PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO

Transkrypt

1 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Załącznik nr 1. do uchwały Nr XL VIII/522/02 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002 r. 1, ust.1, pkt.1, lit.: a, b, c, d PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Rzeszów, kwiecień 2002 r.

2 DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Rzeszów, dnia 17 października 2002r. Nr 64 TREŚĆ: Poz.: UCHWAŁA SEJMIKU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO: Nr XLVIII/522/02 z dnia 30 sierpnia 2002r. w sprawie uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Podkarpackiego Dzienniki Urzędowy Województwa Podkarpackiego Poz UCHWAŁA Nr XLVIII/522/02 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO z dnia 30 sierpnia 2002r. w sprawie uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Podkarpackiego Na podstawie art. 18 pkt. 3 ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz 1590 z późn. zm.) oraz art. 54b ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1999r. Nr 15, poz. 139 z późn. zm.) Sejmik Województwa Podkarpackiego uchwala, co następuje: 1 1. Uchwala się plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Podkarpackiego składający się z: 1) części tekstowej, obejmującej: a) Uwarunkowania polityki przestrzennej, b) Kierunki polityki przestrzennej, c) Wnioski do koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, d) Proponowane zadania i działania z zakresu gospodarki przestrzennej, których realizacja jest niezbędna dla osiągnięcia założonych w planie celów. 2) części graficznej, obejmującej: a) Uwarunkowania rozwoju przestrzennego. Synteza rysunek w skali 1: , b) Kierunki polityki przestrzennej mapa w skali 1: , c) Kierunki polityki przestrzennej. Synteza rysunek w skali 1: Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Podkarpackiego stanowi załącznik do niniejszej uchwały. 2 Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Podkarpackiego. 3 Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Podkarpackiego. 4 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU Zdzisław Banat

3 SPIS TREŚCI 1 1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawa prawna i zakres merytoryczny planu I. CZĘŚĆ TEKSTOWA PLANU Procedura opracowania planu Fazy opracowania projektu Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych 1.3. Struktura planu 1.4. Baza poznawcza, stan wiedzy o zagospodarowaniu przestrzennym województwa Ogólna charakterystyka materiałów i opracowań stanowiączch bazę poznawczą do planu Uwagi i wnioski wynikające ze stanu wiedzy o zagospodarowaniu województwa 1.5. Autorzy opracowania projektu planu 2. UWARUNKOWANIA POLITYKI PRZESTRZENNEJ 2.1. Uwarunkowania zewnętrzne Powiązania i problemy wspólne z województwami sąsiednimi Wpływ procesów integracji europejskiej na województwo Wymogi współpracy transgranicznej Miejsce województwa w koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju 2.2. Uwarunkowania wewnętrzne Ogólna charakterystyka stanu zagospodarowania przestrzennego województwa Struktura funkcjonalno-przestrzenna rozwoju województwa Funkcje aglomeracji rzeszowskiej i miasta Rzeszowa w województwie podkarpackim Funkcje niektórych innych miast położonych na terenie województwa Szanse rozwojowe Obszary problemowe Scenariusze rozwoju regionu podkarparpackiego wynikające z hipotezy spolaryzowanego i zrównoważonego rozwoju Optymistyczna wizja rozwoju regionu podkarpackiego Priorytety w dziedzinie gospodarki przestrzennej wynikające ze Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego Charakterystyka wniosków do planu dotyczących zadań o charakterze ponadlokalnym zgłoszonych przez organy rządowe, samorządowe oraz instytucje wyspecjalizowane 2.3. Synteza uwarunkowań według metody SWOT 3. KIERUNKI POLITYKI PRZESTRZENNEJ 3.1 Źródła polityki przestrzennej 3.2. Cele, zasady i narzędzia polityki przestrzennej Cele polityki przestrzennej Zasady zagospodarowania przestrzennego Narzędzia polityki przestrzennej 3.3. Ogólna charakterystyka działań i zadań 3.4. Kryteria wyboru działań i zadań z zakresu gospodarki przestrzennej, których realizacja niezbędna dla osiągnięcia założonych w planie celów, leży w kompetencji rządu lub samorządu województwa

4 Kryteria ogólne Kryteria specyficzne Ustalenia planu w zakresie zagospodarowania przestrzennego województwa Ustalenia w zakresie organizacji struktury przestrzennej województwa Ustalenia w zakresie kierunków zagospodarowania przestrzennego, ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów środoiska i dziedzictwa kulturowego Infrastruktura społeczno gospodarcza Infrastruktura techniczna Opracowania studialne i planistyczne z zakresu planowania przestrzennego służące realizacji ustaleń planu województwa. 4. WNIOSKI DO POLITYKI PRZESTRZENNEJ ZAGOSPODAROWANIA KRAJU 5. ZADANIA I DZIAŁANIA Z ZAKRESU GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ, KTÓ- RYCH REALIZACJA NIEZBĘDNA JEST DLA OSIĄGNIĘCIA ZAŁOŻONYCH W PLANIE CELÓW Wykaz zadań i działań w ujęciu przedmiotowym Wykaz zadań i działań w ujęciu podmiotowym. 6. BIBLIOGRAFIA WEDŁUG DZIEDZIN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZEN- NEGO. II. CZĘŚĆ GRAFICZNA. 1. Uwarunkowania rozwoju przestrzennego. Synteza mapa w skali 1: Kierunki polityki przestrzennej. Synteza mapa w skali 1: Kierunki polityki przestrzennej. Plansza podstawowa mapa w skali 1: ANEKS DO PROJEKTU PLANU 1. Wykaz materiałów planistycznych, 2. Wykaz dokumentacji procesów planistycznych, 3. Wykaz źródeł.

5 3 1. WPROWADZENIE 1.1. PODSTAWA PRAWNA I ZAKRES MERYTO- RYCZNY PLANU. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego jest podstawowym narzędziem prowadzenia przez władze samorządowe województwa polityki regionalnej, w tym kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego, co wynika z art. 18 ust. 3 ustawy o samorządzie wojewódzkim z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 91 poz. 576 z późniejszymi zmianami)oraz art. 4 ust. 2 i art. 54 b ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz. U. Nr 15 z 1999 r. poz. 139). Obok funkcji stanowiących spełnia on przede wszystkim funkcje informacyjne, scalające, promocyjne (marketing urbanistyczny), ofertowo - negocjacyjne pobudzające i porządkujące. Zgodnie z postanowieniami art. 54b ust.2 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, plan określa zasady organizacji struktury przestrzennej województwa, w tym podstawowe elementy sieci osadniczej, rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej, wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury, ochrony przeciwpowodziowej, obszary strategiczne dla zagospodarowania przestrzennego, w tym pasma koncentracji rozwoju oraz obszary dla realizacji programów rządowych i wojewódzkich. Wobec braku rejestrów zadań rządowych oraz samorządu województwa służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych, o których mowa w art. 54b ust. 3 i 4 przedmiotowej ustawy, w planie zaprezentowano propozycje działań i zadań z zakresu gospodarki przestrzennej, których realizacja niezbędna dla osiągnięcia założonych w planie celów, leży w kompetencji rządu lub samorządu województwa, skonsultowane z zainteresowanymi jednostkami samorządowymi oraz organami administracji specjalnej i wyspecjalizowanymi jednostkami gospodarczymi. Zapisy w planie dotyczące poszczególnych dziedzin gospodarki przestrzennej uwzględniają przepisy ustawowe i resortowe dotyczące funkcjonowania tych dziedzin, w tym między innymi: l) ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r., 2) ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r., 3) ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. (z póżniejszymi zmianami), 4) ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 r., 5) ustawa o oczronie dóbr kultury z 13 lutego r. (z późniejszymi zmianami),

6 4 6) ustawa o drogach publicznych z 21 maja 1985 r. (z późniejszymi zmianami), 7) ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. 8) rozporządzenie RM. z 28 września 1993 r. w sprawie obrony cywilnej, 9) rozporządzenie RM. z 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego działania szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów Obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Plan uwzględnia ustalenia Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju odnoszące się do województwa podkarpackiego oraz priorytety rozwoju, cele strategiczne i kierunki działań zawarte w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata , jak również przewidywane działania i zadania rządowe i samorządowe zawarte w Wojewódzkim Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego Podkarpacia na lata PROCEDURA OPRACOWANIA PLANU FAZY OPRACOWANIA PROJEKTU PLANU. Zgodnie z 2 uchwały nr. 38/109/99 Zarządu Województwa Podkarpackiego z dnia 9 czerwca 1999 r. w sprawie sporządzenia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego, projekt tego planu opracowało według przyjętego harmonogramu Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego. Harmonogram opracowania projektu planu obejmował trzy fazy. FAZA I - ocena stanu istniejącego zagospodarowania przestrzennego obejmująca: zgromadzenie materiałów wejściowych, opracowanie diagnozy prospektywnej i zdefiniowanienie uwarunkowań rozwoju przestrzennego województwa, wtym: 1) ustalenie układu sieci osadniczej, jej hierarchię i funkcje, określenie stopnia rozproszenia zabudowy, zidentyfikowanie kształtujących się pasm urbanistycznych, określenie obszarów problemowych, funkcjonalnych i konfliktowych oraz funkcji i powiązań przestrzennych poszczególnych terenów, 2) analizę zjawisk społeczno gospodarczych z uwzględnieniem, m.in., sytuacji demograficznej i warunków bytowych ludności, rozmieszczenia infrastruktury społecznej i jej stanu jak również aktywności gospodarczej, w tym w rolnictwie, 3) określenie istniejącego układu komunikacyjnego i jego stanu technicznego, charakterystykę sieci infrastruktury technicznej i stopień zaskojenia potrzeb z zakresu energetyki, gospodarki wodno ściekowej, gospodarki odpadami, telekomunikacji oraz obronności i bezpieczeństwa publicznego,

7 5 4) ocenę stanu środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym terenów prawnie chronionych, zasobów leśnych i jakości gruntów rolnych, wód powierzchniowych i podziemnych, eksploatacji kopalin, zasięgu i stanu terenów zdegradowanych oraz stanu i zasobów kultury materialnej i niematerialnej. W tej fazie zidentyfikowano także problemy wymagające rozwiązania w różnych horyzontach czasowych oraz uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne rozwoju regionalnego odnoszące się do poszczególnych dziedzin gospodarki przestrzennej województwa podkarpackiego. FAZA II - koncepcja projektu planu obejmująca: syntezę uwarunkowań rozwoju przestrzennego województwa, kierunki polityki przestrzennej oraz określenie docelowej struktury funkcjonalno przestrzennej z uwzględnieniem podstawowych elementów sieci osadniczej i infrastruktury społeczno gospodarczej, technicznej i wymagań w zakresie ochrony środowiska (art. 54 b ust.2 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r.), w tym: 1) syntezę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, z uwzględnieniem, m.in., miejsca województwa podkarpackiego w koncepcji polityki zagospodarowania przestrzennego kraju, problemów wspólnych z województwami sąsiadującymi, wymogów współpracy transgranicznej, prognoz demograficznych i ich implikacji, barier rozwoju a także rezerw tkwiących w zagospodarowaniu przestrzennym, priorytetów w dziedzinie gospodarki przestrzennej określonej w strategii rozwoju województwa, 2) sformułowanie celów i zasad zagospodarowania przestrzennego województwa, 3) określenie kierunków polityki przestrzennej, w tym ustaleń dotyczących: organizacji struktury przestrzennej, środowiska naturalnego i kulturowego, infrastruktury społeczno - gospodarczej i technicznej oraz propozycji działań i zadań z zakresu gospodarki przestrzennej, których realizacja, niezbędna dla osiągnięcia założonych w planie celów, leży w kompetencji rządu lub samorządu województwa w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym. W ramach prac nad planem w tej fazie opracowano również prognozę oddziaływania na środowisko ustaleń planu zagospodarowania przestrzennego. FAZA III - opiniowanie i uzgadnianie projektu z zainteresowanymi organami administracji rządowej i samorządowej (art. 54b, ust.5pkt. pkt. 1 i 2 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym) oraz przekazanie go do uchwalenia.

8 6 Wyniki prac nad planem w poszczególnych fazach były prezentowane Sejmikowi Samorządowemu (czerwiec i grudzień 2000 r.) oraz Zarządowi Województwa na bieżąco. Tok prac był zsynchronizowany z pracami nad Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata i nad Wojewódzkim Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego Podkarpacia na lata ZADANIA RZĄDOWE SŁUŻĄCE REALIZACJI PO- NADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH. Zgodnie z art. 54 b, ust.3 i 5 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien uwzględniać zadania rządowe służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych wpisane do rejestru, o którym mowa w art.61,ust.1 przedmiotowej ustawy. W okresie prac nad projektem planu oraz jego uzgadniania i opiniowania, w centralnym rejestrze programów rządowych, prowadzonym na podstawie przepisów art.60 w.w. ustawy, nie było jednak żadnych zadań rządowych przewidywanych do realizacji na terenie województwa podkarpackiego. Ponadto, dodać należy, że szef Generalnego Zarządu Planowania Strategicznego Sztabu Generalnego WP, w piśmie nr P5/1121 z dnia r., potwierdza, że na terenie województwa podkarpackiego resort obrony narodowej nie prowadzi zadań rządowych służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych, wynikających z udziału Sił Zbrojnych RP w Programie Inwestycji Traktatu Północno-Atlantyckiego w dziedzinie bezpieczeństwa, wymagających uwzględnienia w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego, w trybie art.54b przedmiotowej ustawy. Projekt Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego przedkładany do opiniowania, uzgadniania i uchwalenia nie zawiera więc zadań wpisanych do Rejestru zadań rządowych. Natomiast w części 4 tekstu planu pt. Wnioski do Kierunków Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju ujęto proponowane do wprowadzenia do Rejestru działania i zadania niezbędne do łagodzenia dystansu w poziomie rozwoju regionu podkarpackiego w stosunku do innych regionów kraju a ich realizacja przekracza możliwości samorządu województwa. W projekcie planu ujęto również propozycje działań i zadań z zakresu gospodarki przestrzennej, skonsultowane z zainteresowanymi jednostkami samorządowymi, organami administracji specjalnej i wyspecjalizowanymi jednostkami gospodarczymi,

9 7 których realizacja, niezbędnia dla osiągnięcia założonych w planie celów leży w kompetencji rządu i samorządu województwa. Propozycje te stanowić będą materiał źródłowy do budowy programów wojewódzkich służących realizacji ponadlokalnych i reginalnych celów publicznych oraz podsatwę do ujęcia wynikających z nic h zadań rządowych i samorządowych w wojewódzkim rejestrze, o którym mowa w art. 61, ust. 1 przedmiotowej ustawy STRUKTURA PLANU. Dla realizacji celów oraz funkcji tradycyjnych i nowych planu zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego, jego zakres merytoryczny zbudowano z elementów zgromadzonych w 2 częściach, części tekstowej i części graficznej. W części tekstowej uwzględniono następujące elementy: 1) element wprowadzający obejmujący: podstawę prawną. zakres merytoryczny planu, tryb opracowania projektu planu, bazę poznawczą, stan wiedzy o zagospodarowaniu przestrzennym, wykaz materiałów i opracowań stanowiących bazę informacyjną do planu oraz wykaz autorów projektu planu, jak również ogólną charakterystykę polityki przestrzennej województwa, jej cele, źródła, zasady i instrumenty, 2) element syntetyczny planu obejmujący syntezę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, celów i zasad oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego, 3) elementy szczegółowe z uwzględnieniem: a) ustaleń w zakresie kierunków zagospodarowania przestrzennego dotyczących struktury przestrzennej województwa, b) ustaleń w zakresie kierunków zagospodarowania przestrzennego w dziedzinie środowiska naturalnego i kulturowego, c) ustaleń w zakresie kierunków zagospodarowania przestrzennego w dziedzinie infrastruktury społeczno - gospodarczej, d) ustaleń w zakresie kierunków zagospodarowania przestrzennego w dziedzinie infrastruktury technicznej, e) ustaleń dotyczących niezbędności opracowania studiów, programów oraz planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów problemowych i konfliktowych oraz wykorzystania rezerw tkwiących w zagospodarowaniu przestrzennym,

10 8 f) wykazu proponowanych działań i zadań z zakresu gospodarki przestrzennej, których realizacja niezbędna dla osiągnięcia założonych w planie celów, leży w kompetencji rządu lub samorządu województwa w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym, g) wniosków z planu do Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, h) wniosków do planów zagospodarowania przestrzennego miast i gmin w ujęciu powiatowym, W części graficznej przedstawiono: 1) syntezę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych zagospodarowania przestrzennego na rysunku w skali 1: , 2) kierunki polityki przestrzennej województwa z zaznaczeniem obszarów lub punktów, na których przewiduje się realizację zadań rządowych i samorządowych celów publicznych o znaczeniu ponadlokalnym na mapie 1: Integralną częścią planu jest aneks zawierający: 1) materiały planistyczne, a w tym opracowania problemowe, wyniki analiz obowiązujących planów przestrzennych gmin, programów i studiów mających wpływ na zagospodarowanie przestrzenne województwa, opracowania fizjograficzne, prognozę oddziaływania na środowisko ustaleń planu, 2) dokumentację procesu planistycznego obejmującą uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia planu województwa, wnioski do planu, dowody przekazania planu do uzgodnienia lub zaopiniowania z Urzędem Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast lub zaopiniowania przez organy smorządów gmin, miast i powiatów.

11 BAZA POZNAWCZA, STAN WIEDZY O ZAGO- SPODAROWANIU PRZESTRZENNYM OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁÓW I OPRACOWAŃ STANOWIĄCYCH BAZĘ POZNAWCZĄ DO PLANU. Materiałem źródłowym i podstawą merytoryczną do opracowania poszczególnych elementów planu były m.in.: dane statystyczne zawarte w rocznikach statystycznych GUS i WUS oraz branżowych publikacjach i opracowaniach statystycznych, publikacje, opracowania i materiały robocze Wojewody Podkarpackiego oraz Urzędu Marszałkowskiego, a szczególnie Departamentów: Polityki Regionalnej, Geodezji, Transportu i Gospodarki Mieniem, Rolnictwa i Środowiska w tym: Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata , Wojewódzki Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Podkarpacia na lata , Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, ogłoszona obwieszczeniem prezesa Rady Ministrów, opublikowana w M. P. Nr. 26 poz. 432 z 2001 r. opracowania Biura Planowania CUP w Krakowie, Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, opracowania i materiały organów administracji specjalnej oraz wyspecjalizowanych przedsiębiorstw państwowych i prywatnych zajmujących się zagadnieniami infrastruktury technicznej, Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Rzeszowskiego, Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Krośnieńskiego, Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Przemyskiego, Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Tarnobrzeskiego, Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miast i gmin, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz materiały z częściowej inwentaryzacji miast i gmin, opinie i wnioski organów rządowych i samorządowych, administracji specjalnej i instytucji wyspecjalizowanych do projektu planu. Dla poszczególnych dziedzin uzyskiwano materiały także z innych, nie wymienionych wyżej źródeł.

12 W dziedzinie przemysłu takim źródłem informacji były dane dotyczące projektowanych zmian w strukturze potencjału wytwórczego i samej produkcji oraz informacje o przebiegu procesu restrukturyzacji przemysłu województwa rzeszowskiego w latach , prezentowane na konferencjach naukowych organizowanych przez krakowski oraz rzeszowski ośrodek naukowy. Ponadto ważnym źródłem informacji w tej dziedzinie były udostępnione autorom planu wyniki monitoringu przebiegu procesów transformacji systemowej przedsiębiorstw przemysłowych i innych prowadzonych przez Wydział Gospodarki i Przekształceń Własnościowych Urzędu Wojewódzkiego i Delegaturę Ministerstwa Przekształceń Własnościowych oraz Biuro Planowania Regionalnego CUP i Rządowego Centrum Studiów Strategicznych w Krakowie. W zakresie budownictwa szczególnym źródłem informacji były rozmowy przeprowadzone z przedstawicielami niektórych średnich firm budowlanych, w wyniku których uzyskiwano odpowiedzi m.in. na pytania: jak oceniasz obecne zdolności przerobowe przedsiębiorstw budowlanych na tle potrzeb województwa na te roboty, jak oceniasz szanse przetrwania i rozwoju własnej firmy, jakie czynniki, warunki i bariery wpływają obecnie i będą wpływać w najbliższym horyzoncie czasowym na przebieg restrukturyzacji budownictwa w województwie rzeszowskim. W dziedzinie rolnictwa szczególnym źródłem informacji były informacje uzyskane z wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale i Oddziałów Zamiejscowych w Korytnikach, Iwoniczu Zdroju i Tarnobrzegu, Wydziału Restrukturyzacji Wsi i Rolnictwa UW w Rzeszowie, jak i Departamentu Rolnictwa i Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Wobec braku wystarczających danych i informacji niezbędnych do opracowania planu, ze źródeł statystyki państwowej i instytucji wyspecjalizowanych, stworzono własną bazę danych w oparciu o informacje uzyskane głównie od samorządów miast i gmin, co dotyczyło głównie infrastruktury technicznej UWAGI I WNIOSKI WYNIKAJĄCE ZE STANU WIE- DZY O ZAGOSPODAROWANIU WOJEWÓDZTWA. 10 Charakteryzując ogólnie materiały i opracowania wykorzystane w projekcie planu można stwierdzić, że w opracowaniach GUS i WUS jest stosunkowo niewiele, a w niektórych przypadkach w ogóle brak jest odniesień w przekroju miasto, gmina, nie mówiąc już o wsiach podstawowych, co stawia pod znakiem zapytania ich przydatność dla celów budowy planu. Znacznym utrudnieniem w procesie zbierania był niechętny stosunek firm (z przyczyn konkurencyjnych) do podawania wiadomości o swojej kondycji finansowej i swoich programach rozwojowych, co w warunkach gospodarki rynkowej jest sprawą

13 11 oczywistą i zrozumiałą, ale ogranicza w znacznym stopniu kompleksowość diagnoz i ustaleń planu. Te ograniczenia, utrudnienia i bariery dotyczące zebrania kompleksowych informacji o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa powodują, że stan wiedzy o województwie jest zróżnicowany w odniesieniu przede wszystkim do układów miasto - gmina. W dziedzinie stosunków społecznych zdezaktualizowała się część danych zebranych w NSP w 1988 r., dotycząca przede wszystkim źródeł utrzymywania się i innych cech społeczno-zawodowych ludności. Brak również podstaw w bazie statystycznej do określenia zmian w strukturze dochodów-wydatków ludności w odniesieniu do miast i gmin, co ma szczególne znaczenie dla formułowania polityki społecznej w warunkach gospodarki rynkowej. Stosunkowo dobrze jest rozeznane zjawisko bezrobocia, co do jego skali i cech, w układzie powiatowym, natomiast brak w układzie gminnym, co stwarza trudności przy jego ocenie ze względu na znaczne zróżnicowanie bezrobocia w gminach poszczególnych powiatów. Wystarczająca jest ilość informacji dotyczących infrastruktury społecznej, w tym oświaty, ochrony zdrowia i kultury. W zakresie środowiska kulturowego stwierdza się wystarczający zakres informacji dotyczących ilości i stanu zachowania poszczególnych elementów tego środowiska, przy równoczesnym braku syntetycznych ujęć waloryzacji przestrzeni kulturowej województwa oraz poszczególnych miast i gmin. W dziedzinie stosunków ekologicznych istnieje wystarczająca wiedza odnośnie stanu zanieczyszczenia rzek i ich dopływów oraz stanu skażenia gleb, ale nie ma danych dotyczących zanieczyszczeń małych cieków wodnych. Za nie wystarczające uważa się także badanie zanieczyszczenia powietrza i hałasu prowadzone tylko w określonych punktach dużych miast oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Brak jest także informacji dotyczących programów działań proekologicznych z uwzględnieniem planowanych inwestycji oraz przedsięwzięć inwestycyjnych. Dobrze rozeznane są zasoby przyrodnicze województwa. Brak jest kompleksowego ujęcia informacji o funkcjonowaniu systemu ekologicznego jako całości. W warunkach pogłębiającej się dysproporcji między regionami w zakresie poziomu i tempa rozwoju gospodarczego, wynikającej z działania mechanizmów rynkowych, stan wiedzy o gospodarce województwa, miast i gmin w poszczególnych jej działach i gałęziach należy uznać za zdecydowanie niewystarczające. W zakresie przemysłu i budownictwa brak jest kompleksowego monitoringu dotyczącego przebiegu procesów restrukturyzacji małych, średnich i dużych przedsiębiorstw, ich kondycji ekonomiczno-finansowej oraz programów i strategii rozwojowych w poszczególnych działach, gałęziach i branżach, co przy uwzględnieniu dodatkowo

14 12 dużego stopnia niepewności i ryzyka ogranicza budowę realistycznych scenariuszy rozwojowych województwa w planie. Dane zawarte w materiałach i opracowaniach stanowiących bazę poznawczą rolnictwa zawierają wystarczające informacje dla charakterystyki rolnictwa w skali województwa. Brak jest natomiast aktualnych danych o rolnictwie w przekroju gmin. Dotyczy to szczególnie danych odnoszących się do: produkcji rolnej (struktury zasiewów, plonów, zbiorów, obsady zwierząt gospodarskich, wydajności produkcji zwierzęcej), zaopatrzenia w środki produkcji, struktury agrarnej i zatrudnienia w gospodarstwach indywidualnych. W zakresie obsługi energetycznej a w tym zasilania gospodarki i gospodarstw domowych województwa podkarpackiego energią elektryczną, gazem i ciepłem kompleksową informację o stanie istniejącym i zamierzeniach w okresie kierunkowym można uzyskać jedynie w Zakładach Energetycznych, Zakładach Gazowniczych, Przedsiębiorstwach Energetyki Cieplnej i Urzędach Miast i Gmin. Wiedza o gospodarce wodno-ściekowej jest rozproszona i znajduje się w większości w gminie, brak jest szczegółowych wiadomości w tym zakresie na szczeblu wojewódzkim. Dane dotyczące tego przedmiotu są w bardzo ograniczonym zakresie zamieszczane w rocznikach oraz w innych publikacjach statystycznych. W zakresie komunikacji istniejąca baza informacyjna jest wystarczająca w odniesieniu do istniejącej sieci i stanu dróg oraz programowych rozwiązań w tym zakresie. Natomiast brak jest potrzebnych informacji dotyczących ekonomiki transportu ciężarowego i osobowego, w tym wielkości przewozów osobowych transportem drogowym oraz zmian w rozwoju motoryzacji miast i wsi. W dziedzinie telekomunikacji zebrano wystarczającą ilość informacji, która pozwoliła ocenić aktualny stan łączności telekomunikacyjnej w województwie, poziom techniczny urządzeń telekomunikacyjnych oraz dostępność do usług.

15 AUTORZY PROJEKTU PLANU. Projekt planu został opracowany w Podkarpackim Biurze Planowania Przestrzennego w Rzeszowie, pod nadzorem mgr inż. arch. A. Kardysia Dyrektora Biura i mgr inż. arch. A. Strojny Z-cy Dyrektora Biura, pod bezpośrednim kierownictwem dr E. Malisiewicza kierownika Zespołu Syntezy Planu przez zespół autorski w składzie: Główni Projektanci: mgr inż. arch. Adam Kardyś, dr Edward Malisiewicz - struktura funkcjonalno przestrzenna, w tym sieć osadnicza: mgr inż. arch. Wojciech Misiewicz - Kierownik Sekcji, mgr inż. arch. Krystyna Dobrzańska, mgr inż. arch. Marta Pieróg mgr inż. arch. Jacek Jarosz, mgr inż. arch. Wojciech Krukierek, mgr inż. arch. Iwona Skomiał, inż. Anna Potoczny, - środowisko naturalne i kulturowe: mgr inż. Małgorzata Słupczyńska - Kierownik Sekcji, mgr inż. Lucyna Garbacka, mgr Barbara Kmiotek, mgr Julia Olech Nowak, mgr inż. Lucyna Zymyn, Anna Matyka, - infrastruktura społeczno gospodarcza: mgr Maria Kawałek - Kierownik Sekcji mgr Urszula Dudzińska, mgr inż. Aniela Grądziel, mgr inż. Elżbieta Janiczek, mgr Barbara Kokot, mgr inż. Wiesław Centka, mgr Krystyna Sowa - infrastruktura techniczna inż. Jan Kluzek - Kierownik Sekcji inż. Ewelina Dobrowolska,

16 14 inż. Barbara Więcek Guniewska, mgr inż. Barbara Kasprzycka Lejda, inż. Paweł Kocur, mgr inż. Lidia Bogucka, mgr inż. Wiesław Bocianowski, mgr inż. Jan Sadecki, mgr inż. Józef Stefan mgr inż. Janina Wiącek, mgr inż. Maria Mróz, mgr inż. arch. Janusz Napora. Współpraca: mgr inż. Władysław Ortyl członek Zarządu Województwa, mgr Jan Tomaka - Wicemarszałek Województwa Podkarpackiego, mgr Jacek Woźniak Dyrektor Departamentu Polityki Regionalnej, mgr inż. Dariusz Surma - Dyrektor Departamentu Rolnictwa i Środowiska, mgr Antoni Nowak - Dyrektor Departamentu Geodezji, Transportu i Gospodarki Mieniem oraz mgr inż. Andrzej Janas - Zastępca Dyrektora Departamentu Geodezji, Transportu i Gospodarki Mieniem Opracowanie komputerowe i techniczne: Marta Bróż, Maria Czechnicka, Grażyna Frankiewicz, Alicja Janowska, Jolanta Kocoń, inż. Paweł Kocur, Elżbieta Kolanko, Małgorzata Ludera, Jacek Morawski, Jerzy Ochalski, Maria Rzepka, Janusz Szostkiewicz, Józef Urbanik.

17 2. UWARUNKOWANIA POLITYKI PRZESTRZENNEJ UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE POWIĄZANIA I PROBLEMY WSPÓLNE Z WOJEWÓ- DZTWAMI SĄSIEDNIMI UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POŁOŻENIA, CECH ŚRODOWISKA NATURALNEGO ORAZ WIELKO- PRZESTRZENNYCH SYSTEMÓW OBSZARÓW CHRONIO- NYCH. Województwo podkarpackie, leżące w południowo-wschodniej części Polski, graniczy od strony zachodniej z województwem małopolskim, od północno-zachodniej ze Świętokrzyskim i od północnej z lubelskim. Wschodnią i południową granicę stanowią granice państwowe z Ukrainą i Słowacją. Równoleżnikowy układ krain geograficznych na terenie Polski, od nizin w północnej części, przez pasmo pogórzy przechodzi na południu w pasmo gór. Krainy te poprzecinane są głównymi rzekami: Odrą i Wisłą, z których Wisła stanowi dla województwa podkarpackiego północno-zachodnią granicę. W szerszym ujęciu, taki układ spowodował wykształcenie się ułożonych pasmowo obszarów o podobnej funkcji: na nizinach obszarów produkcji rolnej, rozwoju komunikacji i związanego z nią osadnictwa, na południu, na obszarach podgórskich i górskich - obszarów zalesionych, predestynowanych do rozwoju gospodarki leśnej, rolnictwa na ziemiach górskich oraz, ze względu na walory krajobrazowo-przyrodnicze, dla rozwoju funkcji turystycznej. Ze względu na swe walory, obszary te w większości podlegają ochronie prawnej. Ma to swój wyraz w programach o charakterze ponadregionalnym i międzynarodowym, na przykład: EKONET, NATURA-2000, TRANS- GRANICZNE OBSZARY CHRONIONE, w programach wynikających ze współpracy w ramach Euroregionu Karpaty, programów i działań na obszarze Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie i innych. Obszar województwa podkarpackiego wpisany jest w ten sam system delimitacji krain geograficznych i wynikający z niego układ obszarów funkcjonalnych. Sąsiedztwo z województwem małopolskim charakteryzuje się ciągłością wszystkich obszarów funkcjonalnych: strefy produkcji rolnej, strefy zurbanizowanej oraz strefy koncentracji walorów przyrodniczo-krajobrazowych w pasie podgórskim i górskim. Wspólne przedsięwzięcia z zakresu ochrony wartości przyrodniczych dotyczą Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki, Obszarów Chronionego Krajobrazu: Jastrzęb-

18 16 sko - Żdżarskiego, Pogórza Ciężkowickiego i Beskidu Niskiego oraz leżącego na granicy obu województw Magurskiego Parku Narodowego. Głównym elementem granicznym z województwem świętokrzyskim jest Wisła, która stanowi barierę dla krain geograficznych, jak też sposobu przeznaczenia przestrzeni. Istnieją również przesłanki pozwalające na traktowanie Wisły jako wspólnego obszaru problemowego, dającego szansę podobnego wykorzystania rzeki dla celów ochronnych (proponowany wspólny Park Krajobrazowy Doliny Wisły, wspólny obszar ochrony kulturowej, wspólny obszar wykorzystania turystycznego, itp.) oraz wspólnej ochrony czystości wody poprzez likwidację zagrożeń i stały monitoring. Wspólnym przedsięwzięciem proekologicznym jest program likwidacji kopalni siarki w Piasecznie i Machowie, którego realizacja wymaga synchronicznego uszczelniania wyrobisk i wypełniania powstałych zbiorników wodą. Naturalną granicę z województwem lubelskim stanowi wyżynne pasmo Roztocza, ciągnące się od Lasów Janowskich przez Roztocze Zachodnie, Środkowe i Południowe do granicy państwowej z Ukrainą i dalej na wschód do Lwowa. Ze względu na swe unikalne walory krajobrazowe i przyrodnicze oraz odmienność geomorfologiczną, obszar ten w większości podlega ochronie prawnej w formie: Parku Narodowego (Roztoczański P.N.) Parków Krajobrazowych (P.K. Lasów Janowskich, Szczebrzeszyński P.K., Krasnobrodzki P.K., P.K. Puszczy Solskiej, Południoworoztoczański P.K.) i Obszarów Chronionego Krajobrazu. Roztocze stanowi dział wód i jest obszarem źródliskowym dopływów prawobrzeżnych Wisły, więc wspólny program ochrony czystości wód ma zasadniczy wpływ na stan czystości Wisły w dolnym jej biegu UWARUNKOWANIA HISTORYCZNO-KULTUROWE, KTÓRE ZAPOCZĄTKOWAŁY POWSTANIE UKŁADÓW OSADNICZYCH I STANOWIĄ PODSTAWĘ WSPÓŁCZE- SNYCH UKŁADÓW FUNKCJONALNO-PRZESTRZEN- NYCH. Delimitacja krain geograficznych i związanych z nią obszarów funkcjonalnych, wynikających z warunków naturalnych, przesądziła o równoleżnikowym układzie wszystkich głównych struktur funkcjonalno-przestrzennych wykształconych w procesach antropogenicznych: korytarzy osadnictwa, przebiegu traktów handlowych, rozwoju pasm aktywności społecznej i gospodarczej. W trakcie historycznych procesów urbanizacyjnych, wzdłuż traktów komunikacyjnych powstały miasta, będące dziś węzłami w pasmowo-węzłowej strukturze przestrzennej. Ciągłość krain geograficznych, traktów komunikacyjnych, wykształconych wzdłuż nich korytarzy osadniczych z miastami-węzłami powoduje, że południowa Polska, od Śląska na zachodzie do Podkarpacia na wschodzie,zachowała do dziś mocne powiązania komunikacyjne, kulturowe i gospodarcze. Wykształcone w późniejszych czasach (po

19 17 darcze. Wykształcone w późniejszych czasach (po ustabilizowaniu się stołecznej pozycji Warszawy) powiązania północ-południe łączą regiony o odmiennych tradycjach kulturowych i różnym stopniu rozwoju gospodarczego. Obszar województwa Podkarpackiego leży na skrzyżowaniu historycznych traktów o przebiegu równoleżnikowym i południkowym. Od strony zachodniej na terenie województwa ma swoją kontynuację główne pasmo aktywności społecznogospodarczej południowej Polski, związane z historycznym traktem handlowym krakowskim oraz jednością i ciągłością dziedzictwa kulturowego, nie przerwanego zaborem austriackim. Drugim ważnym pasmem rozwoju społeczno-gospodarczego, mającym duże tradycje historyczne, jest pasmo południowe o równoległym przebiegu, wykształcone pomiędzy pasem gór i pogórzy. Na północnym-zachodzie jedność Ziemi Sandomierskiej rozdziela obecnie Wisła, naturalną granicę z Ziemią Lubelską stanowi Roztocze. W okresie zaborów przez obszar dzisiejszego województwa podkarpackiego przebiegała granica państwowa Rosji i Austro-Węgier. Dopiero po utworzeniu nowego państwa polskiego, ponownie odtworzono dawne związki kulturowe i gospodarcze. Dlatego tak istotną sprawą jest odbudowa i rozbudowa sieci komunikacyjnej w kierunku północnym i ponowne połączenie Podkarpacia z Polską centralną i północną. W dziedzinie dziedzictwa kulturowego, oprócz związku galicyjskiego można wyróżnić obszary występowania pozostałości dawnych kultur: np. obszar występowania zabytków budownictwa drewnianego sakralnego i świeckiego na terenach przygranicznych, sieć małych miast z zabytkowymi zespołami staromiejskimi, itp UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE I GOSPODARCZE, KTÓRE MAJĄ WPŁYW NA ROZ- MIESZCZENIE I ROZWÓJ OBSZARÓW AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ, SPOŁECZNEJ I EKONOMICZNEJ ORAZ UKŁAD OŚRODKÓW STYMULUJĄCYCH ROZ- WÓJ NA RÓŻNYM POZIOMIE ODDZIAŁYWANIA TE- RYTORIALNEGO. Dla rozwoju województwa zasadniczy wpływ w tej dziedzinie ma ciągłość wykształconych historycznie i współcześnie struktur funkcjonalno-przestrzennych, a w szczególności pasm aktywności społeczno-gospodarczych z ośrodkami miejskimi będącymi węzłami rozwoju o różnym zasięgu oddziaływania. Pierwszym i najsilniej oddziaływującym elementem przyjętej struktury o znaczeniu ponadregionalnym i międzynarodowym jest pasmo środkowe związane z drogą krajową nr 4, będącą jednocześnie trasą komunikacji międzynarodowej E-40 oraz magistralą kolejową E-30, o równoległym do niej przebiegu. Pasmo to łączy aglomeracje miejskie: Wrocław, Kato-

20 18 wice, Kraków i Rzeszów, będące węzłami rozwoju o znaczeniu krajowym oraz mniejsze miasta: Opole, Tarnów, Dębica, Przeworsk, Jarosław i Przemyśl, tworzące w tym układzie przestrzennym węzły o znaczeniu regionalnym i subregionalnym. Ciągłość tego pasma, podkreślona ciągłością funkcji obszarów ułożonych równoleżnikowo stanowi główne, jednakowe dla wszystkich województw południowej Polski, uwarunkowanie do rozwoju przestrzennego. Dla rozwoju województwa podkarpackiego największe znaczenie ma sąsiedztwo aglomeracji krakowskiej, która stanowi konkurencję i pewną barierę w rozwoju Rzeszowa. Status Krakowa, wyposażenie w infrastrukturę społeczną, gospodarczą, kulturalną i naukową powoduje odpływ znacznej części społeczeństwa, szczególnie absolwentów krakowskich wyższych uczelni oraz młodej inteligencji z bardziej zacofanego Podkarpacia. Konkurencyjność bazy naukowej i atrakcyjność Krakowa jako miejsca do życia stanowi jednak pozytywny bodziec do stwarzania warunków rozwoju własnego systemu szkolnictwa wyższego, atrakcyjnych miejsc pracy, zabezpieczenia odpowiedniego standardu usług i warunków życia. Atrakcyjność Krakowa przy obecnym niskim tempie wzrostu gospodarczego w Polsce i brakiem perspektyw do osiągnięcia szybkiej stabilizacji życiowej, szczególnie dla młodych ludzi, może ulec zahamowaniu przy założeniu intensywnego rozwoju aglomeracji Rzeszowskiej oraz innych ośrodków rozwoju, szczególnie związanych z założonymi programami rozwoju innowacji technologicznej i kompleksowej restrukturyzacji gospodarczej. Największe szanse w tej dziedzinie mają oprócz Rzeszowa: Stalowa Wola, Mielec i Dębica. Rozwój południowego pasma aktywności społeczno-gospodarczej związanego z drogą krajową nr 28 i łączącą ośrodki miejskie: Jasło, Krosno, Sanok i Przemyśl uzależniony jest od koniunktury na usługi turystyczne i zapotrzebowania na lokalizację przemysłu i innych podmiotów gospodarczych wymagających czystości środowiska w procesach technologicznych. W ramach pasm: północno-zachodniego i północno-wschodniego, mających swą kontynuację w województwie świętokrzyskim istnieją ważne ośrodki rozwoju o dominującej funkcji przemysłowej :Mielec, Tarnobrzeg, Stalowa Wola, Sandomierz i Staszów powiązane organizacyjno- ekonomicznymi więzami w Specjalne Strefy Ekonomiczne. Odcinek dolnego Sanu: od Jarosławia do ujścia do Wisły, stanowi naturalną granicę dla Ziemi Cieszanowsko - Lubaczowskiej, która jest izolowana od reszty województwa. Dlatego duże znaczenie integracyjne ma rozwój pasma północno-wschodniego, pod warunkiem zwiększenia ilości przepraw przez San i przeniesienia tendencji rozwojowych na północny brzeg rzeki.

21 UWARUNKOWANIA DOTYCZĄCE INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I KOMUNIKACJI. Przez obszar województwa podkarpackiego przebiegają korytarze transportowe infrastrukturalne i komunikacyjne o znaczeniu międzynarodowym i krajowym. Głównym elementem w systemie komunikacji drogowej tranzytowej o znaczeniu międzynarodowym jest droga krajowa nr 4 łącząca Europę Zachodnią z Ukrainą i krajami Europy wschodniej i południowej przez terytorium Polski. Wschodni odcinek tej drogi przebiega przez Podkarpacie i wraz z przejściem granicznym w Korczowej stanowi najważniejsze uwarunkowanie do rozwoju obsługi transportu i komunikacji tranzytowej wraz z całą infrastrukturą towarzyszącą. Podobne znaczenie ma droga krajowa nr 19 łącząca kraje nadbałtyckie z Europą Południową przez Białystok, Lublin i Rzeszów (od Rzeszowa droga nr 9). Alternatywą dla głównej osi komunikacyjnej północ-południe od Skandynawii przez Gdańsk, Warszawę, Kraków do Słowacji i Europy południowej może być droga krajowa nr 9, która oddziela się od ww. osi w Radomiu i przebiega przez Rzeszów w kierunku przejścia granicznego w Barwinku. Stanowi ona również główne połączenie Podkarpacia z Warszawą i Polską północną. W systemie komunikacji drogowej o znaczeniu transregionalnym należy umieścić drogę krajową nr 28 od Wadowic (połączenie z drogą nr 7) przez Nowy Sącz, Jasło, Krosno, Sanok i Przemyśl do przejścia granicznego z Ukrainą w Medyce. Ze względu na parametry techniczne i przebieg przez tereny podgórskie, ma ona charakter turystyczny. Ważnym kierunkiem rozwojowym komunikacji o znaczeniu międzynarodowym jest połączenie autostrady A- 1 (w Piotrkowie Trybunalskim) drogami krajowymi nr 74 i 77 z przejściem granicznym z Ukrainą w Medyce, stanowiący najkrótsze połączenie centralnej Polski z Ukrainą (także Europą południowo-wschodnią) i aglomeracji miejskich: Łodzi i Kielc z miastami ukraińskimi: Lwowem i Kijowem. Oprócz komunikacji drogowej, przez teren Podkarpacia przebiegają tranzytowe linie kolejowe: E-30 równolegle do drogi krajowej nr 4 i mająca charakter magistrali międzynarodowej towarowo- osobowej, LHS łącząca Górny Śląsk z Ukrainą, szerokotorowa magistrala towarowa, mająca szansę stać się ponownie głównym korytarzem transportowym dla przemysłu. Uzyskanie przez lotnisko w Jasionce statusu lotniska międzynarodowego będzie stanowić uwarunkowanie do rozwoju połączeń komunikacji lotniczej pomiędzy Europą północną i zachodnią z Ukrainą i Europą południowo-wschodnią. Stanowi również przesłankę do rozwoju komunikacji transgranicznej o charakterze biznesowym i turystycznym.

22 20 Oprócz komunikacji, przez teren województwa przebiegają sieci transportu gazu ziemnego z Rosji przez Ukrainę do Polski centralnej i północnej oraz sieci energetyczne przesyłowe 750, 400, 220 kv, łączące wojewódzkie układy energetyczne z systemem krajowym oraz systemami państw ościennych. W gospodarce wodnej, oprócz ponadregionalnego programu ochrony dorzecza górnej Wisły, dla którego Podkarpacie stanowi obszar źródliskowy, ważnym wspólnym problemem z sąsiednimi województwami jest ochrona zasobów wód podziemnych w GZWP 407, 425 i UWARUNKOWANIA POLITYCZNE I ZWIĄZANE Z OBRONNOŚCIĄ OBSZARU WOJEWÓDZTWA I PAŃ- STWA W STOSUNKU DO SĄSIEDNICH PAŃSTW. Uczestnictwo w sojuszu wojskowym NATO nakłada na Polskę obowiązki wynikające z sąsiedztwa z państwami byłego Związku Radzieckiego. Wspólna granica Podkarpacia z Ukrainą stanowi równocześnie granicę układu wojskowego, co wiąże się z konsekwencjami przestrzennymi w dziedzinie obronności. Stanowi również uwarunkowanie do rozwoju wspólnych programów międzynarodowych o charakterze militarnym, jak np. wspólne polsko-ukraińskie oddziały dla zadań rozjemczych, itp. Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej stworzy Podkarpaciu szansę wykorzystania położenia przygranicznego z Ukrainą dla rozwoju funkcji obsługi międzynarodowego handlu i komunikacji w ramach układu europejskiego i lokalizacji wielofunkcyjnych obszarów obsługi na terenie województwa. W zakresie bezpieczeństwa publicznego, Podkarpacie jest obszarem tranzytowym dla transportu międzynarodowego materiałów niebezpiecznych i substancji chemicznych (droga krajowa nr 4 z przejściem granicznym w Medyce oraz magistrala kolejowa E-30).Dolina Wisły wraz z dolinami Sanu, Wisłoki i Wisłoka stanowią obszar zagrożenia powodziowego o skali ponadregionalnej. Stanowi ono również pierwszy obszar penetracji dla przestępczych struktur mafijnych z Ukrainy i Bliskiego Wschodu. Łatwość nielegalnego przekraczania wschodniej granicy państwa, szczególnie w górach, sprawia, że nasycenie obszaru województwa podkarpackiego niepożądanymi grupami obcokrajowców stanowi poważny element zagrożenia bezpieczeństwa publicznego.

23 WPŁYW PROCESÓW INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ NA WOJEWÓDZTWO. 21 W ramach integrowanej europejskiej polityki rozwoju regionalnego, której realizacji najważniejszym instrumentem jest program wspólnoty europejskiej INTERREG II wyodrębniono obszary współpracy nazwane Wielkimi Regionami Europejskimi. Region podkarpacki znajduje się na obszarze Regionu CADSES (obszar Europy środkowej, Adriatyku, Dunaju i Europy południowo-wschodniej). Współpraca w ramach CADSES będzie zmierzała do wzmocnienia spójności terytorialnej Europy poprzez realizację m.in. następujących celów: poprawę struktury przestrzennej, kształtowanie rozwoju miast i sieci osadniczej, przekształcanie obszarów wiejskich, rozwój komunikacji i telekomunikacji, ochrona środowiska i zarządzanie dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym. Z uwagi na specyficzne cechy i uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne województwo podkarpackie będzie benificjentem realizacji celu nr 1 polityki regionalnej Unii Europejskiej. W nowych warunkach geopolitycznych pozycja regionu podkarpackiego zależeć będzie od zdolności włączenia się jego przestrzeni w proces integracji europejskiej w sytuacji mało sprzyjających uwarunkowaniom zewnętrznym, związanych z mniej korzystnym położeniem i relatywnie niższą aktywnością inwestycyjną. Prawne szanse wyrównania tych dysproporcji stwarza, oparta na standardach UE, narodowa polityka rozwoju regionalnego, w ramach, której słabsze regiony kraju mogą być objęte następującymi obszarami interwencji i pomocy: 1) wsparcie przedsięwzięć stymulujących rozwój (skierowanym do regionów o najniższym, w skali Wspólnoty, poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego); 2) pomocą ukierunkowaną na przezwyciężenie problemów strukturalnych (obejmującą regiony nie zaliczone do najsłabszych, ale stojące przed wyzwaniem głębokiej restrukturyzacji, np.: zacofanych obszarów, wiejskich, obszarów i ośrodków przemysłowych o przestarzałej strukturze przemysłu, obszarów depresji społecznej i recesji gospodarczej itp.); 3) wsparciem społecznym czynników rozwoju (edukacji, szkolnictwa, zatrudnienia, programów pilotażowych, wymiany doświadczeń) we wszystkich regionach. Dla gospodarki przestrzennej regionu oznacza to: 1) znaczące podniesienie aktywności i konkurencyjności ośrodków i stref aktywności gospodarczej w aspekcie przyciągnięcia inwestorów krajowych i zagranicznych (infrastruktura, ochrona środowiska);

24 22 2) potrzebę określenia stref i obszarów zagrożonych marginalizacją, które odpowiadałyby kryteriom europejskim, zarówno pod względem skali problemów, jak i kierunków zagospodarowania oraz uzyskania odpowiedniego wsparcia ich rozwoju; 3) konieczność wskazania obszarów i stref powstawania dodatkowych segmentów rynku pracy, w tym dla ludności odchodzącej z rolnictwa; 4) stworzenie korzystnych warunków przestrzennych do absorpcji funduszy pomocowych; 5) dostosowanie norm i standardów regionalnej polityki przestrzennej do rozwiązań europejskich, w tym przyjęcie standardów ekologicznych UE, co oznacza w praktyce racjonalizację wykorzystania wody, surowców i energii oraz spadek obciążenia środowiska; 6) określenie systemu kryteriów ekologicznych, jako podstaw kształtowania struktur przestrzennych WYMOGI WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ. Biorąc pod uwagę cały obszar Polski, województwo podkarpackie leży na tak zwanej ścianie wschodniej graniczącej z Rosją, Białorusią i Ukrainą-państwami powstałymi po rozpadzie Związku Radzieckiego. Sąsiedztwo województwa podkarpackiego z Ukrainą daje możliwości lokalizacji w ośrodkach miejskich instytucji i podmiotów specjalizujących się w eksporcie nie tylko wytworzonych produktów, ale również technologii, know-how, kapitału oraz organizowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Sprzyja temu sprawny system komunikacji drogowej i kolejowej, sieć przejść granicznych oraz tradycja współpracy z czasów starych układów gospodarczych. Niezbędnym elementem współpracy polsko-ukraińskiej jest eliminowanie struktur przestępczych i nielegalnych migracji ludności, głównie z Azji i Afryki oraz międzynarodowych szlaków przemytu towarów, w tym narkotyków. Sąsiedztwo ze Słowacją krajem o podobnym stopniu rozwoju i transformacji, umożliwia równopartnerską współpracę gospodarczą, społeczną i kulturalną. Sprzyja temu gęsta sieć przejść granicznych różnych kategorii i przeznaczenia (turystyczne, drogowe, kolejowe) oraz system komunikacji drogowej wzdłuż granicy. Przebieg korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym, położenie siedlisk i ostoi ptaków o znaczeniu międzynarodowym (NATURA 2000), międzynarodowych obszarów węzłowych i biocentrów (na podstawie ECONET) oraz usankcjonowane prawnie obszary chronione przyrodniczo i krajobrazowo wymuszają wspólne:

25 23 polskie, ukraińskie i słowackie działania na rzecz stałej współpracy przy ochronie stanu środowiska, stałym monitoringu wód, gleb i powietrza. Wspólnie negocjowane powinny być również lokalizacje inwestycji przemysłowych, mających wpływ na stan środowiska oraz przedsięwzięć zmieniających go w skali ponadregionalnej, np.: duże zbiorniki wodne, tamy, gazociągi, naftociągi, linie energetyczne, itp. Wspólne działania nad utrzymaniem wartości istniejącego środowiska przyrodniczego powinno być wspierane rozwojem form działalności gospodarczej, nie kolidujących ze środowiskiem, dających miejscowej ludności szansę utrzymania, np.: różne formy turystyki, drobna wytwórczość, handel, obsługa komunikacji, itp. Ważnym elementem współpracy transgranicznej jest rozwój współczesnej kultury, opartej zarówno na wspólnym dziedzictwie, jak też podkreślającej odmienność i różnorodność kultury. Przykładem mogą być międzynarodowe festiwale grup etnicznych (festiwale kultury łemkowskiej, ukraińskiej), tematyczne trasy turystyczne (szlak ikon, szlak budownictwa drewnianego, szlak judaików, itp.), wystawy zbiorów muzealnych, pielgrzymki i imprezy religijne (Kalwaria Pacławska, cmentarz żydowski w Leżajsku, grekokatolicki Jordan i Małanka,), jak też festiwale muzyczne w Łańcucie czy międzynarodowy festiwal pieśni ludowej w Rzeszowie. W skali województwa do strefy przygranicznej zaliczono powiaty położone bezpośrednio przy granicy: lubaczowski, przemyski, bieszczadzki, sanocki, krośnieński i jasielski. Ośrodkami współpracy o znaczeniu regionalnym i podregionalnym są miasta- siedziby powiatów. W skali krajowej w strefie tej leży całe województwo, a Rzeszów jest głównym ośrodkiem współpracy transgranicznej, równoważnym ze Lwowem i Koszycami. Na tle diagnozy stanu zagospodarowania przestrzennego powiatów województwa podkarpackiego położonych przy granicy wschodniej i południowej Polski można wyróżnić niektóre problemy, których rozwiązanie wymaga współdziałania transgranicznego województwa podkarpackiego i odpowiednich jednostek administracyjnych Ukrainy i Słowacji. Do problemów tych można zaliczyć: 1) rozwój i aktywizacja współpracy w sferze gospodarczej z Ukrainą i Słowacją, 2) ochrona przed zagrożeniem i racjonalne wykorzystanie przyrodniczych i kulturowych walorów i zasobów środowiska, 3) rozwój funkcji rekreacyjnych, turystycznych i uzdrowiskowych obszarów transgranicznych, 4) poprawa warunków transportu osób i towarów na polsko-ukraińskim i polskosłowackim obszarze transgranicznym, w tym sprawne funkcjonowanie transportu służącego regionalnej współpracy transgranicznej oraz modernizacja istniejących i budowa nowych przejść granicznych.