetek realizacji zalecanej całodziennej ilości soli kuchennej wyniósł aŝ 316% a w czterech ponad 200%, co jest zjawiskiem wysoce niepokojącym. 2.8 Postępowanie z odpadami medycznymi Przeprowadzone kontrole wykazały, Ŝe zakłady posiadały opracowane i wdroŝone wewnętrzne instrukcje lub procedury postępowania z odpadami. Odpady medyczne powstające w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych zbierane były selektywnie w miejscach ich powstawania. Odpady niebezpieczne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach zbierane były do pojemników lub worków jednorazowego uŝycia znakowanych, natomiast odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbierane były do sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie, bądź przecięcie pojemników jednorazowego uŝycia. Powstałe odpady medyczne na początku gromadzone były w oddziałach w wyznaczonych miejscach, a następnie transportowane do magazynów lub do Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 71/187

72 pomieszczeń przeznaczonych do składowania odpadów medycznych znajdujących się na terenie jednostek ochrony zdrowia. Podczas przeprowadzanych kontroli sanitarnych zwracano szczególną uwagę na: klasyfikowanie odpadów medycznych, selektywne zbieranie odpadów medycznych w miejscach ich powstawania, magazynowanie i warunki transportu odpadów medycznych wewnątrz jednostki ochrony zdrowia. W 2009r. na terenie województwa lubuskiego funkcjonowały 2 spalarnie odpadów medycznych w: SP Szpitalu Wojewódzkim w Gorzowie Wlkp. Zespół Szpitalny przy ul. Dekerta 1 i Wielospecjalistycznym SP ZOZ w Nowej Soli. 3. Zakłady opieki zdrowotnej typu otwartego 3.1 Stan sanitarno techniczny i funkcjonalność W ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2009r. znajdowało się 766 zakładów opieki zdrowotnej typu otwartego, z których skontrolowano 494 [64 %]. Stan sanitarny tej grupy obiektów był zróŝnicowany, ale nie stwierdzono raŝących uchybień w zakresie ich stanu sanitarno technicznego oraz funkcjonalności. Najczęściej stwierdzano następujące nieprawidłowości/uchybienia: niewłaściwy stan sanitarno techniczny pomieszczeń tj. brak zmywalnych ścian do wymaganej wysokości, przybrudzone i z odpryskami farby ściany i sufity, wyeksploatowane wykładziny podłogowe, brak właściwej wentylacji w pomieszczeniach, a takŝe nieprzestrzeganie dat waŝności środków dezynfekcyjnych i pakietów po sterylizacji oraz niewłaściwy sposób pakowania narzędzi przeznaczonych do sterylizacji. W stosunku do podmiotów, w których stwierdzono nieprawidłowości/uchybienia wydano decyzje administracyjne, które w większości zostały wykonane. Zakłady opieki zdrowotnej typu otwartego, które nie spełniają wymagań zostaną do nich dostosowane zgodnie z opracowanymi programami dostosowania. Czystość bieŝąca w obiektach i ich otoczenia na ogół była zachowana. W większości skontrolowanych obiektów utrzymaniem czystości i porządku zajmował się personel danego zakładu. 3.2 Czystość mikrobiologiczna Procesy dezynfekcji sprzętu, narzędzi i powierzchni były prowadzone na ogół prawidłowo. W gabinetach zabiegowych znajdowały się instrukcje oraz procedury Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 72/187

73 mycia i dezynfekcji. Do dezynfekcji powierzchni, rąk, narzędzi uŝywane były preparaty posiadające wpis do rejestru prowadzonego przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Na wyposaŝeniu zakładów opieki zdrowotnej typu otwartego znajdowało się 138 autoklawów, 23 sterylizatory na suche gorące powietrze i 1 sterylizator na tlenek etylenu. W 2009r. znacząco spadła liczba sterylizatorów na suche gorące powietrze. Spośród wszystkich urządzeń przeznaczonych do sterylizacji w placówkach lecznictwa otwartego stwierdzono 64 sterylizatory klasy B, 48 sterylizatory klasy N oraz 15 klasy S. Jak wynika z powyŝszych danych w placówkach lecznictwa otwartego najwięcej jest sterylizatorów klasy B Autoklawy Sterylizatory na suche gorące powietrze Tlenek Etylenu Urządzenia sterylizacyjne W 2009r. wykonano 357 kontroli skuteczności procesów sterylizacji aparatury sterylizacyjnej, próbek kwestionowanych nie zanotowano. W celu oceny czystości mikrobiologicznej sprzętu i narzędzi pobrano ogółem 60 wymazów sanitarnych, z czego 2 próbki (4,76%) zakwestionowano. Ze sprzętu medycznego po sterylizacji pobrano 27 wymazów sanitarnych, z czego 2 próbki zakwestionowano (10%). Ze sprzętu i powierzchni po dezynfekcji pobrano 31 wymazów sanitarnych, próbek kwestionowanych nie było. Ponadto od personelu pobrano 2 wymazy sanitarne, próbek kwestionowanych nie było. W kwestionowanych próbkach pobranych wymazów sanitarnych ze sprzętu po sterylizacji stwierdzono obecność bakterii chorobotwórczych - gronkowców koagulazoujemnych: Staphylococcus haemoliticus. We wszystkich przypadkach zakwestionowania próbek, Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni podejmowali natychmiastowe działania wyjaśniające oraz wdraŝali postępowanie administracyjne. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 73/187

74 3.3 Zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi Podstawowymi źródłami zaopatrzenia w wodę większości zakładów opieki zdrowotnej typu otwartego były wodociągi publiczne dostarczające w większości wodę spełniającą wymagania określone dla wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi. 3.4 Postępowanie z bielizną Zakłady stosowały w większości bieliznę jednorazowego uŝytku, w nielicznych przypadkach uŝywano bielizny wielorazowej sposób jej przechowywania, transport oraz pranie nie budziły większych zastrzeŝeń. Zapas bielizny czystej w kontrolowanych obiektach był wystarczający, zakłady posiadały wyodrębnione miejsca do przechowywania czystej i brudnej bielizny. 3.5 Postępowanie z odpadami medycznymi Podczas kontroli sanitarnych zwracano szczególną uwagę na postępowanie z odpadami, zwłaszcza medycznymi. W kaŝdej placówce prowadzi się segregację odpadów na komunalne i niebezpieczne. Odpady zbierane były selektywnie w miejscu ich powstawania, głównie do pojemników uchylnych wyłoŝonych workami jednorazowego uŝycia, natomiast przedmioty o ostrych końcach i krawędziach gromadzono w sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucia bądź przecięcia pojemnikach jednorazowego uŝycia, składowano w wydzielonych pomieszczeniach lub w miejscach wyposaŝonych w urządzenia chłodnicze. Przekazywanie odpadów specjalistycznym firmom odbywa się za pomocą karty przekazania odpadu niebezpiecznego. Stan sanitarno techniczny pomieszczeń i miejsc do przechowywania odpadów medycznych był zróŝnicowany, w większości dobry. 4. Indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe praktyki: lekarskie i lekarzy dentystów oraz pielęgniarek i połoŝnych 4.1 Stan sanitarno techniczny gabinetów Na terenie województwa lubuskiego w 2009r. znajdowało się 1039 indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk lekarskich i Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 74/187

75 lekarzy dentystów oraz 195 indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk pielęgniarek i połoŝnych. Przeprowadzono ogółem 629 kontroli sanitarnych indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk lekarskich i lekarzy dentystów oraz 88 indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk pielęgniarek i połoŝnych, podczas których skontrolowano łącznie 502 [48%] praktyki lekarskie i lekarzy dentystów oraz 85 [44%] praktyk pielęgniarek i połoŝnych. Na podstawie przeprowadzonych kontroli sanitarnych wydano: 37 decyzji administracyjnych i 100 decyzji administracyjnych opłatowych, 117 zaleceń pokontrolnych, a takŝe nałoŝono mandat karny na kwotę 500zł. Wydane decyzje i zalecenia dotyczyły przede wszystkim odnowienia pomieszczeń, zapewnienia powierzchni łatwo zmywalnych, a takŝe odpowiedniego wyposaŝenia gabinetów. 4.2 Czystość mikrobiologiczna Procesy dezynfekcji sprzętu, narzędzi i powierzchni były prowadzone na ogół prawidłowo. W gabinetach zabiegowych znajdowały się instrukcje oraz procedury mycia i dezynfekcji. Do dezynfekcji powierzchni, rąk i narzędzi uŝywane były preparaty posiadające wpis do rejestru prowadzonego przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. W 2009r. odnotowano przypadki stosowania przeterminowanych środków dezynfekcyjnych. W takich przypadkach właściwy terenowo Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny wdraŝał stosowne postępowanie. Na wyposaŝeniu indywidualnych i grupowych praktyk lekarskich oraz pielęgniarskich znajdowało się 363 autoklawy. Stanowiły one 100% ogólnej liczby sprzętu do sterylizacji. Spośród wszystkich urządzeń przeznaczonych do sterylizacji na terenie województwa lubuskiego w indywidualnych i grupowych praktykach lekarskich oraz pielęgniarskich wyróŝnia się 144 sterylizatory klasy B, 40 sterylizatorów klasy N oraz 143 klasy S. Jak wynika z powyŝszych danych w indywidualnych i grupowych praktykach lekarskich oraz pielęgniarskich najwięcej jest sterylizatorów klasy B. W 2009r. wykonano 582 kontrole skuteczności procesów sterylizacji aparatury sterylizacyjnej za pomocą pary wodnej w nadciśnieniu testów kwestionowanych nie było. 4.3 Zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spoŝycia przez ludzi Obiekty zaopatrywane były w wodę przede wszystkim z wodociągów publicznych o zróŝnicowanej jakości, w większości zadawalającej. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 75/187

76 4.4 Postępowanie z bielizną W indywidualnych i grupowych praktykach lekarskich oraz pielęgniarskich stosowano bieliznę jednorazowego uŝycia, natomiast odzieŝ ochronną personelu gromadzono w workach foliowych i prano we własnym zakresie. 4.5 Gospodarka nieczystościami W indywidualnych i grupowych praktykach lekarskich i pielęgniarskich uŝywano sprzęt jednorazowego uŝytku. Odpady medyczne były właściwie zabezpieczane i gromadzone. Do czasu przekazania firmom specjalistycznym, odpady przetrzymywane są w zamkniętych, tylko do tego celu przeznaczonych urządzeń, w których zachowana jest odpowiednia temperatura, najczęściej bywają to lodówki. Urządzenia te znajdują się w pomieszczeniach piwnicznych, garaŝach bądź na terenie placówki w wydzielonym pomieszczeniu lub miejscu. Nieczystości płynne odprowadzane były do kanalizacji, bądź do zbiorników bezodpływowych. W trakcie przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono uchybień w tym zakresie. 4.6 śłobki W 2009 roku obejmowano bieŝącym nadzorem sanitarnym 11 Ŝłobków, w których sprawowana była opieka nad dziećmi w 4 grupach wiekowych. W obiektach tych przeprowadzono 14 kontroli (skontrolowano 8 placówek, tj. 72% placówek będących w ewidencji). Z przeprowadzonych kontroli wynika, iŝ stan sanitarnohigieniczny i techniczny Ŝłobków w województwie lubuskim jest dobry. W Ŝłobkach znajdowały się wydzielone miejsca do zabawy, wypoczynku, nauki i spoŝywania posiłków. Wszystkie pomieszczenia, z których korzystały dzieci utrzymane były we właściwym stanie sanitarno-higienicznym i dobrym stanie technicznym. WyposaŜenie sal zabaw (meble oraz zabawki) nie budziło zastrzeŝeń meble dostosowane do wzrostu dzieci, zabawki nieuszkodzone i czyste, spełniają normy bezpieczeństwa. ŁóŜeczka i leŝaki oznakowane indywidualnie dla kaŝdego dziecka, a kojce i materace do przebierania dzieci spełniają wymagania bezpieczeństwa. Pranie bielizny niemowlęcej i dziecięcej odbywa się w pralniach zlokalizowanych w odrębnych budynkach, bądź w wydzielonych zespołach pomieszczeń w budynkach głównych. W pralniach wydzielone są pomieszczenia na pralnie właściwą, suszarnię, prasowalnię. Bielizna brudna gromadzona jest w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 76/187

77 oznakowanych workach płóciennych, natomiast czysta przechowywana jest w magazynie bielizny czystej, w przeznaczonych na ten cel szafach. Prasowalnie wyposaŝone w urządzenia do mechanicznego prasowania pościeli oraz w urządzenia do ręcznego prasowania. Stan techniczny wyposaŝenia i sprzętu - dobry. Otoczenie skontrolowanych Ŝłobków zagospodarowane i utrzymane było czysto, ogrodzenia w dobrym stanie technicznym, oświetlenie właściwe, studzienki kanalizacyjne zabezpieczone. Nawierzchnie dróg i przejść w większości placówek równe, zabezpieczone i utwardzone. Urządzenia i sprzęt na placach zabaw bezpieczne dla uŝytkowników, posiadają certyfikaty. 5. Wyniki nadzoru sanitarnego nad środowiskiem pracy w obiektach słuŝby zdrowia Spośród ogółu pracujących, bezpośrednio naraŝonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych jest 6941 osób. W roku 2009 przeprowadzono 56 kontroli w zakresie nadzoru nad warunkami pracy, podczas 15 kontroli stwierdzono uchybienia higieniczno-sanitarne. Najwięcej stwierdzanych nieprawidłowości związanych było z nieprzestrzeganiem przepisów z zakresu stosowania substancji i preparatów chemicznych, które dotyczyły: nie uwzględnienia w ocenie ryzyka zawodowego naraŝenia na czynniki chemiczne, nie zapewnienia właściwych środków ochrony indywidualnej przy pracach z zastosowaniem substancji i preparatów chemicznych (w tym preparatów Ŝrących), przekroczenia normatywów higienicznych epoksyetanu czy formaldehydu, brak aktualnego spisu stosowanych substancji i preparatów chemicznych. Stwierdzano nieprawidłowości w dokumentacji bhp dotyczące oceny ryzyka zawodowego poprzez nie uwzględnienie w ocenie ryzyka zawodowego naraŝenia pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo naraŝonych na te czynniki. Przeprowadzone kontrole wykazały, Ŝe problemem w kontrolowanych zakładach jest zapewnienie właściwych warunków pracy stwierdzano zły stan sanitarno - techniczny pomieszczeń pracy oraz pomieszczeń sanitarno-higienicznych (brudne ściany i sufity z zaciekami i odpadającym miejscowo tynkiem lub łuszczącą się farbą), brak wentylacji Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 77/187

78 w pomieszczeniach pracy, niewłaściwe warunki przechowywania odzieŝy własnej i roboczej. Istotną nieprawidłowością jaką stwierdzano był brak rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz nie przekazanie PWIS informacji o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni wydali ogółem 19 decyzji zobowiązujących pracodawców do usunięcia stwierdzanych uchybień. 5.1 NaraŜenie pracowników na leki cytostatyczne NaraŜenie na związki chemiczne, między innymi wchodzące w skład środków odkaŝających i leków, stanowi nieodłączny element środowiska pracy personelu medycznego. Liczną grupę stanowią leki przeciwnowotworowe. Produkcji, podawaniu leków cytostatycznych oraz opiece nad pacjentem poddawanym w chemioterapii musi bezwzględnie towarzyszyć przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ustalonych szczegółowych przepisów obchodzenia się z tymi substancjami. Leki cytostatyczne podawane są w 3 placówkach województwa lubuskiego: Samodzielnym Publicznym Szpitalu Wojewódzkim w Gorzowie Wlkp.: - w Oddziale Chemioterapii Klinicznej w Zespole Szpitalnym przy ul. Dekerta (Dzienny Oddział Chemioterapii został przeniesiony z Zespołu Szpitalnego przy ul. Walczaka 42 do budynku szpitala przy ul. Dekerta1 w Gorzowie Wlkp.) SP ZOZ Szpitalu Wojewódzkim w Zielonej Górze: Oddziale Onkologii Ogólnej i Poradni Chemioterapii oraz w zaleŝności od potrzeb na Oddziale Chorób Wewnętrznych z pododdziałem Hematologii i Oddziale Urologii, Lubuskim Szpitalu Specjalistycznym Pulmonologiczno-Kardiologicznym w Torzymiu. W kontakcie z lekami cytostatycznymi pracowało 136 osób, w tym 130 kobiet. W porównaniu do roku 2008 (72 osoby, w tym 51 kobiet) znacznie wzrosła liczba osób naraŝonych, co jest wynikiem wprowadzenia podawania leków cytostatycznych na Oddziale Chorób Wewnętrznych pododdział Hematologii i na Oddziale Urologii SP ZOZ Szpitala Wojewódzkiego w Zielonej Górze. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 78/187

79 Cytostatyki podawane były doustnie w postaci tabletek lub kapsułek oraz w postaci wlewów doŝylnych. Leki przygotowywane były w wydzielonych, odpowiednio oznakowanych pomieszczeniach, wyposaŝonych w dygestoria zaopatrzone w wentylację mechaniczną zapewniającą wymaganą wymianę powietrza (okresowe sprawdzanie skuteczności wentylacji), oddzielonych od korytarzy przedsionkiem (śluzą). Pomieszczenia wyposaŝone były w odpowiedni sprzęt i meble, a stan techniczny pozwalał na utrzymanie higieny i czystości. Przestrzegane były zasady gromadzenia i zabezpieczenia odpadów zabiegowych. Pracownicy wyposaŝeni zostali w indywidualne środki ochrony, odzieŝ ochronną jednorazowego uŝytku, zapoznani zostali z instrukcjami bezpiecznej pracy podczas przygotowywania leków cytostatycznych. W powyŝszym zakresie przeprowadzono kontrole w 2 placówkach, nie stwierdzono nieprawidłowości i nie wydano Ŝadnej decyzji. 5.2 NaraŜenie pracowników na epoksyetan Na terenie województwa lubuskiego funkcjonuje sześć zakładów opieki zdrowotnej w których do sterylizacji stosowany jest epoksyetan (tlenek etylenu): Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Sulęcinie, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Słubicach, Nowy Szpital w Świebodzinie, Nowy Szpital w Kostrzynie, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wlkp., Wielospecjalistyczny Szpital SPZOZ w Nowej Soli, w których naraŝone są 33 osoby, w tym 31 kobiet. W 2009r. w 2 szpitalach stwierdzono przekroczenie chwilowego stęŝenia epoksyetanu na stanowisku obsługi sterylizatorów gazowych w: 1) Nowym Szpitalu w Świebodzinie wydano 2 decyzje administracyjne (prolongujące decyzję wydaną w 2008r.). Przekroczenie NDSCh stwierdzono w 2008r., wydano decyzję nakazującą ograniczenie stęŝenia epoksyetanu do lub poniŝej NDS. Pomimo podjęcia przez pracodawcę działań technicznych i organizacyjnych (wyprowadzenie przewodu odprowadzającego zuŝyty gaz ponad dach budynku, skrócenie czasu przebywania pracownika po otwarciu sterylizatora) mających na celu zmniejszenie naraŝenia pracowników na epoksyetan, wyniki pomiarów Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 79/187

80 przeprowadzonych w 2009r. nadal wykazały przekroczenia normatywów higienicznych. Pracodawca zaprzestał uŝytkowania przestarzałych sterylizatorów gazowych i zastąpił je najpierw sterylizatorem plazmowym, a po miesiącu prób i kalkulacji kosztów, zakupił nowy sterylizator gazowy z aeracją. Pomiary epoksyetanu nie wykazały jego obecności w badanych próbkach. 2) Nowym Szpitalu w Kostrzynie nad Odrą - wydano 1 decyzję zobowiązującą do wstrzymania prac na stanowisku obsługi sterylizatorów do czasu zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sterylizatory oddano do przeglądu technicznego. Do czasu włączenia ich do eksploatacji sterylizację drobnego sprzętu zlecano do wykonania sąsiednim szpitalom. Przeprowadzone ponowne pomiary stęŝenia epoksyetanu nie wykazały w pobranej próbce powietrza obecności tlenku etylenu powyŝej granicy oznaczalności. 5.3 Choroby zawodowe W 2009r. u pracowników ochrony zdrowia stwierdzono 4 choroby zawodowe - wirusowe zapalenie wątroby. Jeden przypadek dotyczył stwierdzenia choroby zawodowej w postaci wzw typu C u salowej. ZakaŜenie zostało wykryte podczas profilaktycznych badań okresowych w 2007r. Wydana decyzja w 2008r. w tej sprawie uprawomocniła się w styczniu 2009r. Pozostałe 3 przypadki stwierdzonych chorób zawodowych u pracowników ochrony zdrowia dotyczyły: rozpoznanego w 1992r. zakaŝenia wzw typu B u pielęgniarki zatrudnionej na oddziale IOM i oddziale dializ, rozpoznanego w 1987r. zakaŝenia wzw typu B rehabilitantki zajmującej się wówczas rehabilitacją dzieci z poraŝeniem mózgowym hospitalizowanych w oddziale neurologii, rozpoznanego w 2007r. podczas profilaktycznych badań okresowych zakaŝenia wzw C higienistki szkolnej. Rozpoznanie zakaŝenia u jednej z w/w osób przypadło na lata, w których brak było szczepień ochronnych przeciwko wzw typu B - rehabilitantka nie była uodporniona, a pielęgniarka zatrudniona w 1992r. w oddziale IOM i oddziale dializ nie została wówczas zaszczepiona pomimo wprowadzania obowiązkowych szczepień naraŝonych pracowników szpitali. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 80/187

81 6. Działalność w zakresie promocji zdrowia i oświaty zdrowotnej W roku 2009 pod nadzorem pionu promocji zdrowia i oświaty zdrowotnej PSSE w województwie lubuskim pozostawało 242 zakłady opieki zdrowotnej. Pracownicy pionu promocji zdrowia i oświaty zdrowotnej podejmowali działania prozdrowotne w zakresie programów profilaktycznych i kampanii edukacyjnych skierowanych zarówno do personelu medycznego jak i do pacjentów i ich rodzin. Do najczęściej realizowanych programów prozdrowotnych realizowanych przez zakłady opieki zdrowotnej naleŝą: Krajowy Program Zwalczania AIDS i zapobiegania zakaŝeniom HIV, Krajowy Program Ograniczenia Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu i program profilaktyki raka piersi i raka szyjki macicy. Wśród realizowanych kampanii edukacyjnych dominują zagadnienia z zakresu profilaktyki innych chorób zakaźnych, (w tym grypy i HIV) oraz zapobiegania inwazyjnej chorobie meningokokowej. Ponadto pracownicy zakładów opieki zdrowotnej (głównie pielęgniarki) aktywnie włączali się w obchody Światowego Dnia Rzucania Palenia, Światowego Dnia bez Tytoniu, Światowego Dnia AIDS oraz Światowego Dnia Zdrowia. Podsumowanie 1. Stan sanitarno techniczny obiektów opieki zdrowotnej w 2009r. był zróŝnicowany tj. dobry i dostateczny, za wyjątkiem 1 zakładu opieki zdrowotnej typu zamkniętego (SP ZOZ Szpital w Sulechowie) ocenionego jako obiekt o niewłaściwym stanie sanitarno technicznym. Większość zakładów opieki zdrowotnej typu otwartego oraz indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych i grupowych praktyk: lekarzy, lekarzy dentystów oraz pielęgniarek i połoŝnych utrzymane było w dobrym stanie sanitarno technicznym. 2. Stan sanitarno higieniczny bloków Ŝywienia w szpitalach ulega systematycznej poprawie za wyjątkiem Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego w Gorzowie Wlkp., w którym stwierdza się w dalszym ciągu pogarszanie stanu techniczno - sanitarnego kuchni centralnej. 3. Korzystne zmiany odnotowano w zakresie zaopatrzenia w sprzęt do sterylizacji, organizacji procesów sterylizacji i sposobu prowadzenia dezynfekcji. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 81/187

82 V. Stan sanitarny obiektów Ŝywnościowo- Ŝywieniowych 1. Ogólna charakterystyka W 2009 roku słuŝby sanitarne w lubuskim obejmowały nadzorem obiekty zajmujące się produkcją Ŝywności, jej obrotem, zakłady Ŝywieniowe, zakłady produkujące i wprowadzające do obrotu materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z Ŝywnością oraz kosmetyki. Sprawowano równieŝ nadzór nad bezpieczeństwem i jakością zdrowotną środków spoŝywczych, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością, jak równieŝ nad wprowadzanymi do obrotu produktami kosmetycznymi. W 2009 r. najliczniejszą grupę zakładów, podobnie jak latach ubiegłych, stanowiły obiekty obrotu Ŝywnością obiekty, w tym 141 super i hipermarketów. Z zakładów produkcyjnych objętych nadzorem sanitarnym najliczniejszą grupę stanowiły podobnie jak w latach poprzednich, piekarnie (177) i ciastkarnie (71). Kontrole sanitarne prowadzone były w oparciu o procedury opracowane i wdroŝone zarządzeniem Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia r. (zmienione w dniu r. w związku z wejściem w Ŝycie ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie Ŝywności i Ŝywienia). Pomimo zapowiedzi nie ukazało się w 2009 r. rozporządzenie Ministra Zdrowia wprowadzające nowe procedury kontrolne. Nastąpiły równieŝ zmiany w ustawodawstwie unijnym. Organy prawodawcze Unii Europejskiej wydały szereg nowych przepisów, jak na przykład rozporządzenia Komisji Europejskiej: 1. W zakresie najwyŝszych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów: nr 1050/2009 z dnia 28 października 2009 r. zmieniające załączniki II i III do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 396/2005 w odniesieniu do najwyŝszych dopuszczalnych poziomów pozostałości azoksystrobiny, acetamipridu, chlomazonu, cyflufenamidu, benzoesanu emamektyny, famoksadonu, tlenku fenbutatinu, flufenoksuronu, fluopikolidu, indoksakarbu, joksynilu, mepanipirymu, protiokonazolu, pirydalilu, tiakloprydu i Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 82/187

83 trifloksystrobiny w określonych produktach lub na ich powierzchni (Dz.Urz. UE L 290 z dnia r., str.7), które stosuje się od dnia 7 listopada 2009 r., nr 1097/2009 z dnia 16 listopada 2009 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do najwyŝszych dopuszczalnych poziomów pozostałości dimetoatu, etefonu, fenamifosu, fenarymolu, metamidofosu, metomylu, ometoatu, oksydemetonu metylowego, procymidonu, tiodikarbu i winklozoliny w określonych produktach lub na ich powierzchni (Dz.Urz. UE L 301 z dnia r., str.6), które będzie stosowane od dnia 7 czerwca 2010 r. 2. W zakresie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością zostało opublikowane rozporządzenie Komisji (WE) nr 975/2009 z dnia 19 października 2009r. zmieniające dyrektywę 2002/72/WE w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu ze środkami spoŝywczymi (Dz.Urz. UE L 274 z dnia r., str. 3). 3. W zakresie środków spoŝywczych specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego zostały opublikowane rozporządzenia Komisji (WE): nr 41/2009 z dnia 20 stycznia 2009 r. dotyczące składu i etykietowania środków spoŝywczych odpowiednich dla osób nietolerujących glutenu (Dz.Urz. UE L 16 z dnia r., str. 3), które będzie stosowane od dnia 1 stycznia 2012r. (zgodnie z art. 5 akapit 3 tego rozporządzenia produkty, które w dniu wejścia w Ŝycie niniejszego rozporządzenia spełniają juŝ ustanowione w nim wymogi, mogą być wprowadzane do obrotu we Wspólnocie. Oznacza to, Ŝe do dnia 1 stycznia 2012r. rozporządzenie to moŝe być stosowane na zasadzie dobrowolności), nr 953/2009 z dnia 13 października 2009 r. w sprawie substancji, które mogą być dodawane w szczególnych celach odŝywczych do środków spoŝywczych specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego (Dz.Urz. UE L 269 z dnia r., str. 9), 4. W zakresie środków spoŝywczych wzbogacanych oraz w zakresie suplementów diety zostało ostatnio opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej rozporządzenie Komisji (WE) nr 1170/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. zmieniające dyrektywę 2002/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 83/187

84 (WE) nr 19225/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w od niesieniu do wykazów witamin i składników mineralnych oraz ich form chemicznych, które moŝna dodawać do Ŝywności, w tym do suplementów Ŝywnościowych (Dz.Urz. UE L 314 z dnia r., str.36). 5. W zakresie granicznej kontroli sanitarnej: nr 669/2009 z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwiększonego poziomu kontroli urzędowych przywozu niektórych pasz i Ŝywności niepochodzących od zwierząt i zmieniającego decyzję 2006/504/WE, które będzie stosowane od dnia 25 stycznia 2011 r. nr 1152/2009 z dnia 27 listopada 2009 r. nakładające specjalne warunki dotyczące przywozu niektórych środków spoŝywczych z niektórych państw trzecich w związku z ryzykiem zanieczyszczenia aflatoksynami i uchylające decyzję 2006/504/WE, które jest stosowane od dnia 1 stycznia 2010 r. Rok 2009 przyniósł równieŝ zmiany prawodawstwa polskiego ukazały się 3 nowe rozporządzenia wykonawcze do ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie Ŝywności i Ŝywienia: z dnia 14 stycznia 2009r. w sprawie wprowadzenia do obrotu i stosowania w Ŝywności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określonych substancji dodatkowych (Dz.U. Nr 17, poz.96), które będzie obowiązywać do dnia 2 lutego 2011r., z dnia 18 lutego 2009r. w sprawie ogólnych odstępstw od wymagań higienicznych w zakładach produkujących Ŝywność tradycyjną nie zwierzęcego pochodzenia (Dz.U. nr 37, poz.294), z dnia 8 maja 2009r. w sprawie opłat za czynności wykonywane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach urzędowych kontroli Ŝywności (Dz.U. nr 78, poz.656) normujące opłaty na rzecz PIS na terenie kraju. Ponadto po raz kolejny zmieniono rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007r. z w sprawie znakowania środków spoŝywczych. W porównaniu z rokiem 2008 zwiększyła się represyjność w zakresie Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 84/187

85 wymierzania przedsiębiorcom kar pienięŝnych. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. wymierzył w 2009 r. 45 takich kar na kwotę ,00zł (w 2008 r. 33 kary pienięŝne na kwotę ,00 zł). Większość kar pienięŝnych dotyczyła, podobnie jak w latach ubiegłych, prowadzenia przez przedsiębiorców działalności niezatwierdzonej przez właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego lub rozszerzenia działalności bez wymaganego zatwierdzenia przez PPIS. W zakresie Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach śywnościowych i Środkach śywienia Zwierząt (Rapid Alert System for Food and Feed RASFF), obejmującego kraje członkowskie Unii Europejskiej, w 2009 r. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. zobowiązał do wycofania z rynku 10 produktów, (w 2008r.- 7), które nie spełniały wymagań zdrowotnych. Dotyczyło to Ŝywności zanieczyszczonej pozostałościami pestycydów - szpinaku i sałaty, zmienionych cech organoleptycznych mleka spoŝywczego, obecności niedozwolonych substancji dodatkowych w napojach i serach. Ponadto, podejmowano działania celem monitorowania obecności w obrocie i wycofywania z rynku 43 asortymentów produktów niezgodnych z wymogami prawa Ŝywnościowego, zgłoszonych do systemu przez inne kraje członkowskie lub państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych w kraju. Zgłoszenia dotyczyły zarówno Ŝywności jak i materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością krajowych, pochodzących z krajów trzecich i Unii Europejskiej. Były to na przykład: dietetyczne posiłki zawierające pastę orzechową, kebab drobiowy mroŝony, mielonka wieprzowa, mroŝone mielone mięso indycze zanieczyszczone pałeczkami Salmonella, kiełbaski bankietowe oraz parówki Berlinki classic-vacum zanieczyszczone pałeczkami Listeria monocytogenes, szklanki dekorowane i porcelanowe talerze ze względu zagroŝenie migracją metali do Ŝywności, talerze z melaminy oraz opakowania papierowe do hamburgerów z uwagi na zagroŝenie migracją formaldehydu do Ŝywności, opakowania do produktu Chocolate Crunch Muesli z powodu zagroŝenia migracją 4-metylobenzofenonu do produktu, Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 85/187

86 wody mineralne zanieczyszczone pałeczką ropy błękitnej (Pseudomonas aeuroginosa), krokosz barwierski zanieczyszczony niedozwolonym barwnikiem Orange II, orzechy pistacjowe i kasza gryczana skaŝone mykotoksynami, kukurydza uŝyta do produkcji śruty sojowej z niedozwoloną modyfikacją genetyczną, suplement diety zanieczyszczony hormonem progesteron, winogrona i gruszki zanieczyszczone pozostałościami pestycydów (amitraz, folpet, propikonazol). System RASFF pomógł w szybkim reagowaniu na powstanie takich incydentów jak: obecność melaminy w mleku w proszku pochodzącym z Chin oraz produktach zawierających to mleko (przełom roku 2008 i 2009), obecność melaminy w kwaśnym węglanie amonu (proszek do pieczenia), przetwory mięsne zawierające mięso wieprzowe pochodzące z Irlandii skaŝone dioksynami (na teren województwa trafiły: pasztety wyprodukowane przez producenta z województwa wielkopolskiego, smalec z województwa kujawskopomorskiego, szynka konserwowa z województwa podkarpackiego), kilkudziesięcioletnie konserwy mięsne pochodzące ze Szwecji na teren województwa trafiły paszteciki szczecińskie wyprodukowane z udziałem tych konserw przez producenta z województwa zachodniopomorskiego. Korzystając z systemu RAPEX pozyskiwane są informacje o wprowadzaniu do obrotu kosmetyków zagraŝających zdrowiu ludzi. Zgłoszenia w systemie RAPEX najczęściej dotyczą: lakierów do paznokci (ftalan dibutylu), farb do włosów (zabronione barwniki), kremów do twarzy (zanieczyszczenia mikrobiologiczne), tuszów do rzęs i eyelinerów (zanieczyszczenie N- nitrosodietanoloaminami). W kaŝdym przypadku organy PIS weryfikują działania podejmowane przez podmioty prowadzące działalność w danym zakresie, które zgodnie z rozporządzeniem (WE) 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa Ŝywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa Ŝywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa Ŝywności, odpowiadają za bezpieczeństwo produkowanych i wprowadzanych do obrotu środków spoŝywczych. Na przełomie lat 2008 i 2009 wystąpił w Europie tzw. skandal melaminowy. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 86/187

87 Melamina została celowo dodana w Chinach do mleka w proszku, w celu zwiększenia zawartości białka. Stąd skaŝenie rozprzestrzeniło się miedzy innymi na takie produkty spoŝywcze jak na przykład: ciastka, cukierki, krakersy, napoje mleczne. Bilans skandalu z melaminą w mleku i produktach mlecznych w Chinach to kilkoro zmarłych i ponad 50 tys. chorych dzieci. W związku z powyŝszym Państwa Członkowskie wzmocniły kontrole na granicach zewnętrznych jak i na rynku wewnętrznym z uwagi na ewentualność pojawienia się skaŝonego mleka w proszku z nielegalnego źródła. W związku z zaistniałą sytuacją Komisja Europejska wydała wówczas decyzję nr 2008/798/WE z dnia 14 października 2008 r., nakładającą specjalne warunki regulujące przywóz produktów zawierających mleko lub przetwory mleczne pochodzące lub wysłane z Chin. Decyzja zakazuje przywozu do Wspólnoty, pochodzących lub wysłanych z Chin produktów złoŝonych zawierających mleko lub przetwory mleczne, będących środkami spoŝywczymi specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego dla niemowląt lub małych dzieci, nakazuje graniczną kontrolę produktów złoŝonych i pasz zawierających przetwory mleczne i ustala dopuszczalny poziom melaminy w produktach złoŝonych nieprzekraczający poziomu 2,5 mg/kg produktu. Na terenie województwa lubuskiego podjęto akcję kontrolną, w wyniku, której nie stwierdzono produktów zawierających chińskie mleko w proszku, będących przedmiotem wycofywania. Drugi kryzys melaminowy dotyczył zafałszowania melaminą dozwolonej substancji dodatkowej - kwaśnego węglanu amonu (proszek do pieczenia). W dniu 9 grudnia 2008r. Komisja Europejska wydała kolejną Decyzję [nr 921/2008 (WE)], która rozszerzyła obowiązek granicznych kontroli sanitarnych o wodorowęglan amonu przeznaczony do Ŝywności i pasz oraz o Ŝywność zawierającą soję lub przetwory sojowe. W województwie lubuskim kwestionowany węglan amonu trafił do zakładu produkującego wyroby cukiernicze. Wyrób gotowy nie stanowił zagroŝenia dla konsumentów, co potwierdziła przeprowadzona przez producenta ocena ryzyka. Następnym wydarzeniem było wprowadzenie na rynek krajowy wieprzowiny pochodzącej z Irlandii skaŝonej dioksynami. Kryzys ten zapoczątkowała Holandia, zgłaszając Komisji Europejskiej powiadomienie o skaŝeniu dioksynami mięsa wieprzowego pochodzącego z Irlandii. Krajowym importerem irlandzkiego mięsa były firmy z województwa mazowieckiego, wielkopolskiego oraz łódzkiego. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 87/187

88 W związku z tym na przełomie roku 2008/2009 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej we współpracy z organami Inspekcji Weterynaryjnej prowadziły postępowania wyjaśniające, przeprowadzały kontrole urzędowe i weryfikowały działania podejmowane przez przedsiębiorców. W wyniku szeroko zakrojonych działań stwierdzono, Ŝe na rynek województwa lubuskiego trafiły produkty wyprodukowane z udziałem w/wym. surowca. Były to: pasztety z róŝnymi dodatkami, wyprodukowane przez producenta z województwa wielkopolskiego, smalec wyprodukowany przez producenta z województwa kujawsko-pomorskiego oraz szynka z województwa podlaskiego. W wyniku podjętych działań wycofano w województwie lubuskim sztuk pasztetów oraz 1613 opakowań smalcu. Ponadto market TESCO ze Świebodzina wycofał z obrotu szynkę mieloną w ilości 225 sztuk. Kolejne wydarzenie miało miejsce we wrześniu 2009 roku. Krajowy Punkt Kontaktowy w Głównym Inspektoracie Sanitarnym otrzymał informację od Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Krakowie dot. wprowadzania do obrotu konserw pn. Mince Meat Mix oraz Corned Beef wyprodukowanych przez szwedzką firmę Novia Livsmedelsinustrier AB Van deb Bergh Food AB, których termin przydatności do spoŝycia trudny był do jednoznacznego określenia a ich data produkcji wskazywała na to, Ŝe zostały wyprodukowane kilkadziesiąt lat temu. W związku z informacją przekazaną przez PWIS w Krakowie o dystrybucji ww. produktów do wytwórni garmaŝeryjnych na terenie całej Polski, Główny Inspektor Sanitarny zobowiązał organy PIS do monitorowania pochodzenia surowców mięsnych, uŝywanych do produkcji wyrobów garmaŝeryjnych. W wyniku działań kontrolnych w tym zakresie stwierdzono, iŝ producenci z woj. lubuskiego nie uŝywali do produkcji tych konserw. Natomiast w woj. zachodnio-pomorskim z wyŝej wymienionych konserw wyprodukowano produkt o nazwie Paszteciki szczecińskie z mięsem á 900 g (produkcja w okresie od r. do r., data minimalnej trwałości: 6 m-cy od daty produkcji). Zgodnie z listą odbiorców przekazaną przez PWIS w Szczecinie paszteciki te trafiły do sklepów w powiecie gorzowskim oraz powiecie strzelecko-drezdeneckim i zostały wycofane z obrotu. Wzorem lat ubiegłych, w 2009 roku w zakresie higieny Ŝywności, Ŝywienia oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością współpracowano z Inspekcją Weterynaryjną, Państwową Inspekcją Farmaceutyczną (w zakresie suplementów diety oraz środków spoŝywczych specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego wprowadzanych do obrotu w aptekach) oraz Inspekcją Handlową na Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 88/187

89 podstawie zawartych porozumień. Współpracowano takŝe z Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa głównie w zakresie wymiany informacji na temat przekroczeń zawartości środków ochrony roślin stwierdzanych w Ŝywności produkowanej w gospodarstwach rolnych województwa lubuskiego a takŝe z Urzędem Celnymi i Izbą Celną. Współpraca z Izbą Celna w Rzepinie polegała na współudziale w kontroli obiektów Ŝywnościowo- Ŝywieniowych, w których znajdowały się urządzenia do gry na automatach o niskich wygranych. W grudniu 2009 r. i na początku stycznia 2010 r. przeprowadzono 222 kontrole sanitarne, stwierdzając w 66 obiektach nieprawidłowości dotyczące stanu sanitarno-higienicznego (m.in. brudny sprzęt i urządzenia oraz pomieszczenia, nieprawidłowe przetrzymywanie środków spoŝywczych, nieprawidłowa dezynfekcja jaj lub naczyń, brak ciepłej wody przy umywalkach do mycia rak, przeterminowana Ŝywność). Na osoby winne zaniedbań nałoŝono 41 mandatów na kwotę 8.500,00 zł. W 21 przypadkach wszczęto postępowanie administracyjne przed wydaniem decyzji nakazujących usunięcie uchybień sanitarno-technicznych a w 5 przypadkach w związku z brakiem aktualnych orzeczeń do celów sanitarno-epidemiologicznych, jakie wymagane są od osób zatrudnionych przy kontakcie z Ŝywnością. Ponadto, podobnie jak w latach ubiegłych pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej uczestniczyli w przygotowaniach oraz zabezpieczeniu imprezy masowej Przystanek Woodstock W 2009 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna nadzorowała w lubuskim obiekty Ŝywnościowo-Ŝywieniowe, w tym 1367 środków transportu Ŝywności, 15 producentów materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością i 110 miejsc obrotu tymi wyrobami. Ponadto nadzorem sanitarnym objętych było 110 miejsc obrotu kosmetykami i 1 zakład produkcji oraz 1 importer wyrobów kosmetycznych. Stan sanitarno-higieniczny tych obiektów utrzymuje się od kilku lat na podobnym poziomie i w 2,55% jest niezgodny z wymaganiami określonymi w obowiązujących aktach prawnych. W 2009 roku w woj. lubuskim liczba obiektów Ŝywnościowo-Ŝywieniowych w stosunku do roku 2008 zwiększyła się o 275 zakładów. W ewidencji pionu higieny Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŝytku Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajdowało się 9557 obiektów produkcyjnych, obrotu, Ŝywieniowych i wytwórni oraz miejsc obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z Ŝywnością (w 2008 r. 9282). Największy wzrost odnotowano w ilości obiektów obrotu Ŝywnością (+137) i w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 89/187

90 zakładach Ŝywienia zbiorowego otwartego (+90). Po raz pierwszy od kilku lat zwiększyła się liczba obiektów produkujących Ŝywność (+19), których w województwie lubuskim jest bardzo mało i ich liczba od kilku lat wykazywała tendencję spadkową. Obiekty objęte nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej przedstawiono w poniŝszej tabeli. Obiekty objęte nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w latach Lp. Rodzaj obiektów Liczba obiektów Kierunek rok 2008 rok 2009 zmian Obiekty Ŝywnościowo- Ŝywieniowe ogółem Zakłady produkcji Ŝywności Obiekty obrotu Ŝywnością Zakłady Ŝywienia zbiorowego typu otwartego Zakłady małej gastronomii Zakłady Ŝywienia zbiorowego typu zamkniętego Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością 7. Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z Ŝywnością Z ogólnej liczby obiektów wymienionych w tabeli skontrolowano 4623 zakłady, tj. 42,81% (2008 r. 49,58%), przeprowadzając w nich 8110 kontroli sanitarnych (w 2008 r. 8382), w tym 684 kontrole wynikające z interwencji klientów, w większości mieszkańców województwa lubuskiego (8,43%). W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono, Ŝe 120 zakładów Ŝywnościowo- Ŝywieniowych, tj. 2,60% (w 2008 r. 2,44%) posiadało stan higieniczno-sanitarny niezgodny z wymaganiami. Jak wynika z przedstawionych danych stan sanitarny obiektów utrzymał się na poziomie zbliŝonym do poprzedniego roku. Stan sanitarny zakładów Ŝywnościowo- Ŝywieniowych ilustruje wykres. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 90/187

91 Stan sanitarny zakładów Ŝywnościowo- Ŝywieniowych w latach Zakłady produkcji Ŝywności Zakłady obrotu Ŝywnością Zakłady Ŝywienia zbiorowegootwarte Zakłady małej gastronomii Zakłady Ŝywienia zbiorowegozamknięte Obiekty Ŝywnościowo- Ŝywieniowe Na osoby nieprzestrzegające przepisów sanitarnych nałoŝono 744 mandaty karne na łączną kwotę ,00 zł. (w roku mandatów na kwotę ,00 zł.). Do sądu grodzkiego skierowano 1 wniosek o ukaranie (w 2008 r.- 3) za odmowę przyjęcia mandatu karnego. W celu uzyskania poprawy stanu sanitarno-technicznego wydano w 2009 roku ogółem 830 decyzji administracyjnych, w tym 20 decyzji nakazujących przerwanie produkcji lub unieruchomienie zakładu (m.in. ze względu na złe warunki higienicznosanitarne produkcji, obecność szkodników, obecność w produkcie drobnoustrojów chorobotwórczych) oraz 15 decyzji zakazujących wprowadzania do obrotu Ŝywności niespełniającej wymogów zdrowotnych, w tym Ŝywności przeterminowanej. Przedsiębiorcy stwarzali najczęściej problemy dotyczące wdraŝania bądź dokumentowania systemów zapewniających bezpieczeństwo Ŝywności, GHP, GMP. HACCP. Problemem pozostaje wciąŝ wprowadzanie przez przedsiębiorców systemu identyfikowalności i monitorowania Ŝywności wprowadzanej do obrotu, pozwalającego na sprawne wycofanie z rynku niebezpiecznych środków spoŝywczych. Spośród skontrolowanych w 2009 r. przedsiębiorstw 100,00% wdroŝyło zasady GHP/GMP a 37,79% - HACCP. Podobnie jak w latach ubiegłych Państwowa Inspekcja Sanitarna współpracowała szeroko ze środkami masowego przekazu przedstawiając róŝnorodne zagadnienia, takie jak: Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 91/187

92 Wyniki kontroli obiektów obrotu mięsem i jego przetworami w związku z programem TVN Uwaga, Ocena stanu sanitarnego hiper i supermarketów, hurtowni wraz z oceną jakości zdrowotnej Ŝywności wprowadzanej do obrotu przez te obiekty w woj. lubuskim za rok 2008 i 2009, Ocena stanu sanitarnego ciastkarni i zakładów garmaŝeryjnych oraz jakości zdrowotnej produkowanych wyrobów w 2008 roku, Występowanie bakterii Listeria monocytogenes w Ŝywności, zagroŝenia z tego wynikające, Zapobieganie zatruciom pokarmowym, Co to są dioksyny?, Czy spleśniała Ŝywność jest szkodliwa dla zdrowia?, Zatrucia grzybami, Co to są antyoksydanty?, Sól w Ŝywieniu, Jakość i bezpieczeństwo opakowań do Ŝywności. W Dniu Otwartym Państwowej Inspekcji Sanitarnej, to jest w dniu 23 października 2009 r. mieszkańcy województwa lubuskiego, podobnie jak w latach ubiegłych, mieli moŝliwość bezpośredniego kontaktu z pracownikami pionu higieny Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŝytku oraz uzyskania informacji na interesujące tematy. Dostępne były równieŝ ulotki informacyjne na temat grzybów dziko rosnących, suplementów diety zakupy przez Internet, oraz zatwierdzania zakładów sektora spoŝywczego. 2. Zakłady produkcji Ŝywności W 2009 r. odnotowano zahamowanie zmniejszania się liczby zakładów produkujących Ŝywność. W 2009 roku na terenie województwa lubuskiego działało 450 zakładów produkujących Ŝywność, natomiast w 2008 roku 431 zakładów. Ocenę stanu sanitarnego zakładów produkujących Ŝywność w podziale na poszczególne rodzaje obiektów przedstawia tabela. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 92/187

93 Stan sanitarny zakładów produkujących Ŝywność na terenie województwa lubuskiego Rodzaj obiektów Liczba obiektów skontrolowanych w latach rok 2009 rok Liczba obiektów niezgodnych z wymaganiami % obiektów niezgodnych z wymagania mi Liczba obiektów skontrolo -wanych Liczba obiektów niezgodnych z wymagania mi % obiektów niezgodnych z wymagania mi Wytwórnie lodów , Automaty do lodów , Wytwórnie tłuszczów roślinnych i 1 0 0, mieszanych Piekarnie , ,03 Ciastkarnie , ,54 Przetwórnie owocowo-warzywne 9 0 0, i grzybowe Browary 2 0 0, Wytwórnie napojów bezalkoholowych i , rozlewnie piwa Wytwórnie naturalnych wód min., nat. wód 2 0 0, źródlanych Zakłady garmaŝeryjne , Zakłady przemysłu zboŝowomłynarskiego , Wytwórnie makaronów 2 0 0, Wytwórnie wyrobów cukierniczych 6 0 0, Wytwórnie koncentratów 4 0 0, spoŝywczych Wytwórnie suplementów diety 2 0 0, Wytwórnie substancji dodatkowych 1 0 0, Inne wytwórnie Ŝywności , OGÓŁEM , ,53 W omawianym okresie skontrolowano 393 zakłady, a w 270 dokonano oceny stanu sanitarnego na podstawie arkusza oceny, w wyniku, czego - 6 obiektów uznano za Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 93/187

94 niezgodne z wymogami sanitarnymi (1,53%). Poprawa stanu sanitarno-higienicznego w tej grupie zakładów o 1,11% była wynikiem likwidacji niezgodnej z wymaganiami wytwórni napojów bezalkoholowych i rozlewni piwa w Zielonej Górze. W dalszym ciągu jednak funkcjonują w województwie zakłady, w których tempo dostosowywania się do wymogów rozporządzeń, szczególnie nr 178/2002(WE) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa Ŝywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa śywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa Ŝywności oraz 852/2004 (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spoŝywczych jest zbyt wolne. Stwierdza się w nich: Nieprawidłowy stan sanitarno- techniczny ścian, podłóg i sufitów, Niewłaściwe przechowywanie surowców i składników, Brak czystości i porządku w pomieszczeniach produkcyjnych, Brak aktualnych orzeczeń do celów sanitarno-epidemiologicznych, Nieprawidłowości w oznakowaniu wyrobów. Ponadto w zakładach produkujących Ŝywność stwierdzano brak wdroŝenia zasad systemu zarządzania jakością - HACCP oraz nierzetelne prowadzenie dokumentacji juŝ wdroŝonych systemów. Do obiektów produkcyjnych, stwarzających najwięcej problemów natury sanitarnej naleŝy zaliczyć piekarnie, gdzie do produkcji ciast uŝywano brudnego, niedomytego sprzętu produkcyjnego, pomieszczenia produkcyjne utrzymane były brudno. W jednej z piekarń stwierdzono aŝ 16 pozycji róŝnych przeterminowanych środków spoŝywczych. W innej piekarni stwierdzono powaŝne nieprawidłowości przy produkcji bułki tartej (niewłaściwy dobór surowca, produkcja w brudnym pomieszczeniu). Organ nadzoru zakazał decyzją produkcji powyŝszego asortymentu do czasu poprawy warunków sanitarno-higienicznych i okazania pozytywnych wyników badań gotowego produktu. W obiektach tych wszczęto postępowanie administracyjne oraz zastosowano liczne sankcje karne. Kontrole sprawdzające wykazały zdecydowaną poprawę stanu sanitarno- technicznego. Ponadto decyzjami państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych unieruchomiono 2 piekarnie, w których stwierdzono obecność owadów (na czas przeprowadzenia zabiegów dezynsekcji), 1 ciastkarnię ze względu na konieczność przeprowadzenia zabiegów dezynfekcji urządzeń i pomieszczeń po stwierdzeniu w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 94/187

95 pobranej do badań próbce ciastka pn. omlet z kremem, w której stwierdzono zanieczyszczenie pałeczkami Salmonella. Zakazano równieŝ produkcji tego asortymentu do czasu uzyskania pozytywnych wyników badań laboratoryjnych (i sanitarnych) oraz 1 wytwórnię naturalnych wód mineralnych, źródlanych i stołowych ze względu na zanieczyszczenie drobnoustrojami tlenowymi. Po przeprowadzeniu zabiegów koniecznych dla zapewnienia bezpieczeństwa Ŝywności zakłady uruchomiono. W związku ze zmianą rozporządzenia Ministra Zdrowia dotyczącego substancji dodatkowych dozwolonych w produkcji pieczywa, w 2009 roku Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. podjął inicjatywę sprawdzenia stosowania w piekarniach substancji dodatkowych, szczególnie niedozwolonego barwnika (E150c) do produkcji określonego pieczywa. Do końca listopada 2009 r. przeprowadzono w piekarniach 160 kontroli ukierunkowanych na stosowanie substancji dodatkowych uŝywanych w produkcji oraz na nieprawidłowości w znakowaniu pieczywa i wyrobów ciastkarskich. Stosowanie niedozwolonego barwnika do barwienia pieczywa (karmel amoniakalny E 150c) stwierdzono w 2 piekarniach. Barwnik dodawany był do barwienia chleba razowego, jak równieŝ chleba wieloziarnistego o masie 500g. Barwnik w obu przypadkach został wycofany z produkcji w trakcie kontroli. W jednym przypadku wydana została decyzja zakazująca stosowanie karmelu amoniakalnego E 150c do produkcji pieczywa (z wyjątkiem chleba słodowego) z rygorem natychmiastowej wykonalności. Obowiązek został wykonany. W zakresie znakowania pieczywa niewielkie nieprawidłowości stwierdzono w 5 piekarniach. Zakwestionowano: brak numeru partii produkcyjnej, brak wyszczególnienia rodzaju pieczywa, brak procentowej zawartości składnika, występującego w nazwie produktu, brak wody w wykazie składników, nieaktualny adres siedziby firmy. W 2 przypadkach stwierdzono stosowanie przeterminowanych surowców do produkcji pieczywa i wyrobów ciastkarskich. Osoby odpowiedzialne ukarano mandatami karnymi wysokości 550 zł. Przeterminowane środki spoŝywcze zostały wycofane z produkcji w trakcie kontroli. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 95/187

96 3. Obiekty obrotu Ŝywnością Obiekty obrotu Ŝywnością od lat stanowią najliczniejszą w województwie lubuskim grupę zakładów Ŝywnościowych. Obejmuje ona zarówno duŝe obiekty (hiper, supermarkety, hurtownie), jak i małe sklepiki, kioski i ruchome punkty sprzedaŝy. W 2009 r. w ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego znajdowało się ich Skontrolowano 2328 obiektów w wyniku czego za niezgodne z wymogami sanitarnymi uznano 79, to jest 3,39% (w 2008 r.- 2,50%). Stan sanitarny tej grupy zakładów przedstawiono w tabeli. Ocena stanu sanitarnego obiektów obrotu Ŝywnością województwa lubuskiego w Rodzaj obiektów Liczba obiektów skontrolowany ch latach rok 2009 rok Liczba obiektów niezgodnych z wymaganiami % obiektów niezgodnych z wymaganiami Liczba obiektów skontrolowanych Liczba obiektów niezgodnych z wymaganiami % obiektów niezgodnych z wymaganiami Sklepy spoŝywcze , ,74 Kioski spoŝywcze , ,16 Magazyny hurtowe , ,90 Obiekty ruchome i , ,54 tymczasowe Inne obiekty obrotu , ,46 Ŝywnością OGÓŁEM , ,39 PowyŜsze dane wskazują na to, iŝ stan sanitarny tej grupy obiektów w pewnym stopniu uległ pogorszeniu. BieŜące kontrole sanitarne przeprowadzane w obiektach obrotu wykazują pewne nieprawidłowości. Są to nie tylko braki natury technicznej (zły stan sanitarnotechniczny pomieszczeń), ale takŝe: Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 96/187

97 brak aktualnych orzeczeń do celów sanitarno-epidemiologicznych pracowników zatrudnionych przy sprzedaŝy Ŝywności; wprowadzanie do obrotu Ŝywności przeterminowanej, nieprawidłowe przechowywanie Ŝywności łatwo psującej się (w niewłaściwej temperaturze lub poza urządzeniami chłodniczymi), brak segregacji środków spoŝywczych (Ŝywność gotowa do spoŝycia przechowywana razem z Ŝywnością surową), ślady obecności szkodników. W omawianym okresie unieruchomiono decyzjami 4 sklepy spoŝywcze w Świebodzinie: 2 z uwagi na konieczność przeprowadzenia zabiegów dezynsekcyjnych ze względu na obecność much (sklep spoŝywczo-rybny w Łagowie) oraz dezynfekcji sklepu mięsno-wędliniarskiego w Świebodzinie ze względu na moŝliwość zakaŝenia pałeczkami Salmonella z zanieczyszczonego mięsa drobiowego. Pozostałe dwa sklepy ze względu na prowadzenie działalności niezgodnie z zatwierdzeniem przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Świebodzinie. W jednym z nich wprowadzono produkcję surówek, w drugim mielenie mięsa, pomimo braku warunków sanitarno-technicznych w tych obiektach. Szczególnym rodzajem nadzoru nad bezpieczeństwem Ŝywności jest nadzór nad sprzedaŝą internetową. Takim rodzajem nadzoru objęte są głównie suplementy diety i Ŝywność specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego. Wyniki przeprowadzonych kontroli wskazują na niewłaściwą prezentację tych produktów w internecie, przypisującą właściwości lecznicze tym środkom spoŝywczym jak równieŝ obecność w ich składzie substancji leczniczych. Z uwagi jednak na obowiązujący stan prawny trudno było uzyskać radykalną poprawę w tym zakresie. Działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w województwie lubuskim polegały na powiadamianiu o nieprawidłowościach właściwych Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych nadzorujących producentów i dystrybutorów a w określonych przypadkach powiadamianie organów ścigania. Współpracowano w tym zakresie z Lubuskim Wojewódzkim Inspektorem Farmaceutycznym oraz Policją. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 97/187

98 4. Zakłady Ŝywienia zbiorowego W roku 2009 w województwie lubuskim działało 3294 zakładów Ŝywienia zbiorowego, obejmujących 2 róŝne grupy obiektów: 2477 zakłady Ŝywienia zbiorowego otwartego (restauracje, bary, kawiarnie itp.), w tym 1583 zakłady małej gastronomii (smaŝalnie, tzw. fast- food, pijalnie piwa itp.) oraz 817 zakładów Ŝywienia zbiorowego zamkniętego w placówkach prowadzących Ŝywienie dla zorganizowanych grup ludności (zakłady pracy, słuŝba zdrowia, placówki oświatowe, domy opieki społecznej itp.). Spośród wymienionej wyŝej liczby skontrolowano 1902 obiekty, w wyniku czego za niezgodne z wymaganiami uznano 35 to jest 1,84% (w 2008 r. 2,39%). Stan sanitarny obiektów Ŝywieniowych przedstawiono w tabeli. Rodzaj obiektów Zakłady Ŝywienia zbiorowego typu otwartego Zakłady małej gastronomii Zakłady Ŝywienia zbiorowego typu zamkniętego Ocena stanu sanitarnego obiektów Ŝywieniowych województwa lubuskiego Liczba obiektów skontrolowa nych w latach Liczba obiektów niezgodnych z wymagania mi % obiektów niezgodnych z wymaganiami Liczba obiektów skontrolo wanych Liczba obiektów niezgodnych z wymaganiami % obiektów niezgodnych z wymaganiami , , , , , ,32 OGÓŁEM , ,84 Analizując dane zawarte w tabeli nr 4 naleŝy stwierdzić, Ŝe w tej grupie zakładów stan sanitarny uległ poprawie. W obiektach Ŝywienia zbiorowego stwierdzano, podobnie jak w latach ubiegłych: Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 98/187

99 Brak lub niedostateczne dokumentowanie działań podejmowanych w zakresie dobrej praktyki higienicznej (GHP) i produkcyjnej (GMP) oraz zasad HACCP (dostosowanych do tego typu obiektów na zasadzie elastyczności); Nieprawidłowe przechowywanie surowców i półproduktów; Brudny sprzęt i urządzenia; brak czystości i porządku w pomieszczeniach produkcyjnych; Brak aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno epidemiologicznych; Niewłaściwą ochronę przed szkodnikami. W wyniku działań kontrolnych unieruchomiono 5 zakładów małej gastronomii na terenie powiatu świebodzińskiego z uwagi na konieczność przeprowadzenia zabiegów ddd (obecność szkodników) a w dwóch nakazano zaprzestanie działalności w zakresie niezgodnym z decyzją zatwierdzającą, wydaną przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Świebodzinie. W Słubicach cofnięto zatwierdzenie barowi Kuchnia Polska z uwagi na bardzo zły stan sanitarno-techniczny. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. unieruchomił Zakład Usług Cateringowych w Kłodawie z powodu bardzo złego stanu sanitarno-higienicznego i licznych uchybień w zakresie higieny produkcji posiłków. W związku z ukazaniem się w dniu 12 listopada 2009 roku artykułu prasowego na temat złej jakości warzyw i owoców wprowadzanych do szkół w ramach programu Owoce w szkole dofinansowywanego przez Agencję Rynku Rolnego ze środków Unii Europejskiej, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. podjął inicjatywę wyjaśnienia problemu. W tym celu zostały przeprowadzone kontrole sanitarne zarówno w szkołach uczestniczących w programie jak i u producentów przygotowujących warzywa i owoce oraz u pośredników dostarczających te produkty do szkół. Wyniki tych kontroli wykazały, Ŝe faktycznie w miesiącach wrześniu i październiku 2009 roku do szkół dostarczano nieświeŝe owoce i warzywa - z nalotem pleśni, wysuszone marchewki, oślizgła papryka oraz ogórki z duŝą ilością wydzielonego soku i o fermentacyjnym zapachu. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy był fakt, Ŝe warzywa dostarczano do szkół obrane, pokrojone i niejednokrotnie pakowane w zamykane foliowe woreczki, co powodowało, Ŝe ich jakość zdrowotna pogarszała się w bardzo szybkim tempie. Natomiast czas dostarczenia warzyw do szkół wynosił nawet kilka dni. Nie bez wpływu na pogorszenie się jakości warzyw i owoców miały równieŝ warunki ich przechowywania i transportu. Wyniki kontroli wykazały, Ŝe nie zawsze były one Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 99/187

100 prawidłowe. W jednej z hurtowni stwierdzono niewłaściwą temperaturę w chłodni, w której były przechowywane porcje owoców i warzyw, niezgodną z procedurą HACCP i wynoszącą 7,7 0 C. W niektórych przypadkach stwierdzono równieŝ trwałe zabrudzenie koszy (pod tekturą, którą wykładano ich dno). Dodatkowym problemem była kwestia oznakowania dostarczanych produktów. Oznakowanie nie było zgodne z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spoŝywczych (Dz.U. Nr 137 poz.965 i 966 z późn.zm.). W związku z powyŝszym Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. wystąpił z pismem do organizatora akcji - Agencji Rynku Rolnego (Oddział Terenowy w Gorzowie Wlkp.) o spowodowanie poprawy sytuacji w tym zakresie, tym bardziej, Ŝe zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2009 r. w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań zawiązanych z wdroŝeniem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej programu Owoce w szkole w roku szkolnym 2009/2010 (Dz.U. z dnia 14 sierpnia 2009r.), w miesiącach od 1 lutego do 18 czerwca 2010r. planowane jest udostępnianie dzieciom truskawek, czyli owoców o wyjątkowo krótkiej trwałości. W roku 2009 nadzorowano równieŝ jakość Ŝywienia w stołówkach szkolnych i szpitalnych w zakresie zawartości soli w oferowanych posiłkach. We wszystkich przypadkach stwierdzono nadmierną zawartość soli w porównaniu do zalecanej dziennej normy spoŝycia przez WHO (6 g). W jednym przypadku odsetek realizacji zalecanej całodziennej ilości soli kuchennej wyniósł aŝ 316% a w czterech ponad 200%, co jest zjawiskiem wysoce niepokojącym. 5. Środki transportu Ŝywności W 2009 r. nadzorem sanitarnym objętych było 1367 środków transportu Ŝywności, z których skontrolowano 412. Przeprowadzono w nich 404 kontrole sanitarne, w tym 22 - w oparciu o arkusz oceny stanu sanitarnego. Kontrole te, podobnie jak w roku 2008 nie wykazały niezgodności z przepisami sanitarnymi. Kontrole sanitarne środków transportu wykazują powtarzające się uchybienia, jak: niewłaściwy stan higieniczny powierzchni ładunkowych, brak odzieŝy ochronnej Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 100/187

101 kierowców lub konwojentów, brak orzeczeń do celów sanitarno- epidemiologicznych, brak prawidłowej dokumentacji sanitarnej dotyczącej środka transportu (brak rejestracji przeprowadzanych zabiegów mycia i dezynfekcji pojazdu). 6. Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z Ŝywnością W roku 2009 pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego znajdowało się 15 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością oraz 110 specjalistycznych miejsc obrotu, w tym 43 hurtownie i 67 sklepów. W omawianym okresie skontrolowano 12 wytwórni, przeprowadzając w nich 15 kontroli sanitarnych. W 6 obiektach przeprowadzono oceny na podstawie arkuszy oceny stanu sanitarnego, nie stwierdzając niezgodności z wymaganiami. Kontrole materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością prowadzone są od lat dwutorowo: u producentów i w obrocie oraz w zakładach Ŝywnościowo - Ŝywieniowych, gdzie kontroluje się te materiały i wyroby, które są juŝ w kontakcie z Ŝywnością. Oceniany jest sposób postępowania z materiałami opakowaniowymi do Ŝywności, naczyniami i sztućcami jednorazowego uŝytku czy są dopuszczone do kontaktu z Ŝywnością, w jakich warunkach są przechowywane, czy nie są naraŝone na wtórne zanieczyszczenie. U producentów i w obrocie kontrolowana jest zgodność wyrobów z wymaganiami, oznakowanie i cechy organoleptyczne. Nieprawidłowości w wyŝej wymienionym zakresie nie stwierdzono. W 2009 r. zbadano laboratoryjnie 48 próbek róŝnych materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością. Głównymi kierunkami badań była migracja metali szkodliwych dla zdrowia, migracja formaldehydu. Dwie próbki kubeczków importowanych z Chin zostały zdyskwalifikowane ze względu na nieprawidłowe oznakowanie. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 101/187

102 7. Kosmetyki Nadzór nad kosmetykami prowadzony jest w województwie lubuskim zarówno w obrocie handlowym jak i u producenta. Na terenie naszego województwa, w Gorzowie Wlkp., znajduje się jeden zakład produkujący i konfekcjonujący kremy do rąk, odŝywki i lakiery do paznokci oraz jeden importer wyrobów kosmetycznych. W ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa lubuskiego znajduje się 96 specjalistycznych sklepów i 14 hurtowni kosmetycznych, w których przeprowadzono 203 kontrole sanitarne. Podczas kontroli oceniano między innymi oznakowanie kosmetyków (tego typu kontroli w skali województwa przeprowadzono 51) a takŝe warunki ich przechowywania. Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzali równieŝ kontrole wynikające z funkcjonowania Systemu RAPEX oraz informacji otrzymanych od innych państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych. Są to kontrole, które mają na celu wyeliminowanie z rynku produktów, które nie zostały zgłoszone do Krajowego Systemu Informowania o Kosmetykach, a takŝe kosmetyków nieodpowiadających wymaganiom zdrowotnym, lub niespełniających wymogów w zakresie znakowania. W 2009 r. pobrano do badań laboratoryjnych 20 próbek róŝnych wyrobów kosmetycznych (mleczko do demakijaŝu, Ŝele pod prysznic, do higieny intymnej i do mycia twarzy oraz szampon). Niezgodności z obowiązującymi wymaganiami nie stwierdzono. 8. Jakość zdrowotna środków spoŝywczych W roku 2009 r. zbadano ogółem 2214 próbek, w tym: 1716 próbek środków spoŝywczych krajowych, 93 próbki środków spoŝywczych z importu, 170 próbek środków spoŝywczych z UE, 160 badań sanitarnych, 7 próbek z zatruć pokarmowych, 48 próbki materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością 20 próbek wyrobów kosmetycznych. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 102/187

103 Próbki badano w laboratoriach zintegrowanych Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego, to jest w WSSE w Gorzowie Wlkp. i w PSSE w Zielonej Górze, a takŝe w laboratoriach zewnętrznych. I tak: 1. w laboratorium WSSE w Poznaniu zbadano 15 próbek Ŝywności w kierunku obecności GMO, 2. w laboratorium Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie zbadano 9 próbek Ŝywności w kierunku napromieniania, 3. w laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Warszawie zbadano 11 próbek Ŝywności w kierunku zanieczyszczenia 3 MCPD (3- monochloropropano-1,2-diolu), 4. w laboratorium Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej we Włocławku zbadano 5 próbek Ŝywności w kierunku zanieczyszczenia histaminą oraz 3 próbki w kierunku zawartości kwasu erukowego, 5. w laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Bydgoszczy zbadano 10 próbek Ŝywności w kierunku zanieczyszczenia benzo[a]pirenem oraz 9 próbek środków spoŝywczych specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego w kierunku zanieczyszczenia mykotoksynami, 6. w laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Rzeszowie, Oddział Laboratoryjny w Sanoku zbadano 5 próbek mięsa drobiowego w kierunku zanieczyszczenia pozostałościami antybiotyków, 7. w Instytucie śywności i śywienia w Warszawie zbadano 11 próbek róŝnych środków spoŝywczych w kierunku zanieczyszczenia akryloamidem i 2 próbki tłuszczów roślinnych w kierunku zanieczyszczenia izomerami trans kwasów tłuszczowych, 8. w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny zbadano 6 próbek, w tym 3 próbki Ŝywności dla dzieci oraz 3 próbki kawy w kierunku zanieczyszczenia furanem. W wyniku badań laboratoryjnych zdyskwalifikowano 57 próbek, w tym 55 próbek Ŝywności, tj. 2,56% (w 2008r. - 2,69%) i 2 próbki materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością. Próbki Ŝywności kwestionowano pod względem: mikrobiologicznym 29 próbek, z uwagi na nieprawidłowe cechy organoleptyczne 10 próbek, nieprawidłowego oznakowania 7 próbek, Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 103/187

104 niezgodności w zakresie dozwolonych substancji dodatkowych 6 próbek, pozostałości pestycydów 2 próbki, zanieczyszczeń biologicznych (obecność szkodników lub ich pozostałości) 1 próbka. 8.1 Jakość zdrowotna zbadanych krajowych środków spoŝywczych W 2009 r. zbadano 1716 próbek środków spoŝywczych pochodzenia krajowego. Zakwestionowano z uwagi na niewłaściwą jakość zdrowotną 53 próbki środków spoŝywczych tj. 3,09% (w 2008 r.- 2,83%). Najczęstszymi przyczynami kwestionowania środków spoŝywczych były: pod względem mikrobiologicznym - obecność bakterii chorobotwórczych, w tym pałeczek z rodzaju Campylobacter i Salmonella: surowe mięso i podroby drobiowe 26 próbek, mięso, podroby, przetwory mięsne 1 próbka wyroby ciastkarskie 1 próbka, wody mineralne i napoje bezalkoholowe 1 próbka, pod względem fizyko-chemicznym: przekroczenie dopuszczalnej zawartości pozostałości pestycydów 2 próbki szpinaku, niezgodności w zakresie dozwolonych substancji dodatkowych 3 próbki przetworów mlecznych, 1 próbka napoju bezalkoholowego, 1 próbka majonezu, 1 próbka środka spoŝywczego specjalnego przeznaczenia Ŝywieniowego, nieprawidłowe oznakowanie Ŝywności 2 próbki przetworów warzywnych, 2 próbki przetworów zboŝowo-mącznych oraz 1 próbka przetworów rybnych nieprawidłowe cechy organoleptyczne 10 próbek mleka, zanieczyszczenia biologiczne 1 próbka przetworów owocowych. Jakość zdrowotną krajowych środków spoŝywczych ilustruje wykres. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 104/187

105 Jakość zdrowotna krajowych środków spoŝywczych Jakość zdrowotna zbadanych środków spoŝywczych pochodzących z Państw Trzecich oraz z Państw Członkowskich Unii Europejskiej W 2009 roku zbadano ogółem 263 próbki Ŝywności pochodzące z innych krajów, w tym 170 próbek pochodzących z Państw Członkowskich UE i 93 próbki z Państw Trzecich. Badaniami objęto m.in. przetwory zboŝowo-mączne, wyroby cukiernicze i ciastkarskie, warzywa, owoce suszone, zioła i przyprawy oraz sosy, mleko i jego przetwory, suplementy diety. Nie zakwestionowano jakości zdrowotnej Ŝadnej z próbek z Państw Trzecich. Spośród próbek Ŝywności pochodzących z Państw Członkowskich UE zakwestionowano oznakowanie 2 próbek suplementu diety i przetworów rybnych. 9. Zatrucia pokarmowe W roku 2009 na terenie woj. lubuskiego odnotowano 10 ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych. W 7 przypadkach ogniska wystąpiły w domach prywatnych, 2 zakładach Ŝywienia zbiorowego, 1 w Sali Koła Gospodyń Wiejskich. W trakcie dochodzenia epidemiologicznego pobrano do badań laboratoryjnych 7 próbek Ŝywności. Wszystkie przebadano pod względem mikrobiologicznym. W Ŝadnej z próbek nie stwierdzono drobnoustrojów chorobotwórczych. Najczęściej występującym czynnikiem etiologicznym od osób chorych była pałeczka Salmonella enteritidis oraz rotawirusy. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 105/187

106 10. Nadzór nad Ŝywnością zmodyfikowaną genetycznie (GMO) W 2009 roku, w ramach urzędowej kontroli Ŝywności i monitoringu pobrano do badań laboratoryjnych 15 próbek Ŝywności, które zbadano w specjalistycznym laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu. Do badań pobierano róŝne produkty Ŝywnościowe, w tym przetwory zboŝowomączne (szczególnie z kukurydzy i soi), ale takŝe przetwory mięsne, warzywa, przetwory warzywne. Próbki nie zostały zakwestionowane. Podsumowanie 1. Stan sanitarny obiektów Ŝywnościowo-Ŝywieniowych w porównaniu z rokiem 2008r. utrzymuje się na zbliŝonym poziomie. Pogorszenie nastąpiło w obiektach zajmujących się obrotem środkami spoŝywczymi. Nadal występują problemy dotyczące wdraŝania bądź dokumentowania systemów zapewniających bezpieczeństwo Ŝywności, przede wszystkim systemu HACCP. Dalszego doskonalenia wymaga wprowadzony przez przedsiębiorców system identyfikowalności i monitorowania Ŝywności wprowadzanej do obrotu (system traceability), pozwalający na sprawne wycofywanie z rynku niebezpiecznych środków spoŝywczych. 2. Jakość zdrowotna środków spoŝywczych znajdujących się na rynku w porównaniu z rokiem ubiegłym utrzymuje się na podobnym poziomie. ChociaŜ w 2009r. nastąpił niewielki spadek liczby kwestionowanych próbek, to jednak jakość zdrowotna Ŝywności krajowej pod względem mikrobiologicznym pogorszyła się. Spowodowane to było obecnością bakterii z rodzaju Campylobacter w mięsie drobiowym. Inną przyczyną kwestionowania jakości zdrowotnej były bakterie z rodzaju Salmonella, których obecność stwierdzono w mięsie drobiowym, mięsie garmaŝeryjnym wieprzowo- cielęcym oraz wyrobie ciastkarskim. Niepokojące jest ciągłe stwierdzanie nadmiernej pozostałości pestycydów w sałacie i mroŝonym szpinaku oraz obecność w obrocie Ŝywności o zmienionych cechach organoleptycznych. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 106/187

107 VI. Warunki higieniczno-sanitarne środowiska pracy 1. Wprowadzenie Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór nad warunkami pracy w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciąŝliwości środowiskowych oraz zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy. Głównym przepisem prawnym jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998r. Nr 21, poz. 94 z pózn.zm.) na podstawie której wydano następujące akty prawne, będące podstawą podejmowanych działań: - rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - tekst jednolity (Dz. U. Nr 169/2003 poz z późniejszymi zmianami), - rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217 poz z pózn. zm.), - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73 poz.645), - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 01. grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. Nr 280 poz.2771 z pózn. zmianami), - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo naraŝonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81 poz. 716 z pózn. zmianami), - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U ). Ponadto kontrolowano: przestrzeganie przez osoby wprowadzające substancje lub preparaty chemiczne do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz przez uŝytkowników substancji Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 107/187

108 lub preparatów chemicznych obowiązków wynikających z ustawy z dnia 9 stycznia 2009r. o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 20, poz. 106) oraz rozporządzenia (WE) NR 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak równieŝ dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.U.UE.L ). wprowadzanie do obrotu prekursorów kategorii 2 i 3 w świetle ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii dnia 29 lipca 2005r. (Dz. U. Nr 179, poz ). przestrzeganie przez osoby wprowadzające do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej produkty biobójcze obowiązków wynikających z ustawy z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych (Dz. U. Nr 175, poz z późniejszymi zmianami). 2. NaraŜenia w środowisku pracy W ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej figurują 2792 zakłady pracy. Są one kontrolowane w systemie 2-3 letnim SłuŜby sanitarne dysponują ponadto szerszą bazą podmiotów działających na terenie poszczególnych powiatów, które kontrolowane są akcyjnie przy realizacji zagadnień problemowych lub wyłączono je z nadzoru, poniewaŝ brak jest w nich istotnych naraŝeń zawodowych, sytuacja jest ustabilizowana. W roku 2009 skontrolowano 1165 zakładów (42% nadzorowanych), w których zatrudnionych było osób. Tabela: Kontrole w nadzorowanych zakładach pracy w latach r. Rok Liczba zakładów pracy ewidencji w Liczba skontrolowanych zakładów pracy Liczba pracowników skontrolowanych zakładów pracy Przeprowadzone kontrole Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 108/187

109 Kontrole obejmowały szeroki zakres zagadnień, prawie połowa z nich dotyczyła nadzoru nad chemikaliami. Do nadzoru wybierane były zakłady, które stwarzają największe zagroŝenia zawodowe. Tabela: Skontrolowane w roku 2009 zakłady, w rozbiciu na branŝe. BranŜa Liczba skontrolowanych zakładów Liczba osób w nich zatrudnionych Liczba kontroli rolnictwo leśnictwo przemysł budownictwo handel edukacja słuŝba zdrowia inne razem Najwięcej kontroli przeprowadzono w zakładach przemysłowych, technologie w nich stosowane warunkują naraŝenie zawodowe zatrudnionych w nich pracowników. Wykres: Zatrudnienie w poszczególnych gałęziach przemysłu (cyfry oznaczają liczbę skontrolowanych w 2009 roku zakładów). 63 produkcja art. spoŝywczych 79 produkcja wyrobów z drewna produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych produkcja metalowych wyrobów gotowych produkcja pojazdów produkcja mebli inna produkcja Przekroczenia dopuszczalnych normatywów stwierdzono w 256 zakładach pracy (w roku 2008 w 280 zakładach). Były to zakłady produkujące metalowe wyroby gotowe (45), wyroby z drewna (40) i wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych (31). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 109/187

110 Wykres: Liczba osób pracujących w przekroczeniach norm higienicznych według PKD PKD PKD PKD PKD PKD PKD PKD PKD 10 - Produkcja artykułów spoŝywczych PKD 13 - Produkcja wyrobów tekstylnych PKD 16 - Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli PKD 17 - Produkcja papieru i wyrobó z papieru PKD 20 - Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych PKD 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych PKD PKD PKD PKD PKD PKD 24 - Produkcja metali PKD 25 - Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urzadzeń PKD 28 - Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanych PKD 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep PKD 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego PKD 31 - Produkcja mebli Liczba osób zatrudnionych w warunkach przekroczonych normatywów higienicznych, w skontrolowanych zakładach pracy znacznie zmalała. W roku 2009 były to 5962 osoby - 8% ogółu zatrudnionych w skontrolowanych zakładach (w 2008r. 6922, co stanowiło 9% ogółu zatrudnionych, w pracowników, 9,5%). Przedwczesnym jednak jest stwierdzenie, Ŝe poprawiła się sytuacja w tym zakresie. W świetle obowiązujących przepisów przedsiębiorcy nie mają obowiązku przesyłania do PPIS opracowania wyników pomiarów środowiska pracy, dopiero podczas kontroli stwierdzane zostają warunki pracy niezgodne z normatywami higienicznymi. Nie we wszystkich zakładach, w których występowały czynniki szkodliwe w stęŝeniach/natęŝeniach powyŝej NDS/NDN przeprowadzono w 2009 roku kontrole a dane liczbowe odnoszą się tylko do zakładów skontrolowanych w okresie sprawozdawczym. Wśród przeprowadzonych kontroli w roku 2009 dominowały kontrole tematyczne związane z nadzorem nad chemikaliami. Nowelizowane w tym zakresie prawodawstwo w związku z ujednolicaniem przepisów w Unii a czasami wręcz globalnie wymusza konieczność przeprowadzania kontroli o określonej tematyce (wymogi rozporządzenia REACH i GHS). Liczba osób naraŝonych w środowisku pracy jest jednak znacznie większa (podana cyfra nie obejmuje naraŝonych na substancje rakotwórcze, z którymi nawet kontakt traktowany jest jako zagroŝenie, pracujących w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 110/187

111 kontakcie ze środkami ochrony roślin, naraŝonych na czynniki biologiczne oraz osoby wykonujące pracę w pozycji wymuszonej lub powtarzających ruchy monotypowe). Najwięcej osób zatrudnionych w warunkach przekroczonych norm higienicznych jest w najludniejszych powiatach: gorzowskim i zielonogórskim. Wykres: Liczba osób pracujących w przekroczeniach norm higienicznych według powiatów. powiat żarski powiat żagański powiat zielonogórski powiat świebodziński powiat sulęciński powiat słubicki powiat nowosolski i wschowski powiat miedzyrzecki powiat krośnieński powiat gorzowski powiat strzelecko-drezdenecki NaraŜonych na działanie czynników fizycznych powyŝej dopuszczalnych normatywów było 5670 osób, w tym 5570 na hałas. Przekroczenie NDS dla pyłu stwierdzono w przypadku 501 osób (w 2008 roku- 523), natomiast 139 pracowało w przekroczeniu NDS substancji chemicznych (w 2008 roku- 133). Oprócz realizacji zadań wynikających z bieŝącego nadzoru nad przestrzeganiem przez pracodawców przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, corocznie realizowane są zadania problemowe, mające na celu wnikliwszą analizę problematyki zagroŝeń zawodowych w wytypowanych branŝach. W roku 2009 jednym z takich zagadnień była ocena naraŝenia zawodowego w zakładach, w których wykonywane są prace spawalnicze. Przeprowadzono 165 kontroli problemowych w zakresie naraŝeń zawodowych spawaczy, w 118 zakładach pracy. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 111/187

112 Przekroczenia normatywów higienicznych czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach spawaczy stwierdzono w 37 zakładach pracy, w 44 pracodawcy nie posiadali wyników badań na stanowiskach spawaczy lub były one nieaktualne. W warunkach przekroczonych normatywów higienicznych pracowało 751 spawaczy, najwięcej 630 naraŝonych było na działanie ponadnormatywnego hałasu. Na szkodliwe działanie pyłu, powyŝej dopuszczalnych norm, eksponowanych było 170 osób. Często stwierdzano przekroczenie dopuszczalnej normy higienicznej frakcji respirabilnej pyłu. Są to na tyle małe cząsteczki pyłu, Ŝe mają moŝliwość wnikania do pęcherzyków płucnych- mogą powodować w konsekwencji pylicę płuc. 68 osób pracowało w niedopuszczalnych, za wysokich stęŝeniach związków metali (Ŝelaza, manganu i miedzi), w przypadku 52 osób stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej normy tlenku węgla. Nie stwierdzono przekroczeń rakotwórczych związków chromu i niklu. Spawanie stali kwasoodpornej, przy którym pracownicy naraŝeni są na działanie czynników rakotwórczych prowadzone było w 11 zakładach pracy. Tylko w 1 przypadku pracownicy nie byli informowani o naraŝeniu na działanie czynników rakotwórczych. Istotnym czynnikiem w profilaktyce chorób zawodowych jest stosowanie odpowiednich, dobranych do poziomu naraŝeń, ochron osobistych. Niepokój budzi stwierdzenie w 4 zakładach brak takich ochron. Pracodawcy nie wyposaŝyli pracowników w ochronniki słuchu, w 1 przypadku brak było ochrony oczu na stanowisku cięcia laserowego. W związku ze stwierdzonymi uchybieniami państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni wydali 93 decyzje administracyjne, zobowiązujące pracodawców do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Innym zagadnieniem problemowym była ocena naraŝenia zawodowego pracowników zatrudnionych przy produkcji materiałów budowlanych. Przeprowadzono 81 kontroli w 61 zakładach pracy (największą grupę stanowiły zakłady produkujące masę betonową). Proces technologiczny produkcji mieszanek betonowych w większości przypadków jest zautomatyzowany i odbywa się w sposób hermetyczny w systemie zamkniętym. Wyniki przeprowadzonych kontroli Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 112/187

113 najczęściej wykazywały: brak aktualnych wyników pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, przekroczenia dopuszczalnych norm stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia, niewłaściwy stan sanitarno-higieniczny zaplecza sanitarno-higienicznego oraz pomieszczeń pracy. Wydanych zostało 85 decyzji administracyjnych. Pracownicy 4 zakładów produkujących materiały budowlane byli naraŝeni na działanie czynników bądź procesów rakotwórczych lub mutagenych. Od kilku lat sprawdzane jest przygotowanie pracodawców zatrudniających pracowników przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest w zakresie zapewnienia ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem włókien azbestu i pyłu zawierającego azbest. Materiały zawierające azbest najczęściej występują na terenie województwa jako: pokrycia dachowe, stropy oraz elewacje ścian budynków, izolacje instalacji grzewczych i wodnych, zsypów na śmieci w wieŝowcach, rury wodociągowe, elementy instalacji chłodni, izolacje przeciwpoŝarowe w przestrzeniach międzystropowych. 22 firmy posiadające siedzibę na terenie województwa lubuskiego deklarują w zakresie prowadzonej działalności wykonywanie prac polegających na usuwaniu, zabezpieczaniu bądź transportowaniu wyrobów zawierających azbest. Przeprowadzono 9 kontroli, wszystkie w siedzibach firm, obejmowały tylko sprawdzenie dokumentacji. Wydane zostały 4 decyzje administracyjne zobowiązujące do usunięcia nieprawidłowości w prowadzonej dokumentacji. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest jest zobowiązany do zgłoszenia faktu tylko organowi nadzoru budowlanego i okręgowemu inspektorowi pracy. Nie ma takiego obowiązku w stosunku do inspektora sanitarnego. W takiej sytuacji nadzór przez PIS nad warunkami pracy ludzi pracujących w naraŝeniu na rakotwórczy azbest jest bardzo trudny (z informacji uzyskanych od PIP wynika, Ŝe pracodawcy nie zgłaszają faktu prac z azbestem lub robią to zbyt późno przepisy prawne nie określają terminu zgłoszenia). Oprócz zadań planowych realizowane były kontrole doraźne, wynikające z zapotrzebowania społecznego, zdarzeń losowych, interwencji itp., na przykład: Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 113/187

114 przeprowadzano akcyjne kontrole podmiotów, które potencjalnie mogły prowadzić obrót niebezpiecznymi środkami tzw. dopalaczami. W sumie w ciągu roku przeprowadzono 129 kontroli. Nadzór nad obrotem dopalaczami jest bardzo utrudniony z powodu braku odpowiednich przepisów. Stwierdzono, Ŝe duŝa część sprzedawanych produktów nie była prawidłowo oznakowana, wydawano decyzje nakazujące usuniecie uchybień. Nie stwierdzono podczas kontroli produktów zawierających w składzie środki odurzające grupy I-N oraz substancje psychotropowe grupy II-P wymienione w ustawie z dnia 20 marca 2009r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Postępowanie administracyjno- egzekucyjne W roku 2009 wydano 652 decyzje administracyjne nakładające na pracodawców 1734 obowiązki w zakresie higieny pracy. 329 decyzji dotyczyło poprawy warunków pracy, 73 zobowiązywały pracodawców do obniŝenia stęŝeń/natęŝeń czynników szkodliwych do dopuszczalnych granic. W roku 2009 wydano 2 decyzje unieruchamiające zakład pracy i 1 decyzję unieruchamiającą stanowiska pracy. Decyzje unieruchamiające zakład pracy wydane zostały na zakład TPV Displays Polska Sp. z o.o. w Gorzowie Wlkp. W jednym przypadku powodem było zgłoszenie się ok. 30 osób z pierwszej zmiany roboczej do lekarza zakładowego skarŝących się na dolegliwości zdrowotne (wymioty, nudności, bóle głowy, podraŝnienie górnych dróg oddechowych). W związku z podejrzeniem zatrucia chemicznego kilkanaście osób zostało hospitalizowanych. W czasie kontroli sanitarnej przeprowadzonej w tym samym dniu stwierdzono, Ŝe prawdopodobną przyczyną dolegliwości mogły być opary emitowane do hali produkcyjno-magazynowej wydzielane z twardniejącej posadzki wylanej w nocy w nowej hali produkcyjno-magazynowej sąsiadującej z halą, na której prowadzona juŝ była produkcja. Stwierdzono, Ŝe posadzka utwardzana była preparatem PANABEXIL zawierającym w swym składzie m. in. ksylen i solwent naftę. W tym samym dniu, ale juŝ po przewietrzeniu hali wykonano z nadzoru pomiary stęŝeń substancji chemicznych. PoniewaŜ w próbkach powietrza nie wykryto substancji w stęŝeniach powyŝej granicy oznaczalności stosowanych metod badawczych, zakład wznowił produkcję. Po 3 dniach Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wlkp. został powiadomiony przez pracodawcę o wystąpieniu zdarzeń związanych ze złym samopoczuciem pracowników wykonujących prace montaŝu telewizorów na drugiej zmianie roboczej w hali produkcyjno-magazynowej (u około 40 Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 114/187

115 pracowników, z czego 7 osób zostało przewiezionych do szpitala, nie zostali hospitalizowani). Podczas kontroli sanitarnej przeprowadzonej w zakładzie stwierdzono, Ŝe w tym przypadku nie prowadzono we wcześniejszych godzinach prac na sąsiedniej hali związanych z wylewaniem posadzki. Przeprowadzono ponowne pomiary stęŝenia substancji chemicznych w powietrzu obszaru produkcyjnego, w których poza śladowymi ilościami acetonu i n-pentanu nie stwierdzono badanych związków w stęŝeniach wyŝszych od granicy oznaczalności stosowanych metod badawczych. Po ponownym uruchomieniu zakładu nie zgłaszano juŝ więcej przypadków związanych ze złym samopoczuciem pracowników i ewentualnym podejrzeniem zatrucia chemicznego. Decyzja unieruchamiająca stanowisko pracy w zakładzie dotyczyła nakazu wstrzymania prac na stanowisku pracy w sterylizatorni w szpitalu w Kostrzynie nad Odrą z powodu przekroczenia wartości stęŝenia chwilowego epoksyetanu. Zakład dokonał przeglądu technicznego i naprawy sterylizatorów, co potwierdził kolejnymi pomiarami stęŝenia epoksyetanu, w których wartości stęŝenia w powietrzu były poniŝej granicy oznaczalności. W celu wyegzekwowania wykonania przez pracodawców obowiązków zawartych w decyzjach wydano 91 upomnień, 10 tytułów wykonawczych i postanowień o nałoŝeniu grzywny na kwotę zł. Wystawiono 4 mandaty na kwotę 900 zł. Warunki pracy w zakresie przekroczeń normatywów higienicznych poprawiono dla 696 osób. Poprawę w zakresie obniŝenia stęŝenia pyłu i substancji chemicznych osiągano głównie poprzez remonty, modernizację, udraŝnianie lub wymianę instalacji odciągowej. W niektórych wypadkach, gdzie było to uzasadnione i moŝliwe wyposaŝono pracowników w specjalistyczne środki ochrony dróg oddechowych w postaci półmasek twarzowych wyposaŝonych w pochłaniacze pyłów i substancji chemicznych z wymiennymi filtrami Wprowadzano równieŝ zmiany technologiczne, w wyniku których poprawiono warunki pracy. ObniŜenie natęŝenia dźwięku osiągnięto poprzez: - remonty lub wymianę maszyn, - zastosowanie obudów lub ekranów dźwiękochłonnych, - rozgęszczenie stanowisk pracy, - zmiany organizacyjne (rotacja pracowników, skrócenie czasu ekspozycji). W przypadku przekroczeń hałasu pracodawcy opracowali i wdroŝyli w Ŝycie program Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 115/187

116 działań organizacyjno technicznych zmierzających do ograniczenia naraŝenia na hałas oraz dostosowali te działania do potrzeb pracowników naleŝących do grup szczególnego ryzyka. Program ten obejmował głownie wyposaŝenia pracowników w odpowiednio dobrane ochronniki słuchu, rotacją pracowników, częstsze przerwy w pracy. Oprócz poprawy w zakresie obniŝenia normatywów higienicznych, wielu osobom poprawiono warunki pracy poprzez inne działania, np: - zapewniono funkcjonalne, zgodne z przepisami pomieszczenia higieniczno-sanitarne, - przeprowadzono remonty hal produkcyjnych oraz pomieszczeń socjalnych i sanitarnych, - wyposaŝono apteczki I pomocy, - opracowano instrukcje udzielania I pomocy. 3. Czynniki biologiczne w środowisku pracy W roku 2009 przeprowadzono w zakresie nadzoru nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi 341 kontroli, w 274 zakładach pracy. Były to głównie zakłady słuŝby zdrowia; zakłady rolne; produkujące artykuły spoŝywcze; świadczące usługi weterynaryjne; zajmujące się wywozem odpadów; ubojnie drobiu. Według szacunkowych danych, w skontrolowanych zakładach naraŝonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych było około 13,5 tysiąca osób, w tym około 10 tysięcy na czynniki z 3 grupy zagroŝenia. Wydano 50 decyzji administracyjnych zawierających 243 obowiązki, Stwierdzane uchybienia dotyczyły głównie nieprawidłowego prowadzenia dokumentacji dotyczącej naraŝenia pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne (ocena ryzyka, rejestry, instrukcje). Kontrole wykazały takŝe brak przeszkolenia pracowników w zakresie ochrony zdrowia przed skutkami działania szkodliwych czynników biologicznych. Nie stwierdzono uchybień w zakresie zapewnienia pracownikom odpowiednich środków higieny osobistej, środków dezynfekcyjnych oraz ochron indywidualnych. Pracodawcy zapewniają pracownikom uodpornienie przy uŝyciu dostępnych szczepionek (głównie przeciwko WZW typ B i przeciwko KZM). Liczba wydanych decyzji i obowiązków w nich zawartych zmalała w porównaniu do roku 2008r., świadczyć to moŝe o zwiększającej się świadomości pracodawców oraz osób odpowiedzialnych za bhp w zakładach na temat szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia występujących w miejscu pracy. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 116/187

117 4. Nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi W ewidencji nadzorowanych obiektów znajduje się 196 podmiotów wprowadzających do obrotu substancje i preparaty chemiczne, w tym 13 producentów (głównie chemii budowlanej i preparatów biobójczych) oraz 4 importerów sprowadzających substancje i preparaty chemiczne spoza Unii Europejskiej (dwa podmioty importujące preparaty z USA oraz po jednym z Chin i Rosji). Przeprowadzono 122 kontrole sanitarne w zakresie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów dotyczących chemikaliów, przede wszystkim w hurtowniach i sklepach wielkopowierzchniowych. Większość kontrolowanych podmiotów nie miała aktualnego spisu sprzedawanych substancji i preparatów niebezpiecznych W 4 przypadkach stwierdzono brak karty charakterystyki sprzedawanego preparatu, 8 kart charakterystyki opracowanych było niezgodnie z przepisami, 19 etykiet nie zawierało wymaganych informacji- znaków lub napisów ostrzegawczych. Wydano 15 decyzji administracyjnych zobowiązujących do usunięcia stwierdzonych uchybień. Przykładowe znaki ostrzegawcze (piktogramy). T - Produkt toksyczny C - Produkt Ŝrący Xn - Produkt szkodliwy N - Produkt niebezpieczny dla środowiska Substancje i preparaty chemiczne są stosowane niemal w kaŝdym zakładzie, temat ten jest przedmiotem większości kontroli sanitarnych. W 2009 roku przeprowadzono 488 kontroli podmiotów stosujących w działalności zawodowej produkty chemiczne. W 44 przypadkach stwierdzono brak kart charakterystyki stosowanych preparatów, w 24 zakładach były one niezgodne z przepisami. Znacznie mniej niŝ w latach ubiegłych stwierdzono preparatów z nieprawidłowym oznakowaniem (w 2009r.-19, rok wcześniej- 39). Wydano 92 decyzje administracyjne zobowiązujące do usunięcia uchybień. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 117/187

118 Tabela: Nadzór nad substancjami i preparatami niebezpiecznymi w województwie lubuskim w latach (nie obejmuje prekursorów narkotyków i produktów biobójczych). Rok Liczba producentów substancji i preparatów chemicznych Liczba importerów substancji i preparatów chemicznych Liczba dystrybutorów substancji i preparatów chemicznych Liczba stosujących w działalności zawodowej substancje i preparaty chemiczne Liczba kontroli przeprowadzonych w zakresie wprowadzania do obrotu substancji i preparatów chemicznych Liczba kontroli przeprowadzonych w zakresie stosowania substancji i preparatów chemicznych Liczba wydanych decyzji I instancji w zakresie wprowadzania do obrotu substancji i preparatów chemicznych Liczba wydanych decyzji I instancji w zakresie stosowania substancji i preparatów chemicznych Nadzór nad prekursorami narkotyków W zakresie nadzoru nad prekursorami narkotyków kategorii 2 i 3 przeprowadzono 62 kontrole sanitarne w 24 obiektach zajmujących się obrotem prekursorów. W związku ze stwierdzonymi uchybieniami wydano 3 decyzje administracyjne. W województwie działa 10 podmiotów wprowadzających do obrotu prekursory narkotyków kategorii 2 i 33 wprowadzających do obrotu prekursory kategorii 3. W przypadku kategorii 2 najczęściej są to nadmanganian potasu i bezwodnik octowy, natomiast prekursorami kategorii 3 są aceton, kwas solny i siarkowy. Na terenie lubuskiego nie stwierdzono podmiotów gospodarczych zajmujących się eksportem do krajów trzecich prekursorów kategorii 2 i 3 i w związku z tym PPIS nie wydawali zezwoleń na wywóz prekursorów do krajów trzecich. Nadzór nad produktami biobójczymi Na terenie województwa lubuskiego działają 94 podmioty wprowadzające do obrotu produkty biobójcze. Liczba ta znacznie wzrosła w porównaniu z rokiem 2008 (4 podmioty), związane to jest z nową kwalifikacją podmiotów wprowadzających do obrotu. Zgodnie z treścią Komunikatu Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 118/187

119 Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych z dnia 9 czerwca 2009r. w sprawie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych, wprowadzanie obejmuje nie tylko przechowywania (składowania) po dostawie produktu (a więc po nabyciu od producenta lub importera), ale równieŝ przechowywanie przez kaŝdego, w tym równieŝ ostatecznego nabywcę, niezaleŝnie od tego, od kogo nabył produkt. Przeprowadzono 81 kontroli sanitarnych (hurtownie, sklepy wielkopowierzchniowe, róŝnego rodzaju drogerie), skontrolowano 71 podmiotów; 13 wprowadzało produkty biobójcze bez wymaganego pozwolenia Ministra Zdrowia (33 produkty). W związku ze stwierdzonymi uchybieniami Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni województwa lubuskiego wydali 15 decyzji administracyjnych. 5. Nadzór nad czynnikami rakotwórczymi W porównaniu do roku 2008 liczba zakładów pracy objętych nadzorem sanitarnym, w których występują czynniki kancerogenne uległa zwiększeniu z 207 do 279. W 2009 r. nastąpiła zmiana stanowiska Głównego Inspektora Sanitarnego na temat uznawania osób o zwiększonym ryzyku zachorowania na chorobę nowotworową w wyniku zawodowego naraŝenia na działanie czynnika biologicznego o działaniu nowotworowym (za osoby naraŝone uwaŝa się obecnie wszystkie pracujące w kontakcie z krwią i płynami ustrojowymi, wcześniej tylko te, które przechorowały na WZW). W związku z tym nie moŝna porównywać danych liczbowych wykazywanych w sprawozdaniach za rok 2009 do liczb podawanych wcześniej. Do nadzoru włączono 60 zakładów opieki zdrowotnej, których wcześniej nie klasyfikowano jako stwarzających naraŝenie na czynniki rakotwórcze. W kilku przedsiębiorstwach zlikwidowano procesy z udziałem czynnika kancerogennego np. poprzez zastąpienie innym, nieszkodliwym. Jest to wynikiem ciągle rosnącej wiedzy na temat kancerogenów wśród pracodawców i pracowników zakładów. Objęto takŝe nadzorem nowe obiekty. Przeprowadzano 124 kontrole sanitarne związane z warunkami pracy w naraŝeniu na czynniki o działaniu rakotwórczym, w 91 zakładach. Najwięcej osób naraŝonych na czynniki rakotwórcze i mutagenne pracuje w zakładach: - produkcji drewna i wyrobów drewnianych, mebli pył Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 119/187

120 drewna twardego, impregnaty do drewna zawierające związki chromu sześciowartościowego (sukcesywnie zastępowane innymi impregnatami); - ochrony zdrowia i opieki socjalnej promieniowanie jonizujące, tlenek etylenu oraz wirus zapalenia wątroby typu B i C; - produkujących wyroby metalowe oraz maszyny i urządzenia proces spawania, związki chromu sześciowartościowego i tlenki niklu w dymach spawalniczych; - wytwarzających wyroby z gumy i tworzyw sztucznych tlenek styrenu (przy stosowaniu Ŝywic poliestrowych), benzo[a]piren. Liczba osób pracujących w naraŝeniu na czynniki rakotwórcze wyniosła 7055 osób, z czego prawie 79% stanowią kobiety (5553). Najczęściej stwierdzane uchybienia: - nie złoŝenie stosownej informacji o czynnikach rakotwórczych występujących w zakładzie do Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego 16 przypadków, - brak rejestru prac, przy których występuje konieczność pozostawania w kontakcie z kancerogenem w 12 przypadkach; - brak rejestru pracowników naraŝonych na działanie czynników rakotwórczych- 11 przypadków. W związku ze stwierdzonymi uchybieniami wydano 31 decyzji administracyjnych. Na podstawie kilkuletnich obserwacji moŝna uznać, iŝ warunki pracy, oznakowanie substancji, preparatów o działaniu kancerogennym oraz świadomość pracodawców i ich załóg uległy poprawie. 6. Choroby zawodowe W roku 2009 stwierdzono 68 chorób zawodowych (wzrost o 7 w porównaniu do roku 2008). Państwowi inspektorzy sanitarni wydali równieŝ 25 decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 120/187

121 Wykres. Choroby zawodowe stwierdzone w roku 2009 (według pozycji wykazu). WZW typu C; 2 WZW typu B; 2 bruceloza; 1 choroby narzadu głosu; 3 choroby wywołane sposobem wykonywania pracy; 3 ubytek słuchu; 4 choroby skóry; 4 inne; 3 borelioza; 46 Tabela: Choroby zawodowe stwierdzone w województwie lubuskim w latach Pozycja Liczba stwierdzonych chorób Wykaz chorób zawodowych wykazu Pylice płuc Astma oskrzelowa Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych Alergiczny nieŝyt nosa Przewlekłe choroby narządu głosu Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy uznanych za rakotwórcze u ludzi 18 Choroby skóry Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem Zespół wibracyjny Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi chemicznymi lub biologicznymi Choroby zakaźne lub pasoŝytnicze albo ich następstwa: 1. wirusowe zapalenie wątroby typu C wirusowe zapalenie wątroby typu B borelioza bruceloza 5. inne ogółem Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 121/187

122 Wykres: Liczba stwierdzonych chorób zawodowych w województwie lubuskim w latach r. 2000r. 2001r 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. Na przestrzeni ostatnich lat zauwaŝalna jest tendencja spadkowa stwierdzanych chorób zawodowych, zwłaszcza w zakresie schorzeń spowodowanych mierzalnymi, materialnymi czynnikami środowiska pracy, takich jak np. ubytek słuchu spowodowany hałasem, zespół wibracyjny, pylice. Bardzo zmalała ilość chorób zawodowych narządu głosu u nauczycieli. W roku 2009 uznano w lubuskim tylko 3 przypadki, w 1999 było ich aŝ 159. Przewlekłe choroby narządu głosu przez wiele lat stanowiły w lubuskim najczęstsze schorzenie mające etiologię zawodową. Skutek odniosły prowadzone od lat przez PIS i słuŝby medycyny pracy działania profilaktyczne. Wykres : Liczba stwierdzonych chorób zawodowych narządu głosu w województwie lubuskim w latach r. 2008r. 2007r. 2006r. 2005r. 2004r. 2003r. 2002r. 2001r. 2000r. 1999r. Zgodnie z prognozami w roku 2009 nastąpił bardzo duŝy wzrost stwierdzonych borelioz o etiologii zawodowej (w roku 2008 stwierdzono 14 przypadków, w ). Obecnie boreliozy to 68% wszystkich stwierdzonych w lubuskim chorób Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 122/187

123 zawodowych. Prawie wszystkie zachorowania dotyczyły pracowników leśnych, u których rozpoczęto w ramach okresowych badań profilaktycznych przeprowadzanie testów w kierunku boreliozy. Stwierdzane zachorowania mogą więc dotyczyć zachorowań sprzed lat. Istotny problem stanowią rolnicy, u których pomimo naraŝenia nie wykonuje się profilaktycznie badań w kierunku boreliozy (jest to grupa zawodowa pod względem profilaktyki chorób związanych ze środowiskiem pracy bardzo zaniedbana). W roku 2009 stwierdzono 2 przypadki wzw t.b i 2 przypadki wzw t.c. (w wyniku okresowych badań profilaktycznych ujawniono zachorowania, które miały miejsce kilka a nawet kilkanaście lat wcześniej). Wykres: Liczba stwierdzonych borelioz jako chorób zawodowych w województwie lubuskim w latach r. 2008r. 2007r. 2006r. 2005r. 2004r. 2003r. 2002r. 2001r. 2000r. 1999r. Na stałym poziomie w ostatnich latach utrzymuje się liczba chorób spowodowanych niemierzalnymi czynnikami środowiska pracy -ruchy monotypowe, przeciąŝenie, wymuszona pozycja ciała (na obecnym etapie choroby te mogą być kwalifikowane jako choroby z innych przyczyn). Z uwagi na skalę zjawiska i wysokie koszty społeczne, które związane są ze skutkami chorób narządu ruchu (leczenie, renty) konieczne jest zintensyfikowanie działań mających na celu właściwą, pełną ocenę naraŝenia zawodowego w celu przeprowadzenia prac korygujących i właściwej profilaktyki. Wymaga to zapewnienia odpowiednich uregulowań prawnych. RównieŜ na stałym poziomie jest liczba stwierdzonych chorób skóry. Ze względu na stosowanie w środowisku pracy coraz większej ilości środków chemicznych powodujących alergie i podraŝnienia naleŝy się spodziewać wzrostu liczby tych Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 123/187

124 schorzeń. Czynnikami, które powodowały choroby skóry stwierdzone w roku 2009 były esencje zapachowe stosowane przy wyrobie produktów cukierniczych oraz świec zapachowych; związki chromu przy produkcji elementów z betonu oraz związki niklu i kobaltu będących składnikami stopów, z których produkowane są monety. Podsumowanie 1. Zanotowano dalszy spadek liczby osób pracujących w przekroczeniach normatywów w porównaniu do roku Przedwczesne jest jednak stwierdzenie, Ŝe nastąpiła poprawa warunków pracy w tym zakresie. Dane statystyczne odnoszą się tylko do roku sprawozdawczego. 2. Stwierdzono poprawę świadomości pracodawców i osób odpowiedzialnych za bhp w zakładach pracy, zarówno w zakresie naraŝenia na czynniki rakotwórcze jak i biologiczne. 3. Zmniejszyła się liczba stwierdzanych uchybień w zakresie oznakowania preparatów chemicznych. 4. Wzrosła liczba stwierdzonych chorób zawodowych, zgodnie z przewidywaniami wzrost dotyczył borelioz (z 14 do 46 przypadków). Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 124/187

125 VII. Warunki sanitarne w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych 1. Wprowadzenie Państwowa Inspekcja Sanitarna w zakresie higieny dzieci i młodzieŝy realizowała działania skierowane na doprowadzenie zakładów nauczania i wychowania do właściwego stanu sanitarnotechnicznego, zapewniającego dzieciom i młodzieŝy optymalne oraz bezpieczne warunki nauczania, wychowania i rozwoju. Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2006r. Nr 122 poz. 851 z późn.zm.), aktami wykonawczymi oraz obowiązującymi normami higienicznymi, zasadniczym działaniem wobec wszystkich nadzorowanych placówek było eliminowanie z nich czynników zagraŝających zdrowiu dzieci i młodzieŝy oraz zaniedbań w zakresie bezpieczeństwa i higieny. W 2009 w ewidencji słuŝb sanitarnych znajdowało się 1376 placówek oświatowowychowawczych, w tym: 11 Ŝłobków, 267 przedszkoli, 546 szkół na róŝnych poziomach kształcenia, 306 innych placówek oświatowo-wychowawczych oraz 246 placówek letniego i zimowego wypoczynku dzieci i młodzieŝy. W ramach bieŝącego nadzoru nad w.w. placówkami przeprowadzono ogółem 2114 kontroli w 1088 placówkach. Przedmiotem prowadzonych czynności kontrolnych była ocena: funkcjonalności budynków, stanu technicznego oraz bieŝącej czystości i porządku, warunków do utrzymania higieny osobistej, ergonomii stanowiska pracy ucznia i przedszkolaka, higieny pracy umysłowej, dostępności infrastruktury do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego, doŝywiania oraz profilaktycznej opieki medycznej. W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2009 roku: wydano ogółem 341 decyzji administracyjnych, nałoŝono 16 mandatów karnych na łączną kwotę 2600,00 zł, dokonano rozstrzygnięć 45 wniosków o interwencję w sprawach stanu Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 125/187

126 sanitarno-higienicznego placówek oświatowo-wychowawczych, 16 z nich uznano za uzasadnione, a 29 oceniono jako bezzasadne. Prowadzono takŝe liczne kontrole problemowe oraz działania akcyjne wynikające z bieŝących potrzeb i pojawiających się problemów w zakresie higieny dzieci i młodzieŝy. Między innymi przeprowadzono kontrole szkół pod kątem zaopatrzenia w podstawowe środki do utrzymania higieny oraz akcję waŝenia tornistrów (plecaków) uczniów szkół podstawowych. Rozpoczęto takŝe wdraŝanie nadzoru w zakresie higieny procesu nauczania według Poradnika do oceny higieny procesu nauczania-uczenia się w szkole podstawowej przygotowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych MEN we współpracy z Departamentem Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia GIS. 2. Stan sanitarno-techniczny W ostatnich latach odnotowuje się poprawę stanu sanitarno-higienicznego placówek nauczania i wychowania województwa lubuskiego. Systematycznie zmniejsza się liczba placówek funkcjonujących w budynkach nieprzystosowanych oraz placówek będących w złym stanie technicznym. Uchybienia porządku i czystości stwierdza się takŝe w mniejszym zakresie w porównaniu do lat ubiegłych. Korzystne zmiany wynikają z prowadzonych kaŝdego roku prac remontowych oraz modernizacyjnych. W omawianym okresie uruchomiono 17 placówek w nowych obiektach (11 przedszkoli, 1 szkołę wyŝszą oraz 5 innych placówek), 24 otwarto w obiektach istniejących (6 przedszkoli, 1 gimnazjum, 1 zespół szkół i 16 innych placówek), a w 19 placówkach przeprowadzono remonty generalne. Stan sanitarno techniczny placówek oświatowo-wychowawczych w latach nieprzystosowane budynki zły stan techniczny zły stan techniczny oraz higieniczny Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 126/187

127 Istotne znaczenie w zapewnieniu właściwych warunków higienicznych ma wyposaŝenie placówek w urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne oraz zapewnienie dzieciom i młodzieŝy w czasie ich pobytu względnego komfortu przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych. Według stanu na dzień 31 grudnia 2009r. wszystkie skontrolowane placówki zaopatrzone były w wodę bieŝącą, wszystkie równieŝ posiadały podłączenia do kanalizacji. W 2 szkołach podstawowych nadal funkcjonują sanitariaty zewnętrze (powiat krośnieński i powiat Ŝarski), a w 19 stwierdzono niewystarczającą ich ilość. Warunki do utrzymania higieny w placówkach oświatowowychowawczych w latach brak kanalizacji ponadnormatywna liczba uczniów na urządzenie ustępowe ustępy zewnętrzne śłobki i przedszkola W 2009 roku w ewidencji znajdowało się 11 Ŝłobków i 267 przedszkoli. W ramach bieŝącego nadzoru skontrolowano 8 Ŝłobków oraz 199 przedszkoli. Warunki sanitarnotechniczne Ŝłobków oceniono jako dobre. Spośród skontrolowanych przedszkoli 5 placówek funkcjonowało w budynkach o złym stanie technicznym (powiat Ŝagański 4 i powiat sulęciński - 1) i w tym zakresie nastąpiła korzystna zmiana. Natomiast zły stan techniczny, uchybienia w zakresie utrzymania porządku i czystości oraz ponadnormatywną liczbę dzieci przypadających na jedno urządzenie sanitarne stwierdzono, podobnie jak w roku 2008, w 4 przedszkolach. W związku z powyŝszym wydano decyzje nakładające obowiązki doprowadzenie do właściwego stanu sanitarnotechnicznego pomieszczeń w tych obiektach. Pozostałe placówki utrzymane były we właściwym stanie sanitarno-higienicznym oraz technicznym. Przedszkola posiadały wydzielone pomieszczenia do zabawy, wypoczynku, nauki i spoŝywania posiłków, a zespoły sanitarne wydzielone były dla poszczególnych grup wiekowych. WyposaŜenie, sprzęt i meble dostosowane były do Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 127/187

128 wieku dzieci, posiadały atesty lub certyfikaty. Tereny skontrolowanych przedszkoli były ogrodzone, oświetlone, a urządzenia i sprzęt do zabaw zapewniały bezpieczne uŝytkowanie. Wśród nadzorowanych placówek znajdowały się 44 inne formy wychowania przedszkolnego powołane do Ŝycia na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 maja 2009r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. z 2009r, Nr 83, poz. 693). W 2009 roku wydano ogółem 26 opinii sanitarnych dla omawianych placówek, w tym 3 negatywne z uwagi na stwierdzone nieprawidłowości: pomieszczenia placówki usytuowane na I piętrze, nie zachowane standardy dostępności do urządzeń sanitarnych, brak dostępu do urządzeń sanitarnych z bieŝącą ciepłą wodą, brak osłon ochraniających na grzejnikach centralnego ogrzewania. Szkoły. W 2009 roku w ewidencji znajdowało się 546 szkół na wszystkich poziomach kształcenia. Liczbę szkół według poszczególnych typów prezentuje poniŝszy wykres. Liczba szkół pod nadzorem szkoły podstawowe zasadnicze szkoły zawodowe gimnazja licea i technika W ramach bieŝącego nadzoru w omawianym okresie przeprowadzono 1071 kontroli w 424 szkołach. Spośród szkół wszystkich typów 18 funkcjonowało w budynkach nieprzystosowanych do tego celu i w największym stopniu problem ten dotyczył szkół podstawowych. W porównaniu do roku 2008 zmniejszyła się liczba szkół w złym stanie technicznym z 60 do 41. W placówkach, w których stwierdzono zły stan sanitarnotechniczny wydano 264 decyzje administracyjne. Obowiązki nakładane decyzjami dotyczyły najczęściej: poprawy stanu sanitarno-higienicznego i technicznego ścian, sufitów, podłóg w Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 128/187

129 salach lekcyjnych, gimnastycznych, szatniach i węzłach sanitarnych, zabezpieczenia klatek schodowych i zainstalowania poręczy w placówkach, doprowadzenia do właściwego stanu techniczno-sanitarnego stolarki okiennej, drzwiowej oraz nawierzchni boisk szkolnych, zapewnienia właściwego oświetlenia w pomieszczeniach do nauki, dostosowania do wymagań ergonomii stanowisk pracy ucznia oraz zapewnienia stosownych certyfikatów na meble. W 2009 roku prowadzono takŝe kontrole szkół pod kątem zaopatrzenia w podstawowe środki higieny oraz dostępności do ciepłej wody. Ogółem skontrolowano 380 szkół na terenie województwa. Wyniki kontroli wykazały, iŝ właściwe warunki do utrzymania higieny osobistej zapewnia uczniom blisko 80% skontrolowanych placówek, natomiast w pozostałych stwierdzono zaniedbania dotyczące m.in. złego stanu sanitarno-technicznego sanitariatów, braku porządku czystości armatury sanitarnej, niesprawnych urządzeń do grzania wody, braku dostatecznej ilości preparatów do utrzymania czystości w sanitariatach. W 56 szkołach objętych kontrolą uczniowie nie mieli dostępu do ciepłej wody lub dostęp ten był utrudniony. W omawianym zakresie wydano 12 decyzji administracyjnych, 16 zaleceń pokontrolnych oraz nałoŝono 4 mandaty karne Inne placówki oświatowo-wychowawcze W 2009 roku w ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubuskiego znajdowało się równieŝ 306 innych placówek oświatowo-wychowawczych, w tym: warsztaty szkolne i centra szkolenia zawodowego 64, domy dziecka, domy studenckie, internaty i bursy 54, placówki pobytem dziennym i całodobowym 82, placówki pracy pozaszkolnej 91, placówki rekreacyjne 15. Ogółem skontrolowano 121 placówek. W porównaniu do roku 2008 nastąpiła poprawa warunków sanitarno-technicznych w ww. obiektach. W budynkach nieprzystosowanych funkcjonowała 1 placówka, a w 10 stwierdzono zły stan techniczny. Wydano 24 decyzje nakładające obowiązki doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń w tych obiektach. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 129/187

130 3. Warunki pracy ucznia W trosce o zapewnienie uczniom higienicznych warunków nauki poddawano ocenie środowisko pracy ucznia i przedszkolaka poprzez między innymi: badanie obciąŝenia uczniów tornistrami i plecakami, analizę rozkładów zajęć lekcyjnych oraz badanie dostosowania stanowiska pracy ucznia do jego wzrostu. W 2009 roku pomiary obciąŝenia uczniów plecakami/tornistrami przeprowadzono w wybranych losowo klasach I-VI szkół podstawowych. Skontrolowano cięŝar plecaków i tornistrów u 7616 uczniów. Ocena wagi tornistrów uczniów szkół podstawowych. Liczba uczniów, u % uczniów, u których Rok szkolny Liczba zbadanych których waga tornistrów waga tornistrów uczniów przekroczyła 10 15% przekroczyła 10 15% wagi ciała wagi ciała 2006/ % 2007/ % 2008/ % Analiza zebranych informacji wskazuje, iŝ 36% uczniów nosiło tornistry/plecaki, których waga przekraczała 10% ich masy ciała. W porównaniu z rokiem 2008 nie odnotowano poprawy sytuacji w tym zakresie, co prezentuje powyŝsza tabela. Innym waŝnym elementem środowiska szkolnego, mającym wpływ na rozwój młodego człowieka jest prawidłowo dobrane do wzrostu stanowisko pracy ucznia. Prowadzone co roku badania w przedszkolach i szkołach, w dalszym ciągu wykazują uŝywanie mebli niezgodnych z zasadami ergonomii. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 130/187

131 W omawianym okresie przeprowadzono ocenę dostosowania mebli do wzrostu w 515 oddziałach 266 placówek. Niedostosowane meble szkolne stwierdzono w 57 oddziałach 226 placówek. Analiza tego zjawiska pokazuje, iŝ w ostatnich latach następuje systematyczne zmniejszenie niedostosowanych stanowisk pracy ucznia. Poprawie ulega takŝe sytuacja w zakresie posiadania certyfikatów na meble szkolne i przedszkolne, w 2009 roku takich certyfikatów nie posiadało 26,3% skontrolowanych placówek (2008 rok 32,2%). Na właściwy rozwój ucznia wpływa równieŝ organizacja procesu nauczania i wychowania w szkołach, zwłaszcza planowanie nauki i wypoczynku. W związku z tym w 2009 roku dokonano oceny 1102 tygodniowych rozkładów lekcji w 140 placówkach. Niezgodne z zasadami higieny tygodniowe rozkłady lekcji stwierdzono w 43 placówkach. Na przestrzeni ostatnich trzech lat zaobserwowano pewną poprawę w tym zakresie, co prezentuje ostatni wykres. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły: nierównomiernego rozłoŝenia zajęć dydaktycznych w poszczególnych dniach tygodnia, długości przerw międzylekcyjnych, nieuwzględniania zajęć z elementami ruchu w kaŝdym dniu. PowyŜsze związane jest z niewystarczającą liczbą gabinetów lekcyjnych, podziałem uczniów na grupy oraz dojazdami dzieci do szkół. W placówkach, w których stwierdzono nieprawidłowości osobom odpowiedzialnym za rozkłady zajęć lekcyjnych udzielono instruktaŝu na temat higieny procesu nauczania oraz wydano stosowne zalecenia. 4. DoŜywianie uczniów Prawidłowy rozwój dzieci i młodzieŝy, ich samopoczucie oraz dyspozycja do pracy i zabawy zaleŝy w znacznym stopniu od prawidłowego Ŝywienia, zarówno pod względem jakościowym, jak i od właściwego rozłoŝenia posiłków w ciągu dnia. Liczba placówek prowadzących doŝywianie w formie ciepłych posiłków oraz liczba uczniów objętych tą formą doŝywiania nie uległy zmianie w stosunku do roku Spośród 423 skontrolowanych pod kątem doŝywiania szkół 241 (57%) wydawało ciepłe posiłki dla uczniów, w tym 136 wyłącznie posiłki jednodaniowe. Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 131/187

132 Organizowaniem śniadań szkolnych zajmowało się 97 placówek dla 4205 dzieci, a w 169 placówkach podawany był napój dla uczniów. Istotne znaczenie ma takŝe moŝliwość korzystania przez uczniów z posiłków dofinansowanych przez róŝne instytucje. W ostatnim czasie zanotowano w województwie lubuskim zmniejszenie o ok. 7% liczby dzieci objętych tą formą doŝywiania. Formy doŝywiania prowadzone w szkołach. Rodzaj placówki szkoły podstawowe Liczba placówek skontrolowanych ogółem Placówki skontrolowane, w których stwierdzono: Wydawanie ciepłych posiłków liczba placówek w tym wyłącznie posiłki jednodaniowe liczba korzystających z obiadów pełnych z posiłków jednodaniowyc h Organizowanie śniadań szkolnych liczba placówek liczba uczniów liczba placówek Podawanie napoju liczba uczniów gimnazja licea ogólnokształcące ponadgimnazjalne szkoły zawodowe szkoły specjalne szkoły policealne zespoły szkół Ogółem Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami Zgodnie z obowiązującymi przepisami profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami powinna być sprawowana przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną w gabinecie profilaktycznym w szkole oraz przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (lekarza rodzinnego lub pediatrę) w zakładzie opieki zdrowotnej lub innym miejscu praktyki zawodowej lekarza, w odniesieniu do dzieci i młodzieŝy znajdujących się na jego liście. Na terenie województwa lubuskiego spośród 380 placówek skontrolowanych w tym Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 132/187

133 zakresie, gabinety profilaktycznej opieki zdrowotnej posiadały 234 szkoły, tj. 62%. W przypadku pozostałych placówek profilaktyczną opiekę zdrowotną zapewniano w pomieszczeniach zastępczych na terenie szkoły, w zakładach opieki zdrowotnej lub w gabinetach innych placówek. Pielęgniarki sprawujące opiekę nad uczniami w wielu przypadkach obejmowały opieką więcej niŝ jedną szkołę, w związku z czym odwiedzały placówki 1-2 razy w tygodniu. Wykonywały między innymi testy przesiewowe, prowadziły działalność edukacyjną oraz profilaktykę próchnicy zębów. Skontrolowane gabinety profilaktycznej opieki zdrowotnej spełniały właściwe warunki sanitarno-higieniczne oraz techniczne (m.in. pomieszczenia wykorzystywane wyłącznie do celów praktyki pielęgniarskiej; ściany i podłogi wykonane z materiałów trwałych, zmywalnych, odpornych na działanie środków dezynfekcyjnych; środki myjąco-dezynfekcyjne dostępne i prawidłowo przechowywane; powierzchnia gabinetu dostosowana do posiadanego sprzętu i wyposaŝenia). Tylko w 1 przypadku kwestionowano stan sanitarny oraz w 2 przypadkach powierzchnię gabinetu. 6. Infrastruktura do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego WaŜnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój i zdrowie ucznia jest jego aktywność fizyczna. W związku z tym istotne są warunki środowiskowe do prowadzenia zajęć Opracowano w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. 133/187