Organizacja obozu rodzinnego dla Romów i Sinti tzw. Zigeunerlager
|
|
- Damian Urbaniak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 17 Generalnie rozkaz Himmlera uwzględniał wyjątki i wyłączenia, jednakże nie były one stosowane i na śmierć zostali skazani wszyscy, także byli żołnierze Wehrmachtu oraz romscy kombatanci z I wojny światowej, uhonorowani medalami za waleczność, o czym w swojej autobiografii wspomina Rudolf Höss: [ ] wytyczne, na podstawie których dokonano aresztowań, nie były dostatecznie precyzyjne. Poszczególne placówki policji kryminalnej różnie je interpretowały, na skutek czego doszło do aresztowania osób, które w żadnym przypadku nie powinny być zaliczane do kręgu internowanych. Niejednokrotnie aresztowano urlopowanych żołnierzy frontowych, posiadających wysokie odznaczenia, którzy byli wielokrotnie ranni, a których ojciec lub matka czy też dziadek itp. byli Cyganami lub cygańskimi mieszańcami. Był między nimi również jeden stary towarzysz partyjny, którego dziadek przywędrował do Lipska jako Cygan. On sam był właścicielem dużego przedsiębiorstwa w Lipsku, wielokrotnie odznaczonym orderami uczestnikiem wojny światowej. Była również między nimi studentka przywódczyni Związku Dziewcząt Niemieckich 20. Organizacja obozu rodzinnego dla Romów i Sinti tzw. Zigeunerlager Pierwszy transport z romskimi więźniami przybył do Zigeunerlager 26 lutego 1943 roku. Wówczas obóz był jeszcze w budowie i ci, których tam umieszczono, znaleźli się w wyjątkowo trudnych warunkach. Obóz był pierwszym spośród sześciu na terenie II odcinka budowlanego w Birkenau (BIIe). Powstał w sąsiedztwie utworzonego później obozu męskiego (BIId) i obozowego szpitala dla mężczyzn (BIIf). Od strony południowej stykał się z rampą, na której od maja 1944 roku esesmani przeprowadzali selekcje wśród deportowanych do Auschwitz Żydów 21. Przez środek Zigeunerlager przebiegała ulica. Po jej prawej stronie mieściły się baraki o numerach parzystych (2 do 32), a po lewej baraki z numerami nieparzystymi (1 do 31). W baraku numer 1 znajdował się magazyn żywnościowy, w baraku numer 2 mieściło się biuro zatrudnienia oraz kantyna, w baraku numer 3 zorganizowano magazyn z odzieżą więźniów. Barak numer 8 był siedzibą referatu politycznego do spraw więźniów Cyganów, którego szefem był SS-Rottenführer Pery Broad. W barakach o nu- 20 Autobiografia Rudolfa Hössa, s I. Strzelecka, Odcinki BII i BIII w Brzezince jako obozy męskie, familijne i przejściowe, [w:] W. Długoborski, F. Piper (red.), Auschwitz , t. I, s
2 18 Joanna Talewicz-Kwiatkowska merach 29 i 31 zorganizowano obozowy żłobek i przedszkole (Kindergarten). Szpital obozowy (Krankenbau) mieścił się początkowo w dwóch barakach 30 i 32, a wraz ze wzrostem zachorowalności wśród więźniów powiększył się o kolejne cztery 22. Warunki higieniczne były katastrofalne: brak wody, niesprawna kanalizacja. Jedynie w trzech barakach znajdowały się umywalnie, w dwóch ubikacje i tylko jeden pełnił funkcję łaźni sauny, w której były prysznice i dokonywano dezynfekcji oraz strzyżenia więźniów. Część pomieszczeń sauny zajmowała jedna z pracowni Josefa Mengele, gdzie przeprowadzał on badania antropometryczne na bliźniętach. Za bramą wejściową stały dwa baraki kuchnie 23. Na pomieszczenia mieszkalne przeznaczono drewniane baraki stajenne pierwotnie zaprojektowane jako stanowiska dla 52 koni. Zamiast okien posiadały w górnej części po obu stronach rząd świetlików, podłogę stanowiło gliniane klepisko. Ściany baraków zbudowane były z cienkich, źle dopasowanych desek, a dach, który był zarazem sufitem, tworzyła warstwa desek pokrytych papą. Do wnętrza prowadziły dwuskrzydłowe wrota. Barak podzielony był na osiemnaście przegród, z których pierwsze dwie od strony wejścia przeznaczone były dla blokowego oraz więźniów funkcyjnych. Przez całą długość baraku ciągnął się przewód kominowy, który dzielił go na dwie części. Po obu stronach ustawione były trzypiętrowe, drewniane prycze. Jedna lub dwie prycze (w zależności od liczby osób) służyły jednej rodzinie. W baraku, w którym mogło zamieszkać około czterystu osób, zdarzało się, że umieszczano dwa razy więcej więźniów. Przez drewniane nieocieplane ściany przenikało zimno, a przez szpary nieszczelnego dachu do wnętrza przedostawał się deszcz i śnieg. W barakach tych nie było żadnych pomieszczeń sanitarnych 24. O warunkach mieszkalnych w swojej relacji wspominał były więzień Zigeunerlager Franz Rosenbach: Nie było łóżek, tylko boksy, w których leżeliśmy stłoczeni jak śledzie. Nie było sienników, koc stanowił luksus, a w środku stał niby piec, w którym nigdy nie palono, wilgoć i zimno były prawie nie do wytrzymania APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 70, k , relacja Tadeusza Joachimowskiego; J. Dębski, J. Talewicz-Kwiatkowska, op. cit., s Ibidem, s I. Strzelecka, Budowa, rozbudowa oraz rozwój obozu i jego filii, [w:] W. Długoborski, F. Piper (red.), Auschwitz , t. I, s. 72; K. Smoleń, Nie wolno zapomnieć, s. 51; APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 13, k , relacja Tadeusza Joachimowskiego; ibidem, t. 15, k , relacja Tadeusza Śnieszko; relacja Elizabeth Guttenberger, [w:] Księga Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau, t. 2, München, London, New York, Paris 1993, s Relacja F. Rosenbacha, Inaczej wyobrażałem sobie Auschwitz, [w:] Wystarczyło urodzić się Cyganem, Pro Memoria, 1999, nr 10, s
3 19 Liczba Romów i Sinti osadzonych w Zigeunerlager Do KL Auschwitz przybywali Romowie i Sinti z całej Europy. Najliczniejszą grupą byli Romowie i Sinti z Austrii i Niemiec stanowili oni prawie dwie trzecie (ponad osób) spośród wszystkich deportowanych. Drugą pod względem liczebności grupą byli Romowie z Protektoratu Czech i Moraw (4500 osób), natomiast trzecią Romowie z okupowanej Polski (1300 osób). Do tej liczby należy dodać 1700 Romów z okręgu białostockiego, u których stwierdzono przypadki tyfusu plamistego, nie zarejestrowano ich jako więźniów obozu, lecz kilka dni po przybyciu zamordowano w komorach gazowych. Generalnie do końca 1943 roku do Zigeunerlager przywieziono osób, natomiast w 1944 roku 2207 osób 26. W tej liczbie było około 9500 dzieci do czternastego roku życia, a wśród nich blisko 380 urodzonych w obozie 27. Warunki życia i pracy w Zigeunerlager W Zigeunerlager, inaczej niż w pozostałych częściach obozu, nie rozdzielano rodzin kobiety, mężczyźni i dzieci przebywali razem. Nie odbierano im ubrań, pieniędzy, bagażu. Początkowo nie golono im głów. Nie nosili pasiaków, jedynie na ubraniach z lewej strony mieli naszyty kawałek płótna z czarnym trójkątem zwróconym podstawą do dołu w ten sposób w obozie oznaczano więźniów uznanych przez nazistów za aspołecznych (Asoziale). Z prawej strony trójkąta znajdowała się litera Z (pierwsza litera słowa Zigeuner) 28. Inne traktowanie Romów i Sinti w porównaniu z więźniami pozostałych części obozu miało stworzyć pozory internowania, a tym samym odwrócić uwagę od rzeczywistej eksterminacyjnej roli obozu 29. Poczucie bezsilności i brak wpływu na zmianę losu swojego i swoich bliskich powodowały, że szybko po przybyciu do obozu Romowie i Sinti tracili nadzieję, że kiedykolwiek z niego wyjdą. Śmierć towarzyszyła im codziennie. Ludzie umierali z powodu chorób, z wycieńczenia i z głodu. Rację żywnościową stanowił jeden bochenek chleba dla pięciu więźniów oraz 26 W. Długoborski, Zarys historii obozu dla Cyganów w Auschwitz-Birkenau, [w:] J. Parcer (red.), Księga Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz- Birkenau, t. I, London, New York, Paris 1993, s. 9; J. Ficowski, op. cit., s H. Kubica, Dzieci i młodzież w KL Auschwitz, [w:] W. Długoborski, F. Piper (red.), Auschwitz , t. II, s APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 95, k. 218, relacja Jerzego Adama Brandhubera. 29 Autobiografia Rudolfa Hössa, s. 88; Wspomnienia Pery Broada, s. 126; H. Kubica, Dzieci i młodzież, s. 186.
4 20 Joanna Talewicz-Kwiatkowska 1/4 łyżki marmolady dla jednej osoby, 1/4 litra herbaty oraz 1/4 litra zupy z brukwi. Przy podziale żywności dochodziło do kłótni, a nawet bójek 30. Każdego dnia Romowie musieli ustawiać się przed swoim blokiem do apelu wieczornego w celu ustalenia stanu liczbowego więźniów. Na apel byli zobowiązani stawić się wszyscy, bez względu na wiek i stan zdrowia. Zdarzało się, że gdy kogoś brakowało, więźniowie stali godzinami, znosząc upokorzenia i szykany ze strony esesmanów. Musieliśmy godzinami stać pod gołym niebem, bez względu na pogodę, w deszczu i śniegu, na wietrze i chłodzie, nie mając prawie nic na grzbiecie, a z nami małe dzieci. Dzieci padały jak muchy. My, Cyganie, mieliśmy przecież być wytrzebieni. Znęcano się nad nami. Musieliśmy często godzinami podskakiwać, padać w błoto. Cierpienia dzieci były straszne. Każdemu, kto miał jeszcze odrobinę serca, musiało to sprawiać ból [ ] wspomina Hermine Horvarth, była więźniarka Zigeunerlager 31. Podobnie jak więźniowie w innych częściach obozu, Romowie i Sinti z Zigeunerlager nawet za niewielkie uchybienia poddawani byli karom. Ćwiczenia nazywane sportem, podczas których musieli skakać w przysiadzie, toczyć się po ziemi lub w czasie biegu kręcić w kółko, jak również kara chłosty wykonywana publicznie na specjalnym koźle do bicia były dosyć częste. Do najcięższych form ukarania, nierzadko równoznacznych z karą śmierci, należało uwięzienie w bunkrze do stania, jak też skierowanie do karnej kompanii (Strafkompanie) 32. Na przykład 27 listopada 1943 roku do SK skierowano trzydziestu pięciu Romów (pięciu z nich zwolniono do obozu, pozostali zginęli między 27 listopada 1943 a 29 maja 1944 roku) 33. Zdarzało się również, że pijani esesmani wchodzili do baraków nocą, budzili śpiących więźniów, zmuszając ich do ustawiania się przed pryczami i bijąc kijami 34. Więźniowie z Zigeunerlager nie posiadali stałego zatrudnienia, zarówno mężczyźni, kobiety, jak i dzieci kierowani byli jednak co jakiś czas do prac porządkowych, budowy dróg, transportu materiałów budowlanych itp. Romowie i Sinti przebywający w obozie cygańskim, zanim do niego trafili, nie tworzyli jednorodnej społeczności. Pochodzili z różnych krajów, należeli do różnych, pod względem kulturowym i językowym, grup. Rudolf 30 Relacja Juliusa Hodosi, [w:] Księga Pamięci. Cyganie, s. 1506; Relacja Hermine Horvarth, [w:] Księga Pamięci, s Relacja H. Horvarth, [w:] Księga Pamięci. Cyganie, s K. Smoleń, Cyganie w KL Auschwitz-Birkenau, s D. Czech, Kalendarz wydarzeń, s. 568; APMA-B. Książka karnej kompanii, k K. Smoleń, Nie wolno zapomnieć, s. 51.
5 21 Höss w swojej autobiografii wspomina, że zwykle nie dostrzegał wśród Cyganów ponurych, pełnych nienawiści spojrzeń. Gdy się przychodziło do obozu, wychodzili natychmiast ze swoich baraków, grali na instrumentach, kazali dzieciom tańczyć, pokazywali swoje zwykłe sztuczki [ ]. Gdy się do nich mówiło, odpowiadały [dzieci przyp. aut.] swobodnie i ufnie, wypowiadały swoje różne życzenia. Miałem zawsze wrażenie, iż nie w pełni zdawały sobie sprawę ze swego uwięzienia 35. Ucieczki Romów i Sinti z KL Auschwitz Koszmar, w którym znaleźli się więźniowie, powodował, że wielu z nich próbowało uciec z obozu. Nie było to łatwe, bowiem teren był bardzo dobrze strzeżony i zabezpieczony. Pierwszym Romem, któremu udało się zbiec (zanim jeszcze powstał Zigeunerlager), był Vinzenz Daniel (numer obozowy 33804). Do obozu trafił transportem z Brna w kwietniu 1942 roku. Uciekł z komanda Buna-Werke 27 maja 1942 roku jednak jego dalsze losy są nieznane 36. Ucieczki, będące zwykle efektem spontanicznej decyzji związanej z wykorzystaniem sprzyjających okoliczności, najczęściej kończyły się tragicznie. Złapanych umieszczano zazwyczaj w obozowym areszcie w bloku 11 obozu macierzystego w celu przeprowadzenia śledztwa, po którym rozstrzeliwano pod Ścianą Straceń 37. Jeżeli więźnia zastrzelono podczas ucieczki, jego zwłoki ostentacyjnie i ku przestrodze przenoszono przez cały Zigeunerlager 38. Według zachowanej dokumentacji od 1941 (osadzenie pierwszych Romów i Sinti w KL Auschwitz) do 2 sierpnia 1944 roku (likwidacja obozu cygańskiego ) próbę ucieczki z KL Auschwitz podjęło trzydziestu ośmiu Romów i Sinti. Z tej liczby trzydziestu jeden więźniom ucieczka się nie powiodła, a o pozostałych siedmiu nie posiadamy informacji odnośnie ich dalszych losów, stąd można przypuszczać, że zakończyła się pomyślnie Autobiografia Rudolfa Hössa, s P. Setkiewicz, Z dziejów obozów IG Farben Werk Auschwitz , Oświęcim 2006, s J. Dębski, Ucieczki Romów z KL Auschwitz, Dialog-Pheniben, Oświęcim 2001, nr 1, s Relacja Marii Peter, [w:] Księga Pamięci. Cyganie, s ; APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 74, k , relacja Jana Češpivy. 39 J. Dębski, Ucieczki Romów, s. 12.
6 22 Joanna Talewicz-Kwiatkowska Warunki bytowe i zakres leczenia więźniów w szpitalu obozowym w Zigeunerlager Złe warunki higieniczne, brak odpowiedniego zakwaterowania i głód powodowały ciągły wzrost zachorowalności wśród Romów i Sinti. Stosunkowo szybko, bo już pod koniec marca 1943 roku, konieczne stało się zorganizowanie szpitala. Na ten cel przeznaczono początkowo dwa baraki o numerach: 30 gdzie przebywały kobiety i dzieci oraz 32 dla mężczyzn i chłopców. Wewnątrz baraku szpitalnego stały trzypiętrowe prycze, na każdym poziomie leżało od czterech do pięciu chorych, a w przypadku dużej liczby chorych nawet do ośmiu osób. Generalnie w całym baraku przebywało od czterystu do sześciuset chorych. Pacjenci szpitala nosili koszule bądź leżeli nago. Najczęściej chodzili boso, ponieważ brakowało drewniaków. Była więźniarka Hermine Horvarth tak wspomina pobyt w szpitalu: W Krankenbau leżeliśmy wszyscy jak nas Pan Bóg stworzył na pryczach; od dziewięciu do trzynastu osób na jednej pryczy. Całe posłanie stanowiły dwa koce, jeden zamiast siennika, drugi do przykrycia. Ponieważ nie było wtedy wody, często zdarzało się, że gorączkujący pili mocz 40. Lekarzem naczelnym w Zigeunerlager był dr Josef Mengele (SS-Lagerarzt). Natomiast personel stanowili lekarze więźniowie (głównie Polacy i Żydzi z Polski, Czech, Francji). Niejednokrotnie ryzykowali oni własne życie, by pomóc chorym, nielegalnie sprowadzając niezbędne leki z innych części obozu 41. Niestety, ich ilość była niewystarczająca, liczba chorych, a także liczba zgonów, rosła. Latem 1943 roku na skutek epidemii tyfusu plamistego postanowiono powiększyć szpital o kolejne cztery baraki (28, 26, 24, 22). Pierwsze przypadki zachorowania na tyfus stwierdzono wśród Romów i Sinti z Polski i Austrii przywiezionych do obozu w połowie maja 1943 roku. W dniu 25 maja chorych i podejrzanych o tyfus w liczbie 1035 wysłano do komory gazowej. W dokumentacji, na polecenie Mengele, wpisano zgon śmiercią naturalną, rozkładając daty na kilka następnych tygodni 42. Wysoką śmiertelność w obozie cygańskim, oprócz tyfusu plamistego, powodowała choroba głodowa. Objawami tego schorzenia były: biegunka, obrzęki twarzy i kończyn, stany zapalne skóry, niewydolność krąże- 40 Relacja H. Horvarth, [w:] Księga Pamięci. Cyganie, s H. Kubica, Tragiczny los najmłodszych romskich więźniów w Birkenau, Pro Memoria, 1999, nr 10, s D. Czech, Kalendarz wydarzeń, s. 426; APMA-B. Hauptbuch, t. I, s ; t. II, s
7 23 nia. Także epidemie świerzbu oraz gruźlica i zapalenia płuc powodowały wzrost liczby zgonów. Kiedy lekarze nie potrafili uporać się z przybierającymi różne formy chorobami, uciekali się do niekonwencjonalnych i przerażających metod. Jedną z nich było kąpanie chorych na świerzb w trzech cementowych wannach. W pierwszej z nich znajdowała się ciepła woda, w następnej roztwór siarczanu sodu, a w ostatniej roztwór kwasu solnego. Takie zabiegi powodowały niewyobrażalne cierpienia chorych 43. Co pewien czas Mengele zarządzał odwszenia. Wówczas prycze zmywano lizolem, a koce i sienniki oddawano do dezynfekcji, która zazwyczaj trwała kilka godzin. W tym czasie chorzy leżeli na ciągu kominowym lub na ziemi. Dla wielu chorych kończyło się to śmiercią 44. Latem 1943 roku w Zigeunerlager pojawiła się niezwykle rzadka choroba: noma (rak wodny). W miarę postępu procesu chorobowego następował ubytek w tkankach miękkich policzków, a w rezultacie obnażanie zębów, dziąseł i kości szczęk. Niemalże natychmiast po pojawieniu się noma w Zigeunerlager badania nad przyczynami tej mało znanej choroby i ewentualnymi metodami jej leczenia rozpoczął Josef Mengele. Na jego polecenie dzieci zapadające na noma były kwaterowane w baraku nr 22. Nadzór w nim sprawował więzień, światowej sławy pediatra z Uniwersytetu w Pradze, prof. Bertold Epstein, a asystował mu dermatolog dr Rudolf Vitek (w obozie Weisskopf). Zwłoki dzieci zmarłych na noma poddawano badaniom histopatologicznym. Wykonywano przy tym preparaty poszczególnych organów, a nawet konserwowano w słojach całe głowy, by następnie przekazać niemieckim instytutom medycznym, o czym w swojej relacji opowiedział Jan Češpiva zatrudniony jako lekarz w tzw. obozie cygańskim: Głowy martwych dzieci były preparowane dla SS-Medizinische Akademie, Graz. Wiem o tym, ponieważ adresowałem przesyłki. Głowy były wkładane do formaliny i przechowywane w krematorium II [ ] 45. Chore dzieci były często poddawane specjalnej kuracji zaordynowanej przez Mengele APMA-B. Proces Hössa, t. 2, k , relacja Alfreda Galewskiego; APMA- B. Zespół Oświadczenia, t. 80, k , relacja Antonína Absolona (w obozie Růžička); H. Kubica, Tragiczny los, s. 37; T. Szymański, D. Szymańska, T. Śnieszko, O szpitalu, s. 96; J. Ficowski, op. cit., s APMA-B. Proces Hössa, t. 2, k , relacja A. Galewskiego. 45 APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 74, k , relacja Jana Češpivy. 46 T. Szymański, Przypadki noma (rak wodny) w obozie cygańskim Oświęcim- Brzezinka, Przegląd Lekarski 1962, nr 1, s
8 24 Joanna Talewicz-Kwiatkowska Chodziło po prostu o stwierdzenie zależności rozwoju choroby od warunków bytowych i intensywności leczenia. U chorych tych po krótkim czasie obserwowało się zdecydowaną poprawę. Mengele robił tym chorym zdjęcia i osobiście interesował się ich stanem zdrowia. W odpowiednim momencie odbierano wybranej grupie chorych dietę specjalną, pozbawiając ich w ten sposób intensywnego odżywienia i skazując na wyżywienie obozowe. Pomimo kontynuowanego leczenia farmakologicznego następowało natychmiastowe pogorszenie. Najczęściej w takich przypadkach zabierano ze szpitala ich karty chorobowe, a chorych odprowadzano do Sauny, skąd nie wracali 47. wspominała była więźniarka Ludwika Wierzbicka, która pracowała w szpitalu w Zigeunerlager. Podczas wizyt na oddziale szpitalnym Mengele uwieczniał twarze cierpiących na noma, fotografując je. Ponadto na jego polecenie sporządzano portrety chorych w różnych stadiach rozwoju choroby, które malował czeski więzień Vladimir Zlamar 48. Josef Mengele w sposób szczególny interesował się bliźniętami jednojajowymi. Chcąc dowieść, że bliźnięta wychowywane razem zapadają na te same choroby, umieszczał dzieci w osobnym baraku i poddawał specjalnej diecie. Dokonywał również wymiennego przetaczania krwi między bliźniętami 49. Środki finansowe na te eksperymenty pochodziły z Instytutu im. Cesarza Wilhelma w Berlinie oraz od Niemieckich Towarzystw Naukowych (DFG) przy popierającej opinii laureata nagrody Nobla prof. Ferdynanda Sauerbrucha. Instytut im. Cesarza Wilhelma zajmował sie również badaniem mózgów dzieci romskich, wysyłanych przez Mengele 50. Także dzieci o różnym zabarwieniu tęczówki oka znalazły się w kręgu tych, którymi szczególnie interesował się lekarz. Dzieci uśmiercano, a następnie dokonywano wypreparowania gałek ocznych. Działania te były częścią projektu badawczego finansowanego przez Niemieckie Towarzystwo Naukowe 51. Szczególne okrucieństwo lekarza, poza jego eksperymentami, wiązało się z zakłamanym podejściem do najmłodszych romskich więźniów. Potrafił on zdobyć ich zaufanie i przyjaźń. Bawił się z nimi, przynosił cukierki, a dzieci nazywały go wujkiem lub tatusiem. Przed likwidacją Zigeunerlager w barakach nr 29 i 31 utworzył ogródek dla dzieci (Kindergarten), w którym umieszczono karuzelę. Miesiąc później Mengele znalazł się 47 APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 87, k , relacja Ludwiki Wierzbickiej. 48 I. Strzelecka, Eksperymenty, [w:] Auschwitz , t. II, s H. Kubica, Tragiczny los najmłodszych, s R. Rose, Przedmowa, [w:] Księga Pamięci, s W. Długoborski, Zarys historii obozu dla Cyganów, s. 9; H. Kubica, Tragiczny los najmłodszych, s. 40.
9 25 wśród esesmanów wysyłających pozostałych przy życiu Romów i Sinti na śmierć w komorach gazowych. Mengele wykonywał swoje zbrodnicze eksperymenty praktycznie każdego dnia. Ofiary do badań wybierał na podstawie kart ewidencyjnych znajdujących się w kancelarii obozowej. Zgodnie z jego wytycznymi lekarze więźniowie wykonywali dzieciom badania antropometryczne i serologiczne. Po zakończeniu badań uśmiercano je, a następnie dokonywano sekcji zwłok celem porównania poszczególnych organów. Dopełnieniem pseudonaukowej działalności Mengele były rysunki poszczególnych części ciała bliźniąt (głowy, małżowiny uszne, nosy, usta, ręce, nogi), które sporządzała polska więźniarka Janina Prażmowska, a także czeska Żydówka z getta Theresienstadt Dinah Gottliebova, która także malowała portrety Romów z różnych krajów 52. Likwidacja obozu rodzinnego dla Romów i Sinti Według relacji byłego więźnia Tadeusza Joachimowskiego akcję likwidacji Zigeunerlager władze obozowe zaplanowały na 16 maja 1944 roku. Wówczas to: [ ] około godziny [ ] przed obóz cygański zajechały samochody, z których wysiadła eskorta ok esesmanów uzbrojonych w karabiny maszynowe. Esesmani otoczyli baraki zamieszkałe przez Cyganów. Kilku esesmanów weszło do baraku mieszkalnego z okrzykiem los, los. W barakach panowała kompletna cisza. Zgromadzeni w nich Cyganie uzbrojeni w noże, łopaty, żelazo, łomy i kamienie oczekiwali na dalszy bieg wydarzeń. Z baraków nie wyszli. Wśród esesmanów zapanowała konsternacja. Wyszli z baraku. Po krótkiej naradzie udali się do Blockführerstube do komendanta akcji. Po pewnym okresie czasu usłyszałem gwizdek. Esesmani otaczający baraki zeszli ze swoich posterunków, wsiedli do samochodów i odjechali. Następnego dnia (17 maja 1943 roku) przyszedł Lagerführer [Georg Bonigut przyp. red.] i powiedział do mnie, że Cyganie są na razie uratowani. Polecił mi sporządzić spis Cyganów, którzy służyli w wojsku niemieckim, byli odznaczeni. Spis obejmował również rodziny tych Cyganów, a także rodziny tych, którzy w dalszym ciągu przebywali w wojsku H. Kubica, Tragiczny los najmłodszych, s. 39; I. Strzelecka, Eksperymenty, s. 269; APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 102, k , relacja Dinah Babbitt (w obozie Gottliebova). 53 APM-B. Zespół Oświadczenia, t. 13, k , relacja Tadeusza Joachimowskiego.
10 26 Joanna Talewicz-Kwiatkowska 23 maja do Auschwitz I przeprowadzono ponad 1500 Romów i Sinti: mężczyzn, kobiet i dzieci, których ulokowano w blokach 9 i 10. Dzień później, 24 maja, wysłano do obozów koncentracyjnych we Flossebürgu i Ravensbrück 226 Romów i Sinti (mężczyzn i kobiet). Ostateczna likwidacja Zigeunerlager nastąpiła w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku. 2 sierpnia około godziny 14 na wewnętrzną rampę kolejową w Birkenau podstawiono pociąg towarowy. Następnie przyprowadzono 1408 Romów i Sinti przebywających dotąd w Auschwitz I, którzy jako zdolni do pracy mieli być deportowani do obozów w Rzeszy. Wówczas przez druty ogrodzenia obozowego oddzielającego wyjeżdżających od przebywających jeszcze w obozie cygańskim Romów i Sinti [ ] następowały wstrząsające sceny pożegnania. Cyganie zaczęli rzucać się na druty [ ] o czym w swojej relacji pisał Tadeusz Joachimowski. Gdy do wagonów towarowych stojących na rampie kończono ładować Cyganów, wtedy z wrzaskiem wpadł do obozu cygańskiego dr Mengele i kazał funkcyjnym odejść od drutów, aby Cyganie mogli się pożegnać. Cała ta scena od chwili podstawienia pociągu na rampie aż do awantury dra Mengele była celowo i świetnie odegrana. Miała ona uspokoić pozostających w obozie Cyganów i przekonać ich o tym, że oni również zostaną wysłani do obozu pracy 54. Po odjeździe pociągu, co nastąpiło około godziny 19, w obozie cygańskim zarządzono Lagersperre (zakaz opuszczania bloków). Wcześniej na rozkaz Mengele więźniowie lekarze i pielęgniarze, którzy zatrudnieni byli w szpitalu w Zigeunerlager, zostali skierowani do karnej kampanii oraz do obozu męskiego (BIId). Pod obóz cygański przybyła grupa esesmanów, którzy polecili wszystkim Romom i Sinti wyjść z baraków i ustawić się w szeregach. Wówczas już wiedzieli, co ich czeka. Wszędzie rozlegał się krzyk i płacz. Ci, którzy próbowali ukryć się w barakach, natychmiast byli z nich wyprowadzani. Po apelu wieczornym ponad pozostałych w obozie cygańskim Romów i Sinti wywieziono samochodami ciężarowymi do komór gazowych, gdzie zostali zamordowani. Ciała pomordowanych spalono w pobliskich dołach spaleniskowych APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 13, k , relacja Tadeusza Joachimowskiego. 55 Liczba została określona na podstawie zachowanego raportu o stanie zatrudnienia więźniów z dnia 2 sierpnia 1944 roku (APMA-B. Akta wydziału zatrudnienia więźniów, sygn. AuII-3a/19a, k. 37). Wskazany raport dotyczył więźniów mężczyzn, a więc nie obejmuje kobiet oraz dzieci płci żeńskiej. 56 D. Czech, Kalendarz wydarzeń, s ; O szpitalu, s. 97; K. Smoleń, Nie wolno zapomnieć, s. 54.
11 27 Znamienna jest wypowiedź Rudolfa Hössa o wydarzeniach związanych z likwidacją Zigeunerlager: Nie było łatwo wprowadzić ich do komór. Ja sam tego nie widziałem, ale Schwarzhuber opowiadał mi, że żadna likwidacja Żydów nie była dotychczas tak ciężka [ ] 57. W KL Auschwitz II-Birkenau zginęło około Romów i Sinti z dwunastu krajów. Ten sam los spotkał ich w innych obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady. Zaznaczyć należy, że istnieją duże rozbieżności w oszacowaniu ogólnej liczby romskich ofiar wojny. Ze względu na fakt, iż większość Romów i Sinti zginęła w masowych egzekucjach (w ramach pozaobozowej eksterminacji), niezwykle trudno precyzyjnie określić liczbę ofiar. Na przykład: D. Kenrick, G. Puxon i Y. Bauer M. Gilbert w pracach opublikowanych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku oceniali, że zginęło około dwieście dwieście pięćdziesiąt tysięcy Romów i Sinti. Wiele lat później Angus Fraser podał, że według szacunkowych danych, które nie obejmują ofiar egzekucji wykonywanych w lasach, w czasie II wojny światowej mogło zginąć pół miliona, a nawet więcej europejskich Romów i Sinti 58. Ta sama liczba pojawiła się w pracach J. P. Liegeois i M. Stewarta. Zaś Ian Hancock, który przyjął najwyższe z szacunków, twierdził, że ofiar mogło być ponad milion. Pomimo tak dużych rozbieżności w literaturze przedmiotu, przyjmuje się, że podczas II wojny światowej zginęło około pół miliona Romów i Sinti 59. Pamięć o zagładzie Romów i Sinti Ludobójstwo Romów i Sinti z biegiem lat ulegało zapomnieniu. O ile nowo powstała Republika Federalna Niemiec stosunkowo szybko uznała żydowskie ofiary, o tyle ludobójstwo dokonane na Romach i Sinti było przez dziesiątki lat przemilczane, a osobom, które przeżyły koszmar wojny, nie przyznawano praw do odszkodowań. Nie bez znaczenia był brak wśród Romów i Sinti elity intelektualnej ludzi, którzy skutecznie mogliby walczyć o pamięć swoich pomordowanych współbraci. Temat zagłady Romów i Sinti po raz pierwszy podjął Jerzy Ficowski w swojej książce Cyganie na polskich drogach (1964, 1985). Na gruncie europejskim pionierami w tym temacie stali się Donald Kenrick i Grattan 57 Autobiografia Rudolfa Hössa, s A. Fraser, op. cit., s S. Kapralski, Dlaczego warto uczyć o zagładzie Romów, [w:] J. Ambrosiewicz- Jacobs, L. Hońdo (red.), Dlaczego należy uczyć o Holokauście?, Kraków 2005.
Muzeum Auschwitz-Birkenau
Muzeum Auschwitz-Birkenau W kwietniu 1940 roku na rozkaz naczelnego dowódcy SS Heinricha Himlera rozpoczęto budowę obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu - Zasolu, przy wykorzystaniu istniejących tam już
Bardziej szczegółowoW środę 1 października 2014r. wybraliśmy się na wycieczkę do Muzeum Stutthof w Sztutowie. Wzięło w niej udział razem około 55 uczniów z naszej klasy
W środę 1 października 2014r. wybraliśmy się na wycieczkę do Muzeum Stutthof w Sztutowie. Wzięło w niej udział razem około 55 uczniów z naszej klasy i klasy 3D, nasz wychowawca, nauczyciel historii pan
Bardziej szczegółowoCzas Cele Temat Metody Materiały
Aleksandra Kalisz, Instytut Historii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Konspekt dnia studyjnego w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau "Dyskryminacja, prześladowanie,
Bardziej szczegółowoSztutowo Muzeum Stutthof
Sztutowo Muzeum Stutthof Historia Pierwsi więźniowie przybyli do niemieckiego obozu pod Sztutowem 2 września 1939 r. Do 30 września 1941 r. obóz nosił nazwę "Zivillager Stutthof". Termin "KL Stutthof"
Bardziej szczegółowoAutor: Zuzanna Żukowska
Autor: Zuzanna Żukowska 2 października 2012 roku odbyła się wycieczka do byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof. Wzięły w niej udział klasy 3 d oraz 3 e. Zbiórka przed Gimnazjum nr 3 im. Jana
Bardziej szczegółowo8 grudnia 1941 roku do niemieckiego ośrodka zagłady w Kulmhof (Chełmno nad Nerem) przybył pierwszy transport więźniów.
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://www.pamiec.pl/pa/kalendarium-1/13081,8-grudnia-1941-roku-do-niemieckiego-osrodka-zaglady-w-kulmhof-chelmnonad-nerem-.html Wygenerowano: Wtorek, 5 lipca
Bardziej szczegółowoRÓŻNE ASPEKTY HISTORII KL AUSCHWITZ ARCHITEKTURA ZBRODNI SEMINARIUM AKADEMICKIE MIĘDZYNARODOWE CENTRUM EDUKACJI O AUSCHWITZ I HOLOKAUŚCIE PROGRAM
P a ń s t w o w e M u z e u m Auschwitz Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau ul. Więźniów Oświęcimia 20, 32-603 Oświęcim www.auschwitz.org Birkenau S t a t e M u s e u m RÓŻNE ASPEKTY HISTORII KL AUSCHWITZ
Bardziej szczegółowoZabytkowy Aron ha-kodesz w synagodze w Szczekocinach, b.d. [ze zbiorów AP w Kielcach].
Zabytkowy Aron ha-kodesz w synagodze w Szczekocinach, b.d. [ze zbiorów AP w Kielcach]. Chłopcy pochodzenia żydowskiego w Szydłowcu, b.d. [ze zbiorów IPN]. Mężczyzna ubrany w żydowski strój modlitewny,
Bardziej szczegółowoAgnieszka Daniłkiewicz studentka historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Wolontariat w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau
Agnieszka Daniłkiewicz studentka historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach Wolontariat w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau W 1939 r. zachodnie obszary Polski zostały wcielone do
Bardziej szczegółowoAuschwitz historia, pamięć i edukacja Nauczanie o Holokauście w autentycznym miejscu pamięci
DZIEŃ PIERWSZY Auschwitz historia, pamięć i edukacja Nauczanie o Holokauście w autentycznym miejscu pamięci Europejskie seminarium dla nauczycieli Kraków Auschwitz-Birkenau 7-13 października 2007 Niedziela,
Bardziej szczegółowo70. rocznica zakończenia II Wojny Światowej
70. rocznica zakończenia II Wojny Światowej, 11/05/2015 13:45, autor: Redakcja Bielawa Podobnie jak w całym kraju, tak i w Bielawie, 8 maja odbyły się obchody upamiętniające 70. rocznicę zakończenia II
Bardziej szczegółowoStalag VIII A. Projekt Europejskie Centrum Edukacyjno Kulturalne Zgorzelec Görlitz MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN etap 1
Stalag VIII A Międzynarodowy obóz jeńców wojennych dla podoficerów oraz szeregowych Projekt Europejskie Centrum Edukacyjno Kulturalne Zgorzelec Görlitz MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN etap 1 Stalag VIII A
Bardziej szczegółowoGeneza holocaustu. Przygotowywanie Żydów do wywozu do obozu zagłady
1 Geneza holocaustu W ramach Szkoły Dialogu nauczyciele z ZS-P w Dobrej znacznie wybiegają ponad podstawę programową i próbują uczniom przybliżyć dramat narodu żydowskiego podczas II wojny światowej. Szeroko
Bardziej szczegółowo_Karta pracy do biografii oraz materiałów źródłowych dotyczących Maksymiliana Marii Kolbego
_Karta pracy do biografii oraz materiałów źródłowych dotyczących Maksymiliana Marii Kolbego Magdalena Bogdan Ćwiczenie nr Przeczytaj biografię Maksymiliana Kolbego i uzupełnij zdania: Maksymilian Maria
Bardziej szczegółowoKATARZYNA POPICIU WYDAWNICTWO WAM
KATARZYNA ŻYCIEBOSOWSKA POPICIU WYDAWNICTWO WAM Zamiast wstępu Za każdym razem, kiedy zaczynasz pić, czuję się oszukana i porzucona. Na początku Twoich ciągów alkoholowych jestem na Ciebie wściekła o to,
Bardziej szczegółowoOcalenie przez pielęgnowanie na przykładzie obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i Dachau
Praca przygotowana: Anna Bednarek, Kinga Błoszyk, Anna Buszka, Katarzyna B. Głodowska im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Ocalenie przez pielęgnowanie na przykładzie obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau
Bardziej szczegółowoJanusz Korczak. przyjaciel dzieci
Janusz Korczak przyjaciel dzieci Janusz Korczak o lekarz o pedagog o wychowawca o pisarz Dzieciństwo, młodość i edukacja Janusz Korczak (właściwe nazwisko Henryk Goldszmit) urodził się 22 lipca 1878 roku
Bardziej szczegółowoAKCJA SPOŁECZNO-EDUKACYJNA ŻONKILE 19 IV 1943 ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM
19 IV 1943 ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM GETTO WARSZAWSKIE I POWSTANIE W GETCIE WARSZAWSKIM Utworzenie getta: W 1940 r. Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół
Bardziej szczegółowo.htit\ f -i**- J OŚRODEK BRAMA GRODZKA
.htit\ f -i**- J OŚRODEK BRAMA GRODZKA TEATR NN Historia jednego życia Miejsce, które widać na sąsiedniej fotografii znajduje się w samym centrum Lublina. Nie wyróżnia się niczym szczególnym i nie zwraca
Bardziej szczegółowoKod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8
// Kod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8 Białko 1 : Tłuszcz 2,5-3,5 : Węglowodany 05-0,8 grama na 1 kilogram wagi należnej i nie przejmuj się kaloriami. Po kilku tygodniach dla
Bardziej szczegółowoHOLOCAUST SIEDLECKICH ŻYDÓW
HOLOCAUST SIEDLECKICH ŻYDÓW Żydzi osiedlili się w Siedlcach w połowie XVI wieku. Początkowo zajmowali się karczmarstwem, a później także rzemiosłami i kupiectwem. W roku 1794 została wybudowana żydowska
Bardziej szczegółowoCzłowiek wobec wojny, wojna wobec człowieka Holocaust
Człowiek wobec wojny, wojna wobec człowieka Holocaust Magdalena Wiśnioch Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń XXVI Liceum Ogólnokształcące w Warszawie Polska Źródło A. cz. 1 Protokół
Bardziej szczegółowo1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert
1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert Żołnierze Wyklęci żołnierze antykomunistycznego Podziemia stawiających opór
Bardziej szczegółowoKroki prowadzące do zorganizowanego ludobójstwa:
Holocaust Holocaust Holocaust, (całopalenie - termin angielski, pochodzący z kościelnej łaciny holocaustum, z gr. holo-kautóo - spalam ofiarę w całości), spolszczenie: Holokaust określenie stosowane do
Bardziej szczegółowoWydanie specjalne gazetki szkolnej Na szóstkę. z okazji. Ogólnopolskiego Dnia Praw Dziecka. obchodzonego 20 listopada
Wydanie specjalne gazetki szkolnej Na szóstkę z okazji Ogólnopolskiego Dnia Praw Dziecka obchodzonego 20 listopada Chcesz dowiedzieć się, jakie masz prawa i obowiązki?! A do tego wygrać nagrodę? Nic prostszego!
Bardziej szczegółowoProjekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu. Kto ty jesteś Polak mały
Projekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu Kto ty jesteś Polak mały Miejsca Pamięci Narodowej w okolicach Warlubia WARLUBIE- CMENTARZ PARAFIALNY mogiła żołnierzy W mogile pochowano 37 nieznanych
Bardziej szczegółowo1. Urlop macierzyński
1.1. Prawo do urlopu macierzyńskiego Urlop macierzyński przysługuje pracownicy, która urodziła dziecko w okresie zatrudnienia (tj. w okresie pozostawania w stosunku pracy). Celem urlopu macierzyńskiego
Bardziej szczegółowoDACHAU. Czy wiesz, że. Zadanie do wykonania. Fotografia
DACHAU Pierwsza grupa Romów i Sinti została deportowana do obozów koncentracyjnych w roku, a w roku rozpoczęły się masowe deportacje do Dachau, Buchenwaldu i Ravensbrück, gdzie tysiące austriackich Romów
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć dla uczniów gimnazjum OKUPACJA NIEMIECKA ZIEM POLSKICH
Scenariusz zajęć dla uczniów gimnazjum OKUPACJA NIEMIECKA ZIEM POLSKICH Wykorzystanie programu multimedialnego Historia Świata i Polski 1914-1948, Wojny światowe mgr Maria Kosterkiewicz Gimnazjum nr 12
Bardziej szczegółowoDziennik Ustaw z 2010 r. Nr 54 poz. 325 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OBRONY NARODOWEJ. z dnia 12 marca 2010 r.
Dziennik Ustaw z 2010 r. Nr 54 poz. 325 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OBRONY NARODOWEJ z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie przeszkolenia wojskowego absolwentów szkół wyższych (Dz. U. z dnia 6 kwietnia 2010 r.)
Bardziej szczegółowoObchody 73. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto
20-09-17 1/10 Litzmannstadt Getto 29.08.2017 16:38 Agnieszka Łuczak / BPKSiT kategoria: Tożsamość i tradycja Miasto Modlitwy za zmarłych, którzy zginęli w getcie i obozach zagłady, a następnie Marsz Pamięci
Bardziej szczegółowoZamość Rotunda Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny
Zamość Historia Miejsce upamiętnienia zbrodni niemieckich w dawnej działobitni twierdzy zamojskiej, zwanej Rotundą, przy ul. Męczenników Rotundy [na lewo za Bramą Szczebrzeską [ul. Szczebrzeska]. Po kampanii
Bardziej szczegółowoKrajna w czasach eksterminacji
Województwo Kujawsko-Pomorskie www.szklakipamieci.kujawsko-pomorskie.pl Szlak męczeństwa - II wojna światowa Egzekucja w Rudzkim Moście k. Tucholi w 1939 r Miejsca: Nakło, Paterek k. Nakła, Radzim, Karolewo,
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ODDZIAŁU DETOKSYKACYJNEGO DLA UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU
REGULAMIN ODDZIAŁU DETOKSYKACYJNEGO DLA UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU 1.Oddział detoksykacyjny dla uzależnionych od alkoholu stanowi jednostkę organizacyjną Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY "Krokus" w GM16
Projekt gimnazjalny Krokus ocalić od zapomnienia jest elementem międzynarodowego przedsięwzięcia Irlandzkiego Towarzystwa Edukacji o Holokauście i Muzeum śydowskiego Galicja w Krakowie, które przekazują
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR LXXV/848/10 RADY MIASTA OŚWIĘCIM. z dnia 27 października 2010 r.
UCHWAŁA NR LXXV/848/10 RADY MIASTA OŚWIĘCIM z dnia 27 października 2010 r. w sprawie organizacji na terenie miasta Oświęcim obchodów świąt narodowych oraz innych rocznic i świąt. Na podstawie art. 18 ust.
Bardziej szczegółowoMartyrologia Wsi Polskich
Martyrologia Wsi Polskich Źródło: http://martyrologiawsipolskich.pl/mwp/wirtualne-mauzoleum/modul-iii-eksploatacja/fotogaleria/2514,eksploatacja-wsi-1939-1 945-fotogaleria.html Wygenerowano: Czwartek,
Bardziej szczegółowoPOWSTANIE WARSZAWSKIE
POWSTANIE WARSZAWSKIE Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną w okupowanej przez Niemców Europie, zorganizowaną przez Armię Krajową w ramach akcji BURZA. Planowane na kilka dni, trwało ponad
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ODDZIAŁU PSYCHIATRYCZNEGO PSYCHOSOMATYCZNEGO
REGULAMIN ODDZIAŁU PSYCHIATRYCZNEGO PSYCHOSOMATYCZNEGO 1.Oddział psychiatryczny psychosomatyczny stanowi jednostkę organizacyjną Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Dziekanka. W oddziale
Bardziej szczegółowoFot. 1 Stacja Radegast obecnie oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych
STACJA RADEGAST Na początku października otrzymaliśmy zaproszenie do wzięcia udziału w spotkaniu organizowanym przez Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, upamiętniającym 75 rocznicę deportacji Żydów
Bardziej szczegółowoTrzebinia - Moja mała ojczyzna Szczepan Matan
Trzebinia - Moja mała ojczyzna Szczepan Matan Na świecie żyło wielu ludzi, których losy uznano za bardzo ciekawe i zamieszczono w pięknie wydanych książkach. Zdarzało się też to w gminie Trzebina, gdzie
Bardziej szczegółowoRomowie lub Cyganie są grupą etniczną pochodzenia indyjskiego, której członkowie zamieszkują większość państw świata. Stanowią społeczność wysoce
Romowie lub Cyganie są grupą etniczną pochodzenia indyjskiego, której członkowie zamieszkują większość państw świata. Stanowią społeczność wysoce zróżnicowaną pod względem językowym oraz kulturowym. Mimo
Bardziej szczegółowoZBRODNIA W HRASTINIE. Czy wiesz, że. Zadanie do wykonania. Fotografia
ZBRODNIA W HRASTINIE 24 kwietnia r., kilka dni przed końcem wojny, żołnierze wycofującej się jednostki SS złapali 43 niemieckich Sinti, którzy uciekli do Chorwacji i ukrywali się we wsi niedaleko Zagrzebia.
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 24 lutego 2015 r. Poz. 250 OBWIESZCZENIE MINISTRA OBRONY NARODOWEJ z dnia 4 lutego 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia
Bardziej szczegółowoAlbert Camus ( ) urodził się w Algierii w rodzinie robotniczej, zginął w wypadku samochodowym pod Paryżem w 1960 roku;
"Dżuma" Camusa jako powieść paraboliczna Albert Camus (1913 1960) urodził się w Algierii w rodzinie robotniczej, zginął w wypadku samochodowym pod Paryżem w 1960 roku; był wybitnym pisarzem (otrzymał Nagrodę
Bardziej szczegółowoBiałystok, ulica Kopernika 21 (w latach 1944-1956 Szosa Południowa)
Śladami zbrodni Źródło: http://www.slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-podlaskie/bialystok/7647,wiezienie-karno-sle dcze-1944-1955-wiezienie-centralne-1955-1956.html Wygenerowano: Wtorek,
Bardziej szczegółowoPrzygotowanie do usamodzielnienia ciężarnych wychowanek placówki resocjalizacyjno rewalidacyjnej na przykładzie Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w
Przygotowanie do usamodzielnienia ciężarnych wychowanek placówki resocjalizacyjno rewalidacyjnej na przykładzie Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kwidzynie Analizą badawczą objęto 27 wychowanek ciężarnych
Bardziej szczegółowojest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz
Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności
Bardziej szczegółowoProszę wypełnić całą ankietę (około 20 minut).
Czerwiec 2016 r. Szanowni pacjenci! 1 Firma FOCUS PATIENT zajmuje się zbieraniem informacji zdrowotnych przy współpracy grup wsparcia, pacjentów, specjalistów z dziedziny medycyny, psychologów, farmaceutów
Bardziej szczegółowoSPIS ZAWARTOŚCI TECZKI >
1 SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI >. Q ^ :. U 0 ^ ę ^,... I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora 1./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora *'»» "II. Materiały uzupełniające relację III./l.
Bardziej szczegółowoNarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych - 14 czerwca
Narodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych - 14 czerwca Zespół Szkół Zawodowych im. R. Mielczarskiego w Katowicach 40-870 Katowice, al. B. Krzywoustego 13 e-mail:
Bardziej szczegółowoWrócić do domu i swojego dziedzictwa. Rocznica wysiedlenia mieszkańców osiedla Montwiłła- Mireckiego
17-01-18 1/5 Rocznica wysiedlenia mieszkańców osiedla Montwiłła- Mireckiego 14.01.2018 15:49 Andrzej Janecki / BPKSiT kategoria: Tożsamość i tradycja Na historii zabytkowego ciąży dramatyczne wydarzenie
Bardziej szczegółowoKARTA PRAW I OBOWIĄZKÓW PACJENTA
KARTA PRAW I OBOWIĄZKÓW PACJENTA 1 Dział I Prawa Pacjenta Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. z dnia 06.11.2008r. (Dz.U.2009 nr 52, poz.417 z póź.zm.) w rozdziałach II XI określa następujące
Bardziej szczegółowoOgólnopolska kampania antysmogowa. Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Kusocińskiego w Legionowie Klasa IIIe
Ogólnopolska kampania antysmogowa Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Kusocińskiego w Legionowie Klasa IIIe Lekcja nr 4 12.03.2018r. Jak smog szkodzi zdrowiu? Przejęci dogłębnie rolą ochrony środowiska
Bardziej szczegółowoInstytut Pamięci Narodowej
Instytut Pamięci Narodowej Źródło: http://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/11021,komunikat-o-podjeciu-sledztwa-w-sprawie-obozu-zaglady-kl-ausch witz-birkenau.html Wygenerowano: Środa, 4 stycznia 2017,
Bardziej szczegółowoTABAKIERA Z SYGNATURĄ SKOCZKA
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://pamiec.pl/pa/teksty/wywiady/17017,tabakiera-z-sygnatura-skoczka.html Wygenerowano: Wtorek, 3 października 2017, 20:04 TABAKIERA Z SYGNATURĄ SKOCZKA O przedmiocie
Bardziej szczegółowoRODZINA JAKUBOWSKICH
RODZINA JAKUBOWSKICH Opowiada historię rodziny Jakubowskich ze wsi Skotniki Dolne uhonorowanych medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata Projekt IPN ma na celu przybliżenie uczniom i nauczycielom historii
Bardziej szczegółowoNiemieckie obozy na ziemiach okupowanej Polski w latach
Truth About Camps W imię prawdy historycznej Źródło: http://www.truthaboutcamps.eu/th/niemieckie-obozy/15475,niemieckie-obozy-na-ziemiach-okupowanej-polski-w-l atach-19391945.html Wygenerowano: Piątek,
Bardziej szczegółowo1 Symbolika Auschwitz na tle sporów wokół muzeum Łukasz Razowski
1 2 Spis treści Wstęp 6 Rozdział I: Historia sporów o symbole religijne w byłym obozie Auschwitz 14 1.1. Kalendarium sporów wokół byłego obozu Auschwitz-Birkenau 14 1.2. Wizyta papieża Jana Pawła II w
Bardziej szczegółowoDom Pomocy Społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie prowadzony przez
zgromadzenie sióstr św. Dominika w Mielżynie Dom Pomocy Społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie prowadzony przez Dom Pomocy Społecznej w Mielżynie służy od ponad 50 lat osobom
Bardziej szczegółowoWszystko to zostało razem zapakowane i przygotowane do wysłania.
Witajcie, Zastanawiałem się od czego zacząć, bo od mojej prośby do Was o wsparcie mnie w przygotowaniu pomocy dzieciom i młodzieży w mieście Embu w Kenii minęło już prawie trzy miesiące, a mnie się wydaje
Bardziej szczegółowoLepsze usługi medyczne
Uniwersytecki Zarząd Służby Zdrowia Hywel Oda Lepsze usługi medyczne Pomóż nam usprawnić naszą Narodową Służbę Zdrowia na terenie Środkowej i Zachodniej Walii 1 Spis treści Strona Uniwersytecki Zarząd
Bardziej szczegółowoNa przełomie 1944 i 1945 roku przebywało w tym obozie jeńców, a wśród nich ponad stu polskich lotników.
1 2 W czasie II Wojny Światowej Niemcy utworzyli sieć około dwunastu tysięcy obozów i więzień na terenie III Rzeszy i terenów okupowanych. W okresie tym do niewoli obu walczących koalicji dostało się około
Bardziej szczegółowoGłówne czynniki wpływające na Twoją zdolność prowadzenia pojazdu to: spowolnią Twoją umiejętność reagowania oraz unikania niebezpieczeństw,
Część 13: Przeciwskazania Główne czynniki wpływające na Twoją zdolność prowadzenia pojazdu to: alkohol, leki (na receptę oraz wolnodostępne), zmęczenie, agresja drogowa oraz inne formy agresji. W pojedynkę
Bardziej szczegółowoOr.A.0713/841/19 UWAGI W RAMACH UZGODNIEŃ Z KOMISJĄ WSPÓLNĄ RZĄDU I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Or.A.0713/841/19 UWAGI W RAMACH UZGODNIEŃ Z KOMISJĄ WSPÓLNĄ RZĄDU I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Informacja o projekcie: Tytuł Ustawa o stwierdzaniu, dokumentowaniu i rejestracji zgonów Autor Minister Zdrowia
Bardziej szczegółowoWspomnienie, w setną rocznicę urodzin, Boczkowski Feliks (1909-1942), mgr praw i ekonomii
Historia Grabowca, Feliks Boczkowski 1 Wspomnienie, w setną rocznicę urodzin, Boczkowski Feliks (1909-1942), mgr praw i ekonomii Chłopak ze wsi, radca z Warszawy, więzień z Oświęcimia w pamięci naszej
Bardziej szczegółowoTemat : Zasady postępowania z ciałem zmarłego pacjenta. Grupa opieki: osoby zmarłe w trakcie hospitalizacji w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Legnicy Procedura Postępowania z ciałem zmarłego pacjenta. Temat : Zasady postępowania z ciałem zmarłego pacjenta. Grupa opieki: osoby zmarłe w trakcie hospitalizacji
Bardziej szczegółowoDecyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej
Resuscytacja Szpitale Uniwersyteckie Coventry i Warwickshire NHS Trust Decyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej Informacje przeznaczone dla pacjentów szpitali Coventry and Warwickshire, ich
Bardziej szczegółowoPatrycja Król 2gs2 Gim. Nr 39 w Warszawie
Zbigniew Religa znakomity lekarz, cudowny człowiek. Patrycja Król 2gs2 Gim. Nr 39 w Warszawie Spis treści Gdzie się kształcił i pracował Życiorys Wykształcenie Kariera Pierwsza operacja na sercu! Dalsze
Bardziej szczegółowoWCZESNE OBJAWY RAKA JELITA GRUBEGO BYWAJĄ CZĘSTO UKRYTE
WCZESNE OBJAWY RAKA JELITA GRUBEGO BYWAJĄ CZĘSTO UKRYTE SPOŚRÓD CHORYCH NA RAKA JELITA GRUBEGO UDAJE SIĘ POKONAĆ CHOROBĘ POD WARUNKIEM JEJ WCZESNEGO WYKRYCIA. Rak jelita grubego jest trzecim najczęściej
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialność cywilna szpitali - w jakim kierunku podążamy? Pierwsze doświadczenia komisji orzekających. dr Marcin Śliwka
Odpowiedzialność cywilna szpitali - w jakim kierunku podążamy? Pierwsze doświadczenia komisji orzekających dr Marcin Śliwka Spodziewane efekty? Odciążenie sądów? Wnioski kierowane do komisji Niewielka
Bardziej szczegółowoD: LUDOBÓJSTWO. D.1: Obozy koncentracyjne. D.2: Obozy zagłady. D.3: Auschwitz. D.4: Sieroty. D.6: Naddniestrze. D.5: Eksperymenty
D: LUDOBÓJSTWO D.1: Obozy koncentracyjne D.2: Obozy zagłady D.3: Auschwitz D.4: Sieroty D.5: Eksperymenty D.6: Naddniestrze D.7: Marsze śmierci D.8: Masowe egzekucje D.9: Settela Steinbach Między a r.
Bardziej szczegółowoMarek Antoni Nowicki Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa : (edycja 26) Palestra 41/7-8( ),
Marek Antoni Nowicki Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa : (edycja 26) Palestra 41/7-8(475-476), 111-115 1997 zbawienie wolności. Uznał, iż do hospitalizacji nie stosował się art.
Bardziej szczegółowoWarszawa Muzeum Więzienia Pawiak
Warszawa Muzeum Więzienia Pawiak Historia Znajduje się w miejscu więzienia zbudowanego w latach 1830-1835 przez władze carskie między ul. Dzielną, Pawią i Ostrożną [później Więzienną]. Kompleks zabudowań
Bardziej szczegółowoO BEZPIECZEŃSTWIE W PIERWSZY DZIEŃ WIOSNY
POLICJA.PL Źródło: http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/123966,o-bezpieczenstwie-w-pierwszy-dzien-wiosny.html Wygenerowano: Sobota, 28 stycznia 2017, 17:44 Strona znajduje się w archiwum. O BEZPIECZEŃSTWIE
Bardziej szczegółowoZakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów
Zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów Health Protection Scotland Co to są zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A? Paciorkowce z grupy A (ang. Group A Streptococcus,
Bardziej szczegółowoRaport roczny Głównego Lekarza Weterynarii z wizytacji schronisk dla zwierząt za rok 2013.
Raport roczny Głównego Lekarza Weterynarii z wizytacji schronisk dla zwierząt za rok 2013. Raport roczny Głównego Lekarza Weterynarii został opracowany na podstawie raportów z wizytacji schronisk dla zwierząt
Bardziej szczegółowomgr Wojciech Szostak O eksterminacji Romów raz jeszcze
mgr Wojciech Szostak O eksterminacji Romów raz jeszcze Kiedy wybory w Niemczech wygrała w 1933 roku partia narodowosocjalistyczna, przejęła w spadku dobrze rozwinięty system prawny pozwalający na kontrolowanie
Bardziej szczegółowoEpidemiologia cukrzycy
Cukrzyca kiedyś Epidemiologia Epidemiologia - badanie występowania i rozmieszczenia stanów lub zdarzeń związanych ze zdrowiem w określonych populacjach oraz wpływu czynników wpływających na stan zdrowia
Bardziej szczegółowoZACHOWAĆ PAMIĘĆ OBOZY PRACY PRZYMUSOWEJ NA TERENIE SZCZECINA W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ
ŚCIEŻKA EDUKACYJNO - HISTORYCZNA PRZYGOTOWANA PRZEZ UCZNIÓW KL. I LA XI LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO Z ODDZIAŁAMI DWUJĘZYCZNYMI W SZCZECINIE ZACHOWAĆ PAMIĘĆ OBOZY PRACY PRZYMUSOWEJ NA TERENIE SZCZECINA W
Bardziej szczegółowoMaria urodziła się7 listopada 1867 rokuw Warszawie. Była najmłodsza. dzieci państwa Skłodowskich.
śycie i dokonania naukowe Marii Skłodowskiej Curie Maria urodziła się7 listopada 1867 rokuw Warszawie. Była najmłodsza spośród pięciorga dzieci państwa Skłodowskich. Kształciła się początkowo na pensji
Bardziej szczegółowoInstytut Pamięci Narodowej - Poznań
Instytut Pamięci Narodowej - Poznań Źródło: http://poznan.ipn.gov.pl/pl7/edukacja/edukacja-poznan/spotkania-z-historia/37700,90-urodziny-pulkownika-jana-gorski ego-poznan-18-kwietnia-2012.html Wygenerowano:
Bardziej szczegółowoPublikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Zofia Nałkowska. Medaliony
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Zofia Nałkowska Medaliony Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.
Bardziej szczegółowoZagłada Romów na ziemiach polskich 1939-1945.
Zagłada Romów na ziemiach polskich 1939-1945. Według założeń przyjętych przez rządzącą w III Rzeszy partię NSDAP oraz naczelnego dowódcę SS Heinricha Himmlera całkowitą zagładą miały początkowo zostać
Bardziej szczegółowoIrena Sendlerowa. Sprawiedliwa wśród Narodów Świata
Irena Sendlerowa Sprawiedliwa wśród Narodów Świata Lata młodości Irena Stanisława Sendler, z domu Krzyżanowska, urodziła się w Warszawie 15 lutego 1910 roku. Ojciec Ireny, Stanisław Krzyżanowski, był lekarzem.
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWY REGULAMIN Oddziału Pediatrycznego Wojewódzkiego Szpitala im. Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej w Tarnobrzegu
Załącznik Nr 1.5 SZCZEGÓŁOWY REGULAMIN Oddziału Pediatrycznego Wojewódzkiego Szpitala im. Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej w Tarnobrzegu 1 1. Pracą oddziału kieruje Ordynator, któremu podlega cały personel.
Bardziej szczegółowomówi prokurator Łukasz Gramza z krakowskiego IPN, prowadzący śledztwo dotyczące niemieckiego obozu KL Auschwitz
Truth About Camps W imię prawdy historycznej Źródło: http://truthaboutcamps.eu/th/misja/aktualnosci/16900,mamy-obowiazek-wyjasnic-niemieckie-zbrodnie-z-kl-ausch witz.html Wygenerowano: Poniedziałek, 24
Bardziej szczegółowoProgram Profilaktyki Zdrowotnej
Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr IX/56/2011 Program Profilaktyki Zdrowotnej Realizowany w roku 2011 pod nazwą Badania wad postawy wśród dzieci klas pierwszych szkół podstawowych miasta Tczewa w ramach programu
Bardziej szczegółowoMAŁGORZATA PAMUŁA-BEHRENS, MARTA SZYMAŃSKA. W szpitalu
W szpitalu Maja była chora. Pani doktor skierowała ją do szpitala. Miała okropny kaszel. Miała zapalenie płuc. Jej siostra bliźniaczka Ola też była chora, ale ona nie musiała jechać do szpitala. W szpitalu,
Bardziej szczegółowoII ETAP KONKURSU O JÓZEFIE PIŁSUDSKIM
II ETAP KONKURSU O JÓZEFIE PIŁSUDSKIM Imię i nazwisko Szkoła.. 1. W którym roku uchwalono konstytucję kwietniową?... 2. Podaj lata, w jakich Piłsudski był Naczelnikiem Państwa?... 3. W jakiej tradycji
Bardziej szczegółowoWiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 49/2018 Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie Kwiecień 2018 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą. Wykorzystanie
Bardziej szczegółowoĆwiczenia na mięśnie brzucha, płaski brzuch
Ćwiczenia na mięśnie brzucha, płaski brzuch Odpowiednio zbudowany brzuch wspomaga nasz bieg. Silne mięśnie brzucha informują wszystkich o naszej wysokiej formie. Trening brzucha powinniśmy wykonywać co
Bardziej szczegółowoPraca magisterska o stwardnieniu rozsianym nagrodzona w konkursie "Otwarte drzwi"
Praca magisterska o stwardnieniu rozsianym nagrodzona w konkursie "Otwarte drzwi" Praca magisterska Barbary Wiszniewskiej, absolwentki Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży,
Bardziej szczegółowo27 stycznia: Międzynarodowy Dzień Pamięci o Holokauście
27 stycznia: Międzynarodowy Dzień Pamięci o Holokauście Ja wiem, że nigdy nie istnieliśmy Nie znajdziesz nas w przebytych epopejach nie wskrzesisz w urywkach listów migawkach z dnia Nie spotkasz ani jednego
Bardziej szczegółowoWykonały: Ania Jankowska Karolina Kolenda Dominika Łubian
Wykonały: Ania Jankowska Karolina Kolenda Dominika Łubian Wydawałoby się, że każdy miał dzieciństwo, krótsze, dłuższe, kolorowe lub mniej. Dla nie jednego tamtejszego dziecka skończyło się ono jednak bezpowrotnie
Bardziej szczegółowoZasady Byłoby bardzo pomocne, gdyby kwestionariusz został wypełniony przed 3 czerwca 2011 roku.
Opieka zdrowotna przyjazna dziecku - Dzieci i młodzież: powiedz nam co myślisz! Rada Europy jest międzynarodową organizacją, którą tworzy 47 krajów członkowskich. Jej działania obejmują 150 milionów dzieci
Bardziej szczegółowotml , 12:32 Pomoc Żydom
Martyrologia wsi polskich (nowy) http://martyrologiawsipolskich.pl/mws/zbiory/multimedia/galeria-zdjec/54367,pomoc-zydom.h tml 2019-01-06, 12:32 Strona główna Galeria zdjęć Pomoc Żydom Pomoc Żydom ROZMIAR
Bardziej szczegółowoWarmińsko-Mazurski Oddział Straży Granicznej
Warmińsko-Mazurski Oddział Straży Granicznej Źródło: http://www.wm.strazgraniczna.pl/wm/aktualnosci/135,robocza-wizyta-w-osrodku-dla-cudzoziemcow-060 82012.html Wygenerowano: Piątek, 5 lutego 2016, 07:18
Bardziej szczegółowoOlinek - ośrodek naszych marzeń
W ośrodku, który niebawem będzie obchodził swoje czwarte urodziny, prowadzona jest Oczekiwanie na narodziny upragnionego dziecka to jedna z najpiękniejszych chwil w życiu każdej rodziny. Cud narodzin i
Bardziej szczegółowo10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca
Kategoria: Edukacja 10 najlepszych zawodów 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca Dodano: 2011-12-30 17:55:39 Poprawiony: piątek, 30 grudnia 2011
Bardziej szczegółowo