STANOWISKO RZĄDU SZKOCKIEGO W SPRAWIE USTALENIA MINIMALNEJ CENY ZA JEDNOSTKĘ ALKOHOLU

Transkrypt

1 STANOWISKO RZĄDU SZKOCKIEGO W SPRAWIE USTALENIA MINIMALNEJ CENY ZA JEDNOSTKĘ ALKOHOLU Wprowadzenie 1. Rząd Szkocki planuje wprowadzenie minimalnej ceny za jednostkę alkoholu, co pozwoli znacznie ograniczyć szkody, których przyczyną jest tani, mocny alkohol. Minimalną jednostkową cenę alkoholu ustala się mnożąc ilość brytyjskich jednostek alkoholu w napoju (1 ml czystego alkoholu) przez 5 pensów (.6 1 ) za jednostkę, co stanowi cenę zalecaną przez rząd szkocki. 2. Komisja Europejska wraz z niewielką liczbą państw członkowskich kwestionują zgodność wprowadzenia minimalnej jednostkowej ceny alkoholu z prawem unijnym dotyczącym swobodnego przepływu towarów, mimo iż artykuł 36 Traktatu pozwala na wprowadzanie uzasadnionych środków ochrony zdrowia publicznego, jeśli są one odpowiednio proporcjonalne. Nadrzędnym celem działania rządu szkockiego jest ograniczenie szkód o podłożu alkoholowym. Wprowadzenie minimalnej jednostkowej ceny alkoholu ma na celu zmniejszenie nadmiernej konsumpcji tanich trunków, które powodują najwięcej szkód na tle zdrowia, a które są szczególnie popularne wśród osób spożywających niebezpiecznie szkodliwe ilości alkoholu. Zdaniem Komisji Europejskiej wprowadzenie nowych podatków pozwoliłoby również osiągnąć ogólne obniżenie konsumpcji alkoholu, a nie prowadziłoby do restrykcji handlowych. Opodatkowanie nie miałoby jednak bezpośredniego wpływu na osoby spożywające niebezpiecznie szkodliwe ilości alkoholu. Polityka minimalnej jednostkowej ceny alkoholu jest bardziej skuteczna, ponieważ jej wpływ na osoby, które piją najwięcej jest stopniowy w odniesieniu do poziomu konsumpcji i szkodliwości alkoholu. Przedstawiając w niniejszym artykule argumenty na rzecz wprowadzenia minimalnej jednostkowej ceny alkoholu, rząd szkocki pragnie uzyskać poparcie dla tej polityki. Zakres problemu alkoholowego w Szkocji 3. W skali standardów światowych, poziom konsumpcji alkoholu w Szkocji jest bardzo wysoki. Konsumpcja w UE jest wysoka (według Światowej Organizacji Zdrowia konsumpcja w UE prawie dwukrotnie przewyższa średnią światową), a konsumpcja w Szkocji jest powyżej średniej. Biorąc pod uwagę wzorzec konsumpcji w Szkocji w połączeniu z innymi czynnikami zdrowotnymi, ma to zdecydowany wpływ na indywidualnych konsumentów, ich rodziny i szersze grupy społeczne. 1 Kurs walutowy zastosowany w tekście: 1 = 1.2 Polish Translation Page 1

2 Age standardised mortality rate per 1, Sprzedaż alkoholu w Szkocji w 211 r. wyniosła 21.6 jednostek brytyjskich (216 ml czystego alkoholu) tygodniowo na osobę (czyli 11.2 litry czystego alkoholu w skali rocznej), co jest jednym z najwyższych poziomów w Europie Zachodniej. Mimo iż spożycie w wielu krajach (takich jak Francja, Włochy i Hiszpania) spadło w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, w Wielkiej Brytanii podwoiło się od lat 5. (licząc również dziesięcioprocentowy wzrost w Szkocji od połowy lat 9.). 5. Ilość wypisów ze szpitala na podłożu alkoholowym w Szkocji wzrosła czterokrotnie od wczesnych lat 8. a obecnie do szpitala trafia ponad 1 Szkotów dziennie. Ilość zgonów na podłożu alkoholowym podwoiła się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, a tempo wzrostu przypadków marskości i innych chorób wątroby w Szkocji jest jednym z najwyższych na świecie. Alkohol to trzeci z kolei największy czynnik ryzyka zachorowalności na świecie, a drugi w Europie 2. Współczynnik umieralności na choroby wątroby i marskość w przeliczeniu na 1 tys. ludności, Men aged years 8 Women aged years 7 Scotland 7 6 Other European countries England and Wales Other European countries Scotland England and Wales Age standardised mortality rate per 1,: Standardowa stopa umieralności według wieku na 1 osób Men aged years: Mężczyźni w wieku lat 1 Women aged years: Kobiety w wieku lat 5 Other European Countries: Inne kraje europejskie Scotland: Szkocja England and Wales: Anglia i Walia Uprzednio wdrożone działania na rzecz minimalizacji nadużywania alkoholu 6. Rząd Szkocki traktuje rozwiązanie problemu nadużywania alkoholu jako cel nadrzędny w zakresie zdrowia publicznego, w związku z czym wprowadził strategię na rzecz rozwiązywania problemów alkoholowych 5, która określa ponad 4 środków zaradczych nakierowanych na zwalczanie szkodliwości nadużywania alkoholu, zarówno w skali krajowej jak i lokalnej, poprzez zapobieganie oraz leczenie destrukcyjnych skutków nadużywania alkoholu. Opublikowana w 29 r. strategia 2 Światowa Organizacja Zdrowia, Zestawienie faktów nt. alkoholu (ang. Alcohol Factsheet), luty Współczynniki dla Szkocji, Anglii i Walii uaktualnione do 21 r.; współczynniki europejskie do 22 r. 4 Definicja inne kraje europejskie obejmuje kraje Europy Zachodniej, Południowej i śródziemnomorskie, a ich pełna liczba wynosi Przekształcanie stosunku do alkoholu w Szkocji: działania ramowe (ang. Changing Scotland s Relationship with Alcohol: A Framework for Action), opublikowano w 29 r. Polish Translation Page 2

3 jest spójna z przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia Globalną strategią ograniczania szkodliwego spożywania alkoholu (ang. Global strategy to reduce harmful use of alcohol). W części dotyczącej wyborów i interwencji w ramach polityki cenowej, strategia Światowej Organizacji Zdrowia wymienia m.in.: wprowadzenie minimalnych cen na alkohol, tam gdzie ma to zastosowanie. 6 Przystępność alkoholu 7. Pomimo wprowadzenia tych środków zaradczych konsumpcja i szkodliwość alkoholu w Szkocji wciąż utrzymuje się na niedopuszczalnie wysokim poziomie. Głównym elementem strategii, którego jak dotąd jeszcze nie wdrożono jest plan rozwiązania sprawy niskich cen alkoholu w Szkocji. Istnieją nieodparte dowody na to, iż cena i dostępność alkoholu są głównymi czynnikami przyczyniającymi się do wzrostu konsumpcji, a co za tym idzie, również szkodliwości, co potwierdza Światowa Organizacja Zdrowia i Unia Europejska. Krótko mówiąc, w miarę jak alkohol staje się bardziej dostępny, jego konsumpcja wzrasta; wraz ze wzrostem konsumpcji alkoholu rosną szkody, które wywołuje. 8. W większości przypadków sprzedaż alkoholu w systemie off-sales 7 odbywa się w supermarketach największych sieci (około 7% sprzedaży). Ten sektor sprzedaży detalicznej charakteryzuje się głównie bardzo niskimi cenami alkoholu, wysokimi rabatami na napoje alkoholowe, możliwością sprzedaży alkoholu ze stratą i rekompensatą strat poprzez podwyżkę cen produktów nie-alkoholowych. W rezultacie alkohol jest stale dostępny po bardzo niskich cenach. W Szkocji, mężczyzna jest w stanie przekroczyć zalecany tygodniowy limit rozsądnego picia alkoholu (21 jednostek brytyjskich lub 21 ml czystego alkoholu) już za 4 ( 4.8). 9. Od 198 r., przystępność cen alkoholu w Wielkiej Brytanii wzrosła o 45%. Wzrost przystępności alkoholu w systemie sprzedaży off-trade przyniósł wzrost sprzedaży o 48% pomiędzy 1994 r. i 211 r. w porównaniu do spadku sprzedaży o 3% w systemie on-trade 8. Poniższy wykres prezentuje związek pomiędzy przystępnością alkoholu i jego szkodliwością. Bezsprzecznie pokazuje, że w miarę wzrostu dostępności alkoholu w Wielkiej Brytanii od wczesnych lat 8. wypisy ze szpitala wykazują bardzo zbliżony trend. Współczynnik przystępności alkoholu w Wielkiej Brytanii w porównaniu ze stopą wypisów szpitalnych na tle alkoholowym (Szkocja) Zwroty off-sales i off-trade (koncesja na sprzedaż / handel alkoholem na wynos) odnoszą się do sprzedaży alkoholu nabywanego w punktach sprzedaży detalicznej takich jak supermarkety, małe sklepy, w celu spożywania go poza obrębem punktu sprzedaży. 8 Zwroty on-sales i on-trade (koncesja na serwowanie alkoholu) odnoszą się do sprzedaży alkoholu w celu spożywania go na miejscu zakupu, np. w pubach, klubach i restauracjach. 9 Współczynnik dostępności dotyczy Wielkiej Brytanii, ponieważ nie ma takiego współczynnika dla Szkocji (chociaż dostępność będzie stosunkowo zbieżna w całej Wielkiej Brytanii). Mierząc Polish Translation Page 3

4 Affordability index (UK) Alcohol-related discharge rates per 1, popn (Scotland) Affordability Discharges Affordability index (UK): Współczynnik przystępności (GB) Alcohol-related discharge rates per 1, popn (Scotland): Wskaźniki wypisów szpitalnych o podłożu alkoholowym na 1 osób (Szkocja) Affordability: Przystępność Discharges: Wypisy Po co wprowadzać minimalną jednostkową cenę alkoholu? 1. Wprowadzenie minimalnej jednostkowej ceny alkoholu w Szkocji ma na celu zmniejszenie konsumpcji alkoholu, a w szczególności ograniczenie spożycia tych trunków, których cena jest niska w stosunku do ich mocy. Wprowadzenie minimalnej ceny osiągnie ten cel, ponieważ będzie mieć stopniowo coraz większy wpływ na spożycie alkoholu i jego szkodliwość wśród osób, które piją najwięcej. Wprowadzenie minimalnej ceny rzutuje na nisko cenowy segment rynku, a osoby, które najwięcej cierpią w wyniku szkód spowodowanych alkoholem, preferują właśnie tanie trunki. Sprzedaż alkoholu w Szkocji wykazuje, że 3% populacji konsumuje 8% alkoholu i wprowadzenie minimalnej ceny jednostkowej jest nakierowane na tę właśnie grupę. 11. Pojawiające się ostatnio wyniki badań nad systemami minimalnych cen działającymi w dwóch prowincjach kanadyjskich dostarczają pierwszych doświadczalnych dowodów na skuteczność minimalnej ceny alkoholu. Główne wyniki w jednym z badań szacują, że podniesienie minimalnej ceny jednostki o 1% zmniejszyłoby łączną konsumpcję wszystkich rodzajów alkoholu w Saskatchewan o 8.4%. Drugie badanie sugeruje, że wzrost średniej minimalnej ceny na wszystkie napoje alkoholowe o 1% wiązałby się z szacowanym obniżeniem ilości zgonów w pełni spowodowanych przez alkohol w Columbii Brytyjskiej o 32%. Wnioski wynikające z tych badań wykazują, że wprowadzanie minimalnej jednostkowej ceny alkoholu jest obiecującą strategią w redukowaniu obciążenia zdrowia publicznego związanego ze szkodliwym nadużywaniem alkoholu. Spodziewane korzyści 12. Na podstawie prac renomowanego Uniwersytetu Sheffield przewiduje się, że ustalenie minimalnej ceny za jednostkę alkoholu na poziomie 5 pensów (.6) dostępność bierze się pod uwagę rok kalendarzowy, wypisy mierzy się w skali roku finansowego. Wypisy odnoszą się do roku, z którego pochodzi większość danych. Polish Translation Page 4

5 uratowałoby w Szkocji 3 osób rocznie (co jest równoznaczne z obniżeniem stopy zgonów o podłożu alkoholowym o ponad 17%). Biorąc poprawkę na zróżnicowany poziom zaludnienia w Europie, byłoby to równoznaczne z uratowaniem 3 tys. osób rocznie na terenie całej Unii Europejskiej. Te istotne korzyści w zakresie zdrowia byłyby dodatkowo uzupełnione poprzez całą gamę korzyści społecznych, takich jak ograniczenie przestępczości, absencji w pracy i bezrobocia wśród osób spożywających szkodliwe ilości alkoholu. Szacuje się, że w 1. roku działania strategii, roczna wartość skumulowanych ograniczeń szkód na tle alkoholu wyniesie 942 mln ( 1,13 mln). Wpływ na rynek 13. Konsumenci w Szkocji mają dostęp do produktów alkoholowych w szerokim zakresie cen i gatunków, pozyskiwanych na miejscu i sprowadzanych z wielu krajów na świecie. Przepisy dotyczące minimalnej ceny jednostkowej ustalają ją w oparciu o zawartość jednostek alkoholu w produkcie. Odnoszą się w równym stopniu do wszystkich produktów, zarówno krajowych jak i importowanych, w związku z czym nie są środkiem protekcjonistycznym. Napoje znajdujące się obecnie na rynku będą podlegały przepisom minimalnej ceny jednostkowej, jednakże producent nie jest zobowiązany do zmiany cech produktu. Przepisy nie zabraniają jednak wprowadzenia owych zmian, jeśli producent uzna je za stosowne. Spośród wszystkich napojów alkoholowych, których obecna cena kształtuje się poniżej zalecanej minimalnej jednostkowej ceny 5 pensów (.6), 29% stanowią alkohole spirytusowe (których zdecydowana większość produkowana jest w Wielkiej Brytanii), 28% to wina (przeważnie sprowadzane), 33% stanowią piwa, również typu ale (które różnią się w zależności od kraju pochodzenia, choć większość jest produkowana w Wielkiej Brytanii), a 7% to cydry (przeważnie produkcji krajowej). 14. Działania innowacyjne zarówno w ramach ulepszania istniejących jak i wprowadzania nowych produktów nie powinny ucierpieć. Wprowadzenie minimalnej ceny jednostkowej może wręcz stanowić zachętę dla rynku do tworzenia nowych produktów, zwłaszcza słabszych trunków. Produkty tego typu można by sprzedawać po stosunkowo niższych cenach z uwagi na mniejszą zawartość jednostek alkoholu. Na skutek tego spadłaby konsumpcja alkoholu, a producenci mieliby swobodę ustalania cech produktu. Nowe produkty o wysokiej zawartości alkoholu byłyby sprzedawane zgodnie z zaleceniami polityki cenowej na poziomie lub powyżej minimalnej ceny jednostkowej, co jednak nie broniłoby wprowadzania ich na rynek. Czy nie lepiej wprowadzić podatek lub akcyzę? 15. Rząd szkocki, rozpatrując dostępne mu możliwości, przeanalizował szeroki zakres środków do wyboru, łącznie z opodatkowaniem, i jest przekonany, że podatki są w stanie zapewnić ograniczenie konsumpcji w skali całej populacji kraju. Wielka Brytania jest w rzeczy samej jednym z niewielu krajów europejskich, gdzie stopa podatku akcyzowego na produkty alkoholowe rośnie z roku na rok (pomiędzy 28 r. i 215 r. stopa akcyzowa wzrasta z roku na rok o 2% powyżej inflacji konsumenckiej). 16. Istotą sprawy jest jednak osiągnięcie bezpośredniego wpływu na osoby spożywające niebezpieczne i szkodliwe ilości alkoholu, czego podwyższenie opodatkowania nie jest jednak w stanie zapewnić. Z uwagi na niesprecyzowany charakter opodatkowania, wszelkie próby zaprojektowania systemu akcyzowego w Polish Translation Page 5

6 celu osiągnięcia efektu podobnego do tego, jaki miałoby wprowadzenie ceny 5 pensów za jednostkę, doprowadziłyby nieuchronnie do znacznego wzrostu cen wszystkich produktów, bez względu na szkodliwość zawartego w nich alkoholu. Tego typu wzrost cen w przybliżeniu 3.3 ( 4) za butelkę wina o pojemności 75 cl, lub dodatkowo 5 ( 6) za butelkę alkoholu spirytusowego byłby bezcelowy i nieuzasadniony z punktu widzenia uwarunkowań zdrowotnych. 17. Przewaga minimalnej jednostkowej ceny alkoholu nad podniesieniem podatków polega na tym, że osoby niepijące lub mało pijące (których niewspółmierny procent pochodzi z grup nisko uposażonych) nie odczują skutków tej polityki, lub tylko w znikomym stopniu, ze względu na niski poziom konsumpcji zwłaszcza tych gatunków, na które polityka cenowa będzie mieć szczególny wpływ. Szacuje się, że osoby pijące w umiarkowanych ilościach zapłacą stosunkowo niewiele więcej w skali rocznej (około 8 ( 9.6) przy minimalnej cenie jednostkowej na poziomie 5 pensów). 18. Politykę cenową należy oczywiście rozważać w kontekście pokaźnych oszczędności w zakresie zdrowia, systemu prawa karnego i wydajności, które powstaną na skutek wprowadzenia minimalnej ceny jednostkowej. Największe oszczędności na tle zdrowia wystąpią w grupie osób spożywających niebezpieczne i szkodliwe ilości alkoholu, które niewspółmiernie do innych grup preferują tani, mocny alkohol. Minimalna cena jednostkowa skutecznie wyodrębnia osoby, które odniosą największe korzyści z ograniczenia konsumpcji alkoholu. Wnioski 19. Aby ograniczyć szkody o podłożu alkoholowym w Szkocji, niezbędne jest wprowadzenie minimalnej jednostkowej ceny alkoholu. Opinię tę podziela Rząd Szkocki, sektor zdrowia publicznego, policja, dziecięce organizacje charytatywne i większość społeczeństwa w Szkocji. Przepisy polityki cenowej wcielają w życie podstawowe przesłanie traktatów unijnych, które przypisuje nadrzędną wagę do zdrowia i życia ludzkiego. Polityka ta uznaje również prawo państw członkowskich do samostanowienia o wymiarze ochrony zdrowia publicznego i do niezależnego określenia sposobów osiągnięcia tego celu. 2. W myśl powyższego, Rząd Szkocki będzie nadal dążyć do wprowadzenia polityki minimalnej jednostkowej ceny alkoholu dokładając wszelkich możliwych starań w nadziei kontynuowania dialogu w obrębie Unii mającego na celu zapewnienie państwom członkowskim możliwości rozwiązania według potrzeb problemu nadmiernej konsumpcji alkoholu z wykorzystaniem najskuteczniejszych z możliwych środków. Rząd Szkocki ma nadzieję otrzymać poparcie, dzięki któremu przesłanie dotyczące zdrowia publicznego pozostanie aktywną częścią dialogu. Scottish Government April 213 Grant.Campbell@scotland.gsi.gov.uk Polish Translation Page 6