Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy.

Transkrypt

1 Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy. Barbara Woźniak Biblioteka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

2 Zagadnienia Społeczeństwo wiedzy i bibliografia dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych definicje, krótka charakterystyka Cel oraz funkcje bibliografii w społeczeństwie wiedzy Dynamika rozwoju spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza Wiarygodność, rzetelność, kompletnośći aktualnośćbibliografii osiągnięć naukowych Kryteria doboru materiału i szczegółowośćopisu dane bibliograficzne dostarczane użytkownikom Wnioski w kontekście rozwijającej się Polskiej Bibliografii Naukowej Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

3 Społeczeństwo wiedzy - definicje, krótka charakterystyka K. Denek: Społeczeństwo wiedzy jest kontynuacją społeczeństwa informacyjnego, jest nową formą społeczeństwa obywatelskiego. W społeczeństwie tym wiedza jest źródłem kapitału ludzkiego, przejawia cechy zasobu, nie przestaje być dobrem publicznym. L.W. Zacher: społeczeństwo wiedzy (rozważne, refleksyjne, mądre) organizuje się wokół wiedzy wiedza to informacja poukładana, powiązana, usystematyzowana, dająca się stosować do celów zarówno kognitywnych, jak i utylitarnych społeczeństwo oparte na wiedzy nie tylko jest wykształcone i stosuje wiedzę, ale generuje więcej wiedzy, dbając przy tym o właściwą strukturę jej zasobów; w procesie wychowania, socjalizacji i edukacji promuje postawy poznawcze oraz uczy wykorzystania wiedzy do celów praktycznych I. Socha: Społeczeństwo wiedzy wymaga od swoich obywateli zachowań komunikacyjnych i recepcji ciągłego samokształcenia, zarówno w zakresie technologii informacyjnych, jak i wiedzy dziedzinowej oraz umiejętności korzystania nie tyle z informacji, ile z całego systemu wiedzy oraz myślenia nie tylko faktograficznego, analitycznego, lecz w większym zakresie syntetyzującego, generalizującego, kreatywnego. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

4 Bibliografie dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych definicja Bibliografie dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych: należą do grupy bibliografii specjalnych są bibliografiami zespołów osobowych najczęściej sąto instytucjonalne wykazy podmiotowe, sporadycznie przedmiotowe Słodkowska E., Wilgat J., Bibliografia osobowa. [w:] Metodyka bibliograficzna. Poradnik dla autorów bibliografii specjalnych. Praca zbiorowa pod red. Heleny Hleb-Koszańskiej, Marii Dembowskiej i Henryka Sawoniaka, Warszawa, 1963, s Bibliografia zespołów osobowych spis rejestrujący prace zespołów osób będących członkami jednej instytucji lub organizacji, bądźosób tworzących określoną grupę społeczną. Dembowska M., Bibliografie osobowe, [w:] Metodyka bibliograficzna. Poradnik dla autorów bibliografii specjalnych. Praca zbiorowa pod red. Heleny Hleb-Koszańskiej, Marii Dembowskiej i Henryka Sawoniaka, Warszawa, 1963, s. 32. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

5 Cel i funkcje bibliografii w społeczeństwie wiedzy Dostarczanie wartościowej, to znaczy wiarygodnej, aktualnej i kompletnej informacji o publikacjach czy szerzej dorobku naukowym pracowników uczelni macierzystych w sposób uporządkowany. Gromadzenie, rejestrowanie i udostępnianie wiadomości na temat osiągnięć naukowych konkretnej instytucji. Funkcje: rejestracyjno-archiwizująca informacyjna statystyczna parametryczna promocyjna wspieranie: działalności naukowo-dydaktycznej uczelni, komunikacji naukowej Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

6 Dynamika rozwoju instytucjonalnych spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza Liczba instytucjonalnych bibliografii osobowych ( ) dominacja bibliografii szkół wyższych. Lata Liczba instytucjonalnych bibliografii zespołów osobowych Znajomski A., Bibliografie zespołów osobowych instytucji. Stan i potrzeby, [w:] Bibliografia. Teoria Praktyka Dydaktyka. Praca zbiorowa pod red. J. Woźniak-Kasperek i M. Ochmańskiego, Warszawa, 2009, s (Nauka Dydaktyka Praktyka ; 106). Badania M. Garczyńskiej opublikowane w 2006 r. na podstawie 53 ankiet w Bibliotekach Głównych opracowano 74% spisów 32% zainicjowano przed 1960 r. 25% w latach % w latach % w latach r. i po 1991 r. Garczyńska M., Bibliografie publikacji pracowników państwowych szkół wyższych w Polsce w świetle badań ankietowych, Przegląd Biblioteczny, 2006, R. 74, z. 1, s Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

7 Dynamika rozwoju instytucjonalnych spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza Forma wydawnicza: kartoteki bibliografie drukowane: książki, wydawnictwa ciągłe, fragmenty w publikacjach zwartych bibliografie elektroniczne: tabele, pliki PDF, hipertekstowe wykazy piśmiennictwa, bazy danych Przełom lat 80 i 90 XX wieku rozwój bibliografii w formie elektronicznej r. A. Bajor i A. E. Adamczyk analizując polskie bibliografie zespołów osobowych w Internecie podały wykaz 68 spisów, z czego 46 tworzyły Biblioteki (przede wszystkim Główne) uczelni wyższych, w pozostałych przypadkach jako instytucje sprawcze wymienione zostały uczelnie lub ich jednostki organizacyjne, oraz inne instytucje naukowe. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

8 Dynamika rozwoju instytucjonalnych spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza 2013 r. analiza bibliotecznych stron WWW (źródło EBIB) na 104 biblioteki szkół wyższych 76 opracowuje bibliografie dorobku naukowego występują bez względu na profil uczelni oraz wielkość i status tych szkół (publiczne czy prywatne) wyjątkami sąuczelnie teologiczne i seminariów duchownych oraz artystyczne - tylko 1 uczelnia artystyczna informuje o spisie Bibliografia Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

9 Dynamika rozwoju instytucjonalnych spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza Początkowo jednym z najpopularniejszych narzędzi do tworzenia bibliografii był pakiet ISIS, stopniowo zastępowany systemem Expertus firmy Splendor Systemy Informacyjne, poza tym wykorzystywany jest ALEPH firmy ALEPH Polska Sp. z o.o., PROMAX z interfejsem internetowym PROWEB, MAK, inne systemy komercyjne i bezpłatne oraz programy własne.

10 Dynamika rozwoju instytucjonalnych spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza Bibliografie dorobku naukowego: mają mniej lub bardziej rozbudowaną postać występują w formie: prostych spisów; baz powiązanych z katalogami, bibliotekami cyfrowymi, pełnymi tekstami, obiektami multimedialnymi; pełnią rolę platform informacyjnych (DONA Dorobek Naukowy Pracowników Politechniki Wrocławskiej) w większości przypadków są to odrębne bibliografie, czasami wchodzą w skład repozytoriów czy ogólnouczelnianych zintegrowanych systemów informacyjnych (zarządzania wiedzą ) np.: Baza Wiedzy Politechniki Warszawskiej, w której obok publikacji są też informacje o m.in.: doktoratach, pracach dyplomowych, projektach, konferencjach, i inne.

11 Dynamika rozwoju instytucjonalnych spisów bibliograficznych i ich forma wydawnicza Rozpowszechnianie dostępne lokalnie: na miejscu w Bibliotece (np.: w Czytelni) nieograniczony dostęp poprzez Internet, biblioteki cyfrowe. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

12 Wiarygodność, rzetelność, kompletność i aktualność bibliografii osiągnięć naukowych Biblioteki dopracowały poszczególne etapy tworzenia bibliografii: od gromadzenia materiałów, wprowadzania danych zgodnie z ustalonymi zasadami, po korektę i udostępnianie gotowych już spisów. Problemy spowodowane sąm.in.: trudnościami w gromadzeniu materiałów, niewystarczającąwspółpracąz pracownikami, brakiem aktów prawnych lub nieprzestrzeganiem ich; częstotliwościąi ciągłościąukazywania się bibliografii. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

13 Wiarygodność, rzetelność, kompletność i aktualność bibliografii osiągnięć naukowych Wewnętrzne regulacje prawne: uchwały, zarządzenia, pisma okólne władz uczelni, pisma dyrektorów bibliotek i osób zajmujących się opracowaniem spisów.

14 Wiarygodność, rzetelność, kompletność i aktualność bibliografii osiągnięć naukowych Sposoby gromadzenia materiałów: analiza rocznych sprawozdań z działalności naukowej i piśmienniczej pracowników, poszukiwania w katalogach, innych bibliografiach i bazach danych, przeglądanie stron WWW jednostek organizacyjnych uczelni, listy publikacji od pracowników Formularze zgłoszeniowe Samodzielne wprowadzanie danych do bazy przez pracowników

15 Wiarygodność, rzetelność, kompletność i aktualność bibliografii osiągnięć naukowych Opisy w bibliotecznych systemach bibliograficznych w większości przypadków: sporządzane są z autopsji na podstawie oryginału lub jego kopii podlegają korekcie są oznaczane (np.: graficznie) jeśli powstały wyłącznie na podstawie informacji od autorów Duża część baz dorobku naukowego zachowuje ciągłość i aktualizowana jest na bieżąco. Zdarzająsiębibliografie niekontynuowane oraz takie, przy których prace były zawieszone w określonych latach. Nieliczne bibliografie rejestrujące osiągnięcia naukowe pracowników macierzystych uczelni są kompletne. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

16 Kryteria doboru materiału i szczegółowość opisu dane bibliograficzne dostarczane użytkownikom Rejestrują twórczość osób związanych z uczelnią, przede wszystkim pracowników, często doktorantów i coraz częściej studentów. Twórczość - głównie piśmiennictwo; inne formy działalności. prace oryginalne napisane w całości przez danego autora, ale też przez niego przerobione, redagowane, tłumaczone, opatrzone przedmową oraz współautorskie dzieła o charakterze naukowym, często publikacje popularnonaukowe, przejawy działalności artystycznej czy literackiej prace licencjackie, magisterskie, doktorskie oraz rozprawy habilitacyjne (w wielu przypadkach jako odrębne spisy) dokumenty ogłoszone bez względu na ich język, miejsce wydania drukowane i elektroniczne spuścizna rękopiśmienna niepublikowane prace naukowe, badawczo-rozwojowe, ekspertyzy, projekty badawcze, itp.

17 Kryteria doboru materiału i szczegółowość opisu dane bibliograficzne dostarczane użytkownikom rodzaje publikacji: książki, artykuły, recenzje, sprawozdania, materiały konferencyjne, samoistne piśmienniczo fragmenty większych opracowań; abstrakty, opisy patentowe, wywiady, polemiki czy raporty, postery, katalogi wystaw, druki wydane w związku z wystawą, wzory użytkowe, filmy, nuty, komunikaty czy materiały szkoleniowe itp. informacje z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, ekonomicznych i prawnych; ścisłych i inżynierskich w tym chemicznych, fizycznych, matematycznych i technicznych; grupy nauk o życiu czyli nauk biologicznych, farmaceutycznych, medycznych, leśnych, kultury fizycznej, nauk o Ziemi, zdrowiu, rolniczych i weterynaryjnych; nauk o sztuce i twórczości artystycznej sztuk muzycznych, plastycznych, filmowych, teatralnych zakres tematyczny zgodny z profilem uczelni publikacje z 20 i 21 w. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

18 Kryteria doboru materiału i szczegółowość opisu dane bibliograficzne dostarczane użytkownikom Rekordy poza podstawowymi informacjami: opatrzone są hasłami przedmiotowymi czy słowami kluczowymi w j. polskim i j. angielskim streszczeniami i abstraktami są zintegrowane z bazami własnymi katalogiem bibliotecznym, biblioteką cyfrową zawierająpunktacjękbn lub ministerstwa właściwego do spraw nauki obecnie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Impact Factor informująo występowaniu na tzw. Liście Filadelfijskiej czy European Reference Index for the Humanities (ERIH) podlinkowane sądo pełnych tekstów dokumentów z komercyjnych baz danych lub dostępnych bezpłatnie w Internecie jako Open Access uzupełnione są o cytowania publikacji (z Web of Science, SCOPUS, Google Scholar)

19 Wnioski Biblioteki wraz z cennym źródłem jakim jest bibliografia, wnoszą długoletnią tradycję sporządzania spisów, dopracowane założenia metodyczne oraz bogaty zbiór informacji. Informacji: uporządkowanej i właściwie sklasyfikowanej zarówno po względem formalnym, jak i merytorycznym o dużym zasięgu chronologicznym (obejmującym piśmiennictwo 20 i 21 wieku) wielodziedzinowej wiarygodnej i rzetelnej (sporządzonej na podstawie autopsji, autoryzowanej) dostępnej w sposób nieograniczony, wolny (zwłaszcza opisy/rekordy, pełne teksty w bibliotekach cyfrowych czy Open Access) i pod wieloma postaciami (zarówno w wersji drukowanej, jak i elektronicznej) stale aktualizowanej Uwzględniając potrzeby użytkowników bibliografie są narzędziami wielozadaniowymi: dostarczają informację bibliograficzną wspomagają proces naukowo-dydaktyczny i komunikację naukową uzupełniają bieżącą bibliografię narodową i bibliografie dziedzinowe propagują wiedzę promują uczelnię dostarczają informacje do analiz bibliometrycznych oraz naukometrycznych spełniającoraz częściej funkcjęrepozytorium, gromadząc i udostępniając poza opisem bibliograficznym teksty dokumentów Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

20 Wnioski Instytucjonalny charakter bibliografii powoduje, że zróżnicowana jest wartość oraz szczegółowość informacji zgromadzonych, zarejestrowanych i rozpowszechnianych za ich pośrednictwem. W większości przypadków tworzone przez biblioteki spisy niestety są niekompletne, przez co nie mogą w pełnym stopniu obrazować osiągnięć rodzimej instytucji i szerzej polskiej nauki. Nie zrealizowano postulatów: zawiązania konsorcjum bibliotek zajmujących się dokumentacją dorobku; standaryzacji kryteriów i zasad obowiązujących przy kolejnych etapach tworzenia spisów bibliograficznych oraz przekształcenia odrębnych bibliografii w ogólnopolski zintegrowany system informacji z opracowanym jednolitym interfejsem wyszukiwawczym. Perspektywa rozwijającego się centralnego systemu Polskiej Bibliografii Naukowej i powstania bazy cytowań POL-index, powoduje że coraz częściej stawiane są pytania dotyczące przyszłości omawianych bibliografii. Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.

21 Dziękuję Barbara Woźniak Dokumentacja dorobku naukowego pracowników uczelni wyższych rola bibliotek w budowaniu społeczeństwa wiedzy, IV Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy, Wrocław czerwca 2013 r.