XV Seminarium NIENISZCZĄCE BADANIA MATERIAŁÓW Zakopane, marca 2009 METODA MAGNETYCZNEJ PAMIĘCI METALU W DIAGNOZOWANIU TECHNIKI LOTNICZEJ

Transkrypt

1 XV Seminarium NIENISZCZĄCE BADANIA MATERIAŁÓW Zakopane, marca 009 METODA MAGNETYCZNEJ PAMIĘCI METALU W DIAGNOZOWANIU TECNIKI LOTNICZEJ Mirosław WITOŚ Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, Warszawa Marcin WIŚNIOC Energodiagnostyka, Warszawa 1. Wstęp Pomimo coraz szerszego stosowania kompozytów i stopów tytanu w technice lotniczej istnieje jeszcze wiele elementów wykonach ze stali i stopów ferromagnetycznych. Część z nich, m.in. wałki napędowe, koła zębate, łopatki sprężarki, cięgna są elementami krytycznymi konstrukcji i wymagają okresowej kontroli stanu technicznego (w eksploatacji lub remoncie). Obserwowane przypadki zmęczeniowego pękania lub urwania elementów uświadamiają: - niedoskonałość istniejących metod badań nieniszczących (szczególnie dla wirujących elementów, w których występuje zjawisko zaciskania szczeliny pęknięcia podczas postoju); - potrzebę ciągłego doskonalenia metod i technik badawczych w zakresie rozpoznania wczesnej fazy zmęczenia materiału. Dopiero umiejętność rozpoznanie wczesnej fazy zmęczenia materiału (fazy umocnienia i osłabienia) [1-4] jest podstawą wiarygodne prognozowanie stanu technicznego badanego elementu oraz gwarancją bezpiecznej i ekonomicznej pracy maszyny. W niniejszym artykule autorzy skupili uwagę na potencjalnym zastosowaniu metody magnetycznej pamięci metalu (MPM) w badaniach nieniszczących (NDT), monitorowaniu stanu technicznego (SM) i monitorowaniu warunków pracy (CM) drobnych stalowych elementów. Elementów, które podczas pracy zmieniają położenie względem pola magnetycznego Ziemi i są narażone na oddziaływanie dodatkowego pola magnetycznego innych elementów maszyny. Artykuł jest próbą uzyskania odpowiedzi na pytanie Czy metoda MPM może być skuteczna w detekcji narastającego zmęczenia materiału i pęknięć zmęczeniowych, powstałych szczególnie w zakresie CF i VCF?. Motywacja Metoda magnetycznej pamięci metalu [4, 5] jest jedną z nielicznych metod badań nieniszczących, która deklaruje umiejętność wykrywania nie tylko pęknięć, ale również lokalizacji wczesnej fazy zmęczenia materiału i defektów struktury, odwzorowanej przez strefy koncentracji naprężeń (SKN) i lokalną anizotropię materiału. Ze względu na stosowaną zasadę pomiaru istnieją potencjalne przesłanki jej stosowania w systemach monitorowania stanu technicznego struktury (metoda MPM jest metodą bierną, bezdotykową). Metoda MPM wykorzystuje zjawisko zapamiętywania skutków cyklicznych i granicznych obciążeń rys. 1, co preferuje jej wykorzystanie w systemach monitorowania rzeczywistych warunków pracy 107

2 (gdzie jest położone niebezpieczeństwo przedwczesnego zmęczenia materiału?, czy rzeczywiste warunki pracy są bezpieczne dla badanego elementu maszyny?). Steel B [T] MPa D.J. Craik and M.J. Wood, Magnetization changes induced by stress in a constant applied field, Journal of Applied Physics D: Applied Physics, 3, pp , Rys. 1. Wpływ pojedynczego cyklu rozciągania-ściskania na zmianę namagnesowania stalowej próbki (efekt Villariego) Metoda MPM stosowana jest od ponad 30 lat do oceny dużych, stacjonarnych elementów wykonanych ze stopów ferromagnetycznych, dla których spełniony jest warunek niezmienności położenia badanego elementu względem słabego pola magnetycznego Ziemi pierwotnego źródła samomagnesowania ferromagnetyka. Wtórnym źródłem magnesowania są efekty magnetomechaniczne tabela 1 (znane i dobrze opisane w literaturze magnetyzmu), występujące podczas pracy maszyny lub aktywnych badań magnetycznych. Tabela 1. Efekty magnetomechaniczne [6-8] Efekt Joule (184) magnetostrykcja Efekt E Efekt Wiedemanna Efekt magnetoobjętościowy Efekt bezpośredni Zmiana rozmiarów próbki w kierunku przyłożonego pola magnetycznego Wpływ magnetosprężystości na anizotropię magnetokrystaliczną Skręcanie wywołane przez spiralną anizotropię Zmiana objętości pod wpływem magnesowania (najbardziej widoczny w pobliżu temperatury Curie) Efekt Villariego (1865) Efek Matteuci Efekt Nagaoka- ondy Efekt odwrotny Zmiana namagnesowania pod wpływem obciążeń Magnetyzm indukuje zmiany w sprężystości Spiralna anizotropia i SEM wprowadzona przez skręcanie Zmiany w stanie namagnesowania przez zmiany objętości Po wyłączeniu maszyny lub podczas obciążeń quasi-statycznych namagnesowanie badanego elementu (rozkład i natężenie pola magnetycznego, które w MPM nazywane jest własnym magnetycznym polem rozproszonym) odwzorowuje wypadkowy stan: - początkowego stanu namagnesowania (w lotnictwie pr 40 A/m), - czasu pracy i historii obciążenia (, d /dt), - zmian rozkładu naprężeń wewnętrznych, - lokalnych obszarów anizotropowości materiału, - oddziaływania wtórnych źródeł magnesowania (sąsiadujących elementów), 108

3 - oddziaływania warunków brzegowych (kształtu i rozmiarów badanego elementu). Do lokalizacji SKN i obszarów anizotropii materiału poszukuje się lokalnych anomalii magnetycznych, obserwowanych przy pomocy kompasu rys., miernika pola magnetycznego (gaussometru) rys. 3, lub przenośnych wielokanałowych rejestratorów pola magnetycznego, tj. IKN-1M-4 lub TSC-3M-1 firmy Energodiagnostyka rys. 4. Zastosowanie wielokanałowego rejestratora pola magnetycznego: - znacząco skraca czas badań (archiwizacja wyników w pamięci przyrządu), - umożliwia graficzne zobrazowanie wyników pomiaru podczas badań; - umożliwia ilościową i jakościową analizę wyników badań (post-processing). Rys.. Detekcja SKN w kole zębatym przy pomocy kompasu (brak jawnej informacji o poziomie lokalnej anomalii pola magnetycznego) Rys. 3. Detekcja SKN w pierścieniu zewnętrznym łożyska tocznego z wykorzystaniem jednokanałowego cyfrowego gaussometru GM-04 z punktową sondą alla (zmiana wskazań p z +385 A/m do -31 A/m na odcinku 7 mm) Dane literaturowe opisujące zasady detekcji SKN dotyczą: - naprężeń termicznych (spoiny, walczaki, rurociągi), - niskocyklowego zmęczenie materiału (LCF) w zakresie odkształceń plastycznych. Dla tych warunków inicjowania SKN w dużych elementach (np. rurociągach, torach, mostach) zagadnienia MPM dobrze opisuje teoria Własowa i Dubowa [9]. 109

4 Rys. 4. Pomiar pola magnetycznego na łopatce sprężarki z wykorzystaniem rejestrator IKN-1M-4 i dwukanałowej sondy ferrytycznej z układem pomiaru przemieszczenia. Do lokalizacji SKN (oczekiwanego miejsca inicjacji pęknięć zmęczeniowych) wykorzystuje się spostrzeżenie, że w SKN składowa pola magnetycznego prostopadła do powierzchni badanego elementu z jest równa zero, a składowa styczna x prostopadła do SKN osiąga lokalne ekstremum. SKN if d x z 0 and 0 (1) dx Kryterium ekstremum x różnicuje pozorne SKN, wynikające z niewłaściwej kalibracji przyrządu pomiarowego lub wstępnego namagnesowania badanego elementu, od rzeczywistych SKN. Do oceny poziomu zmęczenia materiału i pozostałości resursu wykorzystuje się informację o wartości współczynników umocnienia magnetycznego materiału: składowych m max (i) w kierunku pomiaru i wypadkowego m mmax i i max ; i x, y, z () i med m x x y y z z max med (3) Wartość graniczna współczynników m max i m jest zależna od typu materiału i zastosowanej obróbki cieplno-chemicznej. Pomimo ponad 30-letniej historii metody MPM wartości tych 110

5 współczynników nie zostały jednoznacznie wyznaczone dla podstawowych gatunków stali i obróbek cieplno-chemicznych. Istniejący stan ogranicza możliwość szerszego stosowania metody MPM do oceny pozostałości resursu, w przeciwieństwie do metody magnetycznej bazującej na ocenie siły koercji [3, 10]. 3. Metoda MPM w badaniu wojskowej techniki lotniczej? Elementy krytyczne techniki lotniczej narażone są na złożony stan naprężeń, których źródłem są: - quasi-statyczne obciążenia normalne i styczne (siły rozciągania/ściskania, momenty gnące i skręcające); - krótkotrwałe przeciążenia występujące w stanach przejściowych agregatów (silnik, pompy, prądnice) i podczas lotów krzywoliniowych (obciążenie wirników, skrzydła i usterzenia); - wąsko- i szerokopasmowe wymuszenia aerodynamiczne i masowe, będące źródłem drgań badanych elementów z modami giętymi, skrętnymi i powierzchniowymi. Wirujące elementy poddawane są obciążeniom cyklicznym w zakresie nawet 8x10 10 cykli (łopatki ostatnich stopni sprężarki) elementy narażone są na pękanie zmęczeniowe typu LCF, CF i VCF tabela. Tabela. Klasyfikacja pęknięć zmęczeniowych wg Makhutova Liczba cykli Mechanizm niszczenia Dekacyklowe plastyczne uszkodzenia występujące przy obciążeniach uwzględnionych przez współczynniki bezpieczeństwa hektocyklowe uszkodzenia określane przez duże mikroplastyczne deformacje w strefie uszkodzenia na poziomie makrostrukturalnym Kilocyklowe uszkodzenia widoczne w postaci relatywnie małych makroplastycznych deformacji w strefie uszkodzenia w skali makroskopowej Megacyklowi uszkodzenia rozwijające się w postaci mikroplastycznych deformacji w strefie uszkodzenia w skali mikro i makroskopowej Gigacyklowe uszkodzenia występujące wskutek znacznej ilości cykli obciążeń i mikroplastycznych deformacji w skali mikroskopowej w pobliżu strefy uszkodzenia zlokalizowanej wewnątrz materiału teracyklowe uszkodzenia wewnątrz materiału występujące przy bardzo dużej ilości cykli obciążeń z deformacjami występującymi na poziomie makrostruktury Dotychczasowe zalety metod magnetycznych oraz zalecenie normy EN 4179 i NAS 410 by przed defektoskopią magnetyczną wykonywać pomiar zastanego namagnesowania badanych elementów, były impulsem do podjęcia prac badawczych w ITWL. Ich celem jest określenie potencjalnych możliwości zastosowania metody MPM w diagnozowaniu techniki lotniczej, w tym ustalenia zasad interpretacji wyników uzyskiwanych przed defektoskopią magnetyczną. Wdrożenie metody MPM do oceny techniki lotniczej wymaga: a) spełnienia dodatkowych wymogów formalnych (stawianych dla metod badawczych i aparatury kontrolno-pomiarowej stosowanych do oceny stanu technicznego techniki wojskowej), dotyczących: - jakości opisu teoretycznego metody badawczej i stosowanych kryteriów oceny; - jakości dokumentacji użytkowej, na podstawie której opracowana jest dokumentacja serwisowa (wymóg wzorcowanie urządzeń co 1 miesięcy w wojskowych laboratoriach metrologicznych spełniających wymogi normy ISO-9001); - zasad wzorcowania; b) udokumentowanie wiarygodności badań, w tym słabych stron metody badawczej i ryzyka postawienia błędnej diagnozy (nieuzasadnionych kosztów badań lub ryzyka wypadku lotniczego w aspekcie odpowiedzialności karnej wykonawcy badań MPM); 111

6 c) opracowania metodyk badawczych, uwzględniających specyfikę badanych elementów i warunki wykonywania badań (na obiekcie czy podczas demontażu). 4. Badania wstępne Przystępując do oceny wybranych elementów techniki lotniczej metodą MPM wykonano badania porównawcze pomiędzy przyrządami IKN-1M-4 firmy Energodiagnostyka i GM-04 firmy Magnaflux. Ten etap badań podyktowany był brakiem informacji o charakterystykach sond pomiarowych firmy Energodiagnostyka oraz zasad okresowego wzorcowania przyrządu IKN-1M-4. Badania wykonane na 310 łopatkach sprężarki o różnej wysokości pióra wykazały, że: - w zakresie p = 1400 do 000 A/m istnieje liniowa zależność wyników (R = 0.961). Współczynnik kierunkowy prostej potwierdził deklarowaną przez Energodiagnostykę 5% dokładność pomiarów dla przyrządu IKN-1M-4, pomimo uproszczonej kalibracji toru względem pola magnetycznego Ziemi ( 40 A/m). Obserwowane równoległe przesunięcie wartości wyników ( p 10 A/m) wynikało głównie z dużych gradientów pola magnetycznego na badanych łopatkach (trudność utrzymania powtarzalności punktu pomiarowego) rys. 5, oraz wyraźnego wpływu kątowego pozycjonowania sondy przyrządu IKN-1M-4 na wyniki pomiaru i kalibracji py [A/m] y = x x x [mm] Rys. 5. Wzorzec statystyczny rozkładu pola magnetycznego na powierzchni wierzchołkowej łopatki I stopnia sprężarki silnika SO-3 (x = 0 mm krawędź natarcia, x = 37 mm krawędź spływu) - dla łopatek z dużymi gradientami pola magnetycznego (po próbach LCF i sztucznie magnesowanych) sonda przyrządu IKN-1M-4 uśrednia wskazania pola magnetycznego. Wyniki pomiarów były zaniżone, przy właściwym odwzorowaniu globalnego kształtu rozkładu pola wzdłuż wysokości pióra rys. 6, w tym położenia linii zerowej skorelowanej z linią węzłową I modu drgań rys. 7. Uśrednianie wskazań przez sondę IKN-1M-4 zamaskowało jednak obecność dwóch linii zerowych blisko położonych w górnej części pióra, odwzorowujących linie węzłowe wyższych modów drgań łopatki pomiar wykazał obecność tylko jednej linii. Wynik badań potwierdził potrzebę właściwego doboru wymiarów sondy i jej charakterystyki przestrzennej do rozmiarów badanego elementu 11

7 100 p [A/m] Miejsca koncentracji naprężeń x [mm] 100 Rys. 6. Rozkład pola magnetycznego wzdłuż wysokości pióra.5 mm od krawędzi natarcia (x = 0 mm podstawa pióra) [11] p = 0 A/m Rys. 7. SKN wyznaczone na piórze łopatki sprężarki po szerokopasmowej próbie zmęczeniowej (LCF+CF w paśmie do 4 kz, punktowa sonda alla) [11] Poziom namagnesowania zamka łopatki p = A/m - podczas pracy zamek łopatki podlegał ściskaniu. Na łopatkach z eksploatacji poziom namagnesowania nie przekraczał p = -450 A/m. 5. Badania wałków napędowych Badania wykonywano dla części walcowej i wielowypustów wałków o średnicy do 1 mm z wykorzystaniem punktowej sondy alla i gaussometru GM-04. Dla dwóch ukręconych wałków napędowych pompy hydraulicznej (po 483 i 163 godz. pracy) stwierdzono stan namagnesowania charakterystyczny dla dynamicznego przeciążenia (LCF + CF). Kontrola MPM wykazała że: - pomimo podobnych skutków (ukręcenia w przewężeniu technologicznym) istniały zasadnicze różnice w warunkach pracy panujących przed zniszczeniem wałków rys. 8; - stan namagnesowania powierzchni wałka spełnia kryterium minimum energetycznego. W części walcowej następuje ujednorodnienie namagnesowania pomimo znacznych różnic w obwodowym namagnesowaniu wielowypustu. Spostrzeżenia MPM zostały zweryfikowane w badaniach mikroskopowych złomu. 113

8 I urwanie II urwanie p [A/m] a) 7 0 x [mm] b) Rys. 8. Magnetogramy ukręconych wałków (bez wpływu ukręconych części wałka): a) powierzchnia wierzchołkowa wielowypustu, b) część walcowa Stan namagnesowania w punkcie x =30 mm uległ zmniejszeniu po zbliżeniu ukręconych części wałka (dwóch magnesów o różnym namagnesowaniu). Linia zerowa była obecna w pobliżu pęknięcia, na co wpływ miała również charakterystyka przestrzenna punktowej sondy i nowy stan namagnesowania wydłużonego wałka (pojedynczego magnesu). Próba zastosowania metody MPM do kontroli wałków z innych samolotów wykazała wyraźny wpływ obróbki cieplno-chemicznej i powierzchniowej wielowypustu (nawęglanie, miedziowanie, bez obróbki powierzchniowej) na uzyskiwane wyniki badań i ich interpretację. 114

9 Bardzo silne namagnesowanie stwierdzono również dla wygiętego wałka pompy paliwowej, przy czym składowa normalna pola magnetycznego z w strefie rozciągania miała znak ujemny ( z =-3.86 ka/m). Porównując warunki obciążenia zamka łopatki i wygiętego wałka uwidacznia się problem interpretacji znaku namagnesowania w metodzie MPM ( < 0: rozciąganie czy ściskanie?, wpływ naprężeń normalnych i stycznych?). 6. Detekcja pęknięć CF Badania możliwości detekcji kruchych pęknięć przez metodę MPM wykonano na łopatce sprężarki (1 mm pęknięcie pióra od krawędzi spływu zainicjowane na wzbudniku przy 0.6 e ) i wale śmigła (ok. 40 mm obwodowe pęknięcie stwierdzone w eksploatacji). W obu przypadkach stwierdzono, że: - zastosowanie dotychczasowego algorytmu metody MPM do detekcji SKN i pęknięć zmęczeniowych nie dało wiarygodnych wskazań [1]. - stan namagnesowania uszkodzonych elementów nie przekraczał dopuszczalnego poziomu namagnesowania resztkowego pr < 40 A/m. W przypadku pękniętej łopatki stwierdzono wyraźny wpływ jej położenia na czułość detekcji lokalnych anomalii rys. 9. Natomiast w przypadku uszkodzonego wału śmigła stwierdzono zmniejszenie poziomu namagnesowania względem referencyjnego wału (silnika o analogicznym nalocie i przeciwnym kierunku obrotów śmigła) rys. 10. Powyższe spostrzeżenie częściowo tylko można wytłumaczyć zmniejszeniem naprężeń w wyniku propagacji pęknięcia. Przy stosowanych sondach nie uzyskano również symptomów lokalnego uplastycznienia na wierzchołku szczeliny, oczekiwanych z teorii mechaniki pękania z [A/m] Lokalne anomalie magnetyczne dh=+4 mm dh=0 mm dh=-4 mm Pęknięcie x [mm] Rys. 9. Magnetogram łopatki sprężarki pękniętej podczas testu CF (sonda w pionie, poziome położenie łopatki, E-W (zamek)). 115

10 xz avg [A/m] cracked shaft healthly shaft x [mm] Rys. 10. Średnie namagnesowanie pękniętego i referencyjnego wału. Powyższe przykłady CF wskazują potrzebę doskonalenia stosowanych algorytmów i oprzyrządowania metody MPM. Na obecnym etapie badań uznano, że: - algorytmy i urządzenia firmy Energodiagnostyka nie gwarantują wiarygodnego rozpoznania pęknięć zmęczeniowych CF i VCF; - istnieją przesłanki teoretyczne i praktyczne do wykorzystania metody MPM w detekcji pęknięć CF i VCF. Do opracowania i weryfikacji nowych algorytmów detekcji SKN i pęknięć zmęczeniowych niezbędne jest skorelowanie wyników pomiarów metody MPM z symptomami diagnostycznymi innych metod badawczych, w tym z wizualizacji rozkładu domen magnetycznych rys. 11, z wykorzystaniem efektu Kerra [13, 14]. Rys. 11. Zastosowanie efektu Kerra do zobrazowania magnetyzacji wywołanej przez naprężenia [15] 116

11 7. Metoda MPM w systemach SM? Pomimo niepowodzenia metody MPM w obszarze badań nieniszczących CF, metoda jest bardzo interesująca dla systemów SM. Za jej atrakcyjnością przemawiają: - możliwość obserwacji kumulacji skutków rzeczywistych warunków pracy (przyczyny problemów zmęczeniowych krytycznych elementów); - niski koszt stacjonarnej miniaturowej sondy pola magnetycznego; - prosty tor pomiarowy (rejestracji i akwizycji danych); - łatwiejsze (względem zagadnień NDT) algorytmy analizy i interpretacji wyników pomiaru (metody statystyczne i analiza trendów średniego namagnesowania i lokalnych anomalii magnetycznych). Analiza danych SM musi jednak uwzględniać zjawiska magnetomechanicznych występujące podczas pracy maszyny tabela 1, oraz rzeczywiste warunki magnesowania badanego elementu w zewnętrznym polu magnetycznym (ziemskim, sąsiednich elementów) podczas pracy i postoju maszyny. Przykład. Wirnik sprężarki Quasi-statyczne badania MPM (stała pozycja sondy, ręczny obrót wirnika) wykonano dla krótkich łopatek wykonanych ze stali 18N4WA, zamontowanych w wirniku sprężarki silnika SO-3. Tarcze sprężarki wykonane są ze stali EI-736Sz (wg TU ) - łopatki z tarczą nie tworzą magnetowodu. Ocenie podlegało zastane namagnesowanie 310 łopatek: - w pobliżu krawędzi natarcia i spływu (wzdłuż wysokości pióra); - na powierzchni wierzchołkowej pióra. przy częściowo zdemontowanym kadłubie sprężarki. Pomiary wykonano również w połowie odległości między kolejnymi stopniami sprężarki, w celu oceny wzajemnego oddziaływania palisad. Stwierdzono, że warunki magnesowania wirujących łopatek są bardziej złożone, niż w prostym modelu Dubowa-Własowa. Podczas pracy pióro łopatki podlega wielokierunkowemu magnesowaniu przez zmienne pole magnetyczne: - Ziemi (wpływ obrotu wirnika); - sąsiednich łopatek danego stopnia sprężarki - łopatek palisady kierownic poprzedniego i bieżącego stopnia. - dodatkowego punktowego źródła (czujnik indukcyjny systemu SNDŁ-1b/SPŁ-b, zamontowany nad łopatkami I stopnia sprężarki ( p = -10 ka/m na powierzchni czołowej czujnika i -75 ka/m przy minimalnym odstępie od powierzchni wierzchołkowej pióra łopatki). 8. Podsumowanie Dotychczasowe badania ITWL wykazały ograniczone możliwości zastosowania metody MPM do diagnozowania techniki lotniczej. Wiarygodne wyniki identyfikacji stanu technicznego drobnych elementów uzyskano tylko dla zmęczenia LCF i LCF+CF. Metoda MPM z obecnymi algorytmami detekcji nie gwarantuje właściwego rozpoznania pęknięć kruchych (CF, VCF), występujących szczególnie na elementach pracujących w złożonym stanie naprężeń. Na takich elementach pęknięcie kruche wykazuje tendencję do samoczynnego zamykania szczeliny, np. 50% zmiana w długości pęknięcia łopatki, wykrywanego metodą ultradźwiękową i wiroprądową, wystąpił już po 1 godz. postoju silnika. Proces detekcji SKN jest bardziej złożony dla drobnych elementów poddanych złożonemu stanowi naprężeń. Skończona objętość elementu ujawnia wyraźny wpływ warunków brzegowych (kształtu i rozmiaru) na rozkład namagnesowania. Mierzony rozkład pola magnetycznego ulega zmianie w zależności od położenia badanego elementu względem zewnętrznego pola magnetycznego (Ziemi, innych elementów). 117

12 Istnieją ograniczone możliwości zastosowania MPM do prognozowania resursu elementów podlegających okresowemu rozmagnesowaniu, np. po defektoskopii magnetycznej lub w remoncie. Badania wykonano w ramach projektu badawczego nr O N finansowanego w latach przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Literatura 1. Buch A. (1964), Zagadnienia wytrzymałości zmęczeniowej. PWN, Warszawa. Witos M. (008), Modal analysis as a high sensitive ndt method of compressor cracking blade, Proc. of 4 th European Workshop on Structural ealth Monitoring, Cracow, DEStech Publication, Inc. p Мужицкий В.Ф., Попов Б.Е., Безлюдько Г.Я., Зарудный В.В., Левин Е.А. Магнитный контроль напряженно-деформированного состояния стальных металлоконструкций грузоподъемных кранов Dubow A.A., Dubow Al.A., Kolokolnikow S.M. (004), Metoda magnetycznej pamięci metalu (MPM) i przyrządy kontroli. RESURS, Warszawa 5. Szymczak J. (008), Metoda magnetycznej pamięci metalu (MPM) rozpoznanie literaturowe, Sprawozdanie ITWL, Warszawa (nie publikowane) 6. Lupu N. (007), Magnetostriction vs. Magnetoelastic Effects, European School on Magnetism, Cluj-Napoca, Romania 7. Jiles D.C, Atherton D. L. (1984), Theory of the magnetisation process in ferromagnetics and its application to the magnetomechanical effects, J. Phys. D., Vol. 17, p Dapino M.J., Smith R.C., Calkins F.T., Flatau A.B., A magnetoelastic model for Villari -effect magnetostrictive sensors, dapino.1@osu.edu 9. Власов В.Т., Дубов А.А.(004), Физические основы метода магнитной памяти mеталла, Moskwa 10 Muzhitskiy V.F., Krutikova L.A., Popov B.E., Bezlyudko G.Y., Magnetic inspection (by coercive force) of stressed state condition and residual resource of steel work Sujka W. (008), Badanie wybranych elementów konstrukcji lotniczej metodą magnetycznej pamięci metalu (MPM). Sprawozdanie ITWL, Warszawa (nie publikowane) 1. Witoś M., Wiśnioch M. (009), Применение метода магнитной памяти металла в системах схм вращающихся элементов, Пятая международная научно-техническая конференция "Диагностика оборудования и конструкций с использованием магнитной памяти металла", Москва 13. DiMarzio Ch., Sun Nian, Magneto-Optical Kerr Effect Microscope, Northeastern University, Electrical and Computer Engineering Department, Capstone 14. Oakberg Th. C., Magneto-optic Kerr effect. Application note, PEMlabs,