postępowania cywilnego

Transkrypt

1 Łukasz Sobiech BIBLIOTEKA Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem

2 Autor Łukasz Sobiech Redaktor prowadzący Renata Krasowska-Kłos Redaktor Maciej Weryński Projekt graficzny Kinga Pisarczyk Korekta Barbara Redzyńska Skład i łamanie Joanna Archacka Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. Wydanie I/2012, maj 2012 r. ISBN Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/ Biuro Obsługi Klienta: Marki, ul. Okólna 40 tel , , bok@infor.pl Druk: Totem 2

3 Spis treści BIBLIOTEKA Wstęp Postępowanie cywilne Prawo do sądu w Konstytucji RP Sprawa cywilna Zasady postępowania cywilnego Nowelizacja procedury cywilnej Likwidacja postępowania gospodarczego Koncentracja materiału procesowego...26 Organizacje pozarządowe...32 Środki zaskarżenia...32 Pozostałe zmiany Pełnomocnicy procesowi...34 Ogłoszenie upadłości...35 Mediacja Postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające...39 Skarga na czynności komornika...39 Skarga na orzeczenie referendarza sądowego Zbieg egzekucji Grzywny Sytuacja małżonka dłużnika w postępowaniu cywilnym...45 Wytoczenie powództwa przeciwko obojgu małżonkom...45 Wytoczenie powództwa przeciwko dłużnikowi...47 Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika Powództwa przeciwegzekucyjne...56 Powództwo opozycyjne...56 Powództwo ekscydencyjne...59 Skarga na czynności komornika...62 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO (Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.)...67 TYTUŁ WSTĘPNY. PRZEPISY OGÓLNE (art. 1 14)...69 CZĘŚĆ PIERWSZA. Postępowanie rozpoznawcze KSIĘGA PIERWSZA. PROCES TYTUŁ I. SĄD DZIAŁ I. WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU 3

4 4 Przepis wstępny (art. 15) Rozdział 1. Właściwość rzeczowa Oddział 1. Podstawy właściwości (art ) Oddział 2. Wartość przedmiotu sporu (art )...74 Rozdział 2. Właściwość miejscowa Oddział 1. Właściwość ogólna (art )...76 Oddział 2. Właściwość przemienna (art )...76 Oddział 3. Właściwość wyłączna (art ) Oddział 4. Przepisy szczególne (art )...78 DZIAŁ II. SKŁAD SĄDU (art )...79 DZIAŁ III. WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO (art )...79 TYTUŁ II. PROKURATOR (art )...82 TYTUŁ III. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE (art )...83 TYTUŁ IIIa. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY (art )...84 TYTUŁ IIIb. POWIATOWY (MIEJSKI) RZECZNIK KONSUMENTÓW (art )...85 TYTUŁ IV. STRONY DZIAŁ I. ZDOLNOŚĆ SĄDOWA I PROCESOWA (art )...86 DZIAŁ II. WSPÓŁUCZESTNICTWO W SPORZE (art )...87 DZIAŁ III. INTERWENCJA GŁÓWNA I UBOCZNA (art ) DZIAŁ IV. PRZYPOZWANIE (art )...89 DZIAŁ V. PEŁNOMOCNICY PROCESOWI (art )...89 TYTUŁ V. KOSZTY PROCESU DZIAŁ I. ZWROT KOSZTÓW PROCESU (art )...93 DZIAŁ II. POMOC PRAWNA Z URZĘDU (art )...95 TYTUŁ VI. POSTĘPOWANIE DZIAŁ I. PRZEPISY OGÓLNE O CZYNNOŚCIACH PROCESOWYCH Rozdział 1. Pisma procesowe (art ) Rozdział 2. Doręczenia (art ) Rozdział 3. Posiedzenia sądowe (art ) Rozdział 4. Terminy (art ) Rozdział 5. Uchybienie i przywrócenie terminu (art ) Rozdział 6. Zawieszenie postępowania (art ) DZIAŁ II. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDAMI PIERWSZEJ INSTANCJI Rozdział 1. Mediacja i postępowanie pojednawcze Oddział 1. Mediacja (art ) Oddział 2. Postępowanie pojednawcze (art ) Rozdział 2. Pozew (art ) Rozdział 3. Rozprawa (art ) DZIAŁ III. DOWODY Rozdział 1. Przedmiot i ocena dowodów (art ) Rozdział 2. Postępowanie dowodowe Oddział 1. Przepisy ogólne (art )...130

5 Oddział 2. Dokumenty (art ) Oddział 3. Zeznania świadków (art ) Oddział 4. Opinia biegłych (art ) Oddział 5. Oględziny (art ) Oddział 6. Przesłuchanie stron (art ) Oddział 7. Inne środki dowodowe (art ) Rozdział 3. Zabezpieczenie dowodów (art ) DZIAŁ IV. ORZECZENIA Rozdział 1. Wyroki Oddział 1. Wydanie wyroku (art ) Oddział 2. Natychmiastowa wykonalność wyroków (art ) Oddział 3. Wyroki zaoczne (art ) Oddział 4. Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia wyroków (art ) 148 Rozdział 1a. Nakazy zapłaty (art ) Rozdział 2. Postanowienia sądu (art ) Rozdział 3. Prawomocność orzeczeń (art ) DZIAŁ V. ŚRODKI ODWOŁAWCZE Rozdział 1. Apelacja (art ) Rozdział 1 1. (uchylony) Rozdział 2. Zażalenie (art ) DZIAŁ Va. SKARGA KASACYJNA (art ) DZIAŁ Vb. SKARGA NA ORZECZENIE REFERENDARZA... (art ) DZIAŁ VI. WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA (art ) DZIAŁ VII. (skreślony) DZIAŁ VIII. SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA (art ) TYTUŁ VII. POSTĘPOWANIA ODRĘBNE DZIAŁ I. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH MAŁŻEŃSKICH Rozdział 1. Przepisy ogólne (art ) Rozdział 2. Sprawy o rozwód i o separację (art ) Rozdział 3. Inne sprawy (art ) DZIAŁ II. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH ZE STOSUNKÓW MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI (art ) DZIAŁ III. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Rozdział 1. Przepisy ogólne (art ) Rozdział 2. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy (art ) Rozdział 3. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art ) DZIAŁ IV. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O NARUSZENIE POSIADANIA (art ) DZIAŁ IVa. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU OCHRONY KONKURENCJI (art )

6 6 DZIAŁ IVb. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O UZNANIE POSTANOWIEŃ WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE (art ) DZIAŁ IVc. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU REGULACJI ENERGETYKI (art ) DZIAŁ IVd. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU REGULACJI TELEKOMUNIKACJI I POCZTY (art ) DZIAŁ IVe. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU REGULACJI TRANSPORTU KOLEJOWEGO (art ) DZIAŁ V. POSTĘPOWANIE NAKAZOWE I UPOMINAWCZE Rozdział 1. Przepisy ogólne (art ) Rozdział 2. Postępowanie nakazowe (art ) Rozdział 3. Postępowanie upominawcze (art ) DZIAŁ VI. POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE (art ) DZIAŁ VII. EUROPEJSKIE POSTĘPOWANIA W SPRAWACH TRANSGRANICZNYCH Rozdział 1. Europejskie postępowanie nakazowe (art ) Rozdział 2. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (art a ) DZIAŁ VIII. POSTĘPOWANIA ELEKTRONICZNE Rozdział 1. Elektroniczne postępowanie upominawcze (art ) KSIĘGA DRUGA. POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE TYTUŁ I. PRZEPISY OGÓLNE (art ) TYTUŁ II. PRZEPISY DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW SPRAW DZIAŁ I. SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA OSOBOWEGO Rozdział 1. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu Oddział 1. Postępowanie o uznanie za zmarłego (art ) Oddział 2. Postępowanie o stwierdzenie zgonu (art ) Oddział 3. Uchylenie postanowień orzekających uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu (art ) Rozdział 2. Ubezwłasnowolnienie Oddział 1. Przepisy ogólne (art ) Oddział 2. Doradca tymczasowy (art ) Oddział 3. Postępowanie (art ) DZIAŁ II. SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA RODZINNEGO, OPIEKUŃCZEGO I KURATELI Rozdział 1. Sprawy małżeńskie (art ) Rozdział 2. Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze Oddział 1. Przepisy ogólne (art ) Oddział 2. Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi (art ) Oddział 3. Sprawy o przysposobienie (art ) Oddział 4. Sprawy z zakresu opieki (art ) Oddział 5. Sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (art )

7 Oddział 6. Sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem (art ) Rozdział 3. Sprawy z zakresu kurateli (art ) DZIAŁ III. SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA RZECZOWEGO Rozdział 1. Przepisy ogólne (art ) Rozdział 2. Stwierdzenie zasiedzenia (art ) Rozdział 2a. Przepadek rzeczy Oddział 1. Przepadek rzeczy na podstawie prawa celnego (art ) Oddział 2. Przepadek pojazdów (art ) Rozdział 3. Zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem (art ) Rozdział 4. Zniesienie współwłasności (art ) Rozdział 5. Ustanowienie drogi koniecznej i służebności przesyłu (art. 626) Rozdział 6. Postępowanie wieczystoksięgowe (art ) DZIAŁ IV. SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA SPADKOWEGO Przepisy wstępne (art ) Rozdział 1. Zabezpieczenie spadku i spis inwentarza (art ) Rozdział 2. Przyjęcie lub odrzucenie spadku (art ) Rozdział 3. Ogłoszenie testamentu (art ) Rozdział 4. Wyjawienie przedmiotów spadkowych (art ) Rozdział 5. Przesłuchanie świadków testamentu ustnego (art ) Rozdział 6. Sprawy dotyczące wykonawcy testamentu (art ) Rozdział 7. Zarząd spadku nie objętego (art ) Rozdział 8. Stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego (art ) Rozdział 9. Dział spadku (art ) Rozdział 10. Inne sprawy spadkowe (art ) DZIAŁ IVa. SPRAWY Z ZAKRESU PRZEPISÓW O PRZEDSIĘBIORSTWACH PAŃSTWOWYCH I O SAMORZĄDZIE ZAŁOGI PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWEGO (art ) DZIAŁ V. SPRAWY DEPOZYTOWE Rozdział 1. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art ) Rozdział 2. Zwrot depozytu sądowego składającemu i wydanie depozytu sądowego uprawnionemu (art ) Rozdział 3. Postępowanie w sprawach o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu (art ) DZIAŁ VI. POSTĘPOWANIE REJESTROWE (art ) KSIĘGA TRZECIA (uchylona) KSIĘGA CZWARTA. POSTĘPOWANIE W RAZIE ZAGINIĘCIA LUB ZNISZCZENIA AKT (art )

8 CZĘŚĆ DRUGA. Postępowanie zabezpieczające TYTUŁ I. PRZEPISY OGÓLNE (art ) TYTUŁ II. ZABEZPIECZENIE ROSZCZEŃ PIENIĘŻNYCH (art ) TYTUŁ III. INNE WYPADKI ZABEZPIECZENIA (art ) CZĘŚĆ TRZECIA. Postępowanie egzekucyjne TYTUŁ I. PRZEPISY OGÓLNE DZIAŁ I. ORGANY EGZEKUCYJNE, ICH WŁAŚCIWOŚĆ I POSTĘPOWANIE W OGÓLNOŚCI (art ) DZIAŁ II. TYTUŁY EGZEKUCYJNE I KLAUZULA WYKONALNOŚCI (art ) 284 DZIAŁ IIa. ZAŚWIADCZENIE EUROPEJSKIEGO TYTUŁU EGZEKUCYJNEGO (art ) DZIAŁ IIb. STWIERDZENIE WYKONALNOŚCI EUROPEJSKIEGO NAKAZU ZAPŁATY (art ) DZIAŁ IIc. ZAŚWIADCZENIE DOTYCZĄCE ORZECZENIA WYDANEGO W EUROPEJSKIM POSTĘPOWANIU W SPRAWIE DROBNYCH ROSZCZEŃ (art ) DZIAŁ III. WSZCZĘCIE EGZEKUCJI I DALSZE CZYNNOŚCI EGZEKUCYJNE (art ) DZIAŁ IV. ZAWIESZENIE I UMORZENIE POSTĘPOWANIA (art ) DZIAŁ V. OGRANICZENIA EGZEKUCJI (art ) DZIAŁ VI. POWÓDZTWA PRZECIWEGZEKUCYJNE (art ) TYTUŁ II. EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH DZIAŁ I. EGZEKUCJA Z RUCHOMOŚCI Rozdział 1. Zajęcie (art ) Rozdział 2. Sprzedaż (art ) DZIAŁ II. EGZEKUCJA Z WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ (art ) DZIAŁ III. EGZEKUCJA Z RACHUNKÓW BANKOWYCH (art ) DZIAŁ IV. EGZEKUCJA Z INNYCH WIERZYTELNOŚCI (art ) DZIAŁ IVa. EGZEKUCJA Z INNYCH PRAW MAJĄTKOWYCH (art ) DZIAŁ V. WYJAWIENIE MAJĄTKU (art ) DZIAŁ VI. EGZEKUCJA Z NIERUCHOMOŚCI Rozdział 1. Przepisy wstępne (art ) Rozdział 2. Zajęcie (art ) Rozdział 3. Opis i oszacowanie (art ) Rozdział 4. Obwieszczenie o licytacji (art ) Rozdział 5. Warunki licytacyjne (art ) Rozdział 6. Licytacja (art ) Rozdział 7. Przybicie (art ) Rozdział 8. Przysądzenie własności (art ) Rozdział 9. Egzekucja z ułamkowej części nieruchomości oraz użytkowania wieczystego (art ) DZIAŁ VIa. UPROSZCZONA EGZEKUCJA Z NIERUCHOMOŚCI (art )

9 DZIAŁ VII. EGZEKUCJA ZE STATKÓW MORSKICH (art ) DZIAŁ VIII. PODZIAŁ SUMY UZYSKANEJ Z EGZEKUCJI Rozdział 1. Przepisy ogólne (art ) Rozdział 2. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z wynagrodzenia za pracę (art ) Rozdział 3. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych (art ) Rozdział 4. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości (art ) TYTUŁ III. PRZEPISY SZCZEGÓLNE O EGZEKUCJI DZIAŁ I. EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ NIEPIENIĘŻNYCH (art ) DZIAŁ II. Przepisy szczególne o egzekucji z udziałem Skarbu Państwa oraz przedsiębiorców Rozdział 1. Przepisy ogólne (art ) Rozdział 2. Egzekucja przez zarząd przymusowy (art ) Rozdział 3. Egzekucja przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art ) DZIAŁ III. EGZEKUCJA W CELU ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI W DRODZE SPRZEDAŻY PUBLICZNEJ (art ) DZIAŁ IV. (skreślony) Dział V. EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ ALIMENTACYJNYCH (art ) DZIAŁ VI. (skreślony) CZĘŚĆ CZWARTA. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego (art. 1096) KSIĘGA PIERWSZA. JURYSDYKCJA KRAJOWA TYTUŁ I. PRZEPISY OGÓLNE (art ) TYTUŁ II. (skreślony) (art ) TYTUŁ III. JURYSDYKCJA KRAJOWA W PROCESIE (art ) TYTUŁ IV. JURYSDYKCJA KRAJOWA W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM (art ) TYTUŁ IVa. JURYSDYKCJA KRAJOWA W POSTĘPOWANIU ZABEZPIECZAJĄCYM I EGZEKUCYJNYM (art ) KSIĘGA PIERWSZA a. IMMUNITET SĄDOWY I EGZEKUCYJNY (art ) KSIĘGA DRUGA. POSTĘPOWANIE TYTUŁ I. ZDOLNOŚĆ SĄDOWA I PROCESOWA (art ) TYTUŁ II. ZABEZPIECZENIE KOSZTÓW PROCESU (art ) TYTUŁ III. ZWOLNIENIE CUDZOZIEMCÓW OD KOSZTÓW SĄDOWYCH (art. 1129) TYTUŁ IV. POMOC PRAWNA (art ) TYTUŁ V. ZABEZPIECZENIE DOWODÓW (art. 1137) TYTUŁ VI. ZAGRANICZNE DOKUMENTY URZĘDOWE (art. 1138)

10 TYTUŁ VII. CZYNNOŚCI DOTYCZĄCE SPADKU PO CUDZOZIEMCACH (art ) TYTUŁ VIII. STWIERDZENIE OBCEGO PRAWA I WZAJEMNOŚCI (art. 1143) TYTUŁ IX. UZASADNIENIE PRAWOMOCNYCH ORZECZEŃ I WYDAWANIE ZAŚWIADCZEŃ (art ) TYTUŁ X. WNIOSEK O UCHYLENIE WYROKU WYDANEGO W SPRAWIE ALIMENTACYJNEJ (art ) KSIĘGA TRZECIA. UZNANIE I STWIERDZENIE WYKONALNOŚCI TYTUŁ I. UZNANIE ORZECZEŃ SĄDÓW PAŃSTW OBCYCH LUB ROZSTRZYGNIĘĆ INNYCH ORGANÓW PAŃSTW OBCYCH (art ) TYTUŁ II. WYKONALNOŚĆ ORZECZEŃ SĄDÓW PAŃSTW OBCYCH LUB ROZSTRZYGNIĘĆ INNYCH ORGANÓW PAŃSTW OBCYCH ORAZ UGÓD ZAWARTYCH PRZED TAKIMI SĄDAMI I ORGANAMI LUB PRZEZ NIE ZATWIERDZONYCH (art ) TYTUŁ III. WYKONALNOŚĆ ORZECZEŃ SĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ,UGÓD ZAWARTYCH PRZED TAKIMI SĄDAMI LUB ZATWIERDZONYCH PRZEZ TAKIE SĄDY ORAZ DOKUMENTÓW URZĘDOWYCH SPORZĄDZONYCH W TYCH PAŃSTWACH, OPATRZONYCH ZAŚWIADCZENIEM EUROPEJSKIEGO TYTUŁU EGZEKUCYJNEGO (art ) TYTUŁ IV. WYKONALNOŚĆ EUROPEJSKICH NAKAZÓW ZAPŁATY WYDANYCH PRZEZ SĄDY PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ (art ) TYTUŁ V. WYKONALNOŚĆ ORZECZEŃ SĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ WYDANYCH W EUROPEJSKIM POSTĘPOWANIU W SPRAWIE DROBNYCH ROSZCZEŃ (art ) TYTUŁ VI. WYKONALNOŚĆ ORZECZEŃ, UGÓD SĄDOWYCH I DOKUMENTÓW URZĘDOWYCH Z PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ W SPRAWACH ALIMENTACYJNYCH (art ) CZĘŚĆ PIĄTA. Sąd polubowny (arbitrażowy) TYTUŁ I. PRZEPISY OGÓLNE (art ) TYTUŁ II. ZAPIS NA SĄD POLUBOWNY (art ) TYTUŁ III. SKŁAD SĄDU POLUBOWNEGO (art ) TYTUŁ IV. WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU POLUBOWNEGO (art ) TYTUŁ V. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM POLUBOWNYM (art ) TYTUŁ VI. WYROK SĄDU POLUBOWNEGO I ZAKOŃCZENIE POSTĘPOWANIA (art ) TYTUŁ VII. SKARGA O UCHYLENIE WYROKU SĄDU POLUBOWNEGO (art ) TYTUŁ VIII. UZNANIE I STWIERDZENIE WYKONALNOŚCI WYROKU SĄDU POLUBOWNEGO LUB UGODY PRZED NIM ZAWARTEJ (art ) Indeks

11 Wstęp 3 maja 2012 r. wejdzie w życie ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. To jedna z obszerniejszych nowelizacji obowiązującego od ponad 40 lat kodeksu postępowania cywilnego. Wprowadza ona blisko 150 zmian do cywilnej ustawy procesowej. Zmiany te dotyczą postępowania rozpoznawczego, zabezpieczającego i egzekucyjnego. Część z nich ma charakter zasadniczy, pozostałe zaś uszczegółowiają bądź doprecyzowują obowiązujące rozwiązania. Do najważniejszych zmian należy zaliczyć likwidację odrębnego postępowania gospodarczego, nowe przepisy związane z koncentracją materiału procesowego oraz udziałem organizacji pozarządowych w postępowaniu, jak również modyfikację środków zaskarżenia. Wraz z wejściem w życie nowelizacji z polskiej procedury cywilnej ostatecznie znika krytykowany od dawna z uwagi na znaczny formalizm i rygorystyczne konsekwencje odrębny tryb rozpoznawania spraw pomiędzy przedsiębiorcami. Likwidacja tego trybu nie oznacza jednak, że z sądów znikną wydziały gospodarcze. Te bowiem w dalszym ciągu będą zajmować się sprawami firm. Nowe przepisy zwiększają też obowiązki uczestników postępowania cywilnego. Zgodnie z nimi strony sporu będą musiały przedstawiać dowody na poparcie swoich twierdzeń już w pierwszych pismach kierowanych do sądu. Oznacza to, że wszystkie wnioski dowodowe co do zasady trzeba będzie zawrzeć już w pozwie czy odpowiedzi na niego. Ich nieterminowe złożenie będzie skutkowało pominięciem przy rozpoznawaniu sprawy, chyba że strona wykaże, że nie ponosi za to winy, albo pojawią się inne szczególne okoliczności. Dodatkowo jeszcze przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę przewodniczący będzie mógł zobowiązać strony do złożenia dalszych pism przygotowawczych, oznaczając porządek ich składania, termin, w którym należy je złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku zaś sprawy złożenie pism przygotowawczych nastąpi tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi, chyba że pismo obejmuje wyłącznie wniosek o przeprowadzenie dowodu. Zmiany te, choć mocno ingerują w strategię procesową stron, powinny się przyczynić do uporządkowania i przyśpieszenia postępowania. Kolejne zmiany wiążą się m.in. z nowym uregulowaniem stosunku postępowania upadłościowego do postępowania cywilnego, a w szczególności wpływu ogłoszenia upadłości na toczące się procesy cywilne. Zmiany nie omijają także postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego. Przykładowo nowością jest wprowadzenie dotąd nieznanego środka egzekucyjnego polegającego na zagrożeniu dłużnikowi przez sąd obowiązkiem zapłaty na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej. Zgodnie z nowymi przepisami, jeżeli dłużnik ma wykonać czynność, której inna osoba wykonać za niego nie może, a której wykonanie zależy wyłącznie od jego woli, sąd, na wniosek wierzyciela, może zamiast zagrożenia grzywną po wysłuchaniu stron zagrozić dłużnikowi nakazaniem 11

12 Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem zapłaty na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za każdy dzień zwłoki w wykonaniu czynności, niezależnie od roszczeń przysługujących wierzycielowi na zasadach ogólnych. W dalszej części opracowania zostały przedstawione procesowe aspekty odpowiedzialności małżonków za zobowiązania oraz kwestie ochrony procesowej małżonka dłużnika. Całość została wzbogacona poglądami doktryny i orzecznictwa. 12

13 2 Nowelizacja procedury cywilnej Uchwalony 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego był do tej pory nowelizowany ponad 100 razy. Już od 3 maja zacznie obowiązywać jego kolejna obszerna nowelizacja. Ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadza blisko 150 zmian do cywilnej ustawy procesowej. 1 Zmiany dotyczą postępowania rozpoznawczego, zabezpieczającego i egzekucyjnego. Część z wprowadzanych zmian ma charakter zasadniczy, pozostałe zaś uszczegółowiają bądź doprecyzowują obowiązujące rozwiązania. 2 Do najważniejszych zmian należy zaliczyć likwidację odrębnego postępowania gospodarczego, nowe przepisy związane z koncentracją materiału procesowego oraz udziałem organizacji pozarządowych w postępowaniu, jak również modyfikację środków zaskarżenia. Zdaniem ustawodawcy w wyniku zmian z jednej strony uproszczone zostaną struktury postępowania procesowego, z drugiej zaś wprowadzone nowelizacją mechanizmy przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia postępowania cywilnego w ogólności. 3 Likwidacja postępowania gospodarczego Powołana nowelizacja przepisów procedury cywilnej ostatecznie przesądza o likwidacji odrębnego postępowania w ramach procedury gospodarczej, w której do tej pory były rozpoznawane sprawy przedsiębiorców. 4 W praktyce oznacza to, że sprawy przedsiębiorców co do zasady będą rozpatrywane tak jak sprawy pozostałych obywateli. Decydując się na ten krok, ustawodawca wyszedł z założenia, że obecnie nie ma uzasadnionych podstaw do utrzymywania odrębnego postępowania procesowego dla spraw gospodarczych. W praktyce bowiem takie sprawy nie różnią się rodzajem występujących w nich żądań, a nawet stopniem komplikacji realiów faktycznych i prawnych od zwykłych spraw cywilnych w sposób, który uzasadniałby istnienie takiego odrębne- 1 Dz.U. Nr 233, poz Por. J. Jankowski, Nowelizacja postępowania cywilnego część I, Postępowanie rozpoznawcze (I), Monitor Prawniczy 1/ Więcej na ten temat można przeczytać w uzasadnieniu projektu ustawy, w którym wskazano, że wprawdzie jedną z przyczyn proponowanych zmian jest nowe podejście do kwestii regulacji sposobu rozpoznawania i rozstrzygania spraw gospodarczych, jednak projekt zmierza przede wszystkim do modyfikacji rozwiązań normatywnych o charakterze podstawowym dla funkcjonowania postępowania cywilnego w ogólności, ze szczególnym jednak uwzględnieniem postępowania procesowego prowadzonego na zasadach ogólnych. Takie podejście uzasadnione jest tym, że rozpoznawanie spraw cywilnych w postępowaniu cywilnym w ogólności, a nie tylko ich określonego rodzaju, powinno być poddane takim regułom i rozwiązaniom, które umożliwią ich sprawne załatwianie. Uzasadnienie i historia prac nad nowelizacją dostępne są na stronach internetowych Sejmu 4 Postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych wprowadzone zostało na mocy ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175, z późn. zm.) 13

14 Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem go postępowania. Nie podzielił on również poglądu wyrażanego przez oponentów takiej nowelizacji przepisów, że sprawy gospodarcze powinny być poddane odrębnym rygorom proceduralnym, gdyż występujący w nich przedsiębiorcy jako profesjonaliści w zakresie działalności gospodarczej powinni wykazywać wyższą staranność w prowadzeniu swych spraw, w tym także sądowych, co w konsekwencji umożliwia postawienie im większych wymagań. Odpierając argumenty przeciwników likwidacji odrębnych postępowań gospodarczych, w uzasadnieniu projektu ustawy napisano, że profesjonalizmu w dziedzinie, którą zajmuje się strona postępowania, w tym także w dziedzinie działalności gospodarczej, nie należy transponować w sferę postępowania cywilnego, gdyż w tym ostatnim wypadku chodzi jednak o profesjonalizm w zakresie wiedzy prawniczej i jej praktycznego stosowania. Takie podejście jest uzasadnione tym, że rozpoznawanie wszystkich spraw cywilnych, a nie tylko ich określonego rodzaju, powinno być poddane takim samym regułom i rozwiązaniom, umożliwiającym ich sprawne załatwianie. W konsekwencji nowelizacja ustawy, upraszczając strukturę postępowania procesowego, poddaje sprawy między przedsiębiorcami regułom ogólnym obowiązującym w procesie. Z drugiej zaś strony wprowadza rozwiązania, które w praktyce mają przyczynić się do usprawnienia i przyspieszenia procesu cywilnego. Przede wszystkim chodzi o wprowadzenie nowego brzmienia art. 207 k.p.c., wyrażającego zasadę koncentracji materiału procesowego opartą na dyskrecjonalnej władzy sędziego. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że koncentracja materiału procesowego zmierza do nałożenia na każdą stronę postępowania obowiązku przedstawiania sądowi wszystkich twierdzeń i dowodów w pierwszych pismach procesowych. Rygorem za nieterminowe ich przedstawianie będą konsekwencje przewidziane w nowym art k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy, lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy, albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. W ocenie ustawodawcy takie rozwiązanie jest dostatecznie rygorystyczne, aby zapewnić sprawny tok postępowania także w sprawach pomiędzy przedsiębiorcami. Jednocześnie w uzasadnieniu projektu ustawy podkreśla się, że nowa regulacja jest zarazem bardziej elastyczna niż system prekluzji procesowej obowiązujący dotychczas w postępowaniu w sprawach gospodarczych, dzięki czemu pozwoli sądowi na uwzględnienie okoliczności konkretnej sprawy. Wchodzące w życie regulacje będą skłaniać strony do przytaczania okoliczności faktycznych i powoływania dowodów i twierdzeń możliwie najszybciej. Niezależnie od tego w ocenie ustawodawcy stosowany aktualnie system prekluzji w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych wiąże się z nakładaniem na strony postępowania wyższych wymagań (rygorów procesowych) niż w zwykłych sprawach cywilnych. Wymaganiom tym jednak, zdaniem pomysłodawców zmian, w praktyce nie są w stanie sprostać wszyscy przedsiębiorcy, zwłaszcza mali i średni, którzy w dalszym ciągu w większości nie korzystają z profesjonalnej pomocy prawnej. W konsekwencji w porównaniu z procesem prowadzonym na zasadach ogólnych może się zdarzyć, że o wygraniu sprawy gospodarczej decydują względy formalne, a nie rze- 14

15 2. Nowelizacja procedury cywilnej czywista treść i ocena łączącego strony stosunku prawnego. Należy bowiem zauważyć, że dotychczasowe przepisy procedury cywilnej obowiązujące przy rozpoznawaniu spraw gospodarczych nakładają obowiązek pominięcia przez sąd dowodów, wniosków i twierdzeń zgłoszonych z naruszeniem przepisów. 5 Likwidacja odrębnego postępowania przeznaczonego do rozpoznawania spraw gospodarczych wymusiła również konieczność zmiany powołanej już ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 2 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych od 3 maja 2012 r. sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Ponadto sprawami gospodarczymi są sprawy: 1) określone powyżej, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej, 2) ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art i art ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037, z późn. zm.), 3) przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku, 4) między organami przedsiębiorstwa państwowego, 5) między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór, 6) z zakresu prawa upadłościowego i naprawczego, 7) o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem, jak również innemu tytułowi egzekucyjnemu, obejmującemu roszczenia, które, gdyby były rozpoznawane przez sąd, należałyby do właściwości sądów gospodarczych, 8) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarcze- 5 Zgodnie z obowiązującym do 3 maja 2012 r. art k.p.c. w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Równocześnie zgodnie z art k.p.c. w sprawach, w których sąd nie wydał nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, pozwany jest obowiązany do wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od dnia otrzymania pozwu. Odpowiedź na pozew wniesiona po terminie podlega zwrotowi. W odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub powstała potrzeba ich powołania. 15

16 Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem go albo ugodzie zawartej przed tym sądem, jak również innego tytułu wykonawczego obejmującego roszczenie, które, gdyby było rozpoznawane przez sąd, należałoby do właściwości sądów gospodarczych, 9) o ustalenie, że orzeczenie sądu lub rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane w sprawie gospodarczej podlega albo nie podlega uznaniu, 10) inne, przekazane przez odrębne przepisy. Można zatem powiedzieć, że sprawa będzie miała charakter gospodarczy, gdy łącznie zostaną spełnione trzy warunki. Przede wszystkim będzie musiała dotyczyć stosunków cywilnych, sam spór powinien zawisnąć między przedsiębiorcami, a w końcu sprawa powinna mieścić się w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano też, że najistotniejsze znaczenie w odniesieniu do definicji sprawy gospodarczej ma wyraźne przesądzenie, że sprawa zachowuje gospodarczy charakter i pozostaje w kognicji sądu gospodarczego, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że zaproponowane rozwiązanie nie jest tak jednoznaczne, jak to by mogło wynikać z przytoczonego wprost fragmentu uzasadnienia. Z nowego brzmienia przepisu nie wynika bowiem, czy chodzi o potwierdzenie właściwości sądu gospodarczego, gdy w trakcie rozpoznawania sprawy jedna ze stron utraci status przedsiębiorcy, czy też o uznanie sprawy za gospodarczą, gdy przedsiębiorca jeszcze przed wniesieniem pozwu utracił taki status, ale wynikły spór ma związek z prowadzoną przez niego wcześniej działalnością gospodarczą. 6 Należy podkreślić, że na podstawie dotychczasowych przepisów ustawodawca wskazał, iż zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie wyłącza zastosowania przepisów dotyczących odrębnego postępowania gospodarczego. Innymi słowy, utrata statusu przedsiębiorcy w żaden sposób nie wpływała na tryb postępowania. Sprawa więc w dalszym ciągu była traktowana jako sprawa gospodarcza. Dodatkowo z uchwały Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2008 r. wynika, że sprawa ze stosunku cywilnego między stronami w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej nie jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art k.p.c. oraz art. 2 ust. 1 ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, jeżeli którakolwiek ze stron przestała być przedsiębiorcą przed wniesieniem pozwu. 7 W tym miejscu warto przytoczyć wprost rozważania Sądu Najwyższego poświęcone omawianemu zagadnieniu. W ocenie sędziów przepis art k.p.c. powinien być wykładany w całości: jego zdanie pierwsze, pominąwszy klauzulę «przepisy niniejszego działu stosuje się», jest w zasadzie powtórzeniem definicji sprawy gospodarczej zawartej w art. 2 ust. 1 ustawy. W obydwu wypadkach chodzi o sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Ustawodawca nie posłużył się w nich pojęciem «roszczenia» lub «sporu ze stosunku cywilnego», co jest istotne i znamienne, gdyż o ile o sporze można mówić jeszcze przed 6 K. Babiarz-Mikulska, Rozszerzona kognicja sądów gospodarczych zmian w kodeksie postępowania cywilnego, Przegląd Prawa Handlowego, kwiecień 2012, s Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego Izba Cywilna z 16 grudnia 2008 r., III CZP 102/2008, OSCN poz

17 2. Nowelizacja procedury cywilnej wszczęciem postępowania sądowego, o tyle ze sprawą cywilną w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego (art. 1 k.p.c.) mamy do czynienia od chwili wniesienia pozwu, czyli przedstawienia pod osąd roszczenia (sporu) organowi powołanemu do jego rozpoznania. W związku z tym na podstawie wykładni językowej zdania pierwszego art k.p.c. należy przyjąć, że sprawami gospodarczymi w rozumieniu tego przepisu są sprawy, w których w chwili wniesienia pozwu obydwie strony są przedsiębiorcami, a sprawa cywilna dotyczy stosunku cywilnego w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Skoro zdanie drugie wprowadzone ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. odnosi się do części wstępnej tego przepisu i w związku z tym uzasadniona jest ich łączna interpretacja, to można z nich wyprowadzić wniosek, że dotyczy ono tylko sprawy gospodarczej w ujęciu zdania pierwszego, tj. sprawy, która została wniesiona do sądu. Sprawa gospodarcza w rozumieniu art k.p.c. musi spełniać przesłanki zdania pierwszego, a zdanie drugie dotyczy takich spraw po wniesieniu pozwu. 8 W praktyce zatem przedstawione rozważania pozostają również aktualne w stanie prawnym wynikającym z nowelizacji przepisów. Oznacza to, że spór cywilny, który wynikł między przedsiębiorcami, ale już samo powództwo wytoczone został po utracie przez jednego z nich statusu przedsiębiorcy, powinien być rozpoznany przez wydział cywilny, a nie wydział gospodarczy sądu. Znowelizowane przepisy wskazują jednoznacznie, że sprawami gospodarczymi są również sprawy o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem, jak i innemu tytułowi egzekucyjnemu obejmującemu roszczenia, które, gdyby były rozpoznawane przez sąd, należałyby do właściwości sądów gospodarczych. Na przykład do tych ostatnich tytułów egzekucyjnych należy zaliczyć orzeczenia sądowe wydane w sprawach o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub zawartej przed tym sądem ugody, jeżeli sąd gospodarczy byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny. Należy jednak podkreślić, że wraz z wejściem nowych przepisów sąd gospodarczy nie stanie się pełnoprawnym sądem egzekucyjnym. Należy bowiem pamiętać, że zgodnie z art. 758 k.p.c. sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. W dalszym ciągu aktualna pozostaje również uchwała Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 74/92 i rozważanie przedstawione w uzasadnieniu do niej. 9 Zgodnie z nimi sądom gospodarczym na mocy ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych powierzono jedynie rozpoznawanie spraw gospodarczych, co oznacza przyznanie tym sądom kompetencji tylko w zakresie postępowania rozpoznawczego w sprawach gospodarczych, nieobejmującego, rzecz oczywista, czynności egzekucyjnych. W konsekwencji sąd gospodarczy nie będzie właściwy do rozpoznania, tak jak dotychczas, skargi na czynności komornika czy wniosków o wyjawienie majątku dłużnika. Dodatkowo dzięki nowelizacji do właściwości sądów gospodarczych będą należeć sprawy o pozbawienie wykonalności zarówno tytułu wykonawczego 8 Tamże 9 Uchwała Sądu Najwyższego z 30 czerwca 1992 r. (OSNCP 1992/12, poz. 229), zgodnie z którą sąd gospodarczy nie jest sądem egzekucyjnym. 17

18 Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem, jak i innego tytułu wykonawczego obejmującego roszczenie, które, gdyby było rozpoznawane przez sąd, należałoby do właściwości sądów gospodarczych, a także o ustalenie, iż orzeczenie sądu lub rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane w sprawie gospodarczej podlega albo nie podlega uznaniu. W tym ostatnim przypadku chodzi o wydanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego lub o jego uchylenie, a także stwierdzenie wykonalności europejskiego nakazu zapłaty i wydanie zaświadczenia dotyczącego orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie roszczeń drobnych, jeżeli sąd gospodarczy wydawał orzeczenia, co do których skierowano wniosek. W związku z uchyleniem odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych modyfikacji uległ również art. 34 k.p.c. W wyniku nowelizacji doszło do rozszerzenia zakresu zastosowania określonej w tym przepisie podstawy właściwości przemiennej sądu. (...) 18

19 Łukasz Sobiech radca prawny Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, odbył aplikację sądową przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. Specjalizuje się w prawie administracyjnym, prawie cywilnym i gospodarczym ze szczególnym uwzględnieniem postępowań sądowych. Jest autorem i współautorem artykułów i monografii. 3 maja 2012 r. weszła w życie ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. To jedna z obszerniejszych nowelizacji obowiązującego od ponad 40 lat kodeksu postępowania cywilnego. Wprowadza ona blisko 150 zmian do cywilnej ustawy procesowej. Niniejsze opracowanie przedstawia najważniejsze z nich, tzn. likwidację odrębnego postępowania gospodarczego, nowe przepisy związane z koncentracją materiału procesowego oraz udziałem organizacji pozarządowych w postępowaniu, modyfikację środków zaskarżenia, zwiększenie obowiązków uczestników postępowania cywilnego. W dalszej części opracowania autor omawia także procesowe aspekty odpowiedzialności małżonków za zobowiązania oraz kwestie ochrony procesowej małżonka dłużnika. Całość wzbogacona jest znowelizowaną treścią ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz poglądami doktryny i orzecznictwa.