akademicka.pl Publikacja wydana w dwóch wersjach: elektronicznej i drukowanej. Wersją pierwotną jest format elektroniczny

Transkrypt

1

2 Publikacja wydana dzięki pomocy de minimis z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz środkom Wydziału Studiów Między narodowych i Politycznych UJ. Publikacja wydana w dwóch wersjach: elektronicznej i drukowanej. Wersją pierwotną jest format elektroniczny Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Piłsudskiego 13, pok Kraków tel.: , fax: politeja@uj.edu.pl Księgarnia Akademicka Sp. z o.o. ul. św. Anny 6, Kraków tel./fax: akademicka@ www. ISSN Redakcja tekstów: Justyna Wójcik Projekt okładki: Łukasz Fyderek Typografia, skład i łamanie: Nakład: 150 egz. Recenzenci Saad Abudayeh ( Jordan University) Roman Bäcker (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) Monika Banaś (Uniwersytet Jagielloński) Marek Bankowicz (Uniwersytet Jagielloński) Włodzimierz Bernacki (Uniwersytet Jagielloński) Tadeusz Bodio (Uniwersytet Warszawski) Maksim Bulachtin (Perm University) Wojciech Burszta (Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie) Adam Chmielewski (Uniwersytet Wrocławski) Danuta Chmielowska (Uniwersytet Warszawski) Joachim Diec (Uniwersytet Jagielloński) Artur Demchuk (Lomonosov Moscow State University) Andrzej Dudek (Uniwersytet Jagielloński) Krzysztof Gawlikowski (Szkoła Główna Psychologii Społecznej w Warszawie) Barbara Giza (Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie) Grzegorz Janusz (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) Wojciech Kaute (Uniwersytet Śląski w Katowicach) Wawrzyniec Konarski (Uniwersytet Jagielloński) Leszek Korporowicz (Uniwersytet Jagielloński) Krzysztof Kościelniak (Uniwersytet Jagielloński) Barbara Krauz-Mozer (Uniwersytet Jagielloński) Paulina Kewes (University of Oxford) Marek Maciejewski (Uniwersytet Wrocławski) Małgorzata Gaszyńska-Magiera (Uniwersytet Jagielloński) Gerhard Meiser (Universität Halle) Włodzimierz Mich (Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie) Janusz Mieczkowski (Uniwersytet Szczeciński) Tadeusz Paleczny (Uniwersytet Jagielloński) Paweł Plichta (Uniwersytet Jagielloński) Andrzej Porębski (Uniwersytet Jagielloński) Andrea Schmidt (Pecs University) Mieczysław Smoleń (Uniwersytet Jagielloński) Barbara Stoczewska (Uniwersytet Jagielloński) Lucjan Suchanek (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Oświęcimiu) Krzysztof Szczerski (Uniwersytet Jagielloński) Dariusz Szpoper (Uniwersytet Gdański) Wiesław Walkiewicz (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) Janusz J. Węc (Uniwersytet Jagielloński) Howard Williams (Aberystwyth University) Ryszard Zięba (Uniwersytet Warszawski) Po Un tyc z o ny rec Os ne spo

3 Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego POLITEJA Nr 5 (31/1) Kraków 2014 Etniczność, kultura, polityka pod redakcją Wawrzyńca Konarskiego, Franciszka Czecha i Jakuba Kościółka RADA PROGRAMOWA Prof. Jerzy Axer (Uniwersytet Warszawski) Prof. Andrea Ciampani (LUMSA, Roma) Prof. Břetislav Dančak (Masaryk University, Brno) Prof. Rahul Peter Das (Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg) Prof. Taras Finikov (KROK University, Kyiv) Prof. Saleh K. Hamarneh ( Jordan University) Prof. Ferenc Hörcher (Pázmány Péter Catholic University, Budapest) Prof. Alvydas Jokubaitis (Vilnius University) Prof. Wiesław Kozub-Ciembroniewicz (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ) Prof. Zdzisław Mach (Instytut Europeistyki UJ) Prof. Andrzej Mania (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ) Prof. Tadeusz Paleczny (Instytut Studiów Międzykulturowych UJ) Prof. Dorota Praszałowicz (Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ) Prof. Anna Raźny (Instytut Rosji i Europy Wschodniej UJ) Prof. John Robertson (Cambridge University) Prof. Irena Stawowy-Kawka (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ) Prof. Noël O Sullivan (University of Hull) Prof. Adam Walaszek (Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ) Prof. Andrey Yuriyevich Shutov (Lomonosov Moscow State University) Prof. Andrzej Zięba (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ) REDAKTOR NACZELNY CZASOPISMA Prof. Bogdan Szlachta (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ) SEKRETARZ REDAKCJI CZASOPISMA Dr hab. Dorota Pietrzyk-Reeves (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ) Dr Arkadiusz Górnisiewicz (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ)

4 Spis treści Artykuły 5 Wstęp KOMUNIKACJA I SZTUKA 7 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz, Kultury narodowe w procesie wirtualizacji 31 Paweł Kuciński, Reinterpretacje romantyzmu. Radykalny nacjonalizm wobec dziedzictwa epoki wieszczów 65 Lilianna Dorak Wojakowska, Relacje pomiędzy kulturą a etnicznością w tekstach Cezarii Anny Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej 93 Katarzyna Sawicka-Mierzyńska, Białoruskość jako idée fixe twórczości Sokrata Janowicza 111 Renata Czekalska, Idea wolności i ekspresja artystycznego buntu w nowoczesnej poezji hindi 133 Katarzyna Duda, Narody Kraju Rad. Współistnienie i zatomizowanie kultur (twórczość Ludmiły Ulickiej) 153 Elżbieta Wiącek, A po zawoju na głowie każdy stan poznać. Etniczność jako czynnik modelujący kody komunikatywne w Podróżach i poselstwach polskich do Turcyi [ ] Erazma Otwinowskiego 173 Joanna Aleksandrowicz, Między polityką a kulturową tradycją. Kraj Basków w filmach Julia Medema 191 Małgorzata Kamecka, Współczesne kino francuskie wobec pamięci postkolonialnej 205 Piotr Kletowski, Oblicza kina etno

5 MOBILIZACJA ETNICZNA I POLITYKA 217 Ewa Nowicka, Taniec w kręgu: nowe i dawne communitas 243 Katarzyna Golik, Czym jest naród Państwa Środka? Zmiany narracji o stosunkach etnicznych w Chinach współczesnych 265 Rafał Kęsek, Przejawy mobilizacji politycznej tatarskiej zbiorowości etnokulturowej w Autonomicznej Republice Krymu w latach Małgorzata Mieczkowska, Priorytety w strategii zachowania tożsamości przez mniejszość serbołużycką 309 Andrzej Wierzbicki, Stratyfikacja etnospołeczna w Azji Centralnej i jej wyzwania dla etnopolityki (na przykładzie Kazachstanu) 335 Paweł Siwiec, Mobilizacja polityczna irackich jezydów po roku Agnieszka Radziwinowiczówna, Czy homo sacer może zostać obywatelem? Doświadczenie migracji drogą do budowy obywatelskości w meksykańskiej społeczności transnarodowej 363 Jakub Kościółek, Polityka integracyjna mniejszości romskiej w Szwecji model i dobre praktyki 379 Małgorzata Kołaczek, Międzynarodowy ruch romski zmarnowana szansa czy przyszłość narodu? 395 Agnieszka Kuczała, Mniejszość niemiecka w życiu politycznym województwa opolskiego 411 Jacek Poniedziałek, Narodziny mazurskiego regionalizmu autonomizacyjnego 433 Karolina Golemo, Zielone ludy Padanii. Plemienne fantazje i ekonomiczne interesy włoskich separatystów 459 Rafał Klepka, Flamandowie i Walonowie dwa narody w jednym państwie: polityczne i kulturowe dylematy Belgów

6 483 Ewa Szczecińska-Musielak, Pamięć jako narzędzie walki w konfliktach etnicznych. Casus Irlandii Północnej 505 Joanna Aleksandra Radowicz, Razem czy osobno? Tendencje separatystyczne w Szkocji 523 Marinko Zekić, Bośniacko-hercegowińska etnonacjonalna polityka w kontekście ustroju i przyszłości państwa 539 Justyna Pilarska, Być Bośniakiem wokół aksjologicznych atrybutów bośniackiej tożsamości pogranicza

7 DOI: /Politeja _1.01 Wstęp Od spopularyzowania pojęcia etniczności przez Davida Riesmana w 1953 r. termin ten, zdaniem Nathana Glazera i Daniela P. Moynihana, zaczął odzwierciedlać nową rzeczywistość, a nowe jego użycie odzwierciedla zmianę tej rzeczywistości. Współcześnie coraz częściej badania związane z etnicznością wiążą się z zainteresowaniami i działaniami naukowców aktywnych w obszarze polityki i kultury. Po raz kolejny mamy więc do czynienia z nową rzeczywistością, w której niezbędne jest rozważanie zagadnień dotyczących etniczności, kultury i polityki łącznie, interdyscyplinarnie i wielowymiarowo. Taka tendencja przeważa zarówno na świecie, jak i w Polsce. Tematyka etnopolityczna stanowi obszar zainteresowania naukowego rosnącej liczby polskich badaczy z wielu krajowych ośrodków akademickich. Z jednej strony, co zrozumiałe i godne uznania, jest to potwierdzenie kierujących nimi indywidualnych fascynacji badawczych. Z drugiej wszakże stwarza szansę na powiększenie liczby kompetentnych ekspertów zajmujących się fenomenem upolitycznionej etniczności, wciąż dynamicznie zaznaczającej swą obecność w szeroko pojmowanej przestrzeni publicznej, a nie tylko stricte naukowej. Pasjonaci tej tematyki mogą zatem odgrywać rolę potrzebnych analityków, których dociekania i prace winny spotkać się z pozytywnym odbiorem ze strony osób należących do polskiej klasy politycznej. Tylko bowiem połączenie obu aspektów: indywidualnie motywowanych zainteresowań naukowców oraz potrzeb poznawczych ze strony praktyków politycznych nadaje użyteczny sens dociekaniom w świecie nauki. Czyni ją to wolną od syndromu Parnasu. Z uwagi na to, że upolitycznione kwestie etnokulturowe stają się rosnącym wyzwaniem dla obecnego ładu międzynarodowego, badania nad nim nie tylko wydają się interesujące, ale też są niezwykle ważne. Stanowią bowiem merytoryczny zbiór argumentów pomagający w podejmowaniu decyzji politycznych. Wystarczy przypomnieć choćby znaczenie oraz zweryfikowane (Czarnogóra, Kosowo, Abchazja, Południowa Osetia) i potencjalne (Szkocja, Katalonia, Baskonia, Flandria, Krym) konsekwencje fenomenu ruchów etnoregionalistycznych we współczesnej Europie Zachodniej i Wschodniej. Wydaje się oczywiste, że akceleracja tych procesów uzależniona jest od wzrostu problemów gospodarczych Europy.

8 6 Wstęp Politeja 5(31/1)/2014 Niezmiennie inspirujący obiekt interdyscyplinarnie zorientowanych dociekań naukowo-badawczych stanowi rola języka i religii, traktowanych jako obiekty podlegające swoistej obróbce w rękach zarówno intelektualistów zorientowanych na konkretny cel, jak i polityków. Rozpatrywanie tych zagadnień pomaga w zrozumieniu tradycji i jej przejawów w życiu codziennym (ubiór, muzyka, literatura, teatr, film, gry sportowe, obecność w mediach) i dalej w genealogii narodowej i etnicznej. Sprawy te należy ujmować, co zrozumiałe, z punktu widzenia dwóch grup: podlegającej dyskryminacji i dominującej oraz co jest tu ciekawe, bo rzadziej poruszane przy braniu pod uwagę czynnika zewnętrznego, dającego lub nie szansę na ich uregulowanie. Badany kontekst tworzyłyby takie kategorie jak: 1) naród zależny rzadziej występująca (bo traktowana jako tabu przez narody państwowe czy tytularne); 2) rdzenne mniejszości przymiotnikowe, np. narodowe, etniczne na kanwie religijnej i językowej, także nomadyczne; oraz 3) mniejszości napływowe, stanowiące efekt migracji. Kwestie etniczne i kulturowe, osadzone w konkretnych realiach politycznych, stanowią szeroką kanwę rozważań i badań prowadzonych przez Zakład Polityki Etnokulturowej (ZPE). Został on powołany w roku 2012 w Instytucie Studiów Regionalnych Uniwersytetu Jagiellońskiego (od roku 2013 noszącym nazwę Instytutu Studiów Międzykulturowych ISM UJ). Od początku istnienia Zakładu triada: etniczność, kultura i polityka stała się przedmiotem indywidualnych poczynań naukowo-badawczych jego pracowników oraz działań przez niego organizowanych i firmowanych en bloc. Została tu zatem podjęta próba połączenia różnych aspektów wielokulturowości zarówno w sytuacji konfliktu, jak i dialogu, ilustrowanych przez podejmowane działania polityczne i prawne. Wśród obszarów badanych przez pracowników Zakładu znalazły się więc: różne formy konfliktów politycznych o genezie etnokulturowej oraz działań na rzecz ich uregulowania, zarówno oddolnych, jak i odgórnych, a następnie kroki w kierunku wzajemnej adaptacji zwaśnionych grup do nowych warunków. Co zrozumiałe, zagadnienia te podlegając usystematyzowaniu metodologicznemu są i będą odnoszone do konkretnych regionów, najpierw Europy, a w dalszej perspektywie także i poza nią. Niniejszy zbiór, przedkładany życzliwej uwadze Czytelników, spełnia podwójną funkcję. Jest odpowiedzią na pomysł pracowników Zakładu Polityki Etnokulturowej ISM UJ dotyczący wymiany doświadczeń naukowo-badawczych realizowanych w wielu krajowych ośrodkach akademickich. Równocześnie stanowi naturalną promocję Zakładu i Instytutu w polskim środowisku naukowym oraz zachętę do utrzymania nawiązanych więzi badawczych także w przyszłości. Zapraszamy do lektury! Wawrzyniec Konarski, Franciszek Czech, Jakub Kościółek

9 Artykuły Komunikacja i sztuka DOI: /Politeja _1.02 Sylwia Jaskuła Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży sylwia.jaskula@poczta.onet.pl Leszek Korporowicz Uniwersytet Jagielloński leszek.korporowicz@poczta.onet.pl Kultury narodowe w procesie wirtualizacji Abstract National cultures in the process of virtualization The pace of technological development and the associated development of new instruments of communication resulted in a number of consequences that are essential to the very concept of culture and its transformation. Today s world of virtualization and mediatization of cultures cannot be perceived as inert or static, but should be seen as a process; not as a rigid quasi -object, but as a continuous and endless stream of variable events. The processes occurring in it, or changes that vary in speed, intensity, rhythm and pace, are becoming the basis for the emergence of new forms of national culture including an unprecedented structure, roles, functions, or intensity. Starting from mobile identities, often created in isolation from one s own self and free from the usually strict control of the ego and superego, through mobile relations (relationships), and culminating with virtual forms of existence (participation) in the modern, national cultures. Słowa kluczowe: kultura narodowa, grupa etniczna, przestrzeń wirtualna, syntagma kulturowa Key-words: national culture, ethnicity, virtual space, virtualization of culture

10 8 Sylwia Jaskuła, Leszek Korporowicz Politeja 5(31/1)/2014 WSTĘP Wirtualność stała się znamieniem współczesności. Użyte przez Zygmunta Baumana określenie naszej epoki jako płynnej nowoczesności nabiera szczególnego znaczenia, jeśli wymiar płynności odniesiemy do przestrzeni wirtualnej. Ten nowy obszar wyznaczany tempem rozwoju technologii informacyjno -komunikacyjnej, naznaczony odcieleśnioną obecnością współczesnego człowieka, coraz częściej i szerzej winien być obejmowany refleksją w kontekście jego odmienności, a jednocześnie silnego wkomponowania w nowe rodzaje realności kultury współczesnej. Rozumienie samej przestrzeni wirtualnej oraz procesów w niej zachodzących wymaga wszakże równie innowacyjnego podejścia do jego natury pozbawionej aspektów fizyczności. Przestrzeń ta staje się kolejnym, piątym wymiarem 1 rzeczywistości, jaką odkrywa i jakiej doświadcza współczesny człowiek wraz z jej różnorodnymi aplikacjami w życiu indywidualnym i zbiorowym 2. Współcześnie jesteśmy świadkami coraz bardziej dynamicznego przenoszenia wielorakich komponentów ze świata realnego do nowego obszaru bytu człowieka. Sieć wirtualna jest coraz szerzej zagospodarowywana, w tempie, jakiego dotychczas w całej historii ludzkości nigdy nie udało się uzyskać. Prawdopodobnie ten właśnie impet przeobrażeń staje się główną przyczyną nienadążania rzeczywistości realnej za zmianami, ale i potrzebami człowieka w przestrzeni wirtualnej. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, iż nowo wygenerowany obszar jest zaniedbywany i nieczęsto obejmowany działaniami mającymi na celu wprowadzenie celowości, ładu i systematyczności. Z drugiej strony wiele różnych aspektów tej nowej rzeczywistości zachowuje swój niezwykle zmienny, niedookreślony i płynny charakter, trudno uchwytny w konceptualnej, metodycznej analizie. Trudności te z pewnością owocować będą już w najbliższej przyszłości wieloma innowacjami teoretycznymi, które wymuszać będzie sama rzeczywistość, zmuszając jednocześnie do napisania od nowa wielu słowników z dziedziny nauk społecznych i humanistycznych, które powstały w epoce klasycznego definiowania przestrzeni, komunikacji, kultury oraz równie klasycznie rozumianych grup społecznych, jak naród czy grupa etniczna. Współczesna przestrzeń, szczególnie wirtualna, która wymyka się opisowi w kategoriach fizycznej odległości jej nośników, staje się częścią dynamicznych i w istotny sposób odcieleśnionych procesów komunikacji. Metaforyka tej przestrzeni łamie potoczność jej rozumienia, nie da się bowiem ująć jej parametrycznie, posługując się wyłącznie kategoriami fizycznymi. W wirtualnej przestrzeni człowiek jest zawieszony pomiędzy tym, co realne, a tym, co wirtualne, ale co zaczyna stanowić nowy rodzaj realności o bardzo silnym wpływie na wiele obszarów jego najzupełniej realnego życia. Następuje tu reinterpretacja i swoiste rekodowanie funkcji i znaczenia sfery fizycz- 1 Przyjmując, iż dotychczas interpretowaliśmy świat w czterech wymiarach, z czego trzy wskazywały na szerokość, długość i głębokość, zaś czwarty rozszerzony przez Alberta Einsteina czas. 2 S. Jaskuła, Tożsamość a piąty wymiar w przestrzeni międzykulturowej, [w:] Tożsamość w wielokulturowym kontekście, red. L. Dyczewski, K. Jurek, Lublin 2013, Tożsamość Osób, Zbiorowości, Instytucji, 13.

11 KSIĘGARNIA AKADEMICKA Sp. z o.o. Adres: ul. św. Anny 6, Kraków, tel./fax (12) , tel. (12) w akademicka@ KRS: , NIP: