PRZED WYJAZDEM DO IRLANDII

Transkrypt

1 PRZED WYJAZDEM DO IRLANDII Poradnik dla planujących wyjazd zarobkowy

2 PRZED WYJAZDEM DO IRLANDII Poradnik dla planujących wyjazd zarobkowy Warszawa, grudzień 2006 Związek Biur Porad Obywatelskich

3 Związek Biur Porad Obywatelskich ul. Śniadeckich 12/16 lok Warszawa tel./fax: (22) ZBPO jest organizacją pożytku publicznego. BISE Bank S.A. III O / Warszawa

4 NAJWAŻNIEJSZE W SKRÓCIE zabierz co najmniej dwa dowody tożsamości (np. paszport i prawo jazdy lub dowód osobisty) koniecznie kup bilet powrotny na wypadek, gdyby szukanie pracy Ci się nie powiodło weź ze sobą pieniądze na początek : życie w Irlandii jest bardzo drogie, a na pewno minie trochę czasu, zanim znajdziesz pracę i dostaniesz pierwsze wynagrodzenie. Najlepiej zabezpieczysz się, biorąc około 1000 euro (patrz cz. 1 Mieszkanie i codzienne wydatki, str. 5) podszlifuj swój angielski, im lepiej znasz język, tym większe masz szanse na znalezienie pracy i załatwienie swoich spraw w urzędach weź ze sobą dane kontaktowe znajomych przebywających w Irlandii oraz zamieszczone w tej broszurze namiary na organizacje, pomagające emigrantom natychmiast po przyjeździe do Irlandii złóż podanie o wydanie numeru PPS, niezbędnego do rozliczania podatków i składek na ubezpieczenie społeczne (patrz cz. 2 Szukanie pracy, str. 7). Po otrzymaniu numeru PPS jak najszybciej otwórz konto w banku zapoznaj się z obowiązującymi w Irlandii prawami pracowników i wysokością minimalnej stawki za godzinę pracy (patrz cz. 3 Twoje prawa jako pracownika, str. 11) weź ze sobą CV w języku angielskim, listy referencyjne od poprzednich pracodawców oraz dokumenty poświadczające Twoje kwalifikacje zawodowe, najlepiej przetłumaczone na jęz. angielski przez tłumacza przysięgłego przed wyjazdem wystąp o Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (w oddziale NFZ) oraz o wydanie formularzy E104 (w NFZ) i E301 (w w ojewódzkim urzędzie pracy). Formularze te są potrzebne przy staraniu się o pomoc socjalną na wypadek utraty pracy lub choroby

5

6 1. MIESZKANIE I CODZIENNE WYDATKI Najlepszym rozwiązaniem jest znalezienie sobie mieszkania (lub pokoju) jeszcze przed wyjazdem. Możesz je znaleźć na stronach internetowych: Na początek możesz zamieszkać w hostelu (10 25 euro za łóżko), jednak docelowo musisz mieć stałe miejsce zamieszkania. Jest ono niezbędne do uzyskania numeru PPS (Personal Public Service, Osobisty Numer Usług Publicznych). Wynajęcie mieszkania na miesiąc to koszt (w zależności od lokalizacji) między 700 a 1500 euro. W Dublinie za kawalerkę (w ogłoszeniach określaną jako studio) trzeba zapłacić euro, za mieszkanie z jedną sypialnią około euro, a z dwiema sypialniami powyżej euro. Na pokój w domu dzielonym z kilkoma innymi osobami trzeba przeznaczyć od 300 euro, ale w Dublinie od 400 euro. Przy wynajmowaniu wymagana jest kaucja (równa jednemu lub dwóm czynszom), a za każdy miesiąc płaci się z góry. Oprócz tego wynajmujący pokrywa rachunki za prąd, gaz, wywóz śmieci, telefon i telewizję. Ważne, aby przy wynajmowaniu lokalu podpisać umowę z właścicielem (landlordem) lub agencją pośredniczącą w wynajmie i poprosić o poświadczenie miejsca zamieszkania. Powinieneś też prowadzić książkę najmu, w której będą zapisywane wszystkie szczegóły umowy najmu oraz dokonane przez Ciebie płatności. Druk książki najmu ( threshold book ) można kupić w każdym większym kiosku. Jeśli wynajmujesz mieszkanie i płacisz podatek dochodowy (PAYE), możesz wystąpić o ulgę podatkową, zwracającą Ci część czynszu (formularz Rent1 otrzymasz w urzędzie skarbowym lub na Zwrot za mieszkanie przysługuje dopiero po roku wynajmu i wynosi euro na rok. 5

7 Dobrze utrzymane mieszkania (np. bez zagrzybionej łazienki) są w Dublinie (w reszcie kraju jest taniej i łatwiej) towarem deficytowym. Jeśli rano oglądasz mieszkanie, które Ci się podoba, od razu zarezerwuj je, płacąc część kaucji. Zastanawiając się do wieczora ryzykujesz, że mieszkanie wynajmie ktoś inny. Życie w Irlandii jest bardzo drogie, dlatego warto zabrać ze sobą pieniądze na początek. Biorąc pod uwagę koszt wynajmu mieszkania lub pokoju (najmniej euro za miesiąc plus kaucja tej samej wysokości, wpłacana przy wynajmowaniu mieszkania) i ceny jedzenia (tygodniowo trzeba na nie przeznaczyć około minimalnie 50 euro), najlepiej byłoby wziąć 1000 euro na pierwszy miesiąc pobytu. Jeśli chcesz tanio zrobić zakupy, szukaj sklepów tesco, lidl, aldi. Jednak nawet tam jest drożej niż w Polsce. Przykładowe ceny: chleb 1 euro i więcej, mleko od 1 euro, ser ok. 2 euro za kg, ziemniaki od 1 euro, kawa ponad 2 euro. PRZYDATNE ADRESY Pomoc dla bezdomnych, obrona praw wynajmujących mieszkania: Centrecare 1 Cathedral Street Dublin 1 Tel Obrona praw wynajmujących mieszkania: Threshold Head Office 21 Stoneybatter Dublin 7 Tel

8 2. SZUKANIE PRACY Przygotowania Zanim zaczniesz szukać pracy, powinieneś: przygotować CV w języku angielskim (najlepiej poproś o sprawdzenie kogoś, kto bardzo dobrze zna angielski. Sprawdź też, jaki wzór CV stosuje się Irlandii jest trochę inny niż amerykański wzór, rozpowszechniony w Polsce) poprosić znajomych już pracujących w Irlandii o pomoc w szukaniu uzyskać referencje od swoich poprzednich pracodawców zebrać dokumenty potwierdzające swoje kwalifikacje mieć prawo jazdy. PPS Jak najszybciej po przybyciu do Irlandii złóż podanie o przyznanie numeru PPS (Personal Public Service, Osobisty Numer Usług Publicznych). Numer PPS pomaga w dostępie do pomocy społecznej, świadczeń zdrowotnych oraz w kontaktach z instytucjami użytku publicznego (np. Ministerstwem Spraw Społecznych i Rodzinnych, Urzędem Skarbowym i Zarządem Opieki Zdrowotnej). Potrzebuje go także Twój pracodawca, aby płacić Twoje podatki i składki na ubezpieczenie społeczne. Koniecznie dopilnuj, żeby rzeczywiście to robił. Podanie o numer PPS składa się w miejscowym biurze pomocy społecznej. Listę biur znajdziesz na lub uzyskasz w Ministerstwie Spraw Społecznych i Rodzinnych (Department of Social and Family Affairs, adres na końcu rozdziału). 7

9 Aby ubiegać się o numer PPS, musisz: wypełnić formularz przedstawić dwa dowody tożsamości okazać dokument potwierdzający adres stałego zamieszkania (umowa najmu, rachunek za gaz lub telefon, list od właściciela nieruchomości). Brak PPS powoduje, że płacisz Emergency Tax czyli najwyższą, 42% stawkę podatku dochodowego (po uzyskaniu PPS nadpłata jest zwracana). Pośrednictwo pracy Jeśli zaczynasz szukać pracy dopiero po przyjeździe, zarejestruj się w FÁS państwowym urzędzie ds. doskonalenia zawodowego i zatrudnienia. Możesz to zrobić przez internet lub w lokalnym biurze FÁS (więcej informacji na WAŹNE! W Irlandii nielegalne jest pobieranie opłat od osób poszukujących pracy przez agencje pośrednictwa pracy. Ogłoszenia dotyczące pracy ukazują się m.in.w The Irish Examiner (w piątki), The Irish Times, The Sunday Independent, The Evening Herald, gazetach lokalnych oraz stronach internetowych: www. irelandhiring.ie, Lista stron www i adresów z ofertami pracy, zestawiona w języku polskim: www. gazeta.ie Rozpoczęcie pracy Kiedy znajdziesz zatrudnienie, od razu podaj swojemu pracodawcy swój numer PPS to Twój numer identyfikacyjny dla różnych instytucji świadczących usługi publiczne w Irlandii. 8

10 Twój pracodawca ma obowiązek zgłosić urzędowi skarbowemu, że cię zatrudnił. Lepiej jednak, jeśli sam sprawdzisz, czy to zrobił. Musisz też złożyć podanie o przyznanie kredytu podatkowego formularz 12A (podanie o Przyznanie Certyfikatu Ulg Podatkowych, Application for a Certificate of Tax Credits) dostaniesz w urzędzie podatkowym lub ściągniesz na (więcej informacji w dziale Podatki). Przy każdej wypłacie, Twój pracodawca jest zobowiązany wręczyć Ci zestawienie (Pay Slip), na którym wyliczone będą dane dotyczące Twojej płacy, zapłaconego podatku PAYE i składek PRSI dokonanych w Twoim imieniu przez pracodawcę. Pracodawca ma obowiązek dać Ci pisemną wersję umowy o pracę w ciągu dwóch miesięcy od momentu zatrudnienia. Safe Pass Jeżeli zamierzasz podjąć pracę w budownictwie, musisz ukończyć irlandzki kurs BHP i otrzymać kartę Safe Pass. Taka karta jest ważna przez 4 lata po upływie tego czasu trzeba ponownie przejść szkolenie. Uczestnictwo w kursie Safe Pass kosztuje od 80 do 130 euro, a sama karta 19 euro. Koszty kursu może pokryć pracodawca. Jeżeli nie masz jeszcze pracy, Twoje szanse na znalezienie zatrudnienia znacznie się zwiększą, jeśli będziesz miał już ukończony kurs irlandzkiego BHP. Kurs trwa 8 10 godzin i kończy się egzaminem. Wymagane dokumenty: paszport, 2 zdjęcia paszportowe oraz irlandzki adres korespondencyjny. W kursie można uczestniczyć nawet przed uzyskaniem numeru PPS. 9

11 PRZYDATNE ADRESY Informacje na temat numeru PPS: Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych (Department of Social and Family Affairs) Information Services, Oisin House Perase Street Dublin 2 Tel Program Safe Pass (FÁS Services to Business) Upper Baggot Street Dublin 4 Tel safepass@fás.ie Informacje o kursach Safe Pass w języku polskim: 10

12 3. TWOJE PRAWA JAKO PRACOWNIKA Wynagrodzenie W Irlandii obowiązuje krajowa płaca minimalna. Wynosi ona 7,65 euro brutto za godzinę pracy dorosłego, doświadczonego pracownika. Istnieją także płace minimalne w zależności od gałęzi przemysłu, np., płaca minimalna dla pracowników budowlanych lub fizycznych, zatrudnionych na budowach wynosi 13,48 euro za godzinę. Jeśli Twoje wynagrodzenie jest niższe niż płaca minimalna, możesz złożyć skargę do Pełnomocnika ds. Praw Pracowniczych lub Inspekcji Pracy przy Ministerstwie Pracy, Handlu i Przedsiębiorczości (Department of Enterprise, Trade & Employment). Każdy pracodawca ma obowiązek wydawać pracownikom odcinek wypłaty za każdym razem, kiedy im płaci. Odcinek wypłaty musi zawierać informacje o wynagrodzeniu brutto, rodzaju i kwocie każdego potrącenia oraz wynagrodzenie netto. Jeśli nie otrzymasz swojego odcinka wypłaty, zgłoś się do jednej z organizacji broniących praw pracowników (adresy pod koniec rozdziału). Informacje na temat wynagrodzenia to w Irlandii kwoty brutto, przy zatrudnieniu na etat podawane jako zarobki roczne (np euro rocznie). Czas pracy Maksymalny średni czas pracy w tygodniu wynosi 48 godzin. Masz prawo do płatnego urlopu lub dodatkowej zapłaty za pracę w niedzielę, jeśli w umowie o pracę nie zostało to inaczej określone. Płatne nadgodziny nie są zagwarantowane ustawowo, ale większość pracodawców zapewnia swoim pracownikom system płatnych nadgodzin. 11

13 Urlop i przerwy w pracy Pracownikom w Irlandii przysługuje 4 tygodnie (20dni) płatnego urlopu w roku. Prawo do urlopu nabywasz proporcjonalnie do przepracowanego czasu. Jeśli pracujesz mniej niż 117 godzin w miesiącu, masz prawo do urlopu równego 8% przepracowanych godzin (ale nie więcej niż 4 tygodnie). Jeśli pracujesz więcej niż 117 godzin w miesiącu, masz prawo do 1/3 tygodnia (1,66 dnia) urlopu za każdy przepracowany miesiąc. Czas, który spędzasz na zwolnieniu lekarskim, nie liczy się przy kalkulowaniu długości urlopu. Pracodawca nie ma obowiązku płacić ci wynagrodzenia w czasie choroby, chyba że zobowiąże się do tego w umowie o pracę. Pracownicy mają prawo do 15-minutowych przerw po przepracowaniu 4,5 godziny i do kolejnej 15-minutowej przerwy po przepracowaniu 6 godzin. Najczęściej jednak jest to jedna godzinna przerwa w ciągu dnia. Urlop macierzyński trwa w Irlandii 22 tygodnie (trzeba go rozpocząć przynajmniej na 2 tygodnie przed przewidywaną datą porodu). Pracodawca nie ma obowiązku płacić wynagrodzenia kobiecie przebywającej na urlopie macierzyńskim, jednak należy jej się zasiłek macierzyński i specjalny dodatek socjalny. Urlop z powodu wypadków losowych ( force majeure leave ) może trwać 3 dni w ciągu 12 miesięcy lub 5 dni w ciągu 36 miesięcy. O potrzebie skorzystania z tego urlopu trzeba powiadomić pracodawcę najszybciej jak to możliwe. Zasiłek powypadkowy (Injury Benefit) Zasiłek powypadkowy jest wypłacany co tydzień osobom, które nie są w stanie pracować z powodu wypadku przy pracy lub choroby związanej z pracą, którą wykonują. Jest zwykle wypłacany czwartego dnia od wypadku, można go otrzymywać do 26 tygodni od wypadku. 12

14 Jeżeli chcesz złożyć wniosek o zasiłek, musisz mieć zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy. Jego częścią jest podanie o przyznanie zasiłku, które musisz złożyć w ciągu 21 dni od wypadku W przeciwnym razie stracisz prawo do zasiłku. Zaświadczenie o Twoim stanie zdrowia musi być przesyłane co tydzień przez cały okres niezdolności do pracy. Święta państwowe Pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze godzin mają prawo do płatnych świąt państwowych, a zatrudnieni na część etatu nabywają je, jeśli w ciągu 5 tygodni tuż przed świętem przepracowali w sumie 40 godzin. W Irlandii jest dziewięć dni świąt państwowych: 1 stycznia Dzień Świętego Patryka (17 marca) Poniedziałek Wielkanocny Pierwszy poniedziałek maja Pierwszy poniedziałek czerwca Pierwszy poniedziałek sierpnia Ostatni poniedziałek października Boże Narodzenie (25 i 26 grudnia) Okres wypowiedzenia Jeśli pracowałeś co najmniej 13 tygodni i sam rezygnujesz z pracy, masz tygodniowy okres wypowiedzenia, chyba że w Twojej umowie o pracę ustaliliście z pracodawcą inaczej. Natomiast jeśli zwalnia Cię pracodawca, długość okresu wymówienia jest zależna od Twojego stażu pracy (od 13 tygodni do 2 lat 1 tydzień, od 2 lat do 5 lat 2 tygodnie itd.). 13

15 Jeżeli pracodawca nie zwalnia Cię z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, musi Ci zapłacić kwotę należną za pracę w tym czasie. P45 i P60 Kiedy rezygnujesz z pracy, Twój pracodawca ma obowiązek wydać Ci formularz P45 świadectwo płacy, podatków oraz składek na ubezpieczenia społeczne, wpłaconych przez pracodawcę. Nikt nie ma prawa odmówić wydania pracownikowi formularza P45. Formularz P45 jest potrzebny w przypadku zmiany pracy (musisz go dać nowemu pracodawcy w celu uniknięcia płacenia specjalnej stawki podatku) lub bezrobocia (na jego podstawie możesz starać się o zwrot podatku i świadczenia socjalne). Na koniec każdego roku podatkowego każdy pracodawca musi wydać Ci formularz P60, podsumowujący Twoje płace i zapłacone przez pracodawcę podatki oraz składki na ubezpieczenia społeczne. WAŻNE! Jeśli Twój pracodawca nie chce Ci wydać formularza P45 lub P60, może to oznaczać, że nie zgłosił Cię do ubezpieczenia lub nie płacił składek, a zatem złamał prawo. W tym przypadku musisz poinformować urząd skarbowy lub Inspektorat Pracy. Inspektorat Pracy ma obowiązek prowadzić dochodzenie bez zdradzania twojej tożsamości. Jeśli pracodawca rzeczywiście nie płacił za Ciebie składek, może zostać ukarany grzywną, więzieniem lub obydwoma karami jednocześnie. Z kolei pracownik urzędu skarbowego może wysłać oficjalne pismo do pracodawcy z żądaniem wydania Twojego formularza P45. Jeśli potrzebujesz formularza P45, a z jakichś powodów go nie masz, możesz otrzymać jego kopię w lokalnym urzędzie skarbowym (Revenue Office). Na podstawie numeru PPS pracownicy Revenue mogą wystawić kopię Twojego ostatniego P45 lub całą historię zatrudnienia w Irlandii. 14

16 PRZYDATNE KONTAKTY W sprawie składek na ubezpieczenie, niezapłaconych przez pracodawcę: Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych (Department of Social & Family Affairs): tel Departament Kontroli Ministerstwa: tel Inspekcja BHP (Health and Safety Authority) 10 Hogan Place Dublin 2 tel , (z Irlandii) Informacje na temat urlopu macierzyńskiego, wychowawczego, adopcyjnego, urlopu z powodu wypadków losowych: Urząd ds. Równouprawnienia (Equality Authority) tel lub (tylko z Irlandii) Dział Zasiłków Powypadkowych (Injury Benefit Section) Social Welfare Services Office Townsend Street Dublin 2 Tel Organizacje broniące praw pracowników: Emigrant Advice 1 Cathedral St. Dublin 1 Tel

17 Migrant Rights Centre Ireland 55 Parnell Square West Dublin 1 Tel SIPTU (The Services, Industrial, Professional and Technical Union związki zawodowe) Liberty Hall Dublin 1 Tel The Rights Commisioner Service (Rzecznik Praw Obywatelskich) Tom Johnson House Haddington Road Dublin 4 Tel

18 4. PODATKI Podatki w Irlandii płaci się w systemie PAYE (Pay As You Earn). Oznacza to, że pracodawca odlicza kwotę należnego podatku od Twojej pensji i odprowadza go w Twoim imieniu do urzędu skarbowego. Aby mógł to zrobić, musisz mu na początku współpracy podać swój numer PPS oraz złożyć podanie o przyznanie ulg podatkowych. Ulgi podatkowe obniżają kwotę podatku, który musisz zapłacić, zależnie od Twojej sytuacji (stanu matrymonialnego, liczby dzieci, wynajmowania mieszkania). Dopiero po wydaniu decyzji przez urząd skarbowy Twój pracodawca wie dokładnie, jakiej wysokości podatek musi płacić w Twoim imieniu. Po zakończeniu każdego roku podatkowego (po 31 grudnia) możesz zapytać urząd skarbowy, czy nadpłaciłeś podatek dochodowy (służy do tego formularz 12, do ściągnięcia na Jeśli zapłaciłeś za dużo otrzymasz zwrot podatku, a jeśli za mało będziesz musiał dopłacić. Jeśli pozostawałeś bez pracy przez 4 tygodnie lub wyjeżdżasz z Irlandii, także możesz otrzymać zwrot podatku (formularz P50 na Zawarta między Polską a Irlandią umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania zwalnia Cię z płacenia w Polsce podatków od dochodów uzyskanych w Irlandii. Informacje dotyczące podatków: Irlandzcy Inspektorzy Podatkowi (Irish Revenue Commissioners) tel

19 5. KONTO W BANKU Jeśli chcesz założyć rachunek w banku, musisz mieć przy sobie 1 lub 2 dowody tożsamości (np. paszport, prawo jazdy lub dowód tożsamości wydany przez irlandzką policję) oraz potwierdzenie stałego adresu zamieszkania w Irlandii (rachunek za prąd lub telefon, deklarację z urzędu podatkowego lub umowę ubezpieczenia samochodu). Często wystarcza list od pracodawcy do banku (do oddziału, w którym pracodawca ma konto) z prośbą o otwarcie konta nowemu pracownikowi oraz Twój numer PPS i paszport. 18

20 6. ZDROWIE Przed wyjazdem warto postarać się o Europejska Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (European Health Insurance Card), dającą prawo do opieki medycznej (wydaje je NFZ). Przyda Ci się do czasu, kiedy znajdziesz pracę. Jeśli podejmiesz pracę w Irlandii lub mieszkasz tam i masz zamiar przebywać w tym kraju co najmniej rok, jesteś uważany za osobę mieszkającą w Irlandii na co dzień, a w związku z tym masz prawo do korzystania publicznych, darmowych usług zdrowotnych (bardzo nielicznych), finansowanych przez państwo. Karta Medyczna (The Medical Card) Prawo do opieki zdrowotnej zależy głównie od faktu mieszkania w Irlandii oraz Twojej sytuacji finansowej i rodzinnej, a nie od płacenia podatków oraz ubezpieczenia zdrowotnego przez pracodawcę (PRSI). Dowodem na to, że masz prawo do darmowego zestawu usług medycznych jest Karta Medyczna, wydawana przez Zarząd Służby Zdrowia (Health Service Executive). Prawo do Karty Medycznej mają osoby, które spełnią jeden z wymienionych warunków: kryterium dochodowe (sprawdzające czy masz wystarczający dochód, by się utrzymać) wiek ponad 70 lat brak innych dochodów niż zasiłek z pomocy społecznej nie możesz być zatrudniony ani samozatrudniony jesteś studentem w wieku lat, na utrzymaniu rodziców posiadających kartę medyczną otrzymujesz świadczenie z ubezpieczenia społecznego z kraju Unii Europejskiej (np. z Polski), a nie otrzymujesz świadczenia socjalnego z irlandzkiej pomocy społecznej, nie jesteś zatrudniony ani samozatrudniony otrzymujesz świadczenia państwowe z kraju UE i nie otrzymujesz świadczeń państwowych z Irlandii. 19

21 Karta Medyczna daje prawo do bezpłatnego leczenia u lekarza rodzinnego, darmowych recept, usług w szpitalach publicznych i przychodniach publicznych itd. Najczęściej zapewnia świadczenia dla Ciebie, małżonka lub małżonki, wszystkich dzieci poniżej 16 roku życia oraz będących na Twoim utrzymaniu dzieci studiujących w trybie dziennym (w wieku lat). Aby otrzymać Kartę Medyczną, musisz wypełnić formularz (dostaniesz go w najbliższym ośrodku zdrowia Local Health Centre lub w Biurze Pomocy Społecznej Community Welfare Office), dać go do podpisu lekarzowi rodzinnemu i dołączyć zaświadczenie o dochodach (formularz P60, lub jeśli go nie masz P45, aktualny odcinek wypłaty lub zaświadczenie o otrzymywaniu pomocy z opieki społecznej). WAŻNE! Jak ostrzegają Polacy pracujący w Irlandii, spełnienie warunków potrzebnych by uzyskać Kartę Medyczną jest bardzo trudne, a oczekiwanie na darmowe wizyty i badania lekarskie jest bardzo długie. Jeśli nie uzyskasz Karty Medycznej, będziesz musiał płacić za usługi medyczne i wizyty u lekarza (np. za wizytę u lekarza rodzinnego około euro), jednak możesz być uprawniony do obniżonych stawek. Osoby, których dochody są za wysokie by otrzymać Kartę Medyczną, mogą się ubiegać o wydawana przez HSE Kartę Wizyt u Lekarza Rodzinnego (GP Visit Card), upoważniającą do darmowych wizyt u lekarza rodzinnego. Możesz także korzystać z prywatnej służby zdrowia, jeżeli dobrze zarabiasz lub masz polisę ubezpieczeniową pokrywającą koszty leczenia. Niektórzy pracodawcy oferują pracownikom dodatkowe ubezpieczenie zdrowotne w ramach umowy o pracę. Jeśli chcesz sam wykupić polisę, możesz wybrać jedną z trzech firm, oferujących ubezpieczenia zdrowotne: Voluntary Health Insurance, BUPA Ireland, VIVAS Health, 20

22 7. POMOC SPOŁECZNA: ZASIŁKI I ŚWIADCZENIA Wiele świadczeń pomocy społecznej (takie jak zasiłek dla poszukujących pracy, emerytura bezskładkowa, zasiłek dla opiekuna prawnego, zasiłki pielęgnacyjny i inwalidzki) jest przeznaczonych dla osób stale przebywających w Irlandii. Muszą one mieszkać i pracować w tym kraju od 2 lat i zamierzać nadal w nim pozostać. Jeśli nie spełniasz warunku stałego pobytu, możesz mieć prawo do świadczeń z programu specjalnych zasiłków socjalnych. PRSI (Pay Related Social Insurance, ubezpieczenie społeczne zależne od dochodów) PRSI to składka, którą pracodawcy i pracownicy płącą na rzecz funduszu narodowego, pomagającego finansować system świadczeń socjalnych. Od tego, ile składek PRSI opłaciłeś, zależy jakiej wysokości świadczenia możesz otrzymać w ramach pomocy socjalnej. Świadczenie dla szukającego pracy (Jobseeker s Benefit) Zasiłek uzależniony od składek na ubezpieczenie społeczne, opłacanych w Twoim imieniu przez pracodawcę w Irlandii lub innym kraju Unii Europejskiej (np. w Polsce). Dodatkowe warunki, które musisz spełnić, by otrzymać to świadczenie to: wiek poniżej 66 lat brak pracy bycie bezrobotnym przez co najmniej 3 dni w dowolnie wybranym okresie 6 dni opłacenie wystarczającej ilości składek chęć podjęcia pracy i jej aktywne poszukiwanie 21

23 Wystarczająca ilość składek PRSI to: 52 tygodnie opłaconych składek od momentu rozpoczęcia pracy i 39 tygodni składek opłaconych lub zakredytowanych w odpowiednim roku podatkowym albo: 26 tygodni opłaconych składek w odpowiednim roku podatkowym oraz 26 tygodni opłaconych składek w poprzednim roku podatkowym. Odpowiedni rok podatkowy to przedostatni pełny rok podatkowy przed rokiem, w którym ubiegasz się o świadczenia (np. jeśli starasz się o nie w 2007 r., odpowiedni rok to 2005). WAŻNE! Jeśli opłacałeś swoje składki na ubezpieczenie społeczne w kraju UE (np. w Polsce) i opłaciłeś co najmniej jedna pełną kwotę składki PRSI od momentu przyjazdu do Irlandii, możesz połączyć składki z obydwu krajów i dzięki temu starać się o Jobseekers Benefit. W tym celu musisz wysłać do Ministerstwa Spraw Socjalnych i Rodzinnych podanie oraz formularz E301 (wydany przez wojewódzki urząd pracy w Polsce) zapis składek, które opłaciłeś na ubezpieczenie społeczne. Podanie o przyznanie zasiłku dla szukających pracy możesz złożyć po zarejestrowaniu się na liście Ministerstwa Spraw Socjalnych i Rodzinnych w lokalnym biurze pomocy społecznej (Social Welfare Office). Dokumenty potrzebne do dopełnienia formalności to: paszport, potwierdzenie adresu zamieszkania w Irlandii, formularze P45 i P60 od pracodawcy w Irlandii. Świadczenie dla szukających pracy możesz otrzymywać najdłużej przez 390 dni (jeśli opłaciłeś wystarczającą ilość składek) lub 312 dni (jeśli masz mniej niż 260 opłaconych składek). Jeśli to świadczenie zostanie Ci przyznane, możesz się także starać o: dodatek mieszkaniowy dodatek na paliwo bezdymne (po 13 tygodniach) wyprawkę dla ucznia na nowy rok szkolny dofinansowanie zakupu podręczników Kartę Medyczną 22

24 Zasiłek dla poszukujących pracy (Jobseeker s Allowance) Jeśli świadczenie dla szukających pracy nie zostanie Ci przyznane, możesz się jeszcze starać o zasiłek dla szukających pracy. Wymagania: wiek poniżej 66 lat, brak pracy chęć podjęcia pracy w pełnym wymiarze godzin stałe zamieszkanie w Irlandii spełnienie kryterium dochodowego (liczą się wszelkie dochody, także z pomocy społecznej) zdolność do podjęcia pracy. Starając się o ten zasiłek, musisz wypełnić formularz UP1 i przesłać go na podany w formularzu adres. Więcej informacji na ten temat uzyskasz w Ministerstwie Spraw Socjalnych i Rodzinnych lub lokalnym biurze pomocy społecznej (Social Welfare Office). Dokumenty potrzebne do dopełnienia formalności to: szczegółowy zapis historii poszukiwania pracy, formularz P45 (jeśli byłeś zatrudniony w Irlandii), dane dzieci na Twoim utrzymaniu, paszport, potwierdzenie adresu zamieszkania w Irlandii. Zasiłek dla poszukujących pracy możesz otrzymywać tak długo, jak go potrzebujesz i spełniasz wszystkie wymagania. Po jego przyznaniu możesz się starać o takie same świadczenia dodatkowe jak w przypadku Jobseekers Benefit (patrz wyżej). 23

25 Specjalny zasiłek socjalny (Supplementary Welfare Allowance) To świadczenie wypłacane co tydzień osobom, które nie mają wystarczających środków, by się utrzymać, ponieważ ich dochody są bardzo niskie lub zerowe. Możesz się o nie starać, jeśli: ubiegałeś się o inne świadczenia socjalne i ich nie otrzymałeś masz prawo do obniżonych kwot świadczeń, a nie masz innego źródła dochodu czekasz na decyzję o przyznaniu innego świadczenia socjalnego zacząłeś pracować ale nie dostałeś jeszcze pensji (po wypłacie będziesz musiał zwrócić kwotę zasiłku) Prawo do specjalnego zasiłku socjalnego (SWA) mają osoby, które mieszkają na stałe w Irlandii (lub są obywatelami Unii Europejskiej, którzy już pracowali w Irlandii), mają odpowiednio niskie dochody, ubiegają się o inne świadczenia oraz zarejestrowały się w FÁS (państwowej agencji zatrudnienia). O ten zasiłek mogą się starać osoby, które mieszkają w Irlandii krócej niż 2 lata. Jeśli kwalifikujesz się do otrzymywania specjalnego zasiłku socjalnego, możesz się starać o: podstawową stawkę specjalnego zasiłku socjalnego dodatek mieszkaniowy wyprawkę dla ucznia na nowy rok szkolny świadczenia na potrzeby specjalne świadczenie na nagłe potrzeby Kartę Medyczną dodatek opałowy. Podanie o przyznanie SWA składasz pracownikowi pomocy społecznej w rejonowej przychodni zdrowia. Potrzebne dokumenty: numer PPS, paszport, zaświadczenie o dochodach, zaświadczenie z miejscowego biura pomocy społecznej oraz ostatni odcinek wypłaty, książeczka dodatku rodzinnego lub akty urodzenia dzieci (jeśli nie mają numeru PPS), książkę najmu (jeśli starasz się o pomoc w opłaceniu czynszu). 24

26 Jeśli otrzymujesz SWA w czasie, gdy starasz się o inny zasiłek (np. Jobseeker Benefit), to pierwsze kwoty wypłaconego zasiłku będą pomniejszone o sumę, którą już otrzymałeś w formie SWA. Zasiłek chorobowy (Illness Benefit) Ministerstwo Spraw Socjalnych i Rodzinnych wypłaca zasiłek chorobowy osobom mieszkającym na stałe w Irlandii, w wieku poniżej 66 lat, niezdolnym do pracy z powodu choroby. Aby go otrzymać, należy mieć: przynajmniej 52 tygodnie opłaconych składek PRSI od momentu rozpoczęcia pracy i 39 tygodni składek opłaconych lub zakredytowanych w odpowiednim roku podatkowym, lub 26 tygodni opłaconych składek PRSI w odpowiednim roku podatkowym oraz 26 tygodni opłaconych składek w poprzednim roku podatkowym. Zasiłek chorobowy możesz otrzymywać na cały czas niezdolności do pracy, jeśli opłaciłeś 260 składek PRSI od momentu rozpoczęcia pracy i masz mniej niż 66 lat. WAŻNE! Jeśli opłacałeś składki na ubezpieczenie społeczne w innym kraju Unii Europejskiej (np. w Polsce), za wypłatę Twojego zasiłku chorobowego odpowiedzialny jest kraj, w którym byłeś ostatnio zatrudniony. W tym przypadku podanie o zasiłek chorobowym wysyłasz do Ministerstwa Spraw Socjalnych i Rodzinnych, a ono przesyła je dalej do odpowiedniego kraju. 25

27 Zasiłek dla rodzin o niskich dochodach (Family Income Supplement) To nieopodatkowane świadczenie wypłacane co tydzień osobom, które pracują, ale osiągają niskie dochody. Możesz się starać o ten zasiłek, jeśli: jesteś zatrudniony na pełnym etacie i masz szansę utrzymać pracę przez następne 3 miesiące, pracujesz przynajmniej 19 godzin tygodniowo lub 38 godzin w ciągu 2 tygodni (można sumować godziny pracy małżonków), masz na utrzymaniu przynajmniej jedno dziecko, które mieszka z Tobą i ma poniżej 18 lat (lub poniżej 22 lat jeśli uczy się w trybie dziennym), wasz średni dochód (suma zarobków i otrzymywanych zasiłków) jest niższy niż kwota ustalona na rodzinę danej wielkości. Podanie o zasiłek dla rodzin o niskich dochodach (FIS) składa się zaraz po rozpoczęciu pracy, wypełniając formularz FIS1 i wysyłając go na adres w nim podany (więcej informacji: Ministerstwo Spraw Socjalnych i Rodzinnych lub lokalne biuro pomocy społecznej). Wymagane dokumenty to: kilka docinków wypłaty wynagrodzenia, ostatni formularz P60 (jeśli masz), certyfikat ulg podatkowych podatkowych na obecny rok (jeśli posiadasz). Zasiłek dla rodzin o niskich dochodach można otrzymywać przez 52 tygodnie, jeśli cały czas spełnia się wymagania. 26

28 Zasiłek rodzinny (Child Benefit) Zasiłek rodzinny przysługuje w Irlandii rodzicom lub prawnym opiekunom dzieci, które z nimi mieszkają i są na ich utrzymaniu. Świadczeniem objęte są dzieci do 16 roku życia lub do 19 roku życia (jeśli uczą się w trybie dziennym, uczestniczą w kursie Youthreach organizowanym przez FÁS lub są upośledzone fizycznie albo psychicznie). WAŻNE! Jeśli jesteś prawnym opiekunem dziecka i obywatelem kraju Unii Europejskiej i pracujesz w Irlandii, ten kraj wypłaca Ci zasiłek rodzinny nawet jeśli Twoja rodzina mieszka na stale w innym kraju Unii (np. w Polsce). W celu uzyskania zasiłku rodzinnego, musisz wypełnić Formularz CB1, dołączyć do niego kopię aktu urodzenia dziecka (poświadczoną za zgodność w lokalnym biurze pomocy społecznej) i przesłać na adres podany w formularzu. Informacje na temat formularzy: lokalne biuro pomocy społecznej, Ministerstwo Spraw Socjalnych i Rodzinnych lub Podanie o zasiłek należy złożyć w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka, objęcia go prawną opieka lub przyjazdu na stałe do Irlandii. Zasiłek dla rodzica samotnie wychowującego dzieci (One-Parent Family Payment) Ten zasiłek możesz otrzymać, jeśli: jesteś głównym opiekunem przynajmniej jednego dziecka, dziecko mieszka z Tobą dziecko ma poniżej 18 lat lub poniżej 22 lat, jeśli uczy się w trybie dziennym nie żyjesz w związku z partnerem zarabiasz mniej niż 375 euro na tydzień mieszkasz na stałe w Irlandii lub pracujesz w Irlandii i jesteś obywatelem jednego z krajów UE 27

29 żyjesz w separacji lub jesteś po rozwodzie, okres separacji trwa co najmniej 3 miesiące, w tym czasie próbowałeś uzyskać alimenty od drugiego rodzica jesteś rodzicem dziecka, żyjesz w stanie wolnym, próbowałeś uzyskać alimenty od drugiego rodzica twój małżonek jest w więzieniu z wyrokiem co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności Zasiłek dla rodzica samotnie wychowującego dzieci jest wypłacany tak długo, jak długo spełniasz warunki. Świadczenie jest wstrzymywane w przypadku ponownego małżeństwa, wzrostu dochodów (ponad 375 euro na tydzień) lub braku dzieci na utrzymaniu. Więcej informacji na temat zasiłków: Ministerstwo Spraw Socjalnych i Rodzinnych Treatment Benefit Section Department of Social and Family Affairs St.Oliver Plunkett Road Letterkenny Co. Donegal Tel (wew. 4480) (z Irlandii)

30 8. EDUKACJA W Irlandii nie działa powszechny system edukacji przedszkolnej. Istnieją jednak różne formy prywatnej opieki nad dziećmi, od przechowalni w centrach handlowych, poprzez mini-grupy, prowadzone w prywatnych domach (tzw. Childminders ), zajęcia w grupach ( Sessional services, np. Montessori) oraz punkty opieki całodziennej ( Full day care, koszt to około 600 euro miesięcznie). Listę miejsc, które zostały zarejestrowane przez agendy rządowe, znajdziesz w lokalnym biurze Health Service Executive: Szkoła podstawowa i średnia Obowiązek szkolny obejmuje dzieci od 6 do 16 roku życia. W tym czasie każde dziecko ma prawo do bezpłatnej edukacji w państwowych szkołach podstawowych i średnich. Nauka jest bezpłatna, ale posyłając dziecko do szkoły musisz się liczyć z wydatkami na zakup mundurków i podręczników. Jeśli otrzymujesz pomoc socjalną, możesz mieć prawo do otrzymania zasiłku na tzw. wyprawkę do szkoły. Irlandzki rok szkolny w szkołach podstawowych zaczyna się 1 września i kończy około 30 czerwca, jednak musisz zapisać dziecko do szkoły jak najwcześniej, ponieważ w wielu szkołach istnieją długie listy oczekujących. W państwowych szkołach pierwszeństwo przysługuje dzieciom mieszkającym w najbliższym sąsiedztwie. Jeśli chcesz by dziecko chodziło do konkretnej szkoły, musisz się z nią skontaktować bezpośrednio. Będzie Ci potrzebny akt urodzenia dziecka. Nauka języka irlandzkiego jest obowiązkowa w szkołach podstawowych i średnich, jednak jeśli Twoje dziecko uczyło się poza Irlandią do 11 roku życia, jest z niej zwolnione. 29

31 Szkoły wyższe O tym, kto zostanie przyjęty na studia, decydują oceny uzyskane na maturze. Jeśli szkołę średnią kończyłeś poza Irlandią, skontaktuj się z wybraną uczelnią by dowiedzieć się, jakie są jej wymagania. Jeśli je spełniasz, podanie o przyjęcie na studia wyślij się do Centralnego Biura Rekrutacyjnego (Central Applications Office). Zwykle szkoły wyższe wymagają zdania egzaminu zaświadczającego biegłą znajomość jęz. angielskiego, np. TOEFL. Obywatel Unii Europejskiej nie musi płacić za studiowanie w Irlandii, jeśli: przed rozpoczęciem studiów mieszkał w kraju UE przez conajmniej 3 z 5 ostatnich lat, podejmuje naukę na kursie, który trwa minimum 2 lata nie posiada wcześniej zdobytych kwalifikacji na tym samym poziomie nie powtarza roku Uczelnie pobierają tylko tzw. opłatę za usługi studenckie, ale można starać się o grant na jej pokrycie. Student może się ubiegać o pomoc finansową, jeśli mieszka w Irlandii od co najmniej roku i może udowodnić, że jej naprawdę potrzebuje. Podania składa się do lokalnych władz. Centralne Biuro Rekrutacyjne (Central Applications Office) 33 Eglington Street Galway 30

32 9. PRAWO JAZDY Jeśli robiłeś prawo jazdy w Polsce, masz prawo go używać w Irlandii. Jeśli planujesz dłuższy pobyt, możesz je wymienić na irlandzkie. W tym celu musisz wypełnić formularz wymiany prawa jazdy (Formularz D900) i podanie o wydanie prawa jazdy (Formularz A D401) oraz przejść badania lekarskie w celu uzyskania zaświadczenia na temat stanu zdrowia. Formularze dostaniesz w miejscowym oddziale Biura Podatku Drogowego (Motor Tax Office), tam też musisz je odesłać po ich wypełnieniu. Potrzebne dokumenty: 2 identyczne zdjęcia paszportowe, podpisane na odwrocie, obecne prawo jazdy, dowód wpłaty odpowiedniej kwoty (informacje na temat jej wysokości uzyskasz w Biurze Podatku Drogowego). Jeżdżąc samochodem po Irlandii, musisz mieć ubezpieczenie komunikacyjne. Jeśli sprowadzasz swój samochód, a przyjeżdżasz nie jako turysta, tylko masz zamiar zostać w Irlandii dłużej, musisz zapłacić tzw. podatek rejestracyjny (Vehicle Registration Tax VRT) oraz podatek drogowy (Motortax). Dlatego najlepiej jak najszybciej zarejestrować samochód, zwłaszcza jeśli masz numer PPS jego posiadacze są uważani za osoby mieszkające w Irlandii na stałe. W tym przypadku jazda samochodem z polskimi numerami rejestracyjnymi może grozić zarekwirowaniem pojazdu i mandatem nawet do 5000 euro. Więcej informacji: Driver Testing Section Department of Transport Government Buildings Ballina, Co. Mayo Tel

33 Informacje na temat lokalnych Biur Podatku Drogowego: Ministerstwo Środowiska The Department of Environment Heritage and Local Government Custom House Dublin 1 Tel Podatek rejestracyjny informacje: Urząd Rejestracji Pojazdów Vehicle Registration Office St. John s House Tallaght Dublin 24 Tel Internetowy kalkulator VRT: 32

34 10. TRANSPORT PUBLICZNY Na krótkich dystansach możesz korzystać tylko z usług firm autobusowych (koleje są droższe, poza tym istnieje tylko kilka linii kolejowych). Rozkłady jazdy autobusów czyta się inaczej niż w Polsce: czas podany na tablicy to czas wyjazdu autobusu z pierwszego przystanku. Sam musisz policzyć, kiedy autobus przyjedzie na Twój przystanek. Zdarza się też, że pełny rozkład jazdy znajduje się tylko na początkowym przystanku w tym przypadku warto poprosić o ulotkę z rozkładem w informacji lub kasie biletowej na dworcu autobusowym. Ze względu na częste spóźnienia komunikacja publiczna w Irlandii nie ma najlepszej opinii. Autobus nie zatrzyma się, jeśli na niego nie pomachasz. Musisz mieć odliczone drobne monety na bilet, ponieważ kierowca nie wydaje reszty. Przewoźnicy autobusowi:

35 NAJWAŻNIEJSZE ADRESY Organizacje pozarządowe, w których można szukać informacji i pomocy: Biuro Porad Obywatelskich w Dublinie City Centre (Dublin) Citizens Information Centre 13A Upper O Connell Street Dublin 1 Co. Dublin Tel: fax: citycentre1@comhairle.ie Biura Porad Obywatelskich (Citizens Information Centres) działają w większości miast w Irlandii, w niektórych porady są udzielane także po polsku. Adresy można znaleźć na: (w dziale Find an Address) Emigrant Advice 1 Cathedral St. Dublin 1 Tel info@emigrantadvice.ie Tu także pracują osoby znające język polski. Migrant Rights Centre Ireland 55 Parnell Square West Dublin 1 Tel info@mrci.ie 34

36 Polish Information & Culture Centre In Dublin Ltd Gardiner St.Lower Dublin 1 Tel.: info@polishcentre.ie Immigrant Council of Ireland 2 St. Andrew St. Dublin 2 Tel.: info@immigrantcouncil.ie Związki zawodowe: SIPTU (The Services, Industrial, Professional and Technical Union) Liberty Hall Dublin 1 Tel Ministerstwa i urzędy państwowe: Ministerstwo Edukacji i Nauki (Department of Education and Science) Malborough St. Dublin 1 Tel:

37 Ministerstwo Pracy, Handlu i Przedsiębiorczości (Department of Enterprise, Trade & Employment) 23 Kildare St. Dublin 2 Tel.: Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych (Department of Social and Family Affairs) biura w różnych miejscach Dublina Tel Zarząd Służby Zdrowia Health Service Executive Oak House Limetree Avenue Millennium Park Naas Co. Kildare Tel.: Urzędy Skarbowe (Revenue Tax Office) Lokalne numery telefonów, na które można dzwonić tylko z Irlandii. Dublin City & County: Clare, Cork, Kerry & Limerick: Meath, Kildare, Laois, Tipperary, Waterford, Wexford, Wicklow, Kilkenny & Carlow: Donegal, Leitrim, Sligo, Mayo, Galway, Roscommon, Longford, Offaly, Cavan, Monaghan, Westmeath & Louth:

38 Publikacja przygotowana przez ZBPO w ramach projektu Workers Mobility in EU-25, realizowanego w ramach Europejskiego Roku Mobilności Pracowników 2006 ze środków Komisji Europejskiej przez European Citizen Action Service (ECAS), Citizens Advice International (CAI), narodowe organizacje skupiające biura porad obywatelskich z Czech (Asociace Obcanských Poraden), Wielkiej Brytanii (Citizens Advice), Irlandii (National Association of Citizens Information Services) i Polski (Związek Biur Porad Obywatelskich) oraz Uniwersytet Szeged na Węgrzech. Za pomoc w przygotowaniu broszury dziękujemy Magdalenie Kupis, Irenie Sucheckiej (Emigrant Advice) i Maciejowi Tyczyńskiemu.