Badanie ortopedyczne kończyny miednicznej u psów. Przegląd i interpretacja badań 1

Transkrypt

1 interpretacja badań 1 Niezależnie od rozwoju zaawansowanych metod diagnostycznych, podstawę postępowania lekarsko-weterynaryjnego stanowi badanie kliniczne. Jest ono sztuką, którą doskonali się w czasie. Umiejętność oceny przyczyny kulawizny jest konieczna do postawienia właściwego rozpoznania, a następnie kwalifikacji pacjenta do zabiegów ortopedycznych. Pełne badanie wymaga oceny zarówno kończyny piersiowej, jak i miednicznej. W artykule skupiono się na kończynie miednicznej. Opisano większość testów ortopedycznych i czynności wykonywanych podczas badania.

2 interpretacja badań 2 Stojąc za psem, określamy, porównując obie kończyny jednocześnie, czy występują asymetria, zaniki mięśniowe.

3 interpretacja badań 3 Dokładne i skrupulatne badanie jest czasochłonne oraz wymaga zaangażowania ze strony właściciela, w szczególności podczas zbierania informacji w trakcie wywiadu. Znaczne ułatwienie może stanowić wcześniej przygotowany protokół badania. Na początku zaleca się zadawać pytania otwarte, a następnie zamknięte, bardziej szczegółowe. Kluczowe jest określenie czasu trwania i okoliczności pojawienia oraz zaostrzania się kulawizny, sposobu żywienia wraz z informacją o dodatkach żywieniowych, ewentualnie efektów wcześniejszego leczenia [1,2]. Ponadto istotna jest informacja o zachowaniu zwierzęcia (sposobu siedzenia, pozycji podczas odpoczynku). Pewne objawy mogą nasilać się po ćwiczeniach, intensywnym spacerze, inne pojawiać się po dłuższym odpoczynku. Niektóre zwierzęta z problemem dotyczącym więzadła krzyżowego doczaszkowego wykazują charakterystyczny sposób siedzenia (z jednym lub dwoma stawami kolanowymi wyprostowanymi) [3]. Jednakże wymaga to dalszej weryfikacji, gdyż odbiegający od normy sposób siedzenia, odpoczynku może również sugerować chorobę wielu innych stawów. Kolejnym etapem badania są oględziny. Możemy je podzielić na dwie części: obserwację w spoczynku w pozycji, jaką aktualnie zwierzę przyjmuje, oraz obserwację w ruchu [1]. W pierwszej części badanie rozpoczynamy od oglądania psa z boku [4], następnie stając za zwierzęciem, określamy, czy kończyny miedniczne są do siebie równoległe, każda anomalia powinna być odnotowana (m.in. szpotawość, koślawość) [1]. Jeśli pies leży bądź siedzi, starajmy się obserwować moment podnoszenia się, ponieważ często subtelna kulawizna może być zauważona właśnie w tej chwili. W ruchu zwierzę obserwowane jest od przodu, tyłu i boku podczas poruszania się po linii prostej w stępie, a następnie w kłusie. Uważna analiza kolejnych faz ruchu pozwoli na określenie, czy kulawizna pojawia się podczas unoszenia, czy obarczania kończyny, co świadczy odpowiednio o problemie umiejscowionym w proksymalnej bądź dystalnej części kończyny [2]. Rejestrowanie tego etapu na filmie, a następnie oglądanie go w zwolnionym tempie może znacznie ułatwić interpretację. Dla dokładniejszej oceny chodu używa się specjalnych urządzeń do analizy kinetycznej lub kinematycznej ruchu [5]. Podczas diagnostyki różnicowej patologicznego chodu należy brać po uwagę choroby neurologiczne. Istotne jest wstępne wykluczenie tej przyczyny kulawizny za pomocą kilku prób z protokołu badania neurologicznego. Szczególnie ważna jest ocena świadomej propriorecepcji, koordynacji, odruchów rdzeniowych oraz czucia bólu. Podczas badania należy szczególnie zwrócić uwagę na choroby odcinka lędźwiowo-krzyżowego. Badanie wykonuje się, układając kciuk i palec środkowy odpowiednio na lewym i prawym guzie biodrowym, następnie umieszcza się palec wskazujący pomiędzy wyrostkiem kolczystym siódmego kręgu

4 interpretacja badań 4 lędźwiowego a grzebieniem kości krzyżowej. Wywierając ucisk na to miejsce, oceniamy reakcje zwierzęcia [6]. Kolejnym punktem jest porównawcze badanie palpacyjne obu kończyn (chorej i zdrowej). Pozwala to ocenić indywidualne różnice w budowie i biomechanice poszczególnych odcinków kończyny. Niekiedy zmiany mogą wystąpić obustronnie. Badanie należy przeprowadzić od części najbardziej dystalnej do proksymalnej. Jeśli podczas badania określonego miejsca zwierzę wykazuje reakcję bólową to należy w tym miejscu powtórzyć czynność, która ją wywołała, w celu potwierdzenia umiejscowienia prawdopodobnego bólu [4]. Badanie palpacyjne można wykonać na dwa sposoby: na psie stojącym lub leżącym. Jeśli to możliwe, najpierw ocenia się psa stojącego, pozwoli to omacać szczegółowo kości długie oraz mięśnie jednocześnie obu kończyn. Ułatwi to ich porównanie oraz stwierdzenie ewentualnego obrzęku, nadmiaru płynu w stawie, podwyższonej ciepłoty danego miejsca, bądź asymetrii. Oszczędzanie chorej kończyny będzie powodować ubytek masy mięśniowej. Stosunkowo łatwe do zbadania nawet u zwierząt otyłych są: mięsień czworogłowy oraz półbłoniasty i półścięgnisty [4] oraz brzuchaty łydki. Od strony przyśrodkowej należy ocenić mięsień grzebieniasty (przykurcz, bolesność) oraz przyczep mięśnia biodrowo-lędźwiowego. Kontynuując badanie w pozycji stojącej, ocenia się swobodę ruchów biernych w poszczególnych stawach (każdy oddzielnie). Podczas badania danej okolicy ważne jest, by nie powodować przypadkowych ruchów innych części ciała. Może to prowadzić do niewłaściwych wniosków. Następnie powtarza się pewne czynności na psie znajdującym się w pozycji leżącej, jeśli pozwala na to zachowanie zwierzęcia, na początku wykonuje się je na zwierzęciu świadomym, a następnie spremedykowanym bądź znieczulonym. Poniżej zostały opisane dokładniej próby wykonywane dla poszczególnych okolic kończyny miednicznej.

5 interpretacja badań 5

6 interpretacja badań 6 Dokładane oglądanie skóry przestrzeni międzypalcowej, opuszek, pazurów w celu wykluczenia ran, zapalenia lub obecności ciała obcego. Okolica palców stopy Podczas badania należy zwrócić szczególną uwagę na skórę przestrzeni międzypalcowej, poszukując zmian wskazujących na zapalenie skóry lub ran. Następnie dokonać inspekcji opuszek. Rana bądź obecność ciała obcego może być przyczyną kulawizny. Oglądamy pazury i ich macierze. Następnie należy rozpocząć właściwe badanie ortopedyczne tej okolicy, zaczynając od oceny występowania obrzęku, zwiększonej ciepłoty tego miejsca. Omacać człony palcowe. Zgiąć i wyprostować stawy palcowe oraz wykonać test stabilizacji przyśrodkowej i bocznej w przeproście. Stawy palców stopy charakteryzują się dość dużym zakresem ruchu zginania i prostowania oraz ograniczonym ruchem przyśrodkowym i bocznym. Wymienione czynności można wykonywać także na psie w pozycji stojącej. Badaniu podlegają kolejno stawy: międzypaliczkowe oraz staw śródstopowo-paliczkowy każdego palca. Podczas badania stawu śródstopowo-paliczkowego omacuje się znajdujące się na podeszwowej stronie trzeszczki (szczególnie 2. i 7. trzeszczka u rasy rottweiler). Na koniec badania stopy omacywane są kości śródstopia, zaczynając od nasady dalszej do nasady bliższej (bolesność, obrzęk, rozrost tkanek miękkich), a także ścięgna mięśni zginaczy i prostowników [4, 7].

7 interpretacja badań 7 Pies z uszkodzonym ścięgnem piętowym wspólnym (Achillesa), z nienaruszonym ścięgnem mięśnia zginacza powierzchownego palców. Staw stępu Badanie rozpoczyna się od oglądania oraz palpacji danej okolicy wraz z miejscem przyczepu ścięgna piętowego wspólnego. Ze względu na złożoną budowę stawu stępowego, jakiekolwiek objawy mogą dotyczyć jednego lub kilku stawów: stępowo-podudziowego, międzystępowego bliższego, międzystępowego dalszego czy stępowo-śródstopowego [7]. W celu określenia występowania obrzęku lub wysięku należy zwrócić szczególną uwagę na następujące okolice: znajdujące się po bocznej stronie zagłębienia grzbietowo-boczne oraz podeszwowo-boczne (granicę między nimi stanowi część dalsza kości strzałkowej oraz więzadło poboczne boczne).

8 interpretacja badań 8 Podobnie po stronie przyśrodkowej, pomiędzy kostką przyśrodkową znajdują się odpowiednio grzbietowo-przyśrodkowe oraz podeszwowo-przyśrodkowe zagłębienia. Trudne w interpretacji może być badanie tej okolicy psów otyłych lub z bardzo długą sierścią [4]. Następnie omacujemy kostkę boczną i przyśrodkową. Torebka stawowa po stronie przyśrodkowej jest łatwiej wyczuwalna, tak więc nawet niewielkie zgrubienie, deformacja może być łatwo zauważona, szczególnie jeśli przyczynę stanowi osteochondroza stawu skokowego. Wówczas podczas manipulacji stawem bolesność obserwowana jest głównie w przeproście, a w zaawansowanym stanie niezależnie od ruchu [8]. Badanie stawu zaczyna się określeniem zakresu ruchu. W badaniu goniometrycznym wartość maksymalnego zgięcia wynosi 40-45, a wyprostu 165 (goniometr Saehana). Pewną trudność stanowi fakt, że stawu stępowego nie można zgiąć ani wyprostować bez jednoczesnego zgięcia lub wyprostowania stawu kolanowego (niewielki zakres ruchu bez angażowania stawu kolanowego jest możliwy). Prowadzić to może do niewłaściwego określenia miejsca trzeszczenia bądź krepitacji. Następnie ocenie podlegają więzadła poboczne [4]. Badanie stabilności bocznej i przyśrodkowej wykonujemy w zgięciu oraz wyproście. Pozwala to na ocenę więzadeł pobocznych krótkich (w zgięciu) oraz więzadeł pobocznych długich (w wyproście). W zgięciu staw może charakteryzować się niewielką niestabilnością boczno-przyśrodkową w porównaniu do stawu podczas wyprostu. Ścięgno piętowe wspólne (Achillesa) ma za zadanie utrzymać w wyproście staw stępowy. Na budowę tego ścięgna składa się ścięgno mięśnia brzuchatego łydki, pasma piętowe mięśni: smukłego, półścięgnistego, dwugłowego uda oraz ścięgna mięśnia zginacza palców powierzchownego [9]. Przy całkowitym przerwaniu ścięgna Achillesa staw stępowy jest zgięty (typ I wg Meutstege a) oraz można nim manipulować niezależnie od stawu kolanowego, co fizjologicznie jest niemożliwe. Jeśli z całego kompleksu nienaruszone pozostanie tylko ścięgno mięśnia zginacza powierzchownego palców, zwierzę obarcza kończynę, której człony palcowe są silnie zgięte w stawach (typ IIc wg Meutstege a) [10-12]. Zazwyczaj uszkodzeniu towarzyszy wyraźny obrzęk lub deformacja, najczęściej w miejscu przyczepu ścięgna. Podudzie Dostępna do badania palpacyjnego jest głównie doczaszkowa i przyśrodkowa powierzchnia kości piszczelowej, w jeszcze bardziej ograniczonym zakresie dostępna jest kość strzałkowa. Łatwym do badania mięśniem posiadającym dwa brzuśce jest brzuchaty łydki. Palpacja całego mięśnia powinna kończyć się badaniem ścięgna piętowego wspólnego, jeśli nie

9 interpretacja badań 9 wykonano tego wcześniej [4]. Test kompresji piszczeli. Test szufladowy wykonujemy na stawie kolanowym będącym w różnym kącie zgięcia. Staw kolanowy Choroby stawu kolanowego są najczęstszą przyczyną kulawizny kończyny miednicznej u psów [13]. Podczas badania dokonujemy palpacji rzepki wraz z jej więzadłem, a także guzowatości kości piszczelowej, głowy kości strzałkowej oraz kłykci bocznego i przyśrodkowego. Na koniec

10 interpretacja badań 10 należy zbadać trzeszczki mięśnia brzuchatego łydki (boczną i przyśrodkową), które znajdują się w obrębie przyczepu tego mięśnia. Mając na uwadze informacje uzyskane podczas wywiadu oraz badania w ruchu, należy omacać zagłębienia po obu stronach więzadła prostego rzepki. W tym miejscu najłatwiej rozpoznać występujący obrzęk lub nadmiar mazi stawowej [4]. W przypadku przewlekłego przerwania więzadła krzyżowego doczaszkowego po przyśrodkowej stronie stawu kolanowego możliwe jest wymacanie zgrubienia, tj. przyśrodkowej przypory, która jest skupiskiem tkanki włóknistej na linii końca bliższego kości piszczelowej i kłykcia przyśrodkowego kości udowej [7]. Zmniejsza ona niestabilność stawu, ale nie eliminuje jej całkowicie (3). Zakres zginania i prostowania stawu podlega ocenie w następnym etapie. Ruch powinien być płynny, nieskrępowany. Jeśli podczas ruchu słychać klikanie lub występuje krepitacja należy starać się ją umiejscowić (staw udowo-piszczelowy czy staw udowo-rzepkowy). Fizjologiczne wartości kątów wynoszą dla maksymalnego zgięcia stawu kolanowego 40-42, zaś wyprostu [4], zaś kąt rotacji zewnętrznej i wewnętrznej nie jest większy niż 5-6. Notuje się zwiększoną rotację wewnętrzną oraz reakcję bólową podczas maksymalnego prostowania stawu kolanowego przy częściowym przerwaniu więzadła krzyżowego przedniego [2, 14, 15]. Rzepka jest często przyczyną patologii ruchu. Przemieszcza się ona podczas zginania i prostowania stawu kolanowego w rowku bloczkowym [4]. Ocenę poprawności funkcjonowania należy rozpocząć na kończynie wyprostowanej w stawie kolanowym, następnie podczas stopniowego zginania obserwuje się ruch rzepki. Przemieszczenie na stronę boczną bądź przyśrodkową w zgięciu pozwala na postawienie wstępnego rozpoznania [7]. Jeśli podczas tego ruchu rzepka zachowuje swój tor, należy sprowokować zwichnięcie, przykładając niewielką siłę skierowaną najpierw w kierunku bocznym, a następnie przyśrodkowym. Opisane manewry należy wykonać na kończynie zgiętej w stawie kolanowym. Dodatkowo podczas określania stabilności rzepki należy rotować podudzie na zewnątrz (zwichnięcie na boczną stronę), a następnie do wewnątrz (przyśrodkowe zwichnięcie), jednocześnie próbując zepchnąć rzepkę odpowiednio na stronę boczną i przyśrodkową [4, 11]. Pozwala to na zebranie informacji w celu klasyfikacji stopnia zwichnięć rzepki wg Singletona (I-IV) [11, 16]. Następnie ocenia się ruchomość boczno-przyśrodkową w wyproście. Nieuszkodzone więzadła poboczne sprawiają, że ruch w tej płaszczyźnie nie występuje. Ponadto w przypadku bocznej niestabilności możliwe jest zgięcie stawu kolanowego podczas jednoczesnej rotacji kości piszczelowej do wewnątrz [7]. Ostatnim punktem podczas badania tej okolicy jest ocena stabilności doczaszkowo-

11 interpretacja badań 11 doogonowej stawu kolanowego za pomocą testów: szufladowego doczaszkowego (przedniego) i doogonowego (tylnego) oraz testu kompresji piszczeli. Pozwala to na pośrednią ocenę uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego, jak również więzadła krzyżowego tylnego [3]. Skrzyżowane więzadła ograniczają stopień szpotawo-koślawości stawu kolanowego [7]. W większości przypadków wymaga ponownego badania w sedacji bądź znieczuleniu ogólnym, gdyż napinanie mięśni pod wpływem stresu lub bólu może prowadzić u niedoświadczonego badającego do fałszywie ujemnego wyniku [4]. U zwierzęcia ze zwichniętą rzepką należy przed testem dokonać jej repozycji. Test szufladowy doczaszkowy (przedni) pozwala określić doczaszkowy ruch piszczeli w stosunku do kości udowej, co charakteryzuje uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego. Czułość tego testu wynosi 60 69% u psów świadomych oraz 92% u zwierząt wcześniej znieczulonych [17, 18]. Specyficzność określono odpowiednio na poziomie 82% i 88% [17]. Test wykonujemy, stojąc za psem leżącym na boku lewym bądź prawym, w zależności od tego, czy jest badana prawa, czy lewa kończyna. Badający umieszcza palec wskazujący oraz kciuk jednej dłoni (stabilizująca kość udową) odpowiednio na rzepce oraz trzeszczce bocznej mięśnia brzuchatego łydki, zaś drugą ręką z palcami umieszczonymi na guzowatości kości piszczelowej (wskazujący) oraz głowie kości strzałkowej (kciuk) stara się wypchnąć kość piszczelową w kierunku doczaszkowym. Badanie wykonujemy na kończynie prawie wyprostowanej, w położeniu fizjologicznym i w zgięciu. Odpowiednie uchwycenie kończyny jest bardzo istotne, aby wywołany przez nas ruch skóry lub tkanek miękkich nie był traktowany jako pozytywny wynik testu. Niewłaściwie wykonany test szufladowy, tj. przypadkowe rotowanie podudzia do wewnątrz podczas ruchu doczaszkowo doogonowego, stwarza błędne wrażenie niestabilności [4]. U młodych niedojrzałych somatycznie zwierząt niewielki ruch szufladowy uzyskany podczas badania nie musi świadczyć o uszkodzeniu W tym przypadku można określić wyraźnie wyczuwalny punkt graniczny doczaszkowej fazy ruchu [7, 14] Oprócz całkowitego przerwania więzadła krzyżowego doczaszkowego może dojść do jego częściowego uszkodzenia. Niektóre źródła podają, że stanowi to 38 47% wszystkich uszkodzeń dotyczących stawu kolanowego [18]. Miejsce uszkodzenia wpływa na to, czy w pewnym kącie zgięcia stawu kolanowego wystąpi ruch szufladowy, co związane jest z jego budową. Więzadło krzyżowe można podzielić na część doczaszkowo-przyśrodkową oraz część doogonowo-boczną. Pęknięcie w części doogonowo-bocznej przy nienaruszonej części doczaszkowo-przyśrodkowej sprawi, że ruch ten nie będzie występował, niezależnie od stopnia zgięcia. Uszkodzenie zaś wyłącznie części doczaszkowo-przyśrodkowej charakteryzować się będzie ruchem szufladowym podczas badania stawu kolanowego w zgięciu [7].

12 interpretacja badań 12 Podobne badanie wykonywane jest podczas testu kompresji piszczeli, który najczęściej przeprowadza się na psie w pozycji stojącej przed znieczuleniem, ale można również wykonać je na psie w bocznym ułożeniu. Określono, że czułość tego badania wykonywanego na psie znieczulonym wynosi 92%, a na psie świadomym 64% (specyficzność 82% dla obu sytuacji) [18]. Jest on szczególnie polecany w przypadku dużych, umięśnionych zwierząt, u których test szufladowy jest trudny do wykonania. Badanie wykonuje się, umieszczając palec wskazujący na guzowatości kości piszczelowej, kciuk tej samej dłoni zaś na trzeszczce mięśnia brzuchatego łydki. Drugą dłonią chwyta się dalszą część kończyny oraz zgina się staw skokowy. Podczas testu dochodzi do napięcia mięśnia brzuchatego łydki, który powoduje powstanie siły wypychającej doczaszkowo kość piszczelową w stosunku do kości udowej [15]. Wyczuwalny ruch doczaszkowy guzowatości kości piszczelowej świadczy o dodatnim wyniku próby. Might i wsp. stwierdzili, że w przypadku częściowego uszkodzenia więzadła krzyżowego doczaszkowego łatwiej określić niestabilność za pomocą testu szufladowego przedniego niż kompresji piszczeli [18]. Przerwaniu więzadła krzyżowego doczaszkowego stosunkowo często towarzyszy uszkodzenie łąkotki. Określono, że od 10% do 70% przypadków uszkodzenia łąkotki przyśrodkowej jest z nim związane [19]. Niekiedy podczas ruchu prostowania i zginania stawu kolanowego można usłyszeć lub wyczuć klikanie, co może świadczyć o pęknięciu łąkotki. Brak klikania nie oznacza, że łąkotka jest nieuszkodzona [19]. Pomocne może być wykonanie testu McMurraya, powszechnie używanego w medycynie ludzkiej mimo dość niskiej czułości (41,9-59%, specyficzność 76,7 91,0%). Podobne wyniki uzyskali Neal i wsp., badając 56 psów, ponadto wykazując wyższą czułość tego badania, gdy jest wykonywane po znieczuleniu [19]. Badany staw kolanowy znajduje się w maksymalnym zgięciu, badający chwyta kończynę jedną ręką w okolicy śródstopia, następnie prostując staw kolanowy, rotuje się do wewnątrz i na zewnątrz podudzie. Podczas całego manewru druga ręka badającego znajduje się na stawie kolanowym. Wynik testu jest pozytywny, jeśli podczas rotowania kończyny do wewnątrz wyczuwalne jest kliknięcie bądź tkliwość w bocznej części stawu, zaś podczas rotacji na zewnątrz, w przyśrodkowej [15, 19]. Określono również paradoksalny test McMurraya gdy wynik jest dokładnie odwrotny [20]

13 interpretacja badań 13 Próba Ortolaniego wykonywana na psie leżącym na grzbiecie (A) oraz ułożeniu bocznym (B). Udo Dostępne do badania struktury kostne tej okolicy to: krętarz większy, kłykcie kości udowej. U zwierząt otyłych punkty te mogą być trudnej dostępne [5]. Staw biodrowy charakteryzuje się bardzo szerokim zakresem ruchu. Pozwala na zginanie, prostowanie, przywodzenie i odwodzenie, a także rotację do wewnątrz i na zewnątrz. Wartości maksymalne kątów wynoszą: w zgięciu to 50, wyproście [21]. Zaś zakres ruchu: podczas odwodzenia wynosi 70-80, przywodzenia 30-40, rotacji do wewnątrz 50-60, rotacji na zewnątrz [4, 22, 23]. Zwłóknienie torebki stawowej, osteofity, podwichnięcie bądź stałe zwichnięcie mogą zaburzać płynność i zakres podczas wykonywania ruchów biernych bądź charakteryzować się krepitacją i bólem [1, 22, 24, 25].

14 interpretacja badań 14 Zwierzęta z chorobą zwyrodnieniową stawów biodrowych częściej reagują bólowo podczas ich prostowania i odwodzenia niż zginania. Ocena występowania obrzęku, wysięku w stawie biodrowym jest trudna. Należy zauważyć, że podczas prostowania stawu biodrowego dochodzi jednocześnie do prostowania stawu kolanowego, a to z kolei powoduje prostowanie stawu skokowego (zwiększany jest nacisk rzepki na rowek bloczkowy). Dlatego ważne jest wykluczenie wcześniej przyczyn bólu poniżej i powyżej stawu biodrowego (odcinek lędźwiowo-krzyżowy). U młodych zwierząt w tej okolicy wykonuje się próby mające ocenić luźności w stawie biodrowym (Ortolaniego, Barlowa, Bardensa) (22, 25, 26). Test Barlowa i Ortolaniego wykonywany jest na zwierzęciu w premedykacji, bądź w znieczuleniu ogólnym w pozycji bocznej (każdy staw oddzielnie) lub na grzbiecie (oba stawy jednocześnie) w zależności od preferencji badającego. Test Bardensa zaś przeprowadza się na zwierzęciu leżącym na boku podczas znieczulenia, ponieważ jest to badanie stosunkowo bolesne [1, 27,28,29]. Próba Ortolaniego charakteryzuje się niską czułością u szczeniąt w wieku około 8 tygodnia życia [30, 31], najwyższą zaś u psów starszych niż 4 miesiące, co wiąże się między innymi z czasem kostnienia panewki [27]. U zwierzęcia znajdującego się na boku z ocenianym stawem na górze, badający jedną dłonią chwyta kończynę w okolicy zgiętego stawu kolanowego (90 ). Na początku manewru znajduje się ona równolegle do stołu, następnie wywiera się nacisk na kość udową w kierunku stawu biodrowego. Drugą ręką w tym czasie przytrzymuje się miednicę od strony grzbietowej (kciuk znajduje się w pobliżu krętarza większego). W ostatnim punkcie odwodzi się kończynę, pamiętając o nacisku. Kliknięcie bądź wrażenie powrotu głowy kości udowej do panewki oznacza wynik pozytywny. Kąt, przy którym doszło do powrotu, nazywamy kątem repozycji/redukcji (AR) [1, 4, 7, 11]. U szczeniąt kliknięcie może nie występować, odnotować można jedynie wrażenie gładkiego przesunięcia, ślizgnięcia, ze względu na zaokrąglenie normalnie ostro zakończonego rąbka panewki lub niepełnym jego skostnieniu [27]. Hipoplazja rąbka grzbietowego przedniego sprawia, że łatwiej uzyskać dodatni wynik próby Ortolaniego, badając staw wyprostowany (bardziej lub mniej), zaś niedokształcenie rąbka grzbietowego tylnego na kończynie zgiętej w stawie biodrowym [1]. Objaw Barlowa określa nadwichnięcie głowy kości udowej podczas odwodzenia. Tym razem określa się kąt nadwichnięcia (AS). Pozytywny wynik próby świadczy o spłyceniu panewki lub hipoplazji rąbka grzbietowego [2]. Wartości AR i AS mają istotne znaczenie podczas planowania potrójnej osteotomii miednicy, czy symfyziodezy [22, 32, 33]. Próba Bardensa rekomendowana jest do oceny stawów u 6-8-tygodniowych psów [30].

15 interpretacja badań 15 Pozwala na subiektywną ocenę stopnia wysunięcia głowy kości udowej z panewki pod wpływem siły w kierunku bocznym. Zwierzę układa się na przeciwległym boku w stosunku do badanej kończyny. Palce jednej dłoni znajdują się w następującym położeniu: kciuk na guzie kulszowym, palec wskazujący na krętarzu większym, palec środkowy na guzie biodrowym. Druga dłoń chwyta udo od strony przyśrodkowej, próbując wypchnąć je ze stawu. Należy unikać jednoczesnego odwodzenia badanej kończyny. Boczne przemieszczenie krętarz większego o 1-2 mm jest prawidłowe, zaś 5-6 mm świadczy o luźności stawu [1, 11]. Interpretacja tego badania jest dość trudna, subiektywna, wymaga doświadczenia, a wyniki charakteryzują się niską powtarzalnością [31]. Przemieszczenie doczaszkowo-dogrzbietowe głowy kości udowej stanowi 73-90% wszystkich przypadków zwichnięć stawów biodrowych [34]. W przypadku jego podejrzenia należy zidentyfikować punkty kostne (krętarz większy, guz biodrowy, guz kulszowy), które fizjologicznie wyznaczają trójkąt. Zmiana wzajemnego stosunku może świadczyć o zwichnięciu lub złamaniu miednicy [4]. Ponadto dość łatwym badaniem jest porównanie długości obu kończyn miednicznych. Względne skrócenie kończyny może świadczyć o zwichnięciu doczaszkowo-dogrzbietowym. Innym pomocnym badaniem jest test kciukowy, który pozwala ocenić ucisk krętarza większego na kciuk (bądź jego wypchnięcie) umieszczony między nim a guzem kulszowym podczas rotowania na zewnątrz kończyny. Zmniejszony nacisk, brak przemieszczenia palca będą wskazywać na zwichnięcie [11]. Diagnostyka patologii układu ruchu stanowi poważne wyzwanie szczególnie, gdy objawy są subtelne lub zlokalizowane w wielu obszarach. Zebranie i przeanalizowanie wszelkich uzyskanych podczas badania informacji pozwoli z pewnym prawdopodobieństwem ustalić przyczynę patologii chodu bądź uściślić obszar, który będzie podlegał dalszym badaniom dodatkowym. Piśmiennictwo: Janicki A.M.: Pies. Dysplazja stawów biodrowych. Prawo złotej proporcji i tetralogia panewkiwartości diagnostyczne i prognostyczne. Galaktyka, Łódź, Koch D.: Badanie ortopedyczne krok po kroku. Magazyn Weterynaryjny, 2011, 167, Muir P.: Advances in the canine cranial cruciate ligmament, 1st ed., Wiley-Blackwell, Iowa, Gareth A.: Orthopedic examination of the dog 2. Pelvic limb. In Practice, 2011, 33,

16 interpretacja badań 16 Millis D.L., Levine D., Taylor R.A.: Rehabilitacja psów, wyd. 1, Elsevier Urban and Partner Wrocław, Jeffrey N.: Neurological examination of dogs 1. Techniques. In Practice, 2001, 23, Fossum T.W.: Chirurgia małych zwierząt. Tom 3, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, Denny H.R., Butterworth S.J.: A guide to canine and feline orthopedic surgery, 4th ed. Blackwell Science, Oxford, Spinella G. i wsp.: Surgical repair of Achilles tendon rupture in dogs: a review of the literature, a case report and new perspectives. Veterinarni Medicina, 55, 2010, 55, Corr S.A. i wsp.: Retrospective study of Achilles mechanizm disruption in 45 dogs. Veterinary Record, 2010, 167, Adamiak Z.: Ortopedia i traumatologia stawów kończyn i układu ścięgnowo-mięśniowego psów i kotów. Galaktyka, Łódź, Meutstege F.J.: The classification of canine Achille s tendon lesions. Veterinary and Comparative Orthopaedics and Traumatology, 1993, 6, Johnson J.A., Austin C., Breur G.J.: Incidence of canine appendicular musculoskeletal disorders in 16 veterinary teaching hospitals from 1980 through Veterinary and Comparative Orthopaedics and Traumatology, 1994, 7, Tobias K., Johnston S.: Veterinary Surgery: Small Animal, Elsevier/Saunders, St. Louis, Canapp S.O.: The canine stifle. Clinical Techniques in Small Animal Practice, 2007, 22, Gibbons S.E. i wsp.: Patellar luxation in 70 large breed dogs. Journal of Small Animal Practice, 2006, 47, 3 9. Carobbi B., Ness M.G: Preliminary study evaluating tests used to diagnose canine cranial cruciate ligament failure. Journal of Small Animal Practice, 2009, 50, Might K.R. i wsp.: Evaluation of the drawer test and the tibial compression test for differentiating between cranial and caudal stifle subluxation associated with cruciate ligament instability. Veterinary Surgery, 2013, 42,

17 interpretacja badań 17 Neal B.A. i wsp.: Evaluation of meniscal click for detecting meniscal tears in stifles with cranial cruciate ligament disease. Veterinary Surgery, 2015, 44, Kim S.J. i wsp.: The paradoxical McMurray test for the detection of meniscal tears: an arthroscopic study of mechanisms, types, and accuracy. The Journal of Bone and Joint Surgery, 2012, 94, Jaegger G., Marcellin-Little D.J., Levine D.: Reliability of goniometry in Labrador Retrievers. American Journal of Veterinary Research, 2002, 63, Ginja M.M.D. i wsp.: Diagnosis, genetic control and preventive management of canine hip dysplasia: a review. The Veterinary Journal, 2010, 184, Newton C.D., Nunamaker D.M.: Textbook of Small Animal Orthopaedics. J.B. Lippincott Company, Philadelphia, Farrell M. i wsp.: Retrospective evaluation of the long-term outcome of non-surgical management of 74 dogs with clinical hip dysplasia. Veterinary Record, 2007, 160, Fry T.R., Clark D.M.: Canine hip dysplasia: clinical signs and physical diagnosis. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice, 1992, 22, Chalman J.A., Butler H.C.: Coxofemoral joint laxity and the Ortolani sign. Journal of the American Animal Hospital Association, 1985, 21, Morgan J.P., Wind A., Davidson A.P.: Hereditary bone and joint diseases in the dog. Shlütersche, Hannover, Vezzoni A.: Early diagnosis of canine hip dysplasia (CHD), Proceeding of the 4th European FECAVA SCIVAC Congress, Bologna, Italy, June Bojrab M.J., Ellison G.W., Slocum B.: Current techniques in small animal surgery, 4th ed., Williams and Wilkins, Baltimore, Ginja M.M.D. i wsp.: Diagnosis, genetic control and preventive management of canine hip dysplasia: a review. Veterinary Journal, 2010, 184, Adams W.M. i wsp.: Comparison of two palpation, four radiographic and three ultrasound methods for early detection of mild to moderate canine hip dysplasia. Veterinary Radiology and Ultrasound, 2000, 41,

18 interpretacja badań 18 Vezzoni A. i wsp.: Comparison of conservative management and juvenile pubic symphysiodesis in the early treatment of canine hip dysplasia. Veterinary and Comparative Orthopaedics and Traumatology, 2008, 21, Vezzoni A., i wsp.: The early diagnosis of canine hip dysplasia. European Journal of Companion Animal Practice, 2005, 15, Harasen G.: Coxofemoral luxations part 1: diagnosis and closed reduction. The Canadian Veterinary Journal, 2005, 46, Autorzy: lek. wet. Adam Przeworski, lek. wet. Joanna Głodek Katedra Chirurgii i Rentgenologii z Kliniką, Medycyna Weterynaryjna, Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie Zdjęcia: Z archiwum autora Streszczenie: Celem artykułu było przedstawienie najczęściej używanych testów i czynności wykonywanych podczas badania ortopedycznego. Badanie najczęściej wykonuje się zgodnie z protokołem, co pozwala na określenie dokładnej przyczyny występowania kulawizny oraz zapobiega wszelkim przeoczeniom. Słowa kluczowe: kulawizna, pies, kończyna miedniczna, badanie ortopedyczne.

19 interpretacja badań 19 Promowane zwichania się rzepki Rapid Luxation nowa jakość w zabiegu stabilizacji nawykowego Psychologia zwierząt cz. X. Uczenie się i zrozumienie obserwacje własne Przegląd przypadków anaplazmozy granulocytarnej u psów Pyłki roślin jako alergeny w atopowym zapaleniu skóry u psów

20 interpretacja badań 20 Techniki opatrywania i unieruchamiania urazów u małych zwierząt opatrunek Velpeau