Wprowadzenie. Prof. zw. dr hab. Janusz Jankowski Katedra Postępowania Cywilnego I Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Łódzki.

Transkrypt

1 Prof. zw. dr hab. Janusz Jankowski Katedra Postępowania Cywilnego I Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Łódzki Spis treści I. Źródła prawa postępowania cywilnego oraz układ Kodeksu postępowania cywilnego VII II. Omówienie najważniejszych nowelizacji Kodeksu wchodzących w życie do 2011 r XI III. Zasadnicze nowe rozwiązania wprowadzone mocą ustawy z r XXVI 1. Postępowanie rozpoznawcze XXVIII A. Likwidacja postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych XXVIII B. Koncentracja materiału procesowego XXXIV C. Udział w postępowaniu organizacji pozarządowych XLIV D. Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie cywilne XLVIII E. Środki zaskarżenia XLIX F. Inne zmiany LV 2. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne.... LVII A. Postępowanie zabezpieczające LVII B. Postępowanie egzekucyjne LXIV I. Źródła prawa postępowania cywilnego oraz układ Kodeksu postępowania cywilnego Kodeks postępowania cywilnego ustawa z r. 1 był już od dnia wejścia w życie ( r.) nowelizowany blisko 150 razy. Tylko niektóre z nich dotyczyły wyłącznie lub częściowo kodeksu jako takiego (np. ustawa z r., z r., dwie ustawy z r., z r., z r., z r., z r., z r., z r., z r., czy z r.), pozostałe natomiast, regulując materię inną niż objęta kodeksem, zawierały jednak również przepisy zmieniające ten ostatni. 1 Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm. VII

2 Nowelizacje zawarte w poszczególnych ustawach były przy tym zróżnicowane co do swego zakresu. Niektóre z nich, jak np. nowelizacja dokonana ustawą z r. o działalności gospodarczej, dotyczyły tylko jednego artykułu kodeksu (art. 87 2), inne natomiast obejmowały większą liczbę artykułów. Najobszerniejsze nowelizacje jak będzie niżej o tym mowa weszły w życie w latach: 1990, 1996, 2000, 2005 oraz Kodeks postępowania cywilnego jest najobszerniejszą pod względem liczby artykułów ustawą w prawie polskim. Początkowo obejmował 1153 artykuły, obecnie zaś, w rezultacie kolejnych, licznych nowelizacji, obejmuje znacznie większą, a przy tym stale zmieniającą się liczbę. Końcowym przepisem Kodeksu jest art. 1217, co nie znaczy, że Kodeks obejmuje tę liczbę artykułów, ponieważ część z nich została uchylona, po wielu zaś dodano artykuły o tym samym numerze ze znaczkami numerycznymi (indeksami), np. art , , , , , , , , , Kodeks składa się z pięciu Części (do chwili nowelizacji mocą ustawy z r. 2 obejmował trzy Części): Część pierwsza zawiera przepisy normujące postępowanie rozpoznawcze (art ), część druga postępowanie zabezpieczające (art ), część trzecia postępowanie egzekucyjne (art ), część czwarta przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego (art ) oraz część piąta sąd polubowny [arbitrażowy (art )]. Przed przepisami Części pierwszej znajduje się Tytuł wstępny. Przepisy ogólne (art. 1 13), który zawiera przepisy regulujące m.in. drogę sądową (art. 2), zasady przenikające całe postępowanie cywilne, np. zasada prawdy (art. 3), zasada jawności (art. 9) czy kwestię właściwego trybu postępowania rozpoznawczego (art. 13 1) oraz odpowiedniego stosowania przepisów o procesie do innych postępowań unormowanych w kodeksie (art. 13 2). Poszczególne Części dzielą się na Księgi, te zaś na Tytuły, Działy, Rozdziały i Oddziały. Część pierwsza (najobszerniejsza art ) obejmuje przepisy regulujące postępowanie rozpoznawcze i składa się z czterech Ksiąg: Księga pierwsza Proces (art ), Księga druga Postępowanie nieprocesowe (art ), Księga trzecia (art ) została uchylona mocą ustawy z r. 3 (zawierała przepisy dotyczące sądu polubownego, które zostały przeniesione do Części piątej) oraz VIII 2 Dz.U. Nr 172, poz (która weszła w życie r.), dalej jako: ZmKPCU04(1). 3 Dz.U. Nr 178, poz. 1478, która weszła w życie r.

3 Księga czwarta Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt (art ). Proces (cywilny) nie jest postępowaniem jednolitym i można w jego ramach wyróżnić: postępowanie zwykłe, które służy rozpoznawaniu spraw niepodlegających rozpoznaniu w którymś z postępowań odrębnych (art zd. 2) albo, które przeszły do postępowania zwykłego z jednego z postępowań odrębnych (np. art , ), postępowania odrębne (obecnie występuje 16 takich postępowań art ), z których każde służy rozpoznawaniu spraw określonego rodzaju: np. postępowanie w sprawach małżeńskich, w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, w sprawach z zakresu prawa pracy; postępowanie pojednawcze służące ugodowemu załatwieniu sprawy przed jej ewentualnym skierowaniem do rozpoznania w postępowaniu zwykłym lub odrębnym (art ), postępowanie mediacyjne służące ugodowemu załatwieniu sprawy przed mediatorem na mocy umowy stron albo skierowania przez sąd (art ) 4. Postępowanie nieprocesowe również nie jest postępowaniem jednolitym, gdyż można w jego ramach wyróżnić: postępowanie zwykłe regulowane przepisami ogólnymi o postępowaniu nieprocesowym (art ), przepisami tytułu wstępnego (art. 1 13) i odpowiednio stosowanymi przepisami o procesie (art. 13 2) oraz wiele postępowań odrębnych, z których każde ma zastosowanie w sprawach określonego rodzaju i regulowane jest wyżej wskazanymi przepisami oraz przepisami szczególnymi zawartymi w KPC (art ) bądź w innych ustawach 5 : np. postępowanie w sprawach z zakresu prawa osobowego, w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, w prawach z zakresu prawa rzeczowego, w sprawach z zakresu prawa spadkowego, w sprawach z zakresu prawa o aktach stanu cywilnego, w sprawach z zakresu prawa medycznego, w sprawach z zakresu prawa o notariacie, w sprawach z zakresu prawa mieszkaniowego, w sprawach z zakresu prawa wyborczego. W postępowaniu nieprocesowym aktualne jest również postępowanie pojednawcze oraz mediacyjne (art. 13 2, ). 4 W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, wyd. 10, Warszawa 2008, s Ibidem. IX

4 Część druga postępowanie zabezpieczające (art ) uzyskała obecne brzmienie mocą ustawy ZmKPCU04(1). Dzieli się na trzy Tytuły zawierające odpowiednio: przepisy ogólne, unormowania dotyczące zabezpieczenia roszczeń pieniężnych oraz innych wypadków zabezpieczenia (zob. niżej uwagi w pkt II dotyczące nowelizacji Kodeksu mocą ustawy ZmKPCU04(1)). Część trzecia postępowanie egzekucyjne (art ) została wydzielona mocą ustawy ZmKPCU04(1) z poprzednio występującej części drugiej obejmującej dwie księgi: postępowanie zabezpieczające i postępowanie egzekucyjne. Postępowanie egzekucyjne cechuje również niejednolitość, bowiem można w jego ramach wyróżnić: postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu (krajowemu art ) lub zagranicznemu (art ) klauzuli wykonalności tzw. postępowanie klauzulowe służące stworzeniu zasadniczej podstawy egzekucji, czyli tytułu wykonawczego, właściwe postępowanie egzekucyjne (art ) służące przeprowadzeniu egzekucji na podstawie tego tytułu oraz postępowanie podziałowe (art ) mające na celu podział sumy uzyskanej z egzekucji świadczeń pieniężnych. Część czwarta zawierająca przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego (art ) obowiązujące w zakresie nieobjętym umowami międzynarodowymi (dwu- lub wielostronnymi), dzieli się na trzy Księgi i została poważnie zmodyfikowana mocą ustawy z r. 6. Część piąta sąd polubowny (arbitrażowy art ) została dodana mocą ustawy z r. 7. W literaturze zwraca się uwagę na szczególne znaczenie dwóch z wymienionych postępowań, mianowicie, procesu oraz postępowania egzekucyjnego. Szczególne znaczenie procesu polega, przede wszystkim, na tym, że jest on zasadniczym trybem postępowania rozpoznawczego przed sądem powszechnym, ponieważ ustawa przekazuje sprawy cywilne do rozpoznawania w tym trybie w sposób generalny, podczas gdy do rozpoznania w innych trybach przekazuje te sprawy w sposób szczególny (art. 13 1). Po drugie, przepisy o procesie stosuje się odpowiednio w innych postępowaniach cywilnych uregulowanych w KPC (art. 13 2), jak i w innych ustawach (np. art. 35 i 37 PrUpN), a także w innych postępowaniach niż cywilne (np. postępowanie przed sądami X 6 Dz.U. Nr 234, poz. 1571, która weszła w życie r. 7 Zob. przyp. 3.

5 administracyjnymi art. 65 2, 106 5, 296 2, 300 PrPostAdm czy postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym art. 20 TKU). Natomiast szczególne znaczenie postępowania egzekucyjnego polega na tym, że służy ono przymusowemu wykonywaniu rozstrzygnięć zapadłych w postępowaniach cywilnych toczących się przed sądami powszechnymi, jak również w postępowaniu przed sądem polubownym, w postępowaniu pojednawczym w sprawach z zakresu prawa pracy (art KP), a także, w pewnym zakresie, w postępowaniu karnym (art. 25 KKW) 8. Ponieważ niniejsze dotyczy Kodeksu postępowania cywilnego, dla uniknięcia wrażenia, że źródłem prawa tego postępowania jest wyłącznie omawiany Kodeks, należy wymienić podstawowe, inne akty prawne regulujące postępowanie cywilne. Nie jest przy tym moim zamiarem wyczerpujące wyliczenie tych aktów, ponieważ jest to niemożliwe 9, ograniczę się do wskazania najistotniejszych pozycji. Są to: ustawa z r. o komornikach sądowych i egzekucji 10, ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych 11 oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych 12, ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze 13, ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 14 oraz rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy, ustawa z r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym 15. II. Omówienie najważniejszych nowelizacji Kodeksu wchodzących w życie do 2011 r. W tym punkcie zostaną wskazane najpoważniejsze zmiany Kodeksu postępowania cywilnego. Niektóre z nich, zwłaszcza te najnowsze mające szczególnie istotne znaczenie zostaną przybliżone przez omó- 8 W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, s Niektóre podobne opracowania wymieniają kilkadziesiąt aktów prawnych, lecz i tak nie jest to kompletny zestaw. 10 T. jedn. Dz.U. z 2011 r., Nr 231, poz Dz.U. Nr 98, poz ze zm. 12 Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm. 13 Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. 14 T. jedn. Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm. 15 Dz.U. z 2010 r., Nr 7, poz. 44. XI

6 wienie ich podstawowych założeń (rozwiązań). Trzeba przy tym zastrzec, że zasadniczo nie będą omówione zmiany Kodeksu stanowiące wynik ingerencji Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niezgodność danego przepisu z Konstytucją, ponieważ ich ilość spowodowałaby przekroczenie racjonalnych rozmiarów opracowania. Najpoważniejsze nowelizacje miały miejsce w latach: 1985 mocą ustawy z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego 16, której najistotniejszymi zmianami, poza podniesieniem wartości przedmiotu sporu uzasadniającą właściwość rzeczową sądu (wówczas) wojewódzkiego oraz podwyższeniem wysokości grzywien, było wprowadzenie w procesie nowego postępowania odrębnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art ) oraz nowego postępowania w ramach postępowania nieprocesowego, mianowicie w sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstw państwowych (art ); 1989 mocą ustawy z r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych 17 (art. 6), która wprowadziła w procesie nowe postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych. Ustawa zniosła Państwowy Arbitraż Gospodarczy, powierzając rozpoznawanie spraw gospodarczych sądom, co miało zagwarantować prawidłowe ich rozstrzyganie, zapewniając jednocześnie samodzielność jednostek gospodarczych oraz ich równość bez względu na przynależność sektorową 18 ; 1990 w tym roku miały miejsce istotne zmiany: mocą ustawy z r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów 19 zostało wprowadzone w procesie nowe postępowanie odrębne w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym, zaś mocą dwóch ustaw z r.: o powołaniu sądów apelacyjnych oraz o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, Kodeks postępowania cywilnego (... ) 20 utworzono sądy apelacyjne jako sądy II in- 16 Dz.U Nr 20, poz. 86, która weszła w życie r. 17 Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm., która weszła w życie r. 18 Zob. szerokie omówienie dokonanych zmian, Z. Świeboda, Rozpoznawanie przez sądy spraw gospodarczych, Nowe Prawo 1989, Nr 10 12, s. 3 i n. 19 Tekst pierwotny, Dz.U. Nr 14, poz. 88 ze zm., ustawa utraciła moc r. na podst. art. 117 ustawy z r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz.U. Nr 122, poz. 1319, zaś ta ostatnia utraciła moc na podst. art. 137 ustawy z r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm. 20 Dz.U. Nr 53, poz. 306, która zasadniczo weszła w życie r. XII

7 stancji w sprawach rozstrzyganych przez sądy wojewódzkie w I instancji oraz o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego 21 przekazano całość postępowania nakazowego i upominawczego sądom i tym samym wyłączono je z zakresu działania państwowych biur notarialnych; 1991 mocą ustawy z r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o notariacie oraz o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o księgach wieczystych 22 dokonano przeniesienia do kompetencji sądów wszystkich czynności z zakresu postępowania cywilnego, które pozostawały dotychczas we właściwości państwowych biur notarialnych; 1996 w tym roku miała miejsce najpoważniejsza reforma od chwili wejścia w życie Kodeksu 23. Zostanie jej poświęcone nieco więcej uwagi, zwłaszcza, że w literaturze doczekała się dość szczegółowego omówienia 24. Dokonano jej mocą ustawy z r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (... ) oraz niektórych innych ustaw 25. W ramach tej nowelizacji przywrócono właściwe miejsce zasadzie kontradyktoryjności postępowania sądowego, dokonano zasadniczej przebudowy systemu środków odwoławczych, ograniczono udział ławników w rozpoznawaniu spraw cywilnych oraz wprowadzono szereg zmian mających na celu usprawnienie postępowania, m.in. przez korektę przepisów dotyczących postępowania nakazowego 26 i upominawczego oraz postępowania egzekucyjnego Dz.U. Nr 55, poz. 318, która weszła w życie r. 22 Dz.U. Nr 22, poz. 92, która weszła w życie r. 23 T. Ereciński, O nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego w ogólności, PS 1996, Nr 10, s. 3; J. Jankowski, Nowelizacja części drugiej kodeksu postępowania cywilnego (postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne), PS 1996, Nr 10, s Ibidem. S. Dmowski, Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym. MoP 1996, Nr 4; A. Zieliński, Apelacja według noweli k.p.c. z 1995 r., Pal. 1996, Nr 3 4, tenże, Kasacja jako środek odwoławczy w znowelizowanym k.p.c., Pal. 1996, Nr 5 6; B. Bladowski, Nowy system odwoławczy w postępowaniu cywilnym, Warszawa Zielona Góra 1996; T. Ereciński, Apelacja i kasacja w procesie cywilnym, Warszawa 1996; J. Iwulski, Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, PS 1996, Nr 9; K. Wróblewska, Zmiany w procedurze cywilnej kasacja, PS 1996, Nr 10, s. 18 i n.; W. Broniewicz, Nowelizacja prawa postępowania cywilnego z r., Kwartalnik Prawa Prywatnego 1997, z Dz.U. Nr 43, poz. 189, która zasadniczo weszła w życie r. 26 H. Pietrzkowski, Postępowanie nakazowe w świetle noweli do kodeksu postępowania cywilnego z r., PS 1996, Nr T. Ereciński, O nowelizacji, s. 3. XIII

8 Powrót do zasady kontradyktoryjności w jej nowoczesnym znaczeniu znalazł odbicie w skreśleniu dotychczasowego 2 w art. 3 (w którym expressis verbis zawarty był nakaz dla sądu dążenia do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy i wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych) oraz zmianie treści art i 232, pozbawiając sąd możliwości zarządzania dochodzeń w celu uzupełnienia i wyjaśnienia twierdzeń stron oraz ustalenia koniecznych dowodów. Wprowadzony nowy model środków odwoławczych oparto na dążeniu do zapewnienia stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych, rozstrzygających co do istoty sprawy; zastąpieniu dotychczasowej rewizji instytucją apelacji oraz wprowadzeniu kasacji jako drugiego środka odwoławczego w toku instancji, przysługującego bezpośrednio stronie procesowej. Bez zmian pozostawiono natomiast zażalenie, jako zwyczajny środek odwoławczy, przysługujący od orzeczeń o charakterze procesowym 28. Apelacja stała się podstawowym środkiem odwoławczym, służącym do zaskarżania merytorycznych orzeczeń sądów I instancji, którego funkcją nie jest powtarzanie całego postępowania lecz ponowienie i uzupełnienie tego postępowania w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do wszechstronnego sprawdzenia zasadności oraz legalności zaskarżonego orzeczenia, i to w granicach zaskarżenia dokonanego przez uprawniony podmiot 29. Natomiast koncepcja kasacji została w dużej mierze oparta na rozwiązaniach k.p.c. z 1930 r. i nie była kasacją tradycyjną, lecz w gruncie rzeczy połączeniem kasacji i niektórych elementów rewizji. Stała się ona drugim, obok apelacji, środkiem odwoławczym przysługującym w toku instancji stronom procesowym, kierowanym do Sądu Najwyższego. Był to zatem zwyczajny środek odwoławczy od orzeczeń wydanych przez sąd II instancji, charakterystyczny dla systemu trzech instancji 30. Jeżeli chodzi o zmiany dokonane w (ówczesnej) części drugiej Kodeksu regulującej postępowania zabezpieczające i egzekucyjne, modyfikacje dotyczące postępowania zabezpieczającego były nieliczne i ograniczały się do wskazania terminów, w jakich sąd powinien rozpoznać wniosek o zabezpieczenie oraz rozszerzenia grupy spraw, w których dopuszczalne jest wydanie zarządzenia tymczasowego z urzędu. Natomiast zmiany w zakresie przepisów normu- 28 Ibidem, s. 8; K. Wróblewska, Zmiany w procedurze, s. 18 i n. 29 T. Ereciński, tamże, s Ibidem, s XIV

9 jących postępowanie egzekucyjne były obszerniejsze i poważniejsze. Pierwsze dotyczyły wprowadzenia, jako zasady, braku zaskarżalności w drodze kasacji postanowień sądu II instancji wydanych po rozpoznaniu zażalenia. Przepis art przewidywał jednak wyjątki od tej zasady; uregulowanie to budziło poważne wątpliwości interpretacyjne 31. Kolejne zmiany dotyczyły przepisów normujących sprzedaż w egzekucji z ruchomości. Wśród przepisów regulujących egzekucję z nieruchomości, zmodyfikowano sposób ogłoszenia obwieszczenia o licytacji (art. 955), zasady wzięcia udziału w przetargu (art. 977) oraz określenia rozmiarów postąpienie w toku przetargu (art ). Poważne zmiany dotknęły wysokości wymierzanych grzywien, i to zarówno w postępowaniu rozpoznawczym, jak też egzekucyjnym. Mając na względzie wzrost cen, stopień inflacji oraz przeciętne wynagrodzenie i koszty utrzymania, podniesiono wysokość grzywien i sum pieniężnych, stosując odpowiednie przeliczniki mocą ustawy z r. o zmianie ustaw Prawo o ustroju sądów powszechnych, Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawy o prokuraturze 33 utworzone zostało stanowisko referendarza sądowego, zaś mocą ustaw z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym 34 wprowadzono w postępowaniu nieprocesowym nowe postępowanie szczególne postępowanie rejestrowe. W procesie, w ramach postępowania w sprawach gospodarczych, utworzono zaś nowe postępowanie odrębne w sprawach z zakresu regulacji energetyki (ustawa z r. Prawo energetyczne) mocą ustawy z r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojową państwa 36, powołana została instytucja powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów (art ) jak wspomniano na wstępie, wskazany rok przyniósł liczne i obszerne nowelizacje. Pojawiły się nowe postępowania odrębne w procesie i w postępowaniu nieprocesowym. Mocą ustawy 31 J. Jankowski, Nowelizacja części drugiej kodeksu, s. 47 i n. 32 Ibidem, s Dz.U. Nr 117, poz. 752, która weszła w życie r. 34 Dz.U. Nr 121, poz. 769 i 770, które zasadniczo weszły w życie r. 35 Tekst pierwotny, Dz.U. Nr 54, poz. 348; T. jedn. Dz.U. z 2012 r., poz Dz.U. Nr 106, poz. 668, która weszła w życie w tym zakresie r. XV

10 Spis treści KPC 1 Oddział 7. Inne środki dowodowe Rozdział 3. Zabezpieczenie dowodów Dział IV. Orzeczenia Rozdział 1. Wyroki Oddział 1. Wydanie wyroku Oddział 2. Natychmiastowa wykonalność wyroków Oddział 3. Wyroki zaoczne Oddział 4. Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia wyroków Rozdział 1a. Nakazy zapłaty Rozdział 2. Postanowienia sądu Rozdział 3. Prawomocność orzeczeń Dział V. Środki odwoławcze Rozdział 1. Apelacja Rozdział 1 1. (uchylony) Rozdział 2. Zażalenie Dział Va. Skarga kasacyjna Dział Vb. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego Dział VI. Wznowienie postępowania Dział VII. (skreślony) Dział VIII. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Tytuł VII. Postępowania odrębne Dział I. Postępowanie w sprawach małżeńskich Rozdział 1. Przepisy ogólne Rozdział 2. Sprawy o rozwód i o separację Rozdział 3. Inne sprawy Dział II. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi Dział III. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych Rozdział 1. Przepisy ogólne Rozdział 2. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy Rozdział 3. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Dział IV. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania Dział IVa. Postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji Rozdział 1. (uchylony) Rozdział 2. (uchylony) Dział IVb. Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Dział IVc. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki Dział IVd. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty Dział IVe. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego Dział V. Postępowanie nakazowe i upominawcze Rozdział 1. Przepisy ogólne Rozdział 2. Postępowanie nakazowe Rozdział 3. Postępowanie upominawcze Dział VI. Postępowanie uproszczone

11 1 KPC Spis treści 4 Dział VII. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych a Rozdział 1. Europejskie postępowanie nakazowe Rozdział 2. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń a Dział VIII. Postępowania elektroniczne Rozdział 1. Elektroniczne postępowanie upominawcze Księga druga. Postępowanie nieprocesowe Tytuł I. Przepisy ogólne Tytuł II. Przepisy dla poszczególnych rodzajów spraw Dział I. Sprawy z zakresu prawa osobowego Rozdział 1. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu Oddział 1. Postępowanie o uznanie za zmarłego Oddział 2. Postępowanie o stwierdzenie zgonu Oddział 3. Uchylenie postanowień orzekających uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu Rozdział 2. Ubezwłasnowolnienie Oddział 1. Przepisy ogólne Oddział 2. Doradca tymczasowy Oddział 3. Postępowanie Dział II. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli Rozdział 1. Sprawy małżeńskie Rozdział 2. Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze Oddział 1. Przepisy ogólne Oddział 2. Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi Oddział 3. Sprawy o przysposobienie Oddział 4. Sprawy z zakresu opieki Oddział 5. Sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką Oddział 6. Sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem Rozdział 3. Sprawy z zakresu kurateli Dział III. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego Rozdział 1. Przepisy ogólne Rozdział 2. Stwierdzenie zasiedzenia Rozdział 2a. Przepadek rzeczy Oddział 1. Przepadek rzeczy na podstawie prawa celnego Oddział 2. Przepadek pojazdów Rozdział 3. Zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem Rozdział 4. Zniesienie współwłasności Rozdział 5. Ustanowienie drogi koniecznej i służebności przesyłu Rozdział 6. Postępowanie wieczystoksięgowe Dział IV. Sprawy z zakresu prawa spadkowego Przepisy wstępne Rozdział 1. Zabezpieczenie spadku i spis inwentarza Rozdział 2. Przyjęcie lub odrzucenie spadku Rozdział 3. Ogłoszenie testamentu Rozdział 4. Wyjawienie przedmiotów spadkowych Rozdział 5. Przesłuchanie świadków testamentu ustnego

12 Spis treści KPC 1 Rozdział 6. Sprawy dotyczące wykonawcy testamentu Rozdział 7. Zarząd spadku nie objętego Rozdział 8. Stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego Rozdział 9. Dział spadku Rozdział 10. Inne sprawy spadkowe Dział IVa. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego Dział V. Sprawy depozytowe Rozdział 1. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego Rozdział 2. Zwrot depozytu sądowego składającemu i wydanie depozytu sądowego uprawnionemu Rozdział 3. Postępowanie w sprawach o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu Dział VI. Postępowanie rejestrowe Księga trzecia. (uchylona) Przepisy wstępne (uchylone) Księga czwarta. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt Część druga. Postępowanie zabezpieczające Tytuł I. Przepisy ogólne Tytuł II. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych Tytuł III. Inne wypadki zabezpieczenia Część trzecia. Postępowanie egzekucyjne Tytuł I. Przepisy ogólne Dział I. Organy egzekucyjne, ich właściwość i postępowanie w ogólności Dział II. Tytuły egzekucyjne i klauzula wykonalności Dział IIa. Zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego Dział IIb. Stwierdzenie wykonalności europejskiego nakazu zapłaty Dział IIc. Zaświadczenie dotyczące orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń Dział III. Wszczęcie egzekucji i dalsze czynności egzekucyjne Dział IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania Dział V. Ograniczenia egzekucji Dział VI. Powództwa przeciwegzekucyjne Tytuł II. Egzekucja świadczeń pieniężnych Dział I. Egzekucja z ruchomości Rozdział 1. Zajęcie Rozdział 2. Sprzedaż Dział II. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę Dział III. Egzekucja z rachunków bankowych Dział IV. Egzekucja z innych wierzytelności Dział IVa. Egzekucja z innych praw majątkowych Dział V. Wyjawienie majątku Dział VI. Egzekucja z nieruchomości Rozdział 1. Przepisy wstępne Rozdział 2. Zajęcie Rozdział 3. Opis i oszacowanie Rozdział 4. Obwieszczenie o licytacji Rozdział 5. Warunki licytacyjne

13 1 KPC Spis treści Rozdział 6. Licytacja Rozdział 7. Przybicie Rozdział 8. Przysądzenie własności Rozdział 9. Egzekucja z ułamkowej części nieruchomości oraz użytkowania wieczystego Dział VIa. Uproszczona egzekucja z nieruchomości Dział VII. Egzekucja ze statków morskich Dział VIII. Podział sumy uzyskanej z egzekucji Rozdział 1. Przepisy ogólne Rozdział 2. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z wynagrodzenia za pracę Rozdział 3. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych Rozdział 4. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości Tytuł III. Przepisy szczególne o egzekucji Dział I. Egzekucja świadczeń niepieniężnych Dział II. Przepisy szczególne o egzekucji z udziałem Skarbu Państwa oraz przedsiębiorców Rozdział 1. Przepisy ogólne Rozdział 2. Egzekucja przez zarząd przymusowy Rozdział 3. Egzekucja przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego Dział III. Egzekucja w celu zniesienia współwłasności nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej Dział IV. (skreślony) Dział V. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych Dział VI. (skreślony) Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego Księga pierwsza. Jurysdykcja krajowa Tytuł I. Przepisy ogólne Tytuł II. (skreślony) Tytuł III. Jurysdykcja krajowa w procesie Tytuł IV. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym Tytuł IVa. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym Księga pierwsza a. Immunitet sądowy i egzekucyjny Księga druga. Postępowanie Tytuł I. Zdolność sądowa i procesowa Tytuł II. Zabezpieczenie kosztów procesu Tytuł III. Zwolnienie cudzoziemców od kosztów sądowych Tytuł IV. Pomoc prawna Tytuł V. Zabezpieczenie dowodów Tytuł VI. Zagraniczne dokumenty urzędowe Tytuł VII. Czynności dotyczące spadku po cudzoziemcach Tytuł VIII. Stwierdzenie obcego prawa i wzajemności Tytuł IX. Uzasadnienie prawomocnych orzeczeń i wydawanie zaświadczeń Tytuł X. Wniosek o uchylenie wyroku wydanego w sprawie alimentacyjnej Księga trzecia. Uznanie i stwierdzenie wykonalności

14 Tytuł wstępny. Przepisy ogólne Art. 1 2 KPC 1 Tytuł I. Uznanie orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw obcych Tytuł II. Wykonalność orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw obcych oraz ugód zawartych przed takimi sądami i organami lub przez nie zatwierdzonych Tytuł III. Wykonalność orzeczeń sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, ugód zawartych przed takimi sądami lub zatwierdzonych przez takie sądy oraz dokumentów urzędowych sporządzonych w tych państwach, opatrzonych zaświadczeniem europejskiego tytułu egzekucyjnego Tytuł IV. Wykonalność europejskich nakazów zapłaty wydanych przez sądy państw członkowskich Unii Europejskiej Tytuł V. Wykonalność orzeczeń sądów państw członkowskich Unii Europejskiej wydanych w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń Tytuł VI. Wykonalność orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych z państw członkowskich Unii Europejskiej w sprawach alimentacyjnych Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy) Tytuł I. Przepisy ogólne Tytuł II. Zapis na sąd polubowny Tytuł III. Skład sądu polubownego Tytuł IV. Właściwość sądu polubownego Tytuł V. Postępowanie przed sądem polubownym Tytuł VI. Wyrok sądu polubownego i zakończenie postępowania Tytuł VII. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego Tytuł VIII. Uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej Tytuł wstępny. Przepisy ogólne Art [Sprawy cywilne] Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Art. 2. [Droga sądowa] 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy. 1 Art. 1 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 20, poz. 86), która wchodzi w życie r.; z dniem r. art. 1, rozumiany w ten sposób, iż w zakresie pojęcia sprawy cywilnej nie mogą się mieścić roszczenia dotyczące zobowiązań pieniężnych, których źródło stanowi decyzja administracyjna, został uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia r. (Dz.U. Nr 55, poz. 665). 7

15 1 KPC Art. 3 7 Tytuł wstępny. Przepisy ogólne 1a. 2 (uchylony) 2. 3 (skreślony) 3. 4 Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów. Art [Zasada prawdy] Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Art (skreślony) Art [Pouczanie stron] W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Art [Postulat szybkości postępowania] 1. Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy. 2. Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko. Art [Udział prokuratora] Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczą- 2 Art. 2 1a uchylony ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), która wchodzi w życie r. 3 Art. 2 2 skreślony ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 33, poz. 175), która wchodzi w życie r. 4 Art. 2 3 zmieniony ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 33, poz. 175), która wchodzi w życie r. 5 Art. 3 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która wchodzi w życie r. 6 Art. 4 skreślony ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 55, poz. 318), która wchodzi w życie r. 7 Art. 5 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która wchodzi w życie r. 8 Art. 6 oznaczenie 1 i 2 dodane ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która wchodzi w życie r. 9 Art. 7 zmieniony ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 55, poz. 318), która wchodzi w życie r. 8

16 Tytuł wstępny. Przepisy ogólne Art KPC 1 cym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Art [Udział organizacji społecznych] Organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się postępowaniu. Art [Zasada jawności] 1. Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt. 2. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie. Art [Ugoda sądowa] W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem. Art. 11. [Moc wyroków karnych] Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną. Art. 12. [Roszczenia z przestępstwa] Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym. Art. 13. [Tryb procesowy] Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych. 10 Art. 8 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która wchodzi w życie r. 11 Art. 9 oznaczenie 1 i 2 dodane ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 108, poz. 684), która wchodzi w życie r. 12 Art. 10 w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 172, poz. 1438), która wchodzi w życie r. 13 Art w brzmieniu ustawy z dnia r. (Dz.U. Nr 48, poz. 554), która wchodzi w życie r. 9