9Dz. U. Nr 164 poz ze zm.

Transkrypt

1 Opinia dotycząca projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego. Na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym 1 projektuje się rozporządzenie w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego. Przedmiotem rozporządzenia ma być określenie: a) medycznych czynności ratunkowych, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego samodzielnie lub pod kontrolą lekarza systemu; 2) świadczeń zdrowotnych innych niż czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego samodzielnie lub na zlecenie. Do 1 stycznia 2016 r. obowiązywały przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowego zakresu medycznych czynności ratunkowych, które mogą być podejmowane przez ratownika medycznego 2 Utraciło ono moc w związku ze zmianą ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym art. 11. W ust. 4 wskazanego artykułu wprowadzono przepis, zgodnie z którym rozszerzono możliwość wykonywania zawodu przez ratownika medycznego nie tylko w jednostkach systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM), ale również poza nim m.in. w podmiotach leczniczych nieposiadających zespołu ratownictwa medycznego czy szpitalnego oddziału ratunkowego. Oznacza to, że ratownicy medyczni mogą być zatrudniani we wszystkich podmiotach leczniczych, gdzie zaistnieje potrzeba wykonywania przez nich świadczeń zdrowotnych (innych niż medyczne czynności ratunkowe) do których zostaną upoważnieni na podstawie projektowanego rozporządzenia. Zakres takich świadczeń zdrowotnych określa załącznik nr 4 3 oraz załącznik nr 5 4 projektowanego rozporządzenia. W uzasadnieniu rozporządzenia projektodawca wyraźnie wskazał, że rozszerzenie zakresu podmiotów leczniczych, których ratownicy medyczni będą mogli wykonywać zawód może stanowić uzupełnienie braku wystarczającej liczby pielęgniarek. Tym samym ratownicy medyczni mają stać się grupą zawodową, która wypełni braki kadrowe personelu pielęgniarskiego. Powszechnie wiadomym jest, że liczba ratowników medycznych w Polsce jest zbyt wysoka. Ponad 14 tysięcy ratowników medycznych to zbyt dużo jak na dotychczasowe ( do grudnia 2015 r. kiedy zmieniono ustawę o PRM) potrzeby systemu PRM. Wprowadzenie w 2004 r. nowego zawodu ratownik medyczny - oraz swobody kształcenia w tym kierunku (głownie przez szkoły prywatne) 1Dz. U. z 2013 r. poz. 757 ze zm; cyt. jako PRM 2Dz. U. z 2007 r. Nr 4, poz. 33 ze zm. 3Świadczenia zdrowotne inne niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane samodzielnie przez ratownika medycznego w podmiotach leczniczych. 4Świadczenia zdrowotne inne niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego za zlecenie.

2 przyczyniło się do wzrostu tej grupy pracowników ponad potrzeby 5. Z drugiej strony narastające niedobory kadrowe pielęgniarek przy jednoczesnych żądaniach w zakresie ukształtowania godziwego poziomu wynagradzania w tej grupie zawodowej wpłynęły na decyzje w zakresie zmian ustawowych. Stąd też zrozumiałe są zmiany w ustawie o PRM, które doprowadziły do tzw. otwarcia zawodu ratownika medycznego. W art. 11 ust. 1 określającym na czym polega wykonywanie zawodu ratownika medycznego w 2015 r. dodano określenie w szczególności. Tym samym z zamkniętego katalogu zadań opierającego się głównie na działaniach w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego uczyniono katalog otwarty. Wskazano w punkcie pierwszym, że zadaniem zawodowym jest udzielanie świadczeń zdrowotnych, w tym medycznych czynności ratunkowych udzielanych samodzielnie lub pod nadzorem lekarza. Tym samym rozszerzono istotę zadań ratownika medycznego i usankcjonowano praktykę jaka była realizowana w wielu podmiotach leczniczych. 6 Zmianie zatem uległa istota zawodu ratownika medycznego już nie jest to jedynie zawód powołany do ratunkowych działań w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, realizowanych przez jednostki systemu. Stworzono możliwość pracy ratownika medycznego w charakterze pielęgniarki (pielęgniarza). Projektowane rozporządzenie stanowi jedynie uszczegółowienie przyjętych rozwiązań ustawowych poprzez wskazanie zakresu świadczeń zdrowotnych, które mogą być wykonywane przez ratownika medycznego w podmiocie leczniczym. W związku z powyższym powstaje wiele wątpliwości dotyczących udzielania świadczeń zdrowotnych określonych w projektowanym rozporządzeniu. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich. 1. W rozporządzeniu wskazuje się (załącznik nr 4) na zakres świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane samodzielnie przez ratownika medycznego w podmiotach leczniczych. Nie oznacza to, że będziemy mieli do czynienia z zawodem samodzielnym (obok lekarza i pielęgniarki/ położnej). Nie wynika to z przyjętych rozwiązań ustawowych. Ratownik w systemie funkcjonowania podmiotów leczniczych 7 np. na oddziałach szpitalnych nie ma wyznaczonego ustawowo zakresu zadań samodzielnie podejmowanych i całkowicie autonomicznych (niezależnych od innych podmiotów). Trudno w tym przypadku, biorąc pod uwagę funkcjonujących poza nim lekarza i pielęgniarkę, wyznaczyć sferę, którą ratownik mógłby samodzielnie realizować i wypowiadać się jako fachowiec w konkretnych sprawach. W ustawie o zawodzie pielęgniarki i położnej 8 w art. 4 ust.1 pkt 4 czytamy, że wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych. Owszem, w kolejnym punkcie wskazano na realizację zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji co jednak nie przekreśla istoty samodzielności tego zawodu. Natomiast w art. 11 ust. 6 ustawy o PRM czytamy, jedynie że ratownik medyczny, w ramach udzielania świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, wykonuje zlecenia określone w dokumentacji medycznej. Nie zakreślono zatem w ustawie o PRM zakresu samodzielności ratowników medycznych. Wykonując czynności bez względu na to czy samodzielnie czy na zlecenie lekarza nie wykonuje on czynności charakterystycznych, za które ponosi wyłączną odpowiedzialność w procesie leczenia. Będą to jedynie czynności przynależne pielęgniarce czy lekarzowi lub ewentualnie innym pracownikom medycznym. Należy się zatem zastanowić czy to będzie ratownik na oddziale szpitalnym wykonujący określone czynności pielęgniarskie (do których jest uprawniony), czy też będą oni zatrudniani na stanowisku pielęgniarki. W systemie organizacji opieki medycznej (poza systemem PRM) nie 5Zob. Ratownik medyczny czy pielęgniarka? źródło: 6Monitorowane to było przez Okręgowe Izby Pielęgniarek i Położnych, także wielokrotnie zgłaszane do Ministerstwa Zdrowia. Wskazywano, że ratownicy medyczni zatrudniani są najczęściej w oddziałach szpitalnych: anestezjologii i intensywnej opieki, opieki kardiologicznej, psychiatrycznych, pediatrycznych, chirurgii, oddziałach internistycznych. 7nieposiadających zespołu ratownictwa medycznego czy szpitalnego oddziału ratunkowego 8Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. Dz. U. Nr 174 poz ze zm.

3 przewidziano ratowników medycznych. Brakuje w tym zakresie procedur i standaryzacji świadczeń. 2. Biorąc pod uwagę cytowany już fragment uzasadnienia rozporządzenia, zgodnie z którym możliwość zatrudnienia ratowników medycznych może stanowić antidotum na brak wystarczającej liczby pielęgniarek, powstaje pytanie w jaki sposób ratownicy mogą je zastąpić. Skoro uprawnia się ich wyłącznie do wykonywania określonych świadczeń, to nie mogą w pełni zastąpić pielęgniarki przy wszystkich czynnościach nie będących czynnościami ratunkowymi (np. na oddziale szpitalnym). Zgodnie z ustawą o zawodzie pielęgniarki i położnej do zakresu świadczeń zdrowotnych udzielanych przez pielęgniarki należy m.in. rozpoznawanie problemów pielęgnacyjnych oraz planowanie i sprawowanie opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem. Tym samym powstaje problem w zakresie możliwości zastąpienia pielęgniarki przez ratownika medycznego w tym zakresie. Nie będzie możliwe bowiem całkowite zastąpienie pielęgniarki na jej stanowisku pracy. W przypadku konieczności sprawowania pielęgnacji nad pacjentem praca ratownika będzie musiała być dodatkowo dublowana przez pracę pielęgniarki. Pielęgnacja pacjenta nie będzie mogła stanowić przedmiotu pracy ratowników medycznych. 3. Zauważyć należy, że wskazane rozporządzenie wskazuje jedynie określone świadczenia zdrowotne enumeratywnie wskazane w załącznikach do projektu rozporządzenia. Oznacza to, że wykonywanie innych świadczeń przez ratownika medycznego, czy podanie innych leków niż wskazane będzie niezgodne z przepisami prawa. Udzielanie takich świadczeń podlega odpowiedzialności karnej. Stanowi o tym ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej. Decydującą przesłanką w zakresie wykonywania zawodu pielęgniarki jest prawo wykonywania zawodu. Stąd też ratownikowi medycznemu, zastępującego na stanowisku pielęgniarkę we wszystkich czynnościach jej przynależnych grozi odpowiedzialność karna (kara grzywny). Karze grzywny lub ograniczenia wolności podlega także ten, kto zatrudnia do udzielania świadczeń zdrowotnych osobę nieposiadającą prawa wykonywania zawodu wymaganego do udzielenia takich świadczeń. 4. W ustawie o PRM, w art. 11 ust. 11 czytamy, że minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy zakres: 1) medycznych czynności ratunkowych, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego samodzielnie lub pod nadzorem lekarza systemu, 2) świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego samodzielnie lub na zlecenie kierując się zakresem wiedzy i umiejętności nabytych w ramach kształcenia przed - i podyplomowego. Biorąc przesłankę dotyczącą wiedzy i umiejętności należy wskazać, że umożliwienie ratownikowi medycznemu pracy poza systemem PRM nie przystaje do przyjętego sytemu kształcenia. Tym samym nie są oni przygotowani do świadczenia pracy w warunkach np. długotrwałej opieki szpitalnej na OIOM. Biorąc pod uwagę ratowników medycznych legitymujących się ukończeniem studiów pierwszego stopnia ( 3 letnie licencjacki) ich system kształcenia zorganizowany jest w oparciu o Standardy Kształcenia dla kierunku studiów: Ratownictwo medyczne określone w rozporządzeniu MNiSW z 12 lipca 2007 r. w sprawie kierunków kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki. 9 Biorąc pod uwagę grupę treści kierunkowych oraz zakres praktyk zawodowych ratownicy medyczni są 9Dz. U. Nr 164 poz ze zm.

4 kształceni wyłącznie w zakresie umiejętności z zakresu nauk medycznych w szczególności medycznych czynności ratunkowych wykonywanych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego u dorosłych i dzieci, niezależnie od ich przyczyny. Zatem ich umiejętności dotyczą jedynie określonego stanu pacjenta oraz określonego momentu niesienia pomocy tzw. przedszpitalnego. Tym samym w podmiotach leczniczych, gdzie nie mamy do czynienia ze stanami nagłego zagrożenia zdrowotnego ratownicy medyczni nie mają kompetencji do wykonywania pracy. 5. Zgodnie z art. 11 ust. 7 ustawy o PRM ratownik medyczny dokumentuje świadczenia zdrowotne udzielane w ramach realizacji zadań, o których mowa w ust. 3 pkt 2 10 w karcie indywidualnej ratownika medycznego. Wyłączono z takiego obowiązku dokumentowania świadczeń zdrowotnych podmioty lecznicze. Powstaje zatem pytanie o zakres dokumentacji jaką ratownik medyczny będzie prowadził. Czy będzie to dokumentacja, którą prowadzą pielęgniarki księga raportów pielęgniarskich, karta indywidualnej opieki pielęgniarskiej. Przepisy prawa w tym zakresie nie zostały dostosowane. 6. Jak wskazano wyżej wykonując świadczenia zdrowotne pielęgniarki muszą posiadać prawo wykonywania zawodu. Są zrzeszone w samorządzie zawodowym, który sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Członkowie samorządu podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki zawodowej lub przepisów dotyczących wykonywania zawodu. Zatem pielęgniarki wykonując pracę w podmiotach leczniczych ponoszą odpowiedzialność pracowniczą, ale także zawodową. W tym ostatnim przypadku samorząd może w skrajnych przypadkach nałożyć karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu na okres od 6 miesięcy do 2 lat; zawiesić prawo wykonywania zawodu na okres od 1 roku do 5 lat czy też pozbawić prawa wykonywania zawodu. Ratownicy medyczni nie podlegają odpowiedzialności zawodowej. W przypadku nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych przy udzielaniu takich samych świadczeń zdrowotnych ratownik medyczny nie podlega innej odpowiedzialności jak wyłącznie pracownicza. W tym przypadku ratownik i pielęgniarka poniosą różne sankcje. Ratownikowi nie grozi sankcja pozbawiania prawa wykonywania zawodu czy też zawieszenia. W przypadku naruszenia obowiązków w zakresie należytego wykonywania zawodu pracownicy wykonujący takie same czynności (świadczenia zdrowotne) będą nierówno traktowani. 7. W kontekście regulacji projektu rozporządzenia należy wskazać także na standardy udzielanych świadczeń zdrowotnych. Biorąc pod uwagę ich zakres można odnieść się do pracy na oddziałach anestezjologii i intensywnej opieki medycznej. Zatrudniony na takim oddziale może być ratownik medyczny absolwent dwuletniej letniej szkoły policealnej 10. Pielęgniarka natomiast musi się legitymować ukończeniem studiów (licencjackich, magisterskich lub pomostowych). Świadczenia zdrowotne leżące w zakresie uprawnień ratowników medycznych (m.in. wykonywania dojścia doszpikowego, wykonywania intubacji dotchawiczej, podjęcie i prowadzenie resuscytacji) pielęgniarka z wykształceniem wyższym może wykonywać po ukończeniu specjalizacji szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki. 10By zostać uczniem szkoły policealnej nie trzeba mieć zdanej matury, wystarczy ukończona szkoła średnia.

5 Projektowane rozporządzenie opiniujemy negatywnie. Przepisy mają wskazywać zakres czynności jakie będą mogli wykonywać ratownicy medyczni poza systemem Państwowego Ratownictwa Medycznego. Projektodawca przyjął rozwiązanie doraźne, mające stanowić rozwiązanie problemu niedoboru pielęgniarek. Wraz z proponowanymi rozwiązaniami nie idzie jednak uporządkowanie systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Wprowadza się nową grupę zawodową i wskazuje się jedynie czynności do wykonywania których są uprawnieni jego przedstawiciele. Tym samym obniża się poziom wymagań związanych z udzieleniem świadczeń zdrowotnych wbrew standardom Unii Europejskiej. Od pielęgniarek wymaga się permanentnego podnoszenia kwalifikacji zawodowych odbywania kursów zawodowych, zdobywania specjalizacji, wskazuje się, że winny być przygotowane do pracy na każdym odcinku, pociąga się do odpowiedzialności w przypadku naruszenia jakichkolwiek obowiązków. Jednocześnie obchodzi się te wymagania poprzez umożliwienie zatrudnienia obok nich ratowników medycznych, którzy nie mają określonych standardów pracy i nie podlegają odpowiedzialności za naruszenie zasad wykonywania zawodu. Co prawda wskazuje się w rozporządzeniu czynności jakie będą mogli wykonywać jednakże wszyscy zdają sobie sprawę, że rzeczywistość będzie wyglądała inaczej ratownicy w pełni będą zastępowali pielęgniarki na stanowiskach pracy.