AUTOREFERAT kandydata do stopnia doktora habilitowanego. dr n. med. Katarzyna Zawisza

Transkrypt

1 Załącznik 2 Autoreferat w języku polskim kandydata do stopnia doktora habilitowanego dr n. med. Katarzyna Zawisza Zakład Socjologii Medycyny Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Kraków, 2019

2 1. Dane osobowe Imię i nazwisko: Katarzyna Zawisza Obecnie zajmowane stanowisko: adiunkt Miejsce pracy: Od adiunkt w Zakładzie Socjologii Medycyny, Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej, Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum asystent w Zakładzie Socjologii Medycyny, Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej, Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum pracownik naukowo-techniczny w Zakładzie Socjologii Medycyny, Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej, Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Wykształcenie: studia magisterskie na Wydziale Matematyki i Informatyki UJ, kierunek: matematyka finansowa, temat pracy magisterskiej: Zastosowanie funkcji wpływu w teorii M-estymacji (promotor: dr hab. Antoni Leon Dawidowicz) nadanie stopnia doktora nauk medycznych w dyscyplinie: biologia medyczna przez Radę Wydziału Lekarskiego UJ CM. Temat rozprawy doktorskiej: Day reconstruction in older individuals in relations to functional status, chronic health conditions and structure of the household (Rekonstrukcja dnia osoby starszej w relacji do stanu funkcjonalnego, liczby chorób przewlekłych i struktury gospodarstwa domowego) (praca w języku angielskim). Promotor: Prof. dr hab. Beata Tobiasz- Adamczyk; Recenzenci: Prof. dr hab. Piotr Błędowski, Prof. dr hab. Barbara Bień. Praca uzyskała nagrodę w VII konkursie im. Prof. Jerzego Piotrowskiego na prace naukowe z obszaru gerontologii społecznej. Posiadane Specjalizacje: uzyskanie tytułu specjalisty w dziedzinie: epidemiologia - nadany przez Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi, numer 001/2017.1/12. 1 S TRONA

3 2. Praca naukowa Mój aktualny dorobek obejmuje 28 prac, na które składa się 9 artykułów oryginalnych znajdujących się w czasopismach posiadających Impact Factor, 11 artykułów oryginalnych w czasopismach bez Impact Factor, 8 rozdziałów w monografiach, oraz 23 streszczenia zjazdowe (19 ze zjazdów międzynarodowych i 4 ze zjazdów krajowych). Łączna wartość Impact Factor (IF) za opublikowane dotychczas prace wynosi 20,394 (z tego 9,102 z artykułów stanowiących moje osiągnięcie naukowe), liczba cytowań wynosi 44, indeks Hirscha wynosi 4. Ponadto, w chwili obecnej jestem współautorem pracy zaakceptowanej w International Journal of Epidemiology (IF=8,360) oraz czterech zaakceptowanych streszczeń zjazdowych na konferencję międzynarodową. 2.1 Główne zainteresowania, kierunki i osiągnięcia w zakresie prowadzonych badań przed otrzymaniem stopnia doktora Moje zainteresowania przed otrzymaniem stopnia doktora skupiały się głównie na analizie własności psychometrycznych skal dotyczących oceny jakości życia warunkowanej stanem zdrowia (HRQoL). Do najważniejszych osiągnięć w tym okresie należy zaliczyć publikacje dotyczące walidacji skali the Short-Form-36 Health Survey (SF-36) w grupie pacjentów z chorobami nowotworowymi głowy i szyi (Zawisza, Tobiasz-Adamczyk, Zapała, & Marecik, 2009) oraz skal służących ocenie jakości życia warunkowanej stanem zdrowia EORTC QLQ-C30 i QLQ BR23 w grupie kobiet z nowotworami piersi (Zawisza, Tobiasz-Adamczyk, Nowak, Kulig, & Jędrys, 2010). W obu publikacjach oceniono różne aspekty trafności teoretycznej i rzetelności (stabilność bezwzględną oraz powtarzalność) w oparciu o standardowe techniki Klasycznej Teorii Testów. Badania potwierdziły zasadność wykorzystania ww. skal do oceny jakości życia w wymienionych grupach pacjentów. Prace te powstały w oparciu o wyniki projektów prowadzonych przez Zakład Socjologii Medycyny we współpracy z innymi jednostkami UJ CM. Udział w realizacji tych projektów w tym okresie zaowocował również współautorstwem w dwóch publikacjach, pierwszej oceniającej zachowania w chorobie u osób z nowotworami głowy i szyi (przed zabiegiem operacyjnym) w zależności od wieku. Osoby młodsze dostrzegały więcej ograniczeń w codziennej aktywności w wyniku występujących objawów i częściej też stwierdzano u nich związek między tymi ograniczeniami a objawami depresji (Tobiasz-Adamczyk, Zapała, Zawisza, & Bronicki, 2007). Druga publikacja dotyczyła oceny jakości życia kobiet z nowotworami piersi przed zabiegiem operacyjnym, u których wstępnie rozpoznano zmiany złośliwe, w porównaniu do tych, u których 2 S TRONA

4 rozpoznano zmiany łagodne, badania pokazały m.in., że obie grupy kobiet nie różniły się istotnie poziomem lęku (Tobiasz-Adamczyk, Zawisza, Florek & Hodorowicz-Zaniewska, 2013). Mój wkład własny dotyczył głównie statystycznego opracowania danych oraz interpretacji wyników. W tym czasie podejmowałam również współpracę przy projekcie badawczym dotyczącym oceny różnych aspektów religijności jako determinantów zdrowia i jakości życia osób w wieku 65+ z populacji ogólnej Krakowa. W tym przypadku jako efekt współpracy zostały opublikowane dwie prace (Woźniak & Zawisza, 2012; Woźniak, Zawisza, & Brzyska, 2015). Byłam zaangażowana również w badanie dotyczące oceny jakości życia osób w wieku 80+ z chorobą niedokrwienną serca, w wyniku którego zostały opublikowane trzy prace (Puto, Ocetkiewicz, Zawisza, 2007; Puto, Ocetkiewicz, & Zawisza, 2011; Puto, Tobiasz-Adamczyk, Zawisza, & Grodzicki, 2016). W 2009 roku zostałam włączona do polskiego zespołu uczestniczącego w międzynarodowym projekcie badawczym Collaborative Research on Ageing in Europe, COURAGE in Europe (Wieloośrodkowe badania nad procesem starzenia się w Europie) kierowanego przez Panią Prof. dr hab. Beatę Tobiasz- Adamczyk. Brałam czynny udział na wszystkich etapach przygotowania i prowadzenia badań terenowych, jak również późniejszego opracowania wyników badania. Praca w tym projekcie umożliwiła mi zdobycie doświadczenia w prowadzeniu badań populacyjnych o zasięgu międzynarodowym, a w szczególności zapoznanie się z najnowszymi technikami analizy danych, w tym oceny psychometrycznej narzędzi badawczych. W oparciu o dane zgromadzone w ramach polskiej części tego projektu przygotowałam moją rozprawę doktorską (w języku angielskim), której celem była ocena trafności i rzetelności skali oceniającej poziom dobrostanu psychicznego (pozytywnego i negatywnego afektu) z wykorzystaniem danych na temat budżetu czasu (Day Reconstruction Method), jak też ocena budżetu czasu i subiektywnego dobrostanu osób starszych, oraz określenie roli struktury gospodarstwa domowego i stanu funkcjonalnego jako ich determinantów. Praca ta została nagrodzona przez Polskie Towarzystwo Gerontologiczne w VII konkursie im. Prof. Jerzego Piotrowskiego na prace naukowe z obszaru gerontologii społecznej. Wyniki uzyskane w pracy doktorskiej przedstawiłam miedzy innymi na kongresie Międzynarodowym Towarzystwa Gerontologii i Geriatrii (IAGG-ER) w 2015 roku w Dublinie oraz konferencji organizowanej przez European Society for Health and Medical Sociology (ESHMS) w 2016 roku w Genewie. 3 S TRONA

5 2.2 Główne zainteresowania, kierunki i osiągnięcia w zakresie prowadzonych badań po otrzymaniu stopnia doktora W okresie po uzyskaniu stopnia doktora moje zainteresowania skupiły się wokół dwóch obszarów badawczych, z których główny dotyczy metodologicznych aspektów budowy skal pomiarowych, natomiast drugi odnosi się do analizy czynników demograficzno-społecznych jako determinantów zdrowia i jakości życia w populacji osób starszych. Moje badania w tym okresie prowadzone były głównie w ramach europejskiego projektu COURAGE in Europe. Jednym z moich głównych zadań była praca przy tworzeniu narzędzia do oceny sieci relacji społecznych mającego mieć zastosowanie w dużych badaniach populacyjnych, co zaowocowało wypracowaniem skali COURAGE Social Network Index (Zawisza i wsp., 2014). Praca ta stanowi część mojego osiągnięcia naukowego. Brałam też udział w opracowaniu publikacji dotyczącej budowy i walidacji skal oceniających użyteczność i przyjazność różnych aspektów środowiska architektonicznego w okolicy miejsca zamieszkania respondentów (The COURAGE Built Environment Self Reported Questionnaire) opublikowanej w Clinical Psychology & Psychotherapy, (Raggi i wsp., 2014). W mojej pracy naukowo-badawczej związanej z oceną psychometryczną narzędzi zajmuję się też takim zagadnieniem jak równoważność pomiarów (measurement invariance/measurement equivalence), które dotyczy oceny na ile przedstawiciele różnych badanych grup (np. kobiet i mężczyzn, osób młodszych i starszych), w taki sam sposób rozumieją badaną cechę/konstrukt (np. jakość życia). Analiza ta może być przeprowadzana na różnych poziomach, albo dotyczy skali jako całości i w tym celu wykorzystuje się na przykład modelowanie za pomocą równań strukturalnych (model MIMIC) lub analizę Differential Test Functioning (DTF) (metoda zaproponowana przez Raju), albo oceniane jest funkcjonowanie poszczególnych pozycji testowych (Differential Item Functioning, DIF). Analizę DIF w zależności od płci i wieku badanych przeprowadziłam w artykule (stanowiącym cześć mojego osiągnięcia naukowego) na temat polskiej wersji skali WHOQOL-AGE (Zawisza i wsp., 2016). Wyniki analizy równoważności z wykorzystaniem modelu MIMIC zostały opublikowane w czasopiśmie Quality of Life Research (Santos i wsp., 2018), w którego opracowaniu brałam udział. Analiza Differential Item and Test Functioning (DFIT) w przypadku stworzonego przez nas narzędzia COURAGE Social Network Index pokazała brak DIF dla większości zawartych w niej pytań, oraz nie wykazała DTF dla analizowanej skali w odniesieniu do płci i wieku. Praca dotycząca oceny DFIT dla ww. skal jest na etapie recenzji. Współuczestniczyłam w pracach oceniających rolę różnych czynników społecznych składających się na poziom kapitału społecznego, takich jak ocena sieci społecznych, poczucie samotności, partycypacja społeczna, czy ogólny poziom zaufania. Na pierwszym etapie obszarem zainteresowania były różnice w 4 S TRONA

6 poziomie kapitału społecznego pomiędzy regionami Polski utworzonymi według klasyfikacji przyjętej przez Eurostat (NUTS1), temat ten podjęto ze względu na brak opracowań pokazujących rozkład terytorialny kapitału społecznego na poziomie kraju. Wyniki badania pokazały istotne zróżnicowanie względem regionów, jak i wskazały na odmienne determinanty rozważanych czynników społecznych. Otrzymane rezultaty zaprezentowane zostały na sesji anglojęzycznej XV Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego (Szczecin, 2013) oraz w pracy opublikowanej w Studiach Socjologicznych (Tobiasz- Adamczyk & Zawisza, 2015). W drugim etapie dodatkowo przeprowadzono powyższe analizy porównując miejsce zamieszkania respondentów odnosząc się do miejskich i wiejskich rejonów oraz weryfikowano zależność między kapitałem społecznym a samooceną stanu zdrowia i dobrostanem psychicznym w wymienionym podziale terytorialnym. Wyniki zostały opublikowane w czasopiśmie Annals of Agricultural and Environmental Medicine (Tobiasz-Adamczyk & Zawisza, 2017) oraz przedstawione przeze mnie na XXI Światowym Kongresie Międzynarodowego Towarzystwa Gerontologii i Geriatrii (IAGG) w 2017 roku w San Francisco (USA). Odmienność w ocenie składowych kapitału społecznego, jak też odmienność w obserwowanych zależnościach między kapitałem społecznym a stanem zdrowia i poziomem dobrostanu, implikuje konieczność zróżnicowanego podejścia w planowaniu interwencji społecznych wśród osób starszych na terenie Polski. Ponadto, ze względu na moje doświadczenie związane z pracą w projekcie, zwłaszcza dotyczące walidacji skal pomiarowych brałam udział w opracowaniu publikacji, która miała na celu określić determinanty mobilności w populacji osób starszych, jednocześnie oceniając jakość wykorzystanych narzędzi badawczych. Artykuł został opublikowany w czasopiśmie Maturitas (Raggi i wsp., 2018). W latach został zrealizowany projekt COURAGE-POLFUS, który stanowił badanie followup dla wcześniej realizowanego projektu COURAGE in Europe. Pozwoliło to na powtórną ocenę między innymi środowiska architektonicznego, a co za tym idzie ocenę jego zmian w przeciągu ok. 4 lat, co stanowi podstawę realizowanego przeze mnie obecnie projektu w ramach badań statutowych: Relacje między charakterystyką środowiska urbanistycznego, budżetem czasu a dobrostanem psychicznym osób starszych w Polsce - wyniki badania follow-up. Ponadto, badanie COURAGE in Europe wraz z badaniem COURAGE-POLFUS stanowiło podstawę do włączenia naszego zespołu kierowanego przez Panią Prof. dr hab. Beatę Tobiasz-Adamczyk do międzynarodowego projektu Ageing Trajectories of Health: Longitudinal Opportunities and Synergies (ATHLOS) finansowanego ze środków Komisji Europejskiej w ramach programu Horyzon Badanie ma na celu określić determinanty zdrowego starzenia się łącząc ze sobą dane z 17 miedzynarodowych kohort. Głównym celem pracy naszego zespołu jest harmonizacja i analiza danych społecznych. Obecnie dokonaliśmy harmonizacji dwudziestu jeden zmiennych odnoszących się do takich aspektów jak: sieć relacji społecznych, wsparcie społeczne, 5 S TRONA

7 partycypacja społeczna, poziom zaufania, poczucie samotności, czy stresujące wydarzenia życiowe. Jesteśmy w trakcie opracowywania publikacji metodologicznych dotyczących ww. zagadnień. Problemy napotkane podczas harmonizacji zmiennych odnoszących się do oceny sieci relacji społecznych były przedmiotem mojego wystąpienia na sesji poświęconej projektowi ATHLOS w ramach XI Konferencji Naukowej Sekcji Prewencji i Epidemiologii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego w 2018 roku w Krakowie (tytuł wystąpienia: Ocena sieci społecznych w badaniach populacyjnych - doświadczenia z badań COURAGE in Europe i COURAGE Poland Follow-up Study w relacji do innych projektów badawczych). W latach uczestniczyłam w projekcie Zaniedbanie i samozaniedbanie osób starszych - wyzwania dla opiekunów formalnych i nieformalnych oraz dla profesjonalistów medycznych i społecznych systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki kierowanego przez Prof. dr hab. med. Tomasza Grodzickiego. Podobnie jak w poprzednich projektach COURAGE in Europe i COURAGE-POLFUS aktywnie uczestniczyłam na wszystkich etapach jego realizacji, a w chwili obecnej w przygotowaniu publikacji na bazie uzyskanych danych. Współuczestniczyłam w opracowaniu nowatorskiej skali oceniającej poziom zaniedbania osób starszych. Artykuł opisujący proces tworzenia i ocenę psychometryczną skali został opublikowany w czasopiśmie The Gerontologist (Zawisza, Galas, Tobiasz-Adamczyk & Grodzicki, 2019). Obecnie trwa przygotowanie publikacji dotyczącej oceny samozaniedbania osób starszych. Ze względu na złożoność problemu i fakt, że dużą rolę w ocenie tego zjawiska odgrywają normy społeczne i uwarunkowania kulturowe, postanowiono dokonać porównania subiektywnego poczucia samozaniedbania z oceną obiektywną wyglądu respondenta i różnych aspektów jego warunków mieszkaniowych dokonaną przez przeszkolonych ankieterów. Wstępne wyniki projektu zostały przedstawione w monografii pod tytułem Zaniedbanie i samozaniedbanie osób starszych pod redakcją Pani Prof. dr hab. Beaty Tobiasz-Adamczyk, mgr Moniki Brzyskiej oraz Prof. dr hab. med. Tomasza Grodzickiego. Jestem pierwszym autorem dwóch rozdziałów (Zaniedbanie i samozaniedbanie a sieci relacji społecznych, Zaniedbanie i samozaniedbanie a jakość życia) oraz współautorstwem w kolejnych czterech rozdziałach. Analiza zależności między zaniedbaniem i samozaniedbaniem, a siecią relacji społecznych została oparta miedzy innymi na wcześniej opracowanych narzędziach w badaniu COURAGE in Europe tj. COURAGE Social Network Index. Występowanie oznak zaniedbania oceniono w oparciu o Skalę Subiektywnej Oceny Narażenia na Zaniedbanie [Self Reported Neglect Scale (SRNS)]. Ocena występowania oznak samozaniedbania została wykonana w oparciu o autorskie pytania i techniki wykorzystane przy budowie 6 S TRONA

8 skali SRNS. Uzyskane wyniki pokazały, że struktura sieci osoby starszej w Polsce jest skupiona głównie wokół dzieci i ich rodzin oraz sąsiadów. Badanie potwierdziło obniżanie się poziomu sieci relacji społecznych wraz z wiekiem badanych. Obserwowano wyższy poziom sieci relacji społecznych w grupie mężczyzn w wieku 65+ w porównaniu do kobiet w tym wieku, niemniej gdy zawężono analizę tylko do oceny relacji z krewnymi sieć relacji społecznych miała wyższy poziom w grupie starszych kobiet. Analiza zależności miedzy występowaniem oznak zaniedbania i samozaniedbania a charakterystyką sieci relacji społecznych pokazała, że osoby u których takie oznaki występują cechują się również niższym poziomem sieci relacji społecznych oraz w szczególności niższym poziomem oczekiwanego wsparcia społecznego. Drugi rozdział, którego jestem pierwszym autorem, łączył ocenę zaniedbania i samozaniedbania z oceną jakości życia, mierzoną skalą WHOQOL-AGE. W pierwszym etapie poddano analizie poszczególne pytania skali WHOQOL-AGE. Wyniki badania pokazały, że blisko 60% badanach dobrze ocenia swoją jakość życia. Największy odsetek osób starszych był zadowolony z warunków mieszkaniowych oraz z osobistych relacji, najmniejszy z ilości posiadanych pieniędzy oraz możliwości realizacji zamierzonych celów. Ogólnie badanie pokazało wyższą jakość życia w grupie mężczyzn niż kobiet. Przedstawione wyniki jednoznacznie potwierdzają negatywny związek zaniedbania i samozaniedbania z jakością życia w wieku starszym, przy czym relacja ta przebiega w różny sposób, w zależności od takich uwarunkowań jak płeć i wiek badanych. W mojej pracy naukowo-badawczej podjęłam się również opracowania tematu odnoszącego się do oceny wpływu długości snu na umieralność, skupiając się na analizie czynników mogących modyfikować tę zależność, takich jak poczucie zmęczenia życiem, poziom aktywności funkcjonalnej, obecność chorób przewlekłych, czy wiek (65-79, 80+). W tym celu wykorzystane zostały dane z 22-letniej obserwacji starszych mieszkańców z populacji Krakowa. Wyniki badań potwierdziły rolę długości snu, jako predyktora umieralności osób starszych, wskazując, że zależność między długością snu a umieralnością różni się w rozważanych grupach badanych. Obserwowano liniowy związek w młodszej analizowanej grupie wiekowej, wśród osób nie wykazujących poczucia zmęczenia życiem, z umiarkowanym poziomem aktywności funkcjonalnej, bez chorób przewlekłych, ale również w grupie osób z trzema bądź więcej chorobami przewlekłymi. Zależność kwadratowa tj. wskazująca na wyższą umieralność zarówno przy dłuższym jak i krótszym śnie, cechowała natomiast osoby mające 80 lat i starsze, z silnym poczuciem zmęczenia życiem, ale również z wysokim poziomem aktywności funkcjonalnej. Otrzymane wyniki zostały opublikowane w European Journal of Ageing (Zawisza, Gałaś, Tobiasz-Adamczyk i wsp., 2014) i dostarczają informacji, które mogą pomóc przy planowaniu interwencji na poziomie populacji. 7 S TRONA

9 Informacje o osiągnięciach dydaktycznych Zajęcia dydaktyczne w ramach pracy w Katedrze Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM prowadzę od 2011 roku, początkowo będąc zatrudnioną na stanowisku asystenta, a od października 2014 roku na stanowisku adiunkta. W tym czasie w ramach studiów przeddyplomowych prowadziłam zajęcia z przedmiotów: Epidemiologia i zdrowie publiczne, Epidemiologia i medycyna środowiskowa, Demografia i epidemiologia żywieniowa, Zdrowie publiczne, Epidemiologia chorób oraz Metodologia badań na kierunkach: lekarskim, lekarsko-dentystycznym i dietetyki na Wydziale Lekarskim; z przedmiotów Higiena i epidemiologia i Metody badań społecznych (jestem koordynatorem kursu) na kierunku ratownictwo medyczne oraz zdrowie publiczne Wydziału Nauk o Zdrowiu oraz z przedmiotu Higiena i epidemiologia na kierunku analityka medyczna Wydziału Farmaceutycznego UJ CM. Ponadto, prowadziłam zajęcia w przedmiotów Metody badań naukowych w medycynie i naukach o zdrowiu oraz Wykorzystanie metod statystycznych w badaniach naukowych w medycynie i naukach o zdrowiu w ramach studiów doktoranckich Wydziału Lekarskiego. Od roku 2011/2012 realizowałam całe pensum dydaktyczne oraz dodatkowo godziny ponadwymiarowe. Prowadzę zajęcia w ramach Szkoły Medycznej dla Obcokrajowców UJ CM z przedmiotów Epidemiology and public health, Preventive medicine and epidemiology oraz Research methods w języku angielskim. Realizowałam również zajęcia w ramach studiów podyplomowych: Biostatystyka praktyczne aspekty statystyki w badaniach medycznych. Byłam promotorem pracy licencjackiej na kierunku dietetyka, Wydziału Lekarskiego, UJ CM (tytuł: Spożycie warzyw i owoców u osób starszych) oraz opiekunem Studenckiego Koła Naukowego przy Katedrze Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej. Udział w Towarzystwach Naukowych Jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego. Od 2013 roku miałam pięć wystąpień na wspólnych zebraniach Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego, Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego oraz Komisji Nauk Medycznych O/PAN w Krakowie. Jestem też członkiem Polskiej Grupy Narodowej Międzynarodowego Towarzystwa Biostatystyki Klinicznej oraz Polskiego Towarzystwa Epidemiologii Środowiskowej. 8 S TRONA

10 Odbyte kursy w krajowych lub zagranicznych ośrodkach naukowych lub akademickich Swoją wiedzę z zakresu metodologii i statystyki poszerzałam na licznych kursach, głównie skupiających się na modelowaniu z wykorzystaniem równań strukturalnych. Odbyłam szkolenia w oparciu o program Mplus prowadzone przez Faculty of Social and Behavioural Sciences, Utrecht University (Holandia) w ramach Utrecht Summer School (Introduction to Structural Equation Modeling using Mplus w 2013 roku oraz Advanced Course on Using Mplus w 2014 roku) i w oparciu o program R prowadzony przez The Psychometric Centre, University of Cambridge (Structural Equation Modelling in R) w 2016 roku. Kursy te obejmowały zarówno techniki dotyczące eksploracyjnej i konfirmacyjnej analizy czynnikowej, jak również bardziej złożone zagadnienia związane z wykorzystaniem modelowania Bayes a, czy metodami analizy danych z obserwacji długoczasowych (cross lagged panel design, latent growth analysis). W obecnej chwili metody te są stosowane powszechnie w analizach. Ponadto, ukończyłam kursy dotyczące: złożonych schematów doboru próby (Kraków, 2007), analiz wielowymiarowych (Kraków, 2009), analizy braków danych (Dealing with missing data: concepts, methods, and application, Kraków, 2013), analiz wielopoziomowych (Introduction to multilevel analysis) w ramach Utrecht Summer School (Utrecht, 2016) oraz metaanaliz (Introduction to Pairwise and Network Meta-Analysis) organizowany przez Interuniversity Institute for Biostatistics and Statistical Bioinformatics (Leuven, 2018). Brałam udział w warsztatach organizowanych przez WHO w ramach projektu COURAGE in Europe (Data Analysis and paper writing Week, Genewa, 2012). Uczestniczyłam w kursie z epidemiologii (Concepts of Epidemiology) organizowanym przez Public Health Sciences, the University of Edinburgh (2010) w ramach stypendium przyznanego przez Polish School of Medicine Memorial Fund. W latach odbyłam szereg kursów i staży w ramach ukończonej specjalizacji z Epidemiologii. Moje umiejętności dydaktyczne poszerzyłam biorąc udział w kursie doskonalącym prowadzonych przez Uniwersytet Jagielloński w 2013 r. (Zaawansowane techniki edukacyjne w naukach medycznych. Kurs podstawowy). 9 S TRONA

11 Liczba recenzowanych publikacji (komunikaty, streszczenia oddzielnie) na dzień r. przed doktoratem po doktoracie w j. polskim w j. angielskim w j. polskim w j. angielskim oryginalne poglądowe podręczniki rozdziały 2 6 monografie przed doktoratem po doktoracie komunikaty zjazdowe krajowe 2 2 komunikaty zjazdowe w. j. angielskim 9 10 projekty badawcze 4 6 punktacja przed doktoratem po doktoracie IF 0,367 20,027 MNISW Liczba Cytowań 4 40 Index Hirscha S TRONA

12 3. Charakterystyka rozprawy habilitacyjnej 3.1 Tytuł osiągnięcia naukowego Monotematyczny cykl publikacji zatytułowany: Rola czynników społecznych determinujących stan zdrowia osób starszych w relacji do prezentacji nowatorskich narzędzi mierzących społeczny wymiar zdrowia i nowoczesnych technik służących ocenie trafności i rzetelności narzędzi pomiarowych 3.2 Wykaz publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe: 1. Zawisza K., Galas A., Tobiasz Adamczyk B., Chatterji S., Haro J. M., Miret M., Koskinen S., Power M. & Leonardi M. (2014). The validity of the instrument to evaluate social network in the ageing population: The Collaborative Research on Ageing in Europe Social Network Index. Clinical Psychology & Psychotherapy, 21(3), IF=2,632 Punktacja MNiSW = 30 Wkład: Mój wkład w powstanie tej pracy szacuję na 55%, obejmował on następujące etapy realizacji badania i przygotowania tekstu do publikacji: udział w gromadzeniu danych i realizacji badania, analizie i interpretacji danych, opracowanie manuskryptu, dobór piśmiennictwa. Uzyskałam zgodę współautorów na wykorzystanie pracy. 2. Zawisza K., Gałaś A., & Tobiasz-Adamczyk B. (2014). Polska wersja COURAGE Social Network Index - skali do oceny poziomu sieci społecznych. Gerontologia Polska, 22(1), Punktacja MNiSW = 4 Wkład: Mój wkład w powstanie tej pracy szacuję na 70%, obejmował on następujące etapy realizacji badania i przygotowania tekstu do publikacji: udział w gromadzeniu danych i realizacji badania, analizie i interpretacji danych, opracowanie manuskryptu, dobór piśmiennictwa. Uzyskałam zgodę współautorów na wykorzystanie pracy. 11 S TRONA

13 3. Zawisza K., Gałaś A., Tobiasz-Adamczyk B. (2016). Walidacja polskiej wersji skali oceny jakości życia WHOQOL-AGE w populacji osób starszych. Gerontologia Polska, 24(1), 7-16 Punktacja MNiSW = 9 Wkład: Mój wkład w powstanie tej pracy szacuję na 70%, obejmował on następujące etapy realizacji badania i przygotowania tekstu do publikacji: udział w gromadzeniu danych i realizacji badania, analizie i interpretacji danych, opracowanie manuskryptu, dobór piśmiennictwa. Uzyskałam zgodę współautorów na wykorzystanie pracy. 4. Tobiasz-Adamczyk B.*, Galas A.*, Zawisza K.*, Chatterji S., Haro J. M., Ayuso-Mateos J. L., Koskinen S. & Leonardi M. (2017). Gender-related differences in the multi-pathway effect of social determinants on quality of life in older age the COURAGE in Europe project. Quality of Life Research, 26(7), IF=2,392 Punktacja MNiSW = 35 Wkład: Mój wkład w powstanie tej pracy szacuję na 30% obejmował on następujące etapy realizacji badania i przygotowania tekstu do publikacji: udział w gromadzeniu danych i realizacji badania, analizie i interpretacji danych, opracowanie manuskryptu, dobór piśmiennictwa. Uzyskałam zgodę współautorów na wykorzystanie pracy. *wkład równorzędny 5. Zawisza K., Galas A., Tobiasz Adamczyk B., Grodzicki T. (2019). Validity of a self-reported neglect scale among older adults in Poland The Gerontologist Doi: /geront/gnz014, zaakceptowany do publikacji dnia IF=4,078 Punktacja MNiSW = 40 Wkład: Mój wkład w powstanie tej pracy szacuję na 70% obejmował on następujące etapy realizacji badania i przygotowania tekstu do publikacji: udział w gromadzeniu danych i realizacji badania, analizie i interpretacji danych, opracowanie manuskryptu, dobór piśmiennictwa. Uzyskałam zgodę współautorów na wykorzystanie pracy. Podsumowując, łączny IF = 9,102; łączna punktacja MNiSW = 116; liczba publikacji z pierwszym autorstwem wynosi S TRONA

14 3.3 Opis osiągnięcia naukowego Wprowadzenie i uzasadnienie do podjętych badań W ostatnich dziesięcioleciach jesteśmy świadkami zmian w strukturze demograficznej społeczeństw, których konsekwencją jest starzenie się populacji. Proces ten stanowi ogromne wyzwanie dla polityki państw, w związku z tym uwaga zarówno polityków, jak i ekspertów nie tylko z geriatrii, czy gerontologii ale wielu innych dziedzin nauki skupia się na określeniu uwarunkowań aktywnego, zdrowego, czy pomyślnego starzenia się, a w dalszym etapie na szukaniu nowszych, bezpieczniejszych i efektywniejszych interwencji mających na celu zapewnienie długiego, zdrowego i satysfakcjonującego życia. Ważność problemu podkreśla fakt, że w roku 2006 Komisja Europejska uznała temat starzenia się populacji za wyzwanie dla polityki w XXI wieku i jest on zawarty w celach programów finansowanych z jej środków. Przykładem może być projekt Horizon w realizację, którego jestem obecnie włączona jako członek zespołu projektu ATHLOS współrealizowanego przez Katedrę Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM pod kierownictwem Pani Prof. dr hab. Beaty Tobiasz-Adamczyk. Grupą czynników, które w ostatnich dekadach wzbudzały szczególne zainteresowanie w badaniach, dotyczących zdrowia i jakości życia, stanowią czynniki społeczne, których analizą w tym kontekście zajmuje się epidemiologia społeczna. Wśród głównych uwarunkowań stanu zdrowia możemy wyróżnić status społeczno-ekonomiczny, interakcje społeczne, sieci relacji społecznych, przejawy dyskryminacji i wykluczenia społecznego oraz stres społeczny, w tym zawodowy. Koncentracja na wymienionych tutaj czynnikach społecznych wiąże się z poszukiwaniem dalszych wskaźników społecznego wymiaru zdrowia w myśl definicji stworzonych przez WHO. Ze względu na złożony, często wielowymiarowy charakter wymienionych czynników oraz wielość definicji próbujących ująć dane zjawisko, również ze względu na różne drogi oddziaływania na stan zdrowia czy jakość życia, dużym wyzwaniem staje się dobór odpowiednich narzędzi pomiarowych. Niekiedy, prowadzenie badań wymaga opracowania autorskiej skali lub przeprowadzenia adaptacji kulturowej, ponieważ istniejące narzędzia nie posiadają dostatecznych dowodów na to, że trafnie i rzetelnie ocenią daną cechę. W odpowiedzi na istniejącą lukę, a zarazem potrzebę posiadania trafnych i rzetelnych narzędzi do opisu starzejących się populacji, opracowaliśmy nowatorskie narzędzie do oceny sieci relacji społecznej, czy też skalę mierzącą poziom zaniedbania w populacji osób starszych. Jakość tworzonych narzędzi zależy od wielu czynników. Niezwykle ważnym jest oparcie budowy skali o dobrze skonstruowany model teoretyczny (konceptualizację) oraz operacjonalizację przyjętego modelu. 13 S TRONA

15 Kolejnym etapem jest zweryfikowanie różnych aspektów zarówno trafności (treściowej, kryterialnej, czy teoretycznej) jak i rzetelności (ocena spójności wewnętrznej czy powtarzalności) budowanej skali. Z drugiej strony wartość narzędzia pomiarowego jest również uzależniona od metod statystycznych wykorzystanych do jego opracowania. Mimo, że obserwuje się intensywny rozwój psychometrii, niekiedy najnowsze techniki nie są stosowane przez badaczy ze względu na złożony aparat matematyczny wykorzystywany w danej technice. Jednocześnie zalety nowych narzędzi zdecydowanie przemawiają za ich wykorzystaniem. W związku z powyższym, budowane przeze mnie narzędzia oparte są o te metody. W ostatnich kilkudziesięciu latach powstało szereg technik, jak również rozwijane są wciąż nowe podejścia w ramach Teorii Odpowiedzi na Pozycje Testu [Item Response Theorem (IRT)], które stanowią alternatywę dla metod Klasycznej Teorii Testów (KTT). Niemniej techniki IRT są rzadko wykorzystywane w procesie budowy skal z zakresu gerontologii. Różnice między tymi podejściami polegają między innymi na tym, że w przypadku KTT zakłada się liniową zależność między wynikiem prawdziwym, a wynikiem otrzymanym w teście. W przypadku IRT związek między wynikiem prawdziwym (cechą latentną/ukrytą) a wynikiem otrzymanym w teście jest określony za pomocą różnych funkcji matematycznych odzwierciedlających zależność między prawdopodobieństwem udzielenia poszczególnych odpowiedzi na dane pytanie a ogólnym poziomem badanej cechy. Co za tym idzie błąd standardowy i parametry opisujące daną pozycje testową nie są uzależnione od charakterystyki wybranej populacji. Ponadto, IRT daje możliwość oszacowania precyzji pomiaru w zależności od poziomu analizowanej cechy, określa ją tzw. Krzywa Informacji obliczana dla poszczególnych pytań i dla całego testu. IRT pozwala wybrać najbardziej odpowiednie pozycje testowe, jak również pozwala na obliczenie końcowego wyniku testu/skali. Ze względu na zalety technik IRT tworzone przeze mnie narzędzia badawcze oparte są o te metody. Jednym z nowych obszarów zainteresowań przy tworzeniu skali jest analiza równoważności pomiarowej (measurement equivalence lub measurement invariance), która wykonywana na poziomie poszczególnych pozycji testowych określana jest jako analiza zróżnicowanego funkcjonowania pozycji testowych (Differential Item Functioning). Pozwala ona na sprawdzenie, które z pytań działają inaczej/ są różnie rozumiane w porównywanych grupach badanych mimo takiego samego poziomu ocenianej cechy. Ten problem również poruszam w mojej pracy naukowo-badawczej. Osiągnięcie naukowe będące podstawą mojej rozprawy habilitacyjnej zostało oparte o analizę danych z dwóch projektów badawczych, w których aktywnie uczestniczyłam. Pierwszym z nich jest międzynarodowy projekt Collaborative Research on Ageing in Europe, COURAGE in Europe (Wieloośrodkowe badania nad procesem starzenia się w Europie), w którym brałam czynny udział na 14 S TRONA

16 wszystkich etapach przygotowania i prowadzenia badań terenowych, jak również późniejszego opracowania wyników badania. Był on realizowany w odpowiedzi na cele badawcze 7 Programu Ramowego, które wymagały między innymi opracowania i przeprowadzenia oceny nowych, stworzonych na bazie Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) narzędzi badawczych mierzących kluczowe aspekty zdrowia w kontekście starzejących się populacji krajów europejskich, między innymi narzędzia do oceny sieci relacji społecznych. Szczegółowo cele i założenia projektu zostały omówione w pracy Leonardi i wsp. 1 Badanie COURAGE in Europe przeprowadzono w trzech europejskich krajach (Finlandia, Hiszpania, Polska) w latach , miało ono charakter przekrojowy i objęło reprezentatywne próby osób dorosłych (18+) z wymienionych krajów. Uczestników badania losowano według systemu wiązkowego w losowaniu warstwowym i proporcjonalnym, z nadreprezentacją osób w wieku i 80+. Wywiady zbierane były w oparciu o ustrukturyzowany kwestionariusz w domach respondentów przez przeszkolonych ankieterów z wykorzystaniem oprogramowania komputerowego (CAPI). Łącznie w Polsce zebrano 4071 wywiadów. Drugim projektem badawczym, którego wyniki stanowią część mojego osiągnięcia naukowego jest projekt pod tytułem: Zaniedbanie i samozaniedbanie osób starszych - wyzwania dla opiekunów formalnych i nieformalnych oraz dla profesjonalistów medycznych i społecznych systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Celem tego projektu była ocena częstości występowania zaniedbania i samozaniedbania oraz rozpoznanie czynników ryzyka tych zjawisk wśród osób starszych. Dotyczyło to weryfikacji istniejących wskaźników zaniedbywania i samozaniedbywania oraz stworzenia nowego narzędzia pomiarowego mierzącego zaniedbanie i samozaniedbanie wraz z kontekstem medycznym i społecznym tych zjawisk. Wyżej wymienione badanie miało charakter przekrojowy i było prowadzone w trzech grupach osób: populacji ogólnej osób starszych (65+) mieszkających na terenie Małopolski (2001 osób), populacji pacjentów szpitalnych (585 osób) oraz wśród osób starszych korzystających z systemu pomocy społecznej województwa małopolskiego (308 osób). 1 Leonardi, M., Chatterji, S., Koskinen, S., Ayuso Mateos, J. L., Haro, J. M., Frisoni, G.,... & Serrano, R. (2014). Determinants of health and disability in ageing population: the COURAGE in Europe Project (collaborative research on ageing in Europe). Clinical Psychology & Psychotherapy, 21(3), S TRONA

17 3.3.2 Omówienie prac składających się na osiągnięcie naukowe Publikacja 1 Zawisza K., Galas A., Tobiasz Adamczyk B., Chatterji S., Haro J. M., Miret M., Koskinen S., Power M. & Leonardi M. (2014). The Validity of the Instrument to Evaluate Social Network in the Ageing Population: The Collaborative Research on Ageing in Europe Social Network Index. Clinical Psychology & Psychotherapy, 21(3), (IF=2,632). Do jednego z głównych osiągnięć mojej pracy naukowej można zaliczyć utworzenie skali oceny sieci relacji społecznych, skala ta wykorzystuje odmienne niż dotychczasowe podejście do analizy sieci relacji społecznych oraz najnowsze techniki w ocenie i konstrukcji narzędzi pomiarowych. Celem badania przedstawionego w prezentowanej publikacji było stworzenie prostego i krótkiego narzędzia do oceny sieci relacji społecznych, mającego mieć zastosowanie w dużych badaniach populacyjnych i jednocześnie cechującego się wysokim poziomem trafności i rzetelności. Skalę stworzono w oparciu o koncepcję roli nieformalnych sieci relacji społecznych. Sieci społeczne zdefiniowano jako wielowymiarowy zbiór relacji w odniesieniu do ośmiu odrębnych, ale powiązanych ze sobą rodzajów sieci, dotyczących relacji z małżonkiem/partnerem, rodzicami, dziećmi, wnukami, przyjaciółmi, kolegami z pracy, czy z sąsiadami. W obrębie każdego rodzaju sieci oceniano częstość kontaktów bezpośrednich, więzi emocjonalne oraz poziom oczekiwanego wsparcia. Założono, że model teoretyczny umożliwi sklasyfikowanie wyodrębnionych kategorii osób charakteryzujących się zróżnicowanym poziomem sieci społecznych; od niskiego poziomu sieci (rozumianego jako brak lub słabe więzi emocjonalne, brak lub niski poziom oczekiwanego wsparcia oraz brak lub rzadkie kontakty bezpośrednie) do osób o wysokim poziomie sieci relacji (silne więzi emocjonalne w odniesieniu do wszystkich lub większości osób z analizowanych grup, wysoki poziom oczekiwanego wsparcia oraz częste kontakty bezpośrednie). Ponadto, skalę tworzono przy założeniu, że można osiągnąć najwyższy poziom relacji sieci w odniesieniu do ocenianych aspektów, mimo że osoba nie posiada wszystkich wyżej wymienionych elementów struktury sieci. Pytania były zadawane po uprzednim zweryfikowaniu, czy dana osoba posiada osoby z danej grupy, jeżeli nie to odpowiednie pytania były pomijane. Analizę oparto o dane uzyskane w projekcie COURAGE in Europe. Łącznie w badaniu wzięło udział respondentów wybranych losowo z populacji ogólnej w trzech krajach Polsce, Finlandii i 16 S TRONA

18 Hiszpanii. Współczynnik Response Rate wynosił odpowiednio 66,5% Polski, 53,4% dla Finlandii oraz 69,9% dla Hiszpanii. Po wykluczeniu braków danych do analizy włączone dane od osób. W celu wypracowania narzędzia COURAGE Social Network Index wykorzystano zarówno techniki Klasycznej Teorii Tetsów (Eksploracyjną Analizę Czynnikową oraz Konfirmacyjną Analizę Czynnikową) oraz Teorię Odpowiedzi na Pozycje Testu [Item Response Theory (IRT)], w szczególności model mający zastosowanie, gdy pytania budujące skalę oceniane są na skali porządkowej, z różną liczbą możliwości odpowiedzi: GPCM (Generealized Partial Credit Model). W pierwszym etapie oceniono trafność teoretyczną, w tym celu badaną populację podzielono losowo na dwie grupy zawierające 70% i 30% respondentów. Pierwsza z nich posłużyła do wykonania eksploracyjnej analizy czynnikowej, która miała na celu określenie wymiarów tworzonej skali. Ze względu na porządkowy charakter odpowiedzi analizy oparto na korelacjach polichorycznych. Zastosowano Analizę Głównych Składowych z rotacją ortogonalną infomax. Analiza wykazała istnienie pięciu wymiarów skali, odnoszących się kolejno do relacji z małżonkiem/partnerem, rodzicami, innymi członkami rodziny, przyjaciółmi/znajomymi z pracy oraz sąsiadami. Aby ocenić na ile wypracowany model pasuje do danych, w oparciu o pozostałą próbę 30% respondentów przeprowadzono Konfirmacyjną Analizę Czynnikową. Dopasowanie modelu oceniono za pomocą wskaźników: wartości pierwiastka średniego kwadratu reszt [root mean square residua (RMR)], indeksu dobroci dopasowania [goodness of fit index (GFI)] i indeksu dobroci dopasowania skorygowanego o stopnie swobody [adjusted goodenss of fit index (AGFI)]. Ich wartości (RMSR= 0,056; GFI=0,97; AGFI=0,93) wskazywały na dobre dopasowanie modelu. Wyniki analizy IRT wskazały na fakt, ze skala lepiej rozróżnia osoby o niższym poziomie sieci relacji społecznej, co może być szczególnie przydatne do określenia grup wysokiego ryzyka. Końcowy wynik skali został obliczony jako średnia ważona pięciu wyników czynnikowych utworzonych za pomocą modelu GPCM, kolejno poddanych normalizacji do zakresu od 0 do 100 punktów. Jako wagi wykorzystano całkowitą wartość informacji oszacowaną na podstawie modelu IRT dla ww. czynników. Oceniono stabilność wewnętrzną oraz powtarzalność (test-retest). Porządkowy współczynnik alfa Cronbacha przyjmował wartości od 0,61 do 0,86 co potwierdza stabilność wewnętrzną badanej skali. Współczynnik korelacji wewnątrzklasowej wynosił od 0,35 do 0,54. Podsumowując stworzono proste i łatwe w zastosowaniu wielowymiarowe narzędzie do oceny osobistej sieci relacji społecznych uwzględniające zarówno aspekt strukturalny, jak i funkcjonalny. Opracowane narzędzie jest szczególnie przydatne dla osób prowadzących badania nad relacją pomiędzy sieciami społecznymi a stanem zdrowia wśród osób w wieku starszym. 17 S TRONA

19 Publikacja 2 Zawisza K., Gałaś A., & Tobiasz-Adamczyk B. (2014). Polska wersja Courage Social Network Index - skali do oceny poziomu sieci społecznych. Gerontologia Polska, 22(1), Celem niniejszej publikacji była analiza poziomu sieci relacji społecznych mierzonych skalą COURAGE Social Network Index (COURAGE-SNI) względem podstawowych cech społecznodemograficznych populacji dorosłej naszego kraju (18+). Wyniki opracowano w oparciu o polską część badania COURAGE in Europe w grupie 3940 respondentów. W badaniu przedstawiono dane ważone, tak aby charakterystyki dotyczące poziomu sieci relacji społecznych odzwierciedlały rzeczywiste wartości dla populacji osób dorosłych z terenu całej Polski. Stąd z uwagi na uzyskaną reprezentatywność, jest to pierwsze badanie pokazujące rozkład sieci relacji społecznych w badanych grupach. Indywidualny poziom sieci relacji społecznych okazał się być istotnie wyższy w grupie kobiet. Analiza w grupach wiekowych wykazała istotne obniżanie się poziomu sieci społecznych wraz z wiekiem badanych, jednocześnie wyniki wskazywały na cztery przedziały wiekowe cechujące się różnym poziomem sieci. Najwyższy poziom obserwowano w grupie osób w wieku lat (średnia ok. 68%; mediana ok. 70%), kolejno nieco niższy u osób w wieku lat (średnia ok. 66%; mediana ok. 66,5%) i lat (średnia i mediana ok. 63,5%) oraz najniższy w grupie osób w wieku 80 lat i więcej (średnia i mediana ok. 61%). Poziom sieci relacji społecznych był wyższy wraz ze wzrostem wykształcenia badanych oraz w środowisku wiejskim. Dodatkowo, ze względu na fakt, że narzędzie COURAGE-SNI zostało opublikowane w czasopiśmie anglojęzycznym, aby umożliwić szerszemu gronu badaczy łatwy dostęp do nowego, stworzonego z wykorzystaniem najnowszego modelowania statystycznego narzędzia, do niniejszej publikacji została dołączona polska wersji skali wraz ze skrótowym opisem wykorzystywanych metod budowy i walidacji. Publikacja 3. Zawisza K., Gałaś A., & Tobiasz-Adamczyk B. (2016). Walidacja polskiej wersji skali oceny jakości życia WHOQOL-AGE w populacji osób starszych. Gerontologia Polska, 24(1), Celem kolejnej publikacji była ocena trafności i rzetelności polskiej wersji nowoutworzonej skali oceny 18 S TRONA

20 jakości życia WHOQOL-AGE, ze szczególnym uwzględnieniem analizy zróżnicowanego funkcjonowania pozycji testowych [Differential Item Functioning (DIF)] w zależności od płci i wieku respondentów. Praca powstała w oparciu o dane projektu COURAGE in Europe, którego jednym z celów było wypracowanie nowego, krótkiego narzędzia służącego ocenie jakości życia osób starszych. Skala WHOQOL-AGE została utworzona jako narzędzie oparte na definicji jakości życia zaproponowanej przez Światową Organizację Zdrowia. Definicja ta stworzona w latach 90. XX wieku była odpowiedzią na potrzebę sprecyzowania wymiarów jakości życia oraz wypracowania wspólnej definicji, która stanowiłaby podstawę dla prowadzenia badań porównawczych w różnych warunkach kulturowych na całym świecie. Skale utworzone w oparciu o badania w ogólnej populacji osób dorosłych, takie jak WHOQOL-100; WHOQOL-BREF; EUROHIS-QOL, które odnoszą się do oceny ogólnej jakości życia, ogólnego zdrowia, energii, aktywności dnia codziennego, zadowolenia z siebie, interakcji społecznych, finansów oraz warunków mieszkaniowych 2, nie uwzględniały jednak istotnych aspektów jakości życia związanych ze specyfiką zmian wynikających z procesu starzenia się. Stąd powstały nowe narzędzia takie jak WHOQOL-OLD oceniające takie wymiary jak funkcjonowanie zmysłów, poczucie autonomii, możliwość realizacji zamierzonych celów, sposób wykorzystania swojego czasu oraz poczucie bliskiej przyjaźni 3. Kolejny etap badań dotyczył tworzenia narzędzi, które będą z jednej strony uwzględniały wszystkie istotne aspekty danej cechy, ale jednocześnie będą mogły być wykorzystane w dużych badaniach populacyjnych, stąd celem stało się opracowanie jak najkrótszych skal. Na tę potrzebę właśnie odpowiada narzędzie WHOQOL-AGE składające się z 13 pytań i opracowane na bazie wcześniejszych doświadczeń z tworzenia skali EUROHIS-QOL oraz skali WHOQOL-OLD. Końcowy wynik skali przyjmuje wartości od 0 do 100 punktów, wyższa wartość na skali oznacza lepszą jakość życia. Dokładny opis tworzenia skali na znajduje się we wcześniejszej publikacji 4. Prezentowana publikacja zawiera polską wersję skali WHOQOL-AGE, wraz z uzupełniającą oceną tych aspektów trafności i rzetelności, które nie były brane pod uwagę w publikacji Caballero i wsp. (2013), bądź oceniano je za pomocą innych technik analizy danych. 2 Schmidt, S., Mühlan, H., & Power, M. (2005). The EUROHIS-QOL 8-item index: psychometric results of a crosscultural field study. The European Journal of Public Health, 16(4), Power, M., Quinn, K., & Schmidt, S. (2005). Development of the WHOQOL-old module. Quality of Life Research, 14(10), Caballero, F. F., Miret, M., Power, M., Chatterji, S., Tobiasz-Adamczyk, B., Koskinen, S.,... & Ayuso-Mateos, J. L. (2013). Validation of an instrument to evaluate quality of life in the aging population: WHOQOL-AGE. Health and Quality of Life Outcomes, 11(1), 177. DOI: / S TRONA

21 Przeprowadzona analiza zróżnicowanego funkcjonowania pozycji testowych [Differential Item Functioning (DIF)] w zależności od płci i wieku respondentów miała na celu ocenić, czy różne grupy badanych np. kobiety i mężczyźni reagują różnie na to samo pytanie skali, mimo że wykazują ten sam poziom mierzonej cechy (w tym przypadku jakości życia). Jako metoda analizy DIF wybrana została metoda Raju [Differential Functioning of Item and Test (DFIT)]. Obliczono dwa rodzaje wskaźników: NCDIF (Noncompensatory DIF) i CDIF (Compensatory DIF). Pierwszy z nich jest zdefiniowany jako wartość oczekiwana kwadratu różnicy między krzywymi charakterystycznymi [Item Characteristic Curves (ICC)] porównywanych grup. Krzywe charakterystyczne obliczono w oparciu o model GRM (Graded Response Model) odpowiedni dla skal złożonych z pozycji testowych mierzonych na skali porządkowej o jednakowej liczbie możliwych odpowiedzi. Drugi ze wskaźników (CDIF) daje natomiast możliwość zweryfikowania równoważności całej skali [Differential Test Functioning (DTF)]. Wyniki przeprowadzonej analizy pokazały różne funkcjonowanie czterech pytań w grupach płci. Dotyczyły one zadowolenia z osobistych relacji, zadowolenia z poczucia bliskiej przyjaźni, posiadania wystarczającej ilości energii do codziennego życia oraz posiadania wystarczającej ilości pieniędzy na zaspokajanie swoich potrzeb. Analiza dla grup wiekowych (65-79, 80+) wskazała na różne funkcjonowanie pięciu pytań dotyczących zadowolenia z funkcjonowania zmysłów, wystarczającej ilości energii do codziennego życia, poczucia kontroli, zadowolenia z możliwości realizacji zamierzonych celów i zadowolenia z poczucia bliskiej przyjaźni. Pomimo różnego funkcjonowania powyższych pozycji testowych, nie wykazano istotnego zróżnicowanego funkcjonowania skali jako całości (DTF) w grupach płci i wieku. Otrzymane wartości korelacji skali WHOQOL-AGE z następującymi skalami: samooceną stanu zdrowia, skalą oceniającą ogólny dobrostan (Drabina Cantrila), skalą poczucia samotności (The UCLA Loneliness Scale) oraz skalą oceniającą poziom kohezji społecznej potwierdziły trafność zbieżną i różnicową. Wysoka korelacja między skalami mierzącymi tę samą cechę świadczy o trafności zbieżnej, niska korelacja ze skalami mierzącymi odrębne konstrukty świadczy o trafności różnicowej. Dodatkowym celem niniejszego artykułu było rozpowszechnienie nowoutworzonej skali w gronie polskich badaczy, jak również zaprezentowanie nowych technik oceny trafności skali. Publikacja 4 Tobiasz-Adamczyk B*., Galas A*., Zawisza K*., Chatterji S., Haro J. M., Ayuso-Mateos J. L., Koskinen S. & Leonardi M. (2017). Gender-related differences in the multi-pathway effect of social determinants on 20 S TRONA

22 quality of life in older age - the COURAGE in Europe project. Quality of Life Research, 26(7), (IF=2,392). *wkład równorzędny Dalszy etap prowadzonych przeze mnie badań stanowiła ocena zależności między analizowanymi zmiennymi społecznymi takimi jak: sieci relacji społecznych, poziom wsparcia społecznego, poziom zaufania, poczucie samotności, partycypacja/zaangażowanie społeczne oraz jakość życia osób starszych. Sprawdziłam również, czy zależności te są odmienne w grupach kobiet i mężczyzn. W badaniu prowadzonym w tym celu wykorzystano przedstawione w powyższych publikacjach nowe narzędzia pomiarowe: oceny sieci relacji społecznych (COURAGE Social Network Index) oraz oceny jakości życia (WHOQOL-AGE). Ponadto, wykorzystane zostały takie skale jak: UCLA Loneliness Scale (w celu oceny poczucia samotności) oraz Oslo-3 Social Support Scale (w celu oceny poziomu wsparcia społecznego). Dodatkowo, w celu utworzenia skal partycypacji społecznej oraz ogólnego zaufania zastosowano klasyczne metody budowy skali, wykazując jednocześnie ich wysoką trafność i rzetelność. Jako dodatkowe zmienne zniekształcające uwzględniono charakterystyki społeczno-demograficzne takie jak: wiek, liczba lat nauki, całkowita liczba osób mieszkających w gospodarstwie domowym, dochód, ocena warunków mieszkaniowych z wykorzystaniem skali the COURAGE Built Environment Self- Reported Questionnaire Living Place/Home oraz ogólna miara zdrowia i niesprawności (skala WHODAS II). Analizę oparto na losowej próbie osób w wieku 50 lat i starszych z badania COURAGE in Europe. Ze względu na występujące braki danych zastosowano ich imputacje, wykorzystując w tym celu analizę Bayesa. Analiza statystyczna oparta została o modelowanie strukturalne (model ścieżkowy), aby uwzględnić złożoność relacji między analizowanymi cechami. Zmienne demograficzne zostały włączone do modelu jako zmienne egzogenne, zmienne oceniające czynniki społeczne, stan zdrowia oraz jakość życia jako zmienne endogenne, przy czym zmienne oceniające czynniki społeczne i stan zdrowia włączono do modelu jako zmienne pośredniczące (mediators). W celu oceny dopasowania modelu obliczono pierwiastek średniokwadratowy błędu aproksymacji [root mean squared error of approximation (RMSEA)] i względny indeks dopasowania [comperative fit index (CFI)]. Uzyskano dobre dopasowanie modelu (RMSEA=0,058; CFI=0,939). 21 S TRONA