WEWNĘTRZNY DOKUMENT ROBOCZY KOMISJI. Streszczenie oceny skutków. Towarzyszący dokumentowi:

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia SEK(2011) 581 wersja ostateczna [ ] WEWNĘTRZNY DOKUMENT ROBOCZY KOMISJI Streszczenie oceny skutków Towarzyszący dokumentowi: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Wzmacnianie praw ofiar w UE {KOM(2011) 274 wersja ostateczna} {SEK(2011) 580 wersja ostateczna}

2 1. KONTEKST POLITYCZNY I PROCEDURA W programie sztokholmskim ( ) Rada Europejska wezwała do dalszych działań zmierzających do umieszczenia potrzeb ofiar przestępstw w centrum naszych systemów wymiaru sprawiedliwości, co znalazło potwierdzenie w planie działania Komisji dotyczącym wdrożenia programu sztokholmskiego. W załączniku I do programu prac Komisji na rok 2011 wyszczególniono prawa ofiar przestępstw i wsparcie na ich rzecz jako inicjatywę strategiczną. Parlament Europejski wezwał również Radę do przyjęcia kompleksowych ram prawnych zapewniających ofiarom przestępstw najszerszą ochronę. Ponadto opublikowane w dniu 27 października 2010 r. sprawozdanie Komisji na temat obywatelstwa miało na celu zniesienie przeszkód dla praw obywateli poprzez nadanie treści prawom jednostki gwarantowanym na poziomie UE. Podejście to znajduje odzwierciedlenie we wzmocnieniu praw ofiar połączonym ze wzmocnieniem praw procesowych podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym. Oceniane problemy, cele i warianty strategiczne zostały oparte na wynikach konsultacji społecznych, dwóch opracowaniach przeprowadzonych przez zleceniobiorców zewnętrznych oraz na wiedzy fachowej zgromadzonej przez Komisję. Utworzona została również grupa sterująca złożona z przedstawicieli różnych służb. 2. OPIS PROBLEMU Problem wiktymizacji w odniesieniu do zjawiska przestępczości w Europie jest znaczący co roku przestępstwa dotykają bezpośrednio w przybliżeniu 15 % ludności UE 1. W ocenie skutków poruszono kwestię sposobu traktowania ofiar, z jakim stykają się one w następstwie przestępstwa oraz w czasie późniejszego postępowania karnego, a także ich prawa do uzyskania jednakowych minimalnych norm traktowania, w tym dostępu do wymiaru sprawiedliwości na niedyskryminujących zasadach we wszystkich państwach członkowskich UE, niezależnie od narodowości lub kraju zamieszkania. Od czasu wejścia w życie traktatu lizbońskiego nowe przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej zapewniają UE wyraźną podstawę prawną do ustanowienia minimalnych zasad dotyczących praw ofiar, zapewniających wzajemne zaufanie i funkcjonowanie mechanizmu wzajemnego uznawania orzeczeń. Oznacza to, że organy sądowe powinny wzajemnie mieć zaufanie do norm uczciwości i sprawiedliwości, a obywatele UE powinni mieć przekonanie, że w przypadku podróży lub zamieszkania za granicą będzie wobec nich stosowany ten sam poziom zasad minimalnych. Obecnie większość państw członkowskich oferuje pewien poziom ochrony i wsparcia dla ofiar przestępstw, jednak rola i potrzeby ofiar w postępowaniu karnym zasadniczo nie są jeszcze wystarczająco uwzględniane w systemach sądowych. Ofiary przestępstw w całej Europie nie mają gwarancji, że zostaną potraktowane z szacunkiem lub że otrzymają odpowiednie wsparcie, ochronę lub dostęp do podstawowych elementów wymiaru sprawiedliwości. Aby rozwiązać ten problem państwa członkowskie muszą podnieść standardy w zakresie praw ofiar w zgodzie ze standardami ustanowionymi już przez 1 Zgodnie z danymi Eurostatu w 2007 r. w państwach członkowskich UE odnotowano około 30 mln przestępstw (wyłączając drobne przestępstwa) (Eurostat, Statistics in focus, 36/2009). Na podstawie analizy unijnego międzynarodowego badania na temat przestępczości (ang. EU International Crime Survey) przedstawionej w opracowaniu zatytułowanym The Burden of Crime in the EU ( do tej liczby dodaje się wskaźnik przestępstw, które nie są zgłaszane, w przewidywanej wysokości 60 %, co daje około 75 mln bezpośrednich ofiar przestępstw rocznie (w przybliżeniu 15 % ludności UE). PL 1 PL

3 instrumenty międzynarodowe i orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ECtHR). Unia odniosła się już do kwestii praw ofiar w postępowaniu karnym w obowiązującym prawodawstwie. Cele i zakres tego prawodawstwa są wciąż aktualne, społeczne postrzeganie ofiar uległo jednak zmianie. Pojawiły się też nowe cele, które należy uwzględnić. Ponadto wdrożenie prawodawstwa było nieskuteczne. Tak więc obowiązujące przepisy UE są nieodpowiednie, aby sprostać potrzebom ofiar przestępstw. Opisane poniżej dwa problemy ujmują zidentyfikowane kwestie: Problem A: Obowiązujące prawodawstwo UE jest nieodpowiednie, aby poprawić sytuację ofiar przestępstw jest nieprecyzyjne, nie zawiera żadnych konkretnych obowiązków i jest niewykonalne, w związku z czym zostało niedostatecznie wdrożone przez państwa członkowskie. Problem B: Państwa członkowskie w niewystarczającym stopniu reagują na potrzeby ofiar nie zapewnia się im 1) uznania i szacunku, 2) ochrony, 3) pomocy, 4) skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości ani 5) skutecznego dostępu do odszkodowań i naprawienia szkód. Skutki przestępczości i niezaspokajania potrzeb ofiar niosą ze sobą również znaczące koszty ukryte, w tym poważne koszty finansowe i zdrowotne Problem A przepisy UE są nieodpowiednie do poprawy sytuacji ofiar Unia Europejska przyjęła decyzję ramową 2001/220/WSiSW w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym ( decyzję ramową ) i dyrektywę 2004/80/WE odnoszącą się do kompensaty dla ofiar przestępstw. Stopień wdrożenia tych dwóch aktów w państwach członkowskich jest różny. Dyrektywa odnosząca się do kompensaty została w znaczącym stopniu wdrożona przez państwa członkowskie, będzie jednak wymagać dalszej analizy w celu ustalenia zakresu jej rzeczywistej skuteczności. Natomiast wdrożenie decyzji ramowej nie jest zadowalające. Wprawdzie zakres decyzji ramowej obejmuje większość praw ofiar wszelkich rodzajów przestępstw i ogólnie nie straciła ona na ważności, wszelkie nowe działania muszą objąć szerszy zakres praw i obowiązków państw członkowskich ze względu na rosnącą świadomość i zmieniającą się kulturę sądowniczą, aby objąć nie tylko prawa i potrzeby oskarżonych, lecz także ofiar. Dlatego zakres przepisów UE dotyczących ofiar przestępstw wymaga aktualizacji w świetle nowych badań i ustaleń na ten temat, zwłaszcza w odniesieniu do wzajemnego uznawania środków ochronnych oraz dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Decyzja ramowa nie okazała się skuteczna w osiągnięciu lub nawet dążeniu do osiągnięcia planowanych skutków wyjścia naprzeciw potrzebom ofiar przestępstw i wprowadzenia norm minimalnych w stosunku do ofiar przestępstw w UE. Żadne państwo członkowskie nie może powiedzieć, że w pełni wdrożyło decyzję ramową. Brak skuteczności tych przepisów wynika z ich dwuznacznej treści, braku konkretnych zobowiązań oraz braku możliwości wszczęcia postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Niniejsze ramy prawne opierają się na istniejących instrumentach i stanowią ich uzupełnienie, jednak wprowadzają normy minimalne, aby zapewnić poprawę sytuacji ofiar przemocy w świetle prawa oraz w polityce w całej UE, a także uzyskanie przez ofiary przestępstw tych samych praw podstawowych, usług i dostępu do wymiaru sprawiedliwości we wszystkich państwach członkowskich UE Problem B Państwa członkowskie w niewystarczającym stopniu reagują na potrzeby ofiar Potrzeby ofiar przestępstw można podzielić na pięć kategorii: potrzebę uznania i bycia traktowanym z szacunkiem i w godny sposób; potrzebę uzyskania ochrony; potrzebę uzyskania wsparcia; potrzebę dostępu do wymiaru sprawiedliwości; a także potrzebę dostępu do odszkodowania i naprawienia szkód. Fakt, że potrzeby te są niewystarczająco lub nieodpowiednio spełniane w państwach członkowskich, stanowi zasadniczy problem, do którego odniosą się proponowane środki. PL 2 PL

4 Kwestia 1 Ofiary nie są w wystarczającym stopniu uznawane ani traktowane godnie i z należytym szacunkiem. Ofiary przestępstw muszą być uznane za ofiary, a ich cierpienie dostrzeżone. Ofiary muszą też być traktowane godnie i z szacunkiem we wszystkich kontaktach z wszystkimi osobami zaangażowanymi w postępowanie sądowe. Wyjątkowej uwagi wymagają potrzeby szczególnie narażonych ofiar, np. dzieci, niepełnosprawnych, ofiar przemocy na tle seksualnym. Ofiary pośrednie (np. członkowie rodziny) również muszą być uznawane, ponieważ skutki przestępstw ich również dotyczą. Kwestia 2 Ofiary nie są wystarczająco chronione. Ofiary muszą być objęte ochroną, aby zapobiec kolejnym przestępstwom lub zastraszaniu przez sprawcę. Dla ofiar powtarzających się aktów przemocy bezpieczeństwo jest nie tylko pierwszorzędną potrzebą w przypadku zgłoszenia przestępstwa, lecz także ich podstawową troską. Ofiary należy również chronić przed wtórną wiktymizacją w toku postępowania sądowego ze względu na złe traktowanie w związku z postępowaniem sądowym i w jego trakcie. Kwestia 3 Ofiary nie otrzymują wystarczającego wsparcia. W bezpośrednim następstwie przestępstwa ofiary potrzebują wsparcia przede wszystkim w formie pomocy nadzwyczajnej i pierwszej pomocy psychologicznej. Ofiary potrzebują często również wsparcia w trakcie postępowania sądowego, zarówno prawnego, jak i emocjonalnego lub praktycznego, które ma dla nich zasadnicze znaczenie, zwłaszcza dla szczególnie narażonych ofiar. Na skutek przestępstwa pomoc może być potrzebna w perspektywie krótko- i długoterminowej. Kwestia 4 Ofiary nie mają skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Ofiarom należy zapewnić dostęp do wymiaru sprawiedliwości w postaci dostępu do postępowania sądowego, dostępu do odpowiedniego przedstawicielstwa prawnego w postępowaniach karnych, dostępu do bardziej nieformalnych postępowań oraz prawa do kontroli sądowej decyzji o ściganiu lub o odmowie ścigania przestępcy. Ofiary muszą być również w stanie zrozumieć uzyskiwane informacje i postępowanie. Kwestia 5 Ofiary nie mają skutecznego dostępu do odszkodowania i naprawienia szkód. Ofiarom należy zapewnić możliwość dostępu do usług sprawiedliwości naprawczej, jako uzupełnienia normalnego postępowania sądowego. Sprawiedliwość naprawcza zapewnia ofiarom możliwość bezpośredniej konfrontacji z przestępcą, a przestępcom wzięcie odpowiedzialności za swoje czyny. Proces ten pomaga ofiarom wrócić do normalnego życia Ukryte koszty związane z wiktymizacją Każde przestępstwo nieuchronnie wywiera wpływ na tych, którzy bezpośrednio lub pośrednio padli jego ofiarą, a także na ogół społeczeństwa. Przestępstwa mają znaczące skutki ekonomiczne i zdrowotne, a takie ukryte koszty można ograniczyć, wychodząc naprzeciw potrzebom ofiar. Całkowite koszty przestępstw są znaczące zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa. Obejmują one koszty wymierne, głównie w sektorze ekonomicznym, w sektorze ochrony zdrowia i w systemie sądownictwa karnego, oraz koszty niewymierne, takie jak ból, cierpienie i obniżenie jakości życia. Spełnianie potrzeb ofiar przed, w trakcie i po zakończeniu postępowania sądowego może w istotnym stopniu złagodzić negatywne skutki, a także zapobiec ich potencjalnemu nasileniu ze względu na złe traktowanie w trakcie postępowania. Jeśli ofiara uzyska odpowiednią pomoc i ochronę, szybciej dojdzie do siebie po przestępstwie pod względem fizycznym i emocjonalnym, a tym samym na przykład ograniczy utratę zarobków, konieczność PL 3 PL

5 korzystania ze świadczeń bądź potrzebę dalszych zabiegów zdrowotnych. Zaspokojenie potrzeb ofiar może więc w znaczącym stopniu przyczynić się do obniżenia kosztów przestępstw Przyczyny problemów Najważniejszymi przyczynami omówionych problemów są: niepriorytetowe traktowanie ofiar i nieznajomość ich potrzeb zakorzenione w podejściach historycznych i kulturowych; brak mechanizmów wykonawczych w stosunku do praw ofiar i brak wiedzy na temat potrzeb ofiar wśród przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości Scenariusz odniesienia Z analiz wynika, że bez dalszych działań jest mało prawdopodobne, aby nastąpiły wystarczające zmiany w prawodawstwie krajowym i aby podjęto działania, które zapewnią, że ofiary będą traktowane w niedyskryminujący sposób niezależnie od tego, gdzie w UE się znajdą, zwłaszcza w przypadku korzystania z usług lub dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Nawet gdy zgodnie z traktatem lizbońskim w 2014 r. Trybunał Sprawiedliwości uzyska jurysdykcję w tym zakresie, decyzja ramowa nie zapewni wystarczających ram prawnych ze względu na swą dwuznaczną treść i niewystarczające zobowiązania. Wszczynanie postępowań wykonawczych będzie trudne i w wielu przypadkach wystarczą niewielkie działania, aby wykazać zgodność z przepisami Argumenty na rzecz działań na poziomie UE Traktat lizboński stanowi wyraźną podstawę prawną dla ułatwienia współpracy sądowej i wzajemnego uznawania orzeczeń o wymiarze transgranicznym poprzez normy minimalne w zakresie praw ofiar przestępstw. Transgraniczny wymiar współpracy sądowej jest szeroki i może wynikać z wielu sytuacji, najczęściej gdy dana osoba pada ofiarą przestępstwa w innym państwie UE. Ponadto również przestępstwa popełniane w krajach zamieszkania ofiar mogą mieć wymiar transgraniczny (np. jeśli ofiara przeprowadza się w czasie trwania postępowania lub świadkowie bądź aktywa znajdują się za granicą). Dlatego też zrozumiałe jest, że transgraniczny wymiar wiktymizacji jest istotny. Ze względu na swobodę przepływu osób w UE, działania na szczeblu UE przedstawiają wyraźną wartość dodaną w porównaniu z działaniami krajowymi. Wartość ta jest zauważalna pod kilkoma względami. Po pierwsze, w państwie, w którym chwilowo podróżują lub które odwiedzają ofiarom mogą nie przysługiwać te same prawa co w ich kraju zamieszkania. Niesie to ze sobą ryzyko utrudnienia swobodnego przepływu osób i usług, co jest jednym z podstawowych warunków dobrego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Po drugie, brak norm minimalnych dotyczących praw ofiar na poziomie UE stawia jakość wymiaru sprawiedliwości w UE na niższym poziomie niż normy określone w instrumentach międzynarodowych i w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trudno to zaakceptować we wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Słabość obowiązujących przepisów unijnych oraz brak wykonalności instrumentów międzynarodowych sprawiają, że spójne stosowanie takich norm na poziomie UE jest mało prawdopodobne. Działania na poziomie UE są więc najbardziej prawdopodobnym środkiem zapewnienia równych szans we wszystkich państwach członkowskich. Brak wspólnych norm ogranicza zaufanie do systemów sądowych państw członkowskich, co z kolei utrudnia skuteczne funkcjonowanie i stosowanie instrumentów UE opartych na zawartej w Traktacie zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądów, a co za tym idzie wzmocnienie europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. PL 4 PL

6 Ponadto, chociaż ustanowienie norm minimalnych dotyczy ofiar przestępstw, normy takie ułatwiają ogólną współpracę sądową i policyjną, nie tylko w odniesieniu do ofiar. Odzwierciedla to fakt, że traktowanie ofiar i oskarżonych jest pod wieloma względami powiązane i wiele ogólnych międzynarodowych inicjatyw w zakresie współpracy sądowej lub wzajemnego uznawania orzeczeń może mieć wpływ na ofiary. Poprawa sposobu traktowania i ochrony ofiar może pozytywnie wpłynąć na taką współpracę. Działania UE pomogą więc zapewnić poszanowanie norm minimalnych we wszystkich państwach członkowskich UE wobec wszystkich osób, które padły ofiarą przestępstwa na ich terytorium, niezależnie od tego, czy są obywatelami danego państwa, czy nie. 3. CELE Cele ogólne obejmują ułatwienie utworzenia europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości i budowanie wzajemnego zaufania między organami prawa karnego poprzez zagwarantowanie pełnego przestrzegania praw ofiar w całej UE przy jednoczesnym poszanowaniu prawa do obrony, a także możliwości swobodnego przepływu obywateli z gwarancją jednakowego traktowania w przypadku, gdyby padli oni ofiarami przestępstw. Cele szczegółowe i operacyjne opisano w poniższej tabeli: Cel szczegółowy A. Zapewnienie uznawania ofiar i traktowania ich z szacunkiem i w godny sposób; Cel operacyjny A.1 Zaspokojenie indywidualnych potrzeb ofiar. A.2 Zapewnienie odpowiedniego szkolenia dotyczącego traktowania ofiar wszystkim funkcjonariuszom policji, prokuratorom, sędziom i pracownikom sądów, którzy kontaktują się z ofiarami. A.3 Ustanowienie mechanizmów oceny potrzeb dla wszystkich ofiar, w tym ofiar szczególnie narażonych. B. Zapewnienie ofiarom ochrony B.1 Zapewnienie zachowania uzyskanej przez ofiary ochrony w czasie podróży lub przeprowadzki za granicę. B.2 Zapewnienie braku kontaktów między ofiarą i przestępcą w toku postępowania. C. zapewnienie ofiarom wsparcia C.1 zapewnienie skutecznego dostępu do służb wspierania ofiar. D. Zapewnienie D.1 Zapewnienie wszystkim ofiarom możliwości uczestniczenia w postępowaniu ofiarom skutecznego sądowym dostępu do wymiaru D.2 Zapewnienie wszystkim ofiarom pomocy w zrozumieniu ich praw, obowiązków i sprawiedliwości postępowania sądowego. D.3 Zapewnienie wszystkim ofiarom prawa kontroli sądowej decyzji o ściganiu. E. Zapewnienie ofiarom dostępu do odszkodowania i naprawienia szkód E.1 Zapewnienie wszystkim ofiarom dostępu do skutecznych usług sprawiedliwości naprawczej. Cele szczególne zapewnienia poszanowania i zaspokojenia potrzeb ofiar mają charakter szeroki i przekrojowy i pokrywają się z wieloma innymi aspektami polityki UE, takimi jak handel ludźmi, niegodziwe traktowanie w celach seksualnych i wykorzystywanie seksualne dzieci oraz pornografia dziecięca. Są również spójne z podejściem przyjętym w tych obszarach. Proponowane środki opierają się na istniejących instrumentach i uzupełniają je, a także ustanawiają normy minimalne w zakresie praw ofiar. Przyczynią się one do poprawy w PL 5 PL

7 prawie i polityce UE otoczenia ochrony wszystkich ofiar wszelkiego rodzaju przestępstw, w tym na przykład ofiar terroryzmu i przestępstw popełnionych w ruchu drogowym. Prawa podstawowe wszystkich osób fizycznych muszą być przestrzegane we wszystkich działaniach UE, również przez państwa członkowskie wdrażające prawo UE. Działania UE w tym zakresie spowodują podniesienie standardów dotyczących praw podstawowych ofiar przestępstw, gwarantując jednocześnie, że wszelkie ograniczenie prawa do obrony lub innych praw podstawowych będzie formułowane w jasny i przewidywalny sposób i stosowane proporcjonalnie jedynie w celu ochrony praw i swobód ofiary. 4. WARIANTY STRATEGICZNE We wszystkich przeanalizowanych w niniejszym dokumencie wariantach przyjęto wspólne podejście o różnych poziomach szczegółowości lub nakładanych obowiązkach. Warianty te uwzględniają nowe prawodawstwo UE i działania praktyczne w celu zapewnienia odpowiedniego wdrożenia. W związku z tym w odniesieniu do wszystkich środków ustanowione zostaną środki praktyczne wspomagające wdrożenie oraz identyfikację najlepszych praktyk. W ocenie skutków uwzględniono pięć wariantów: utrzymanie status quo (wariant 1) oraz trzy warianty strategiczne (wariant 2, 3a, 3b i 4). Utrzymanie status quo nie pociągałoby za sobą podejmowania działań na szczeblu UE, co nie wystarcza do osiągnięcia wspólnych norm w zakresie ochrony ofiar w Europie, natomiast stwierdzono, że pozostałe cztery alternatywne warianty strategiczne służą poprawie sytuacji ofiar przestępstw w Europie. Cztery warianty strategiczne charakteryzuje niski, średni lub wysoki poziom zobowiązań nakładanych na państwa członkowskie i szczegółowości zobowiązań: Wariant 1 status quo Utrzymanie status quo. Brak działań na poziomie UE. Wariant 2 Niski poziom zobowiązań Wariant najmniej normatywny. Nakłada na państwa członkowskie minimum zobowiązań do ustanowienia systemów lub usług, zawiera najmniej szczegółów dotyczących norm, jakie należy osiągnąć. W przypadku, gdy podjęcie kroków prawnych jest niezbędne, wariant ten wymaga najmniej zmian w krajowym prawie procesowym. Wariant 3a średni poziom zobowiązań Wariant umiarkowanie normatywny. Nakłada na państwa członkowskie średni poziom zobowiązań do ustanowienia usług i praw, narzuca przepisy określające charakter usług jednocześnie oferując minimum szczegółów na temat norm, które należy stosować. Jednak poziom zobowiązań państw członkowskich do ustanowienia usług w zakresie sprawiedliwości naprawczej (zob. środek 11 poniżej) jest niski i nie jest wymagane, aby państwa członkowskie ustanawiały usługi w zakresie sprawiedliwości naprawczej, lecz tylko zapewniły stosowanie gwarancji i minimalnych norm jakości tam, gdzie usługi te są wykorzystywane. Wariant 3a średni/wysoki poziom zobowiązań Wariant umiarkowanie normatywny. Nakłada na państwa członkowskie średni poziom zobowiązań do ustanowienia usług i praw, narzuca przepisy określające charakter usług jednocześnie oferując minimum szczegółów na temat norm, które należy stosować. Poziom zobowiązań nakładanych na państwa członkowskie w zakresie usług w zakresie sprawiedliwości naprawczej jest jednak wyższy niż w wariancie 3a, ponieważ państwa członkowskie mają obowiązek ustanowienia tych usług i stosowania norm minimalnych. Wariant 4 najwyższy poziom Wariant najbardziej normatywny. Nakłada na państwa członkowskie szereg zobowiązań do ustanowienia usług i praw. Narzuca również bardziej szczegółowe przepisy określające charakter usług i dokładne normy, jakie należy stosować. PL 6 PL

8 zobowiązań Każdy wariant strategiczny został oceniony pod kątem następujących jedenastu kryteriów, które przyniosłyby największe efekty pod względem osiągania celów operacyjnych i które prawdopodobnie pociągną za sobą największe koszty i skutki: 1 Uwzględnienie ofiar pośrednich 2 Zapewnienie szkoleń 3 Ocena potrzeb ofiar 4 Identyfikacja szczególnie narażonych ofiar i zapewnienie im szczególnych usług 5 Transgraniczne zapewnianie środków ochronnych 6 Zapewnienie odrębnych poczekalni w celu uniknięcia kontaktu ofiary z przestępcą 7 Ustanowienie minimalnego poziomu usług w zakresie pomocy dla ofiar, w tym pomocy w czasie trwania postępowania 8 Uczestnictwo w procesie sądowym 9 Zapewnienie tłumaczenia ustnego i pisemnego 10 Kontrola sądowa decyzji 11 Ustanowienie usług w zakresie sprawiedliwości naprawczej 5. OCENA SKUTKÓW Przeprowadzono szeroko zakrojoną ocenę skutków każdego z wariantów. Najistotniejsze skutki wariantów strategicznych to skutki ekonomiczne i społeczne. Największe obciążenie finansowe spadnie prawdopodobnie na organy publiczne. Nie przewiduje się żadnych skutków środowiskowych. Ponadto przewiduje się, że wszystkie warianty poza utrzymaniem status quo mają pozytywne skutki dla praw podstawowych, przy czym warianty wiążące się z największymi skutkami mają również największy wpływ na poprawę sytuacji w zakresie praw podstawowych. Skutki różnych wariantów w państwach członkowskich będą się różnić w zależności od poziomu obowiązujących norm w zakresie praw ofiar. Zakładając, że obowiązujące przepisy i praktyki krajowe odbiegają w różnym stopniu od norm minimalnych, jakich osiągnięcie jest celem proponowanych środków, można założyć, że skutki proponowanych środków będą największe w państwach członkowskich, w których prawa ofiar nie są w ogóle albo w wystarczającym stopniu zapewniane w sposób przewidziany normami, natomiast mniejsze w państwach, które oferują już wysoki poziom ochrony i pomocy dla ofiar. 6. PORÓWNANIE WARIANTÓW Mimo że wariant strategiczny 1 (status quo) jest w pełni wykonalny, nie spełnia określonych celów, dlatego nie jest brany pod uwagę. Wariant strategiczny 2 również pozostawia wiele do życzenia i nie spełnia w wystarczającym stopniu celów operacyjnych, które Komisja Europejska pragnie osiągnąć poprzez przyjęcie nowych środków. Wariant strategiczny 4 ma największy potencjał spełnienia wszystkich celów, a także wypełnienia ich w największym zakresie. Ma jednak najbardziej normatywny charakter i pozostawia państwom członkowskim najmniejszą swobodę. Nakłada również dodatkowe obowiązki na państwa członkowskie. W efekcie koszty prawdopodobnie będą znacznie wyższe niż w przypadku innych wariantów, a prawdopodobieństwo, że zostanie on przyjęty PL 7 PL

9 jest najmniejsze. Skala dodatkowych korzyści, które mogłyby zostać osiągnięte, nie została uznana za proporcjonalną w stosunku do dodatkowych kosztów. Istnieje również wysokie prawdopodobieństwo, że warianty strategiczne 3a i 3b spełnią cele, jednak nie w takim zakresie jak wariant 4. Jednak ze względu na większą elastyczność wynegocjowanie tych wariantów jest bardziej prawdopodobne. Niosą też one ze sobą mniejsze obciążenie finansowe niż wariant 4. Ponadto ryzyko obniżonej skuteczności zostanie złagodzone dzięki środkom praktycznym. Niezależnie od powyższego uważa się, że w odniesieniu do konkretnego środka dotyczącego usług w zakresie sprawiedliwości naprawczej wykonalność i obciążenia finansowe sprawiają, że preferowany jest mieszany wariant 3a. W porównaniu z wariantem 3b realizacja wariantu 3a w szczególności znacząco obniży całkowite koszty wdrożenia. Wariant 3a jest dlatego wariantem preferowanym. Wdrożenie preferowanego wariantu strategicznego 3a pomogłoby osiągnąć następujące cele: Przyjęcie przepisów przez Parlament Europejski i Radę (cele operacyjne przedstawiono w nawiasach): we wszystkich państwach członkowskich usługi w zakresie wsparcia dla ofiar spełniają odnośne normy minimalne i są łatwo dostępne (C1); we wszystkich państwach członkowskich policja, prokuratorzy i pracownicy sądów są przeszkoleni w kwestiach dotyczących ofiar; sędziowie mają dostęp do studiów sądowych (A2); we wszystkich państwach członkowskich istnieją mechanizmy oceny indywidualnych potrzeb ofiar oraz identyfikacji ofiar z grup najbardziej narażonych (A3); dla osób zidentyfikowanych jako pochodzące z grup najbardziej narażonych dostępne są określone usługi minimalne (A3); we wszystkich państwach członkowskich ofiary mają dostęp do tłumaczeń ustnych i pisemnych w trakcie postępowania sądowego w zakresie proporcjonalnym do okoliczności sprawy (D2); w przypadku świadczenia usług w zakresie sprawiedliwości naprawczej we wszystkich państwach członkowskich stosowane są pewne normy minimalne (E1); na życzenie i w oparciu o wzajemne uznawanie, w przypadku podróży lub przeprowadzki za granicę zapewnia się środki ochronne osobom korzystającym już ze środka ochronnego (B1); ofiara ma prawo ubiegać się o kontrolę sądową decyzji o ściganiu we wszystkich państwach członkowskich. Dokładny mechanizm przeprowadzania takiej oceny zostanie określony na szczeblu krajowym (D3); wyłączenie ofiary z procesu sądowego oparte jest na indywidualnej ocenie, ofiara jest informowana o terminie rozprawy, a koszty jej udziału podlegają zwrotowi (D1); zapewnia się brak kontaktu między ofiarą i przestępcą w toku postępowania. Wszystkie nowo budowane sądy zawierają odrębne poczekalnie (B2); PL 8 PL

10 zasadniczo prawodawstwo odnosi się do ofiar bezpośrednich. Jednak wszystkie prawa przysługują również członkom najbliższej rodziny ofiar morderstw. Usługi w zakresie wsparcia i ochrona jest dostępna dla najbliższej rodziny wszystkich ofiar (A1). Ustanowienie praktycznych środków towarzyszących działaniom prawodawczym w celu ułatwienia ich wdrożenia i zaplanowania przyszłych działań UE, w tym: badanie dotyczące sytuacji w zakresie odszkodowań i naprawienia szkód przez przestępcę; opracowanie na temat pomocy prawnej i doradztwa prawnego dostępnych dla ofiar przestępstw; wspieranie projektów mających na celu opracowywanie najlepszych praktyk, które zapewnią państwom członkowskim bardziej szczegółowe informacje na temat najlepszych sposobów osiągania celów prawodawstwa; Komisja Europejska przeprowadzi również swoje własne projekty i badania w celu dalszego pogłębienia wiedzy na ten temat. Mogą one obejmować przykładowo utworzenie interaktywnych stron internetowych we wszystkich państwach członkowskich, umożliwiających ofiarom lepsze zrozumienie postępowania karnego oraz ich roli w postępowaniu. Mogą one również uwzględniać opracowanie programów szkoleń. 7. MONITOROWANIE I OCENA Zapewnienie solidnego mechanizmu monitorowania i oceny ma zasadnicze znaczenie dla zagwarantowania przestrzegania przewidzianych praw zarówno w praktyce, jak i w przepisach. Komisja przewiduje przeprowadzenie specjalnej empirycznej analizy, która skoncentruje się na kwestii gromadzenia danych, po upływie 3-5 lat od daty wdrożenia dyrektywy, by zdobyć kompleksowe dane ilościowe i jakościowe na temat skuteczności wniosku. Dane te w połączeniu z badaniami dotyczącymi ofiar umożliwiłyby Komisji dokładniejszą ocenę rzeczywistego wypełniania przepisów przez państwa członkowskie niż ocena przeprowadzana przy użyciu dotychczas dostępnych środków. Umożliwiłyby również ocenę uwzględniającą opinię ofiar na temat zaspokajania ich potrzeb. PL 9 PL