Przegląd rodzajów i ilości odpadów tłuszczowych i olejowych w Polsce

Transkrypt

1 Archives of Waste Management and Environmental Protection Archiwum Gospodarki Odpadami ISSN , Vol. 2 (2005), p Przegląd rodzajów i ilości odpadów tłuszczowych i olejowych w Polsce Ferenc Z.*, Pikoń K.** Katedra Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów, Politechnika Śląska, ul. Konarskiego 18, Gliwice tel. (+48 32) , fax (+48 32) , * ferenc@waste.polsl.pl, zofia.ferenc@polsl.pl ** pikon@waste.polsl.pl, krzysztof.pikon@polsl.pl Streszczenie W artykule przedstawiony został obraz rynku tłuszczów odpadowych w Polsce. Dokonana została analiza jakościowa i ilościowa poszczególnych rodzajów tłuszczów w wybranych województwach. Dokonano szacunków produkcji i wielkości rynku tłuszczu odpadowego w całej Polsce. Przedstawione analizy dotyczą odpadowych tłuszczy zwierzęcych, posmażalniczych oraz porafinacyjnych kwasów tłuszczowych. Dane zostały zebrane na podstawie corocznych raportów składanych przez wytwórców odpadów. W artykule znalazła się również dyskusja i szereg uwag na temat wiarygodności systemu pozyskiwania danych tego typu w Polsce. Abstract Review of type and quantity of grease and oil waste in Poland In the article waste fat market in Poland has been analyzed. Quality and quantity analyze has been made as well as evaluation of the total quantity of waste fat produced in Poland. Analyzed shown in the article include animal fat, waste fat remaining after frying processes and post-refining fatty acids. All data was obtained for reliable sources like annual reports of corporations producing waste fat. In the article several remarks about reliability of sources of information about waste management was made. 1. Wstęp Badanie rynku odpadów tłuszczowych i olejowych w Polsce opiera się przede wszystkim na analizie raportów składanych do Urzędów Marszałkowskich przez przedsiębiorstwa zarejestrowane na danym terenie. Zakłady mające pozwolenie na wytwarzanie odpadów w rocznych sprawozdaniach przedstawiają Urzędom Marszałkowskim zbiorcze dane na temat

2 70 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) rodzajów i ilości wytwarzanych odpadów. W myśl art. 36, 37 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 ustawy o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 ze zm.) każdy wytwórca odpadów zobowiązany jest do przesłania zbiorczego zestawienia danych o wytwarzanych odpadach. Jednocześnie podkreślić należy, iż obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, nie będących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby. Urzędy Marszałkowskie są więc najpełniejszym, kompleksowym źródłem informacji o gospodarce odpadami na terenie województwa. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 (Dz. U. Nr 62 z 2001, poz. 627 ze zm.) informacje nt. ochrony Środowiska są jawne i powinny być udostępniane na żądanie. Podstawą prawną udostępniania informacji o środowisku jest zapis art. 19 ustawy. Niestety ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 o odpadach stoi w jawnej sprzeczności z Ustawą o ochronie środowiska i ogranicza dostęp do informacji zawartych w ewidencji odpadów. Prawo do tych informacji w myśl ustawy przysługuje tylko: ministerstwu właściwemu ds. środowiska, Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska, wojewodom, starostom, wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast, wojewódzkim inspektorom ochrony środowiska oraz urzędowi statystycznemu. Zadaniem niektórych Urzędów Marszałkowskich zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 w sprawie warunków i zakresu dostępu do wojewódzkich baz danych dotyczących wytwarzania i gospodarowania odpadami (Dz. U ), organy administracji nie powinny udostępniać ww. dokumentów. W związku z powyższym autorzy niniejszej publikacji zebrali dane z województw, które umożliwiły wgląd w informacje o odpadach powstających na ich terenie. Z 16 województw uzyskano pełne dane z roku sprawozdawczego 2002 z 3 województw, oraz z roku sprawozdawczego 2003 z 7 województw, pozostałe województwa nie udzieliły wglądu w prowadzone bazy danych. Odpadowe oleje mineralne, oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce oraz różnego rodzaju spożywcze odpady tłuszczowe są wyszczególnione w Katalogu Odpadów (Dz.U nr 112 z 2001, poz. 1206) ) łącznie z odpowiadającymi im kodami. Z Katalogu Odpadów korzystają w swoich raportach przedsiębiorcy, klasyfikując wytwarzane odpady do odpowiedniej grupy, podgrupy i rodzaju. Pierwsze dwie cyfry kodu w Katalogu Odpadów oznaczają grupę i odwołują się do miejsca powstania odpadu, drugie dwie cyfry wskazują podgrupę, a dwie ostatnie rodzaj odpadu. Zgodnie z powyższymi oznaczeniami odpady tłuszczowe i olejowe można znaleźć w następujących grupach: 2, 13, 19, 20. Tłuszcze zwierzęce nie są wyszczególnione w Katalogu Odpadów wprost, stanowią część niektórych rodzajów odpadów grupy 2 - odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności ( odpadowa tkanka zwierzęca, odpadowa tkanka zwierzęca, *- odpadowa tkanka zwierzęca wskazująca właściwości niebezpieczne). Odpadowe oleje roślinne, w tym oleje posmażalnicze znajdują się w grupie 2 ( odpady poekstrakcyjne, surowce i produkty nie nadające się do spożycia i przetwórstwa, nieprzydatne do wykorzystania tłuszcze spożywcze) oraz w grupie 19 - odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów z oczyszczalni ścieków oraz uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych ( tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda zawierające jedynie oleje jadalne i tłuszcze, * -

3 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) 71 tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda inne niż wymienione w ). Ponadto oleje mineralne znajdują się w grupie 13 - oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12, 19). Jak wynika z powyższego niektóre grupy odpadów są tak szerokie, że oprócz np. tłuszczów zwierzęcych mogą zawierać cały szereg innych odpadów, co znacznie utrudnia oszacowanie rzeczywistej ilości tłuszczów w danej grupie. Jedynie w grupie 20 (odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie) znajdują się wymienione wprost oleje i tłuszcze jadalne ( ) i oleje i tłuszcze inne niż wymienione w ( *). Równocześnie należy zaznaczyć, że zakłady produkcyjne nie kwalifikują swoich odpadów do grupy 20 (kwalifikację odpadów tłuszczowych do grupy 20 stwierdzono w jednym przypadku na kilka tysięcy przeanalizowanych raportów). W związku z powyższym w dalszych analizach grupa 20 zostanie pominięta. 2. Ilości odpadów tłuszczowych i olejowych w Polsce W wyniku poszukiwania informacji nt. ilości wytwarzanych odpadów tłuszczowych i olejowych uzyskano pełne dane z terenu 6 województw. Są one zamieszczone sumarycznie w tabeli Tabela 2.1. Ilości odpadów z grup 2, 13, 19 wytwarzanych w latach w wybranych województwach Województwo Ilość wytwarzanych odpadów tłuszczowych i olejowych [Mg/rok] Rok sprawozdawczy 2002 Rok sprawozdawczy 2003 gr. odpadów wg katalogu odp. gr. odpadów wg katalogu odp Suma Suma Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Suma: Szacunek:

4 72 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) Przedstawione ilości odzwierciedlają dane przekazane w postaci raportów urzędom marszałkowskim. W trakcie analizowania danych z poszczególnych przedsiębiorstw natknięto się na szereg szczegółów, które mogą wskazywać na duży margines niepewności przy traktowaniu ich jako wielkości rzeczywiście wyprodukowanych odpadów tłuszczowych. Natknięto się na przykład na przypadki rażących różnic (rzędu 100 razy) pomiędzy produkcją odpadów tłuszczów posmażalniczych w restauracjach sieciowych w dwóch kolejnych latach funkcjonowania czy też różnic pomiędzy restauracjami tego samego typu o podobnych obrotach. Obserwacja praktyki postępowania z danymi w Urzędach Marszałkowskich wskazuje na brak kontroli i weryfikacji składanych raportów. Wielkości przedstawione w tabeli 2.1. należy więc traktować jako wielkości przybliżone. Z ankiet wysłanych do 120 kluczowych przedsiębiorstw mających potencjalnie duże ilości odpadów tłuszczowych otrzymano zaledwie 25 odpowiedzi. Nie można na podstawie tych danych wnioskować o całkowitej ilości odpadów tego typu wytwarzanych przez polski przemysł. We wszystkich otrzymanych ankietach ani razu nie stwierdzono jakiejkolwiek uwagi o problemach z utylizacją tuszów odpadowych. Przeciwnie zawsze ich utylizacja odbywała się bezkosztowo, a wręcz w kilku przypadkach było źródłem poważanych wpływów. Zebrane dane w żadnen sposób nie wskazują na występowanie problemu z utylizacja odpadów tłuszczowych i na konieczność podjęcia intensywnych działań w tym zakresie. 3. Tłuszcze zwierzęce Odpady tłuszczów spożywczych pochodzą z dwóch niezależnych strumieni: z procesów przetwarzania produktów zwierzęcych i roślinnych. W Polsce w ubojniach powstaje ok Mg/rok odpadów. W tym odpadowych tłuszczów zwierzęcych na cele techniczne znajduje się ok Mg/rok (wartość ta może sięgać nawet do Mg/rok). Około % masy zwierzęcia stanowi tłuszcz, który można przeznaczyć do bezpośredniej utylizacji i jest on pozyskiwany w ubojniach. Niezależnie od ubojni ok Mg/rok tłuszczów zwierzęcych pochodzi z padłych zwierząt z gospodarstw rolniczych. Tłuszcz pozyskuje się nawet z kości zwierząt w postaci szpiku. Z ubojni część tłuszczu trafia do wytapialni, mięso zwierząt trafia do masarni wraz z pozostałą częścią tłuszczu w postaci słoniny. Do masarni trafiają również półtusze z importu, te jednak nie zawierają tłuszczu lub są to ilości znikome. Tłuszcz, który trafia do masarni (ok Mg/rok) może zostać przetopiony na miejscu lub jest przekazywany do wytapialni (ok Mg/rok) lub przejmowany jest przez pośrednika (ok Mg/rok). Podczas procesu wytapiania uzysk z surowego sadła wynosi ok. 80%. Na rynku polskim znajduje się również tłuszcz zwierzęcy z Białorusi i Słowacji w ilości Mg/rok. W zależności od cen skupu tłuszczu może on być przetrzymywany w głębokiej chłodni (-20 oc) i wprowadzany na rynek w postaci słoniny (tłuszczu spożywczego) lub tłuszczu technicznego (utylizacyjnego) w korzystnym dla sprzedającego momencie. Ilości tłuszczów zwierzęcych na rynku i ich ceny są zmienne. Gdy tanieje zboże cena żywca wzrasta, wówczas rośnie wykorzystanie tłuszczów do celów spożywczych - w

5 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) 73 wędlinach. Wtedy cena słoniny automatycznie rośnie (przykładowo w roku 2003 z 1 zł/kg do 5-6 zł/kg). Można przyjąć, że w Polsce czystego przetworzonego tłuszczu zwierzęcego powstaje ok Mg/rok. Z tego Mg/rok dostępne jest na rynku. Jakość tłuszczów zwierzęcych ocenia się na podstawie barwy i liczby kwasowej. Przyjmuje się, że: liczba kwasowa niska (od 1-8) oznacza I klasę, liczba kwasowa wysoka (od 8-12) oznacza II klasę, liczba kwasowa bardzo wysoka (od 12-20) oznacza III klasę jakości. Ceny tłuszczów zwierzęcych ustalane są co kwartał. Cena tłuszczu zwierzęcego II klasy w latach wynosiła średnio 1.20 zł/kg, w roku zł/kg. Przewiduje się, że w latach ceny tłuszczu zwierzęcego będą oscylowały wokół 1.80 zł/kg. Szczegółowe dane na temat cen tłuszczów w roku 2002 i 2003 przedstawiono w tabeli 3.1 Tabela Ceny tłuszczów zwierzęcych w latach 2002 i Pochodzenie Tłuszcz wołowy/wieprzowy Klasa I II III Liczba kwasowa Cena, zł/kg w roku ,80 1,55 1,45 Cena, zł/kg w roku ,20 1,80 1,70 Czarne tłuszcze utylizacyjne o liczbie kwasowej ok. 30 stosowane są jako dodatek do pasz, a ich cena w roku 2004 wynosi ok zł/kg. Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz szacowana ilość odpadowych tłuszczów zwierzęcych w Polsce jest na poziomie Mg/rok. 4. Tłuszcze roślinne i porafinacyjne kwasy tłuszczowe Tłuszcze roślinne są naturalnymi tłuszczami o przeznaczeniu spożywczym lub technicznym. W Polsce tłuszcze roślinne produkowane są głównie na bazie rzepaku i w mniejszej części na bazie lnu, natomiast olej słonecznikowy stanowi ilości marginalne. Z jednego hektara można otrzymać ok. 6 Mg rzepaku. Produkcja rzepaku w Polsce wynosi ok Mg/rok, a lnu produkuje ok Mg/rok. Równocześnie obrót rzepakiem z zagranicą zarówno eksport jak i import utrzymuje się na stałym poziomie Mg/rok rzepaku i nie ma wpływu na zmiany produkcji oleju w Polsce. Z rzepaku można uzyskać ok. 32% oleju. Oznacza to, że produkcja oleju rzepakowego w Polsce wynosi Mg/rok. Największy rodzimy zakład olejarski, który znajduje się w Szamotułach produkuje rocznie ok Mg/rok oleju rzepakowego. Przemysł spożywczy, gastronomiczny i gospodarstwa domowe zakupują od producentów Mg/rok oleju, z tego całkowicie wykorzystują 90 %, a pozostałe 10 % czyli Mg/rok to tłuszcz roślinny odpadowy. Z tego tylko Mg/rok roślinnego spożywczego

6 74 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) tłuszczu odpadowego trafia do określonych odbiorców na polskim rynku. Z tej wartości ok % pochodzi z firm gastronomicznych Mc Donalds, które wytwarzają ok Mg/rok olei posmażalniczych. Z czyszczenia maszyn po produkcji chipsów uzyskuje się 48 Mg/rok olejów odpadowych. Szacuje się, że z firm gastronomicznych KFC i Pizza Hut do strumienia roślinnych olei odpadowych trafia ok. 200 Mg/rok. Ok Mg/rok odpadowych tłuszczów spożywczych nie trafia do określonych podmiotów gospodarczych na rynku lecz jest spalana, trafia do paszarni lub po prostu trafia do ścieków. Oleje posmażalnicze stanowić mogą dobry materiał surowcowy do wytwarzania np. biopaliw. Struktura ich wytwarzania jest niestety bardzo rozproszona, z czego wynikają problemy z organizacją systemu ich zbiórki. W zasadzie tylko duża sieciowa gastronomia może być traktowana jako wiarygodne ich źródło - co w znacznym stopniu zaniża ogólny wolumen bazy surowcowej w odniesieniu do tej grupy odpadów. Olej rzepakowy ma wykorzystanie nie tylko w przemyśle spożywczym, czy gastronomicznym, ale również paliwowym. Ok Mg/rok oleju wykorzystuje się jako dodatek do oleju mineralnego do produkcji biodiesel a. Ceny odpadowych roślinnych tłuszczów posmażalniczych wynosiły: w 2003 roku: 1 zł/kg w 2004 roku ~0,80 zł/kg + koszt transportu Ceny oleju rzepakowego przedstawia tabela 4.1. Tabela Ceny oleju rzepakowego Rok 2003/ /05 Cena oleju rzepakowego 3,00 2,65 rafinowanego, zł/kg Cena oleju rzepakowego tłoczonego na zimno, zł/kg 2,80 2,45 Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz szacowana ilość odpadowych tłuszczów roślinnych w Polsce jest na poziomie Mg/rok, w tym ok Mg/rok stanowią oleje posmażalnicze. Podczas produkcji oleju roślinnego ok. 5% masy oleju stanowią porafinacyjne kwasy tłuszczowe. Z powyższego wynika, że przyjmując produkcję oleju rzepakowego na poziomie Mg/rok, kwasów tłuszczowych powstaje ok Mg/rok. Zasadniczą część kwasów tłuszczowych przejmuje przemysł cukierniczo - piekarniczy, ponadto stosuje się je jako dodatek do pasz. Ceny kwasów tłuszczowych w latach wynosiły 1,5 zl/kg. Cena na rok 2005: 1,8 zł/kg (55 centów/litr). Szacowana ilość porafinacyjnych kwasów tłuszczowych w Polsce jest na poziomie Mg/rok.

7 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) Procesy wytwórcze tłuszczów odpadowych w Polsce Jak opisano powyżej odpadowe tłuszcze zwierzęce i roślinne powstają w szeregu procesów i instalacji związanych z produkcją spożywczą i w instalacjach przemysłowych. Schematy przepływów tych tłuszczów podano na schematach. Schemat przepływów tłuszczów zwierzęcych w Polsce przedstawiono na rys. 5.1., a tłuszczów posmażalniczych na rys. 5.2., natomiast schemat przepływów odpadów porafinacyjnych w Polsce przedstawiono na rys Rolnictwo Ubojnia Utylizacja bezpośrednia - skarmianie zwierząt futerkowych Masarnia Wytapialnia tłuszczu zlecenie wytopu tłuszczu Pośrednik Odbiorcy - przemysł kosmetyczny - zakłady produkcji pasz - przemysł paliwowy Rys Schemat przepływów strumieni tłuszczów zwierzęcych w Polsce

8 76 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) Rolnictwo Tłocznie Producenci oleju Gastronomia sieciowa Gastronomia Gosp. domowe Przemysł spożywczy Pośrednik olej posmażalniczy olej posmażalniczy olej posmażalniczy olej posmażalniczy Odbiorcy - przemysł kosmetyczny - zakłady produkcji pasz - przemysł paliwowy (biodiesel) Rys Schemat przepływów tłuszczów posmażalniczych w Polsce.

9 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) 77 Rolnictwo Tłocznie Producenci oleju kwasy tłuszczowe kwasy tłuszczowe Pośrednik kwasy tłuszczowe Odbiorcy - przemysł paliwowy - przemysł cukierniczo-piekarniczy - paszarnie Rys Schemat przepływów odpadów porafinacyjnych w Polsce.

10 78 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) 6. Podsumowanie W oparciu o dane z Urzędów Marszałkowskich uzupełnione o dane szacunkowe z tabeli 2.1. zestawiono sumy odpadowych tłuszczów zwierzęcych, olejów roślinnych, porafinacyjnych kwasów tłuszczowych oraz olejów mineralnych w roku 2002 i 2003 powstających w Polsce (tabela 6.1). Dane z tabeli 6.1 w odniesieniu do tłuszczów zwierzęcych stanowią tylko część (wskaźnik udziału tłuszczów przyjęto na poziomie 50%) całkowitej ilości odpadów zwierzęcych zestawionych w tabeli 2.1. Przyjęte założenie zwartości procentowej tłuszczu zwierzęcego w ogólnej masie odpadów zwierzęcych z grup , , * jest obarczone marginesem niepewności ze względu na niemożność przeprowadzenia ogólnopolskich analiz mających jednoznacznie zdeterminować ten wskaźnik. Tabela 6.1. Ilości wybranych odpadów w Polsce w latach Rok Odpadowe tłuszcze zwierzęce Mg/rok Oleje roślinne Mg/rok odpadowe Porafinacyjne Odpady kwasy tłuszczowe mineralnych Mg/rok Mg/rok Wnioski olejów Polska Produkuje znaczne ilości odpadów tłuszczowych które mogą być szacowane na 120 tys. Mg/rok rocznie, oleje odpadowe roślinne na Mg/rok w tym tłuszczy posmażalniczych, które są wytwarzane w sieciowej gastronomii, a więc możliwe do odzyskania Mg/rok, porafinacyjne kwasy tłuszczowe Mg/rok z tego możliwe do pozyskania około 7000 Mg/rok. Niestety dokładne dane na ten temat są niedostępne ze względu na niespójność polskich przepisów. Niespójność ta sprawia, że różnie interpretowane jest prawo do informacji na ten temat. W efekcie nie jest możliwe skompletowanie danych pochodzących z corocznych raportów przedsiębiorstw. Dodatkowo analiza danych od niektórych podmiotów wykazała, że przekazywane informacje co najmniej budzą wątpliwości co do ich rzetelności. Może to wynikać z nieznajomości przepisów, błędnej kwalifikacji odpadów do poszczególnych grup jak również z chęci ukrycia rzeczywistych przepływów tego surowca. Produkcja odpadów tłuszczowych w Polsce jest w bezpośredni sposób związana z produkcją surowca krajowego (wg danych GUS przepływy transgraniczne są niewielkie i np. W przypadku tłuszczy zwierzęcych wynoszą: import 92 tys. Mg/rok, eksport 222 tys. Mg/rok). Można więc założyć, że źródłem odpadów jest surowiec krajowy, a więc ich ilość powinna być skorelowana z ogólnym wolumenem produkcji krajowego surowca. Według GUS produkcja tłuszczu zwierzęcego w Polsce wynosi 339 tys. Mg/rok - a więc szacowana ilość tłuszczu odpadowego tys Mg/rok jest prawdopodobna. Pozostała część jest albo konsumowana albo nie jest możliwa do odzyskania bądź zbiórki. Produkcja roślin oleistych wg GUS jest w Polsce na

11 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005) 79 poziomie 968 tys. Mg/rok, wg przeprowadzonych obliczeń i szacunków 14 tys. Mg/rok to tłuszcze roślinne odpadowe - w tym tłuszcze posmażalnicze stanowią Mg/rok. Dane pochodzące bezpośrednio od przedsiębiorstw są wielce wyrywkowe i nie pozwalają na opracowanie całościowego obrazu gospodarki tłuszczami w Polsce. Największym potencjalnym źródłem odpadowych tłuszczów są zakłady mięsne. Ważną role na rynku pełnią pośrednicy handlu tłuszczem, którzy oferują w zasadzie nieograniczone usługi w kupnie i sprzedaży każdego rodzaju tego surowca. Ilości produkowanych paliw w Polsce wskazują, że w przyszłości będzie duże zapotrzebowanie na biododatki co spowoduje duże zapotrzebowanie na różnego rodzaju tłuszcze. Z drugiej strony w związku z powyższym można oczekiwać wzrostu cen surowca. W Polsce każda wytworzona ilość odpadów tłuszczowych znajduje nabywców. Istnieje cena rynkowa równowagowa na wszystkie rodzaje analizowanych odpadów tłuszczowych. Z zebranych informacji wynika, że odpady tłuszczowe były źródłem przychodu dla ich wytwórców. Zasoby surowca można traktować jako w zasadzie nieograniczone ze względu na liberalizację celną związaną z integracją europejską. Jakiekolwiek analizy ekonomiczne utylizacji tłuszczy odpadowych powinny traktować tłuszcze odpadowe nie jako bezwartościowy odpad lecz jako produkt, który posiada określoną cenę rynkową.

12 80 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 2(2005)