Aleksandretta obrożna Psittacula krameri nowym gatunkiem lęgowym w Polsce Rose-ringed Parakeet Psittacula krameri: a new breeding species for Poland

Transkrypt

1 received: accepted: Ptaki Śląska (2018) 25: ISSN: eissn: Aleksandretta obrożna Psittacula krameri nowym gatunkiem lęgowym w Polsce Rose-ringed Parakeet Psittacula krameri: a new breeding species for Poland Łukasz Szeląg 1, Szymon Beuch 2, Radosław Gwóźdź 3 Górnośląskie Koło Ornitologiczne Dział Przyrody, Muzeum Górnośląskie pl. Jana III Sobieskiego 2, Bytom 1 dlugisvd@o2.pl 2 szymon.beuch@gmail.com 3 influence@influence.pl Naturalny zasięg występowania aleksandretty obrożnej Psittacula krameri na świecie obejmuje wąski pas w strefie Sahelu w Afryce od Senegalu na zachodzie po Sudan i Etiopię na wschodzie (podgatunki P. k. krameri i P. k. parvirostris) oraz Azję Południową od Afganistanu i Pakistanu, po południowe Chiny i Bangladesz oraz cały Półwysep Indyjski i Sri Lankę (P. k. borealis i P. k. manillensis) (del Hoyo i in. 2014, BirdLife International 2018). Gatunek był od setek lat sprowadzany do Europy i sprzedawany jako popularny ptak ozdobny trzymany w klatkach. Warunki klimatyczne oraz zasoby pokarmowe i siedliskowe w wielu miastach Europy Zachodniej okazały się wyjątkowo dla niego przyjazne. Pierwsze informacje o samodzielnie rozwijających się populacjach lęgowych osobników zbiegłych z niewoli lub celowo wypuszczonych, pochodzą z końca lat 60. XX w. z Anglii (Pârâu i in. 2016). Od tego czasu populacja lęgowa aleksandretty obrożnej w całej Wielkiej Brytanii wzrosła 44-krotnie i liczy obecnie osobników (ok par lęgowych), stanowiąc największą populację w Europie (Pârâu i in. 2016). W drugiej połowie XX w. gatunek zasiedlił dziewięć kolejnych krajów europejskich, w których aktualne populacje liczą kolejno: Niemcy osobników, Belgia os., Holandia os., Włochy os., Francja os., Hiszpania 3000 os., Turcja 1040 os., Grecja os., Portugalia os. Łącznie w całej Europie występuje obecnie co najmniej wolno żyjących papug tego gatunku (Pârâu i in. 2016). Z uwagi na dużą frakcję nielęgową, trudności w interpretacji statusu lęgowego oraz częsty udział pomocników w lęgach u aleksandretty, dokładne szacunki podawane w parach lęgowych są utrudnione. Populacja europejska szacowana jest więc na podstawie liczby osobników stwierdzo- Notatki Notes 155

2 Fot. 1 i 2. Dorosły samiec (po lewej) i pisklę (po prawej) aleksandretty obrożnej Psittacula krameri z pierwszego dla Polski lęgu tego gatunku, Nysa, maj 2018 r. (fot. R. Gwóźdź) Photo 1 & 2. Adult male (left) and the nestling (right) of the Rose-ringed Parakeet from the first Polish brood of the species, Nysa, southern part of Opole Province, May 2018 nych na zbiorowych noclegowiskach. Skupienia takie liczą nawet kilka tysięcy osobników, a największe, dochodzące do ptaków, stwierdzono w Hersham pod Londynem (Pârâu i in. 2016). Osobniki gniazdujące w Europie należą do azjatyckich podgatunków P. k. borealis i P. k. manillensis, co wskazuje na wschodnie pochodzenie sprowadzanych tu ptaków (Mitchell 2017). Wzrost populacji aleksandretty obrożnej w Europie trwa nadal i jest połączony z ciągłym zasiedlaniem nowych terenów. W starszych populacjach, takich jak brytyjska, niemiecka czy holenderska, obserwuje się ostatnio zahamowanie wzrostu, a miejscami możliwą stabilizację populacji w niektórych miastach, aczkolwiek ekspansja na nowe tereny trwa w tych krajach nadal. W 2015 r. w 10 krajach Europy wykazano 90 stanowisk tej papugi, jednak wraz ze wzrostem liczebności i zasiedlaniem nowych terenów poszczególne populacje zaczynają się ze sobą zlewać. Ptaki te są dość mobilne i nawet pary lęgowe mogą przemieszczać się na zbiorowe noclegowiska oddalone o 24 km od drzewa gniazdowego (Pârâu i in. 2016). Pozwala to przypuszczać, że aleksandretty mogą pokonywać jeszcze większe odległości w trakcie dyspersji polęgowej. Gatunek zasiedla głównie miasta i ich obrzeża, obfitujące w urozmaiconą gatunkowo i wiekowo zieleń miejską, jednak obecnie, wraz ze wzrostem liczebności populacji, obserwuje się zasiedlanie siedlisk pozamiejskich głównie lasów z udziałem starych dziuplastych drzew (Pârâu i in. 2016). 156 Ptaki Śląska 25 Notatki

3 W krajach Europy środkowo-wschodniej brakowało jak dotąd informacji o udanych próbach lęgów aleksandretty obrożnej. Jest to zgodne ze stwierdzeniem Chirona i in. (2010), że egzotyczne gatunki obce zasiedlały zdecydowanie rzadziej kraje byłego bloku komunistycznego. Prócz oczywistego faktu różnic klimatycznych w tej części kontynentu, w grę wchodziły przede wszystkim wyraźnie niższe zainteresowanie sprowadzaniem tych gatunków, niż w krajach Europy Zachodniej, co jest uwarunkowane głównie kwestiami kulturowymi i natury ekonomicznej. W latach do hodowli klatkowej w Europie sprowadzono osobników aleksandretty obrożnej. Z tej liczby aż 93% ( osobników) sprowadziły kraje, które obecnie skupiają trzon europejskiej populacji lęgowej (Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Portugalia). Reszta ptaków (7%) trafiła do krajów skandynawskich i byłych krajów komunistycznych (Pârâu i in. 2016). Wprawdzie w 2007 r. Komisja Europejska wprowadziła zakaz sprowadzania tej papugi do Europy, to jednak rozród tego gatunku nadal trwa w prywatnych hodowlach (Pârâu i in. 2016). Ptaki uciekają z klatek lub są celowo wypuszczane przez nieświadomych hodowców. Skutkiem tego są coraz liczniejsze obserwacje aleksandretty obrożnej również w Polsce. W latach do Komisji Faunistycznej spływało od jednego do pięciu stwierdzeń tego gatunku rocznie (Komisja Faunistyczna 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2015, 2016, 2017), choć prawdopodobnie obserwacji faktycznie było dużo więcej. Raczej niewielu obserwatorów ptaków traktuje zgłaszanie gatunków będących ewidentnymi uciekinierami z niewoli równie poważnie co ptaków rzadkich, o pochodzeniu naturalnym. Począwszy od lata 2015 r. w centrum Nysy (woj. opolskie) zaczęto regularnie obserwować aleksandretty obrożne. Przynajmniej dwóm osobnikom udało się przeżyć zimę, o czym świadczyły liczne obserwacje papug żerujących przy karmnikach w styczniu i lutym 2016 r. W dniu r. sfotografowano jednocześnie pięć osobników tego gatunku. Nie oznaczono jednak wieku tych ptaków i trudno było jednoznacznie stwierdzić czy były to kolejne zbiegłe osobniki, czy rodzina po opuszczeniu gniazda. W kolejnym sezonie lęgowym (2017 r.) udało się zobaczyć 8 ptaków jednocześnie. Podejrzenie o możliwych lęgach tego gatunku w Nysie wydawały się coraz bardziej uzasadnione. W 2018 r. Łukasz Szeląg, za namową prof. Tadeusza Stawarczyka i dr. Wojciecha Solarza, rozpoczął poszukiwania dziupli w rejonie najczęstszych obserwacji papug udało mu się zlokalizować dziuplastą wierzbę Salix sp., którą interesowała się para aleksandrett. Drzewo było zlokalizowane przy ulicy Słowackiego, pomiędzy ulicą Żwirki i Wigury a aleją Duńczyków, a więc w zasadzie w ścisłym centrum miasta, nieopodal dużego parku, wzdłuż otwartej doliny cieku wodnego z dużym udziałem szpalerów i samotnie stojących starych drzew, najczęściej wierzb. W dniu wszyscy autorzy skontrolowali ponownie wspomnianą dziuplę. Zaobserwowano kilka (3-4) dorosłych ptaków wchodzących do dziupli i karmiących co najmniej dwa młode, opierzone osobniki w dość za- Notatki Notes 157

4 awansowanym wieku. Młode wyglądały jakby w ciągu kilku następnych dni miały opuścić gniazdo. Ptaki dorosłe przylatywały z pokarmem, którym najczęściej były owoce (np. młode czereśnie) oraz trudne do zidentyfikowania kwiaty i nasiona. Obserwowane osobniki latały po pokarm na teren ogródków działkowych, skąd prawdopodobnie przynosiły czereśnie, widziano również osobnika dorosłego zbierającego młode owoce jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior. Późnym latem obserwowano do 10 lotnych ptaków, co może wskazywać, że lęg zakończył się sukcesem. Ptaki obserwuje się obecnie na terenie całego miasta i trudno ocenić ich faktyczną liczebność bez dokładnych poszukiwań kolejnych gniazd lub zbiorowego noclegowiska. Niniejsza obserwacja jest pierwszym udokumentowanym przypadkiem lęgu aleksandretty obrożnej w Polsce pozytywnie zaakceptowanym przez Komisję Faunistyczną (komisjafaunistyczna.pl). Pojawienie się tego inwazyjnego gatunku w naszej awifaunie nie jest zjawiskiem pożądanym. Papuga ta została uznana jednym ze 100 najbardziej szkodliwych gatunków obcych w Europie (Drake 2009). Głównym zagrożeniem płynącym ze strony aleksandretty obrożnej w stosunku do rodzimej awifauny lęgowej jest jej agresywne zachowanie wobec innych ptaków (np. w sytuacji konkurencji o dziuple) i na żerowiskach (np. w karmnikach) oraz przenoszenie licznych chorób bakteryjnych, wirusowych i makropasożytniczych (Ślązak 2014, Pârâu i in. 2016). W wielu krajach gatunek ten uznawany jest za szkodnika plantacji owoców. Straty powodowane przez aleksandretty obrożne w winnicach w hrabstwie Surrey w Anglii szacowane są na 5 tysięcy funtów rocznie (Fletcher i Askew 2007). Z tego powodu zezwolono na odstrzał tych ptaków na terenach, gdzie mogą przynosić szkody człowiekowi (Ślązak 2014). Nie sformułowano jeszcze żadnych możliwych rozwiązań problemu ekspansji aleksandretty w Europie, pomimo iż zjawisko to trwa już przeszło pół wieku. Jedynym do tej pory ruchem przedsięwziętym w kierunku spowolnienia inwazji było wprowadzenie od 2007 r. zakazu sprowadzania nowych osobników do hodowli (Komisja Europejska 2007). Wobec obecnego stanu populacji i jej trendów oraz przypadków zasiedlania nowych krajów, jak opisywany tu przypadek z Polski, jest wielce prawdopodobne, iż możemy być świadkami zasiedlenia przez te papugi większej części kontynentu. Trwające obecnie złagodzenie klimatu może przyspieszyć to zjawisko i skierować ekspansję w kierunku innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Aleksandretta obrożna jest najliczniejszą i najbardziej rozpowszechnioną papugą gniazdującą obecnie w Europie, ale nie jedyną. W Holandii i w Belgii występuje również aleksandretta większa Psittacula eupatria, w Izraelu i sporadycznie w Hiszpanii gniazduje konura czarnogłowa Aratinga nenday, zaś w Belgii, Włoszech, Hiszpanii, Portugalii, Czechach i lokalnie w Niemczech występuje mnicha Myiopsitta monachus (Lever 2005, Mitchell 2017). Populacje tych gatunków są najczęściej stabilne, mało ekspansywne, a ich obecność nie jest tak niebezpieczna dla lokalnej przyrody jak ma to miejsce w przypadku aleksandretty obrożnej. 158 Ptaki Śląska 25 Notatki

5 Summary The Rose-ringed Parakeet is a foreign species in Europe, forming distinct breeding populations since the late 1960s. At present the species is reported from 10 European countries, and its European population is estimated at individuals. The largest populations are found in Great Britain, Benelux, Germany, France, Italy, Greece and Turkey. In 2018 the first confirmed breeding attempt was reported from Poland, and, at the same time, from Central Europe. The clutch was laid in a nest-hole in an old willow in the centre of Nysa (the southern part of Opole Province). At least two nestlings were hatched and provisioned by a few adult individuals, probably the breeding pair and the young from previous broods. The Rose- -ringed Parakeet is an invasive species in Europe, threatening local breeding species due to its aggressiveness at nests and foraging areas, and the transfer of ornithoses. In many countries the species is regarded as a pest in orchards and vineyards. Literatura BirdLife International Psittacula krameri. The IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.t a Downloaded on 16 November Chiron F., Shirley S. M., Kark S Behind the Iron Curtain: Socio-economic and political factors shaped exotic bird introductions into Europe. Biol. Conserv. 143: Drake J. A Handbook of Invasive Species in Europe. Invading Nature. Springer Series in Invasion Ecology, Springer. del Hoyo J., Collar N. J., Christie D. A., Elliott A., Fishpool L. D. C Illustrated Checklist of the Birds of the World. Volume I: Non-passerines. Lynx Edicions and BirdLife Interantional. Fletcher M., Askew N Review of the status, ecology and likely future spread of parakeets in England. CSL, York, England. Komisja Europejska Commission Regulation (EC) No 318/2007 of 23 March 2007 laying down animal health conditions for imports of certain birds into the Community and the quarantine conditions thereof. Official J Eur Union. komisjafaunistyczna.pl. Orzeczenia pozytywne z miesiąca listopad. Downloaded on Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Orn. 49: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Orn. 50: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 51: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 52: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 53: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 54: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 56: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 57: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Ornis Pol. 58: Lever C Naturalised Birds of the World. T & A D Poyser, London. Mitchell D Birds of Europe, North Africa and the Middle East. An Annotated Checklist. Lynx Edicions, Barcelona. Notatki Notes 159

6 Pârâu L. G., Strubbe D., Mori E., Menchetti M., Ancillotto L., van Kleunen A., White R. L., Luna A., Hernández-Brito D., Le Louarn M., Clergeau P., Albayrak T., Franz D., Braun M. P, Schroeder J., Wink M Rose-ringed Parakeet Psittacula krameri Populations and Numbers in Europe: A Complete Overview. The Open Ornithology Journal 9: Ślązak A Scientists: invasion of parrots in Poland is only a matter of time. Downloaded on from: en/news/news%2c401601%2cscientists-invasionof-parrots-in-poland-is-only-a-matter-of-time. html. 160 Ptaki Śląska 25 Notatki