Na przełomie 1944 i 1945 roku przebywało w tym obozie jeńców, a wśród nich ponad stu polskich lotników.

Transkrypt

1 1

2 2

3 W czasie II Wojny Światowej Niemcy utworzyli sieć około dwunastu tysięcy obozów i więzień na terenie III Rzeszy i terenów okupowanych. W okresie tym do niewoli obu walczących koalicji dostało się około osiemnastu milionów żołnierzy. Na terenie Żagania i w okolicy również funkcjonowały jenieckie obozy. Wiosną 1942 r., na południe od miasta i na zachód od istniejącego już obozu Stalag VIII C powstał obóz Kriegsgefangenen Stammlager der Luftwaffe 3 Sagan, przeznaczony dla żołnierzy - lotników, pilotów i członków załóg samolotów amerykańskich i Królewskich Sił Powietrznych Wielkiej Brytanii (Royal Air Force - RAF) bez względu na stopień wojskowy. Znaleźli się w nim żołnierze pochodzący z wielu krajów świata, które walczyły z wojskami niemieckimi. Byli tu lotnicy Australii i Nowej Zelandii, Republiki Południowej Afryki, USA i Kanady oraz wielu państw europejskich. 3

4 Na przełomie 1944 i 1945 roku przebywało w tym obozie jeńców, a wśród nich ponad stu polskich lotników. W tym okresie Stalag Luft III podzielony był na pięć sektorów oraz sektor dla strażników niemieckich i komendy obozu. 4

5 5

6 Z obozu Stalag Luft III dochodziło do wielu ucieczek i ich prób. Do jednej z najbardziej spektakularnych ucieczek doszło 24 marca 1944 r. Barak Barak z którego uciekło 80 jeńców znajdował się w sektorze północnym Stalagu Luft III i oznakowany był numerem 104. Drewniane baraki mieszkalne w obozie były parterowe. Miały 50 m długości, 12 m szerokości. Umieszczone były na specjalnych filarach, a między podłogą a ziemią była pusta 6

7 przestrzeń, którą wartownicy mogli skutecznie obserwować. Tylko podstawy pieców i kominy były nad tymi filarami. Przez całą długość baraku przebiegał korytarz o szerokości 2 m, dzielący barak na dwie równe części. Na początku i na końcu znajdowały się drzwi prowadzące na zewnątrz. Po obu 7

8 jego stronach znajdowały się izby mieszkalne o wymiarach 4 x 5 m, po 9 z każdej strony. Z zasady w każdym pomieszczeniu mieszkało ośmiu jeńców, ale na niektórych fotografiach widać także trzypiętrowe prycze. W baraku znajdowały się dwie mniejsze, dwu osobowe izby, przeznaczone dla starszego baraku oraz najwyższych stopniem oficerów. Po drugiej stronie była umywalka i toaleta otwierana tylko na noc. W baraku była także mała kuchnia w której przyrządzano posiłki uzupełniające jedzenie wydawane w kuchni obozowej. 8

9 Umeblowanie izby mieszkalnej było bardzo skromne i wykonane z surowego drewna. Meble, stół, taborety, szafki i prycze zajmowały niemal całą powierzchnię pomieszczenia. Prycze do spania, najczęściej dwu, a czasem nawet trzy poziomowe, zbite były z niemalowanych desek, a materace 9

10 10 Schemat b

11 araku

12 i poduszki wypchane były słomą lub wiórami. W każdym pomieszczeniu mieszkalnym znajdował się żelazny piec, stojący na murowanej podstawie. Piece używane w Obozie Stalagu Luft III wyprodukowane były w Holandii. Były to piece żeliwne o wymiarach 85 x 35 x 30 cm, w środku miały ściany wyłożone płytkami szamotowymi. W ścianie czołowej, 12

13 w górnej części znajdowały się drzwi do wkładania opału, w dolnej do usuwania popiołu. Z góry przykryte były różnej średnicy fajerkami, które można było wyjmować. Pozwalało to na dopasowanie naczynia i przyśpieszenie gotowania. Na piecu zawsze stał dzbanek. Do takiego stwierdzenia upoważnia fakt, że wszystkie zachowane fotografie i rysunki przedstawiają piec ze stojącymi na nich dzbankami i innymi naczyniami. Z piecyków jednakże bardzo rzadko korzystano gdyż często brakowało do nich opału. Taki oto piec miał być drogą do wolności dla 80 jeńców, niestety plan o ucieczce 500 a potem 200 osób nie znalazł odzwierciedlenia w rzeczywistości. 13

14 14

15 15

16 Do ucieczki zostali wybrani najbardziej zasłużeni uczestnicy Organizacji X, przy tym jako pierwszych tych, którzy mieli podróżować pociągami z pobliskiej stacji. Trudne warunki atmosferyczne i okolicznościowe uniemożliwiły większości 16

17 z nich oddalenie się od obozu, część z nich została schwytana podczas podróży z powodu błędów w dokumentach. Byli też tacy którym nie udzielono pomocy lub doniesiono na nich organom ścigania. W szeroko zakrojonej akcji poszukiwawczej, złapano 73 jeńców w różnych miejscach Rzeszy, od Gdańska i Piły poprzez Wrocław do Saarbrucken i Kilonii (4 jeńców schwytano przy wyjściu z tunelu). Tylko trzem udało się dotrzeć do Wielkiej Brytanii. Bram van der Stok Per Bergsland Jens Muuler Rozkaz Hitlera o zamordowaniu pięćdziesięciu pojmanych jeńców został wykonany w różnych miejscach Rzeszy, a ciała zastrzelonych poddane kremacji. Urny z prochami wróciły do Żagania i zostały pochowane w specjalnym grobowcu zbudowanym przez jeńców (Mauzoleum). Z dwudziestu trzech jeńców, część skierowano do Żagania, pozostałych do obozów karnych, a nawet koncentracyjnych. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem na całym świecie. Rozpatrywane było podczas procesu w Norymberdze oraz podczas specjalnego procesu w Hamburgu. Większość sprawców zbrodni złapano i ukarano. 17

18 18 Podziękowania Rekonstrukcja baraku mieszkalnego 104 powstała dzięki zaangażowaniu byłych jeńców wojennych, żołnierzy brytyjskich i wielu sympatyków Muzeum. W baraku znajdują się rekonstrukcje pomieszczeń jenieckich oraz umieszczane są w nim również wystawy stałe i czasowe. ISBN Wydawca: DEKORGRAF, Żagań 2009 r. Opracowanie: Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych, Żagań, Tel.: , ; , muzeum@um.zagan.pl

19 19

20 20