Zezwolenie na stosowanie neonikotynoidów w uprawie buraka cukrowego

Transkrypt

1 Nr 1 (33)/2019 Aktualności: Rekordowa kampania cukrownicza KSC S.A. >4 Po stronie Plantatora: >23 Zezwolenie na stosowanie neonikotynoidów w uprawie buraka cukrowego Ponadto w numerze: >6 Wywiad z Janem Krzysztofem Ardanowskim, Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2

3 AKTUALNOŚCI Szanowni Państwo, Za nami 17. kampania w Krajowej Spółce Cukrowej S.A., jedna z bardziej wymagających w naszej historii. Niesprzyjająca aura, susza, przymrozki i szkodniki sprawiły, że współpracujący z nami Plantatorzy mają za sobą trudny czas, który wymagał wyjątkowo ciężkiej pracy. Mimo tych przeszkód udało się nam jednak pomyślnie zakończyć kampanię. KSC skupiła prawie 6 milionów ton buraków cukrowych i wyprodukowała łącznie ponad 910 tys. ton cukru. Jest to najlepszy wynik w historii firmy. Osiągnęliśmy go dzięki zaangażowaniu i profesjonalizmowi Plantatorów i Pracowników. Przed nami okres przygotowań do prac w polu. Jest to także czas edukacji, konferencji surowcowych oraz kontraktacji buraków. W naszych cukrowniach rozpoczynamy remonty, dokonujemy niezbędnych inwestycji. W tym roku w trzech naszych oddziałach: w Nakle, Kruszwicy i Werbkowicach przeprowadzona zostanie kampania sokowa. Pracujemy też nad innowacjami. Dlatego tym razem opiszemy nowatorski projekt suszarni wysłodków w Werbkowicach. Oddajemy w Wasze ręce kolejny numer Kwartalnika z nadzieją, że okaże się interesujący i inspirujący. Polecam wywiady z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Janem Krzysztofem Ardanowskim oraz z Edwardem Wyłupkiem, wieloletnim dyrektorem cukrowni w Werbkowicach. Mam też nadzieję, że zainteresują Was materiały dotyczące branży. Piszemy o obchodach Jubileuszu 100-lecia działalności Stowarzyszenia Techników Cukrowników, które odbyły się podczas XXXI Pokampanijnej Konferencji Techniczno-Surowcowej. Do współpracy zaprosiliśmy naszych znanych i sprawdzonych ekspertów, którzy piszą między innymi o derogacji na neonikotynoidy i szarku komośniku. Przedstawiamy też nowości rynkowe z KSC, Fabryki Cukierków Pszczółka i Polskich Przetworów z Włocławka. Zapraszam do lektury. Z wyrazami szacunku, Krzysztof Kowa Prezes Zarządu KSC S.A. Spis treści: AKTUALNOŚCI 4 Podsumowanie kampanii KSC S.A. 5 Zmiany we władzach KSC S.A. 5 Dzień Pola Krajowej Spółki Cukrowej S.A. 27 czerwca 2019 r. 6 Wszystkie etapy uprawy buraka cukrowego znam z autopsji wywiad z Ministrem Rolnictwa Janem Krzysztofem Ardanowskim Konferencja buraczana w Starym Polu i Kwidzynie 10 Pszczółka w Dubaju 11 Wybitny Eksporter Roku 11 Sytuacja Plantatorów Buraka Cukrowego w Polsce 12 XXXI Pokampanijna Konferencja STC lat Stowarzyszenia Techników Cukrowników 15 Sytuacja na rynku w cukru w Polsce i Europie 16 Kto rządzi światową produkcją cukru? PO STRONIE PLANTATORA 18 Mątwik burakowy to groźny szkodnik 20 Nawożenie ukierunkowane na plon cukru 23 Neonikotynoidy w uprawie buraka cukrowego stan aktualny 24 Szarek komośnik dużym zagrożeniem plantacji buraka cukrowego 27 Szkodniki początkowych faz rozwojowych buraka cukrowego PO GODZINACH 30 Wywiad z Edwardem Wyłupkiem 31 Gala konkursu Rolnik Pomorza i Kujaw 31 Polskie Przetwory: Zmieniamy się dla Was! 32 Biopaliwa gazowe w Cukrowni Dobrzelin owocna współpraca nauki i przemysłu 32 KSC S.A. na Centralnych Targach Rolniczych 33 Innowacyjna suszarnia wysłodków w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Werbkowice 33 O cukrze w Brukseli 34 Narodowa Wystawa Rolnicza w Poznaniu 36 Z historii powstania Krajowej Spółki Cukrowej S.A. 38 Sympatie Pszczółki to 100% produkt polski 38 Cukierki Pszczółki na Poczcie Polskiej i stacjach Orlen 38 Nowość w rodzinie cukrów cukier trzcinowy BIO w kostkach 40 Kształcenie w szkołach rolniczych prowadzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 42 I rok działalności Izby Pamięci Cukrownictwa 43 Sernik przepis WYDAWCA: Krajowa Spółka Cukrowa Spółka Akcyjna, ul. Kraszewskiego 40, Toruń REDAKCJA: ul. Kraszewskiego 40, Toruń, redakcja@polski-cukier.pl; DZIAŁ REDAKCYJNY: Adrian Dębowiak, Anna Romanowska, Eliza Panek, Szymon Smajdor; REKLAMA: Anna Romanowska, reklama.kwartalnik@polski-cukier.pl; WSPÓŁPRACA: Waldemar Brociek, Michał Gawryszczak, Barbara Grochulska, Dariusz Górski, Janusz Kacprzyński, Stanisław Lubaś, Łukasz Matyka, Kszysztof Nykiel, Robert Olak, Joanna Onuch, Jacek Piszczek, Anna Sikora, Szymon Simiński, Rafał Strachota, Maciej Wojtczak, Krystyna Wasińska, Jan Piotrowski. NADZÓR MERYTORYCZNY: Prezes Zarządu KSC S.A. Krzysztof Kowa; Surowiec Dyrektor Departamentu Surowcowego Artur Majewski PROJEKT MAKIETY i DRUK: Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, ul. Modra 23, Włocławek; ZDJĘCIE Z OKŁADKI: Redakcja Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów i zmiany ich tytułów, nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń. Wydawca zastrzega, iż dalsze rozpowszechnianie materiałów opublikowanych w kwartalniku Polski Cukier. Pismo Krajowej Spółki Cukrowej S.A. jest zabronione. ISSN: , nakład: egz. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 3

4 AKTUALNOŚCI Podsumowanie kampanii KSC S.A. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. zakończyła kampanię cukrowniczą 2018/2019. Rekordowa produkcja cukru wyniosła ponad 910 tys. ton! Kampanię rozpoczęliśmy 12 września 2018 r. w cukrowniach w Dobrzelinie i Werbkowicach, a zakończyliśmy 16 stycznia 2019 r. w Cukrowni Nakło. Średni czas kampanii wyniósł 110 dni. 17. Kampanię Cukrowniczą w KSC S.A. rozpoczęły i zakończyły wizyty Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jana Krzysztofa Ardanowskiego. 19 września 2018 r. Minister odwiedził Cukrownię w Kruszwicy, natomiast podczas drugiej wizyty 11 stycznia powiedział: Dziękuję wszystkim Pracownikom KSC S.A. Wkład każdego z Was pozwolił na osiągnięcie bardzo dobrego wyniku produkcji ponad ton cukru. Bardzo dziękuję także Plantatorom buraka cukrowego, którzy po niezwykle trudnym sezonie związanym z suszą, również osiągnęli bardzo dobre rezultaty. W 2018 r. buraki cukrowe uprawiane były na areale ponad 100 tys. hektarów, przez 15,5 tys. plantatorów. Kampania cukrownicza była jedną z trudha i był zróżnicowany regionalnie (od około niejszych w ostatnich latach. Złożyło się na to kilka czynników, a szczególnie duży wpływ miały niesprzyjające warunki atmosferyczne. Susza, która wystąpiła w okresie wiosenno-letnim, spowodowała, że w wielu rejonach kontraktacyjnych miało miejsce znaczne obniżenie plonowania buraków. Najbardziej dotkniętymi suszą były rejony Kluczewa, Nakła i Kruszwicy. Znaczącym problemem w rejonie Lubelszczyzny było masowe pojawienie się szkodnika szarka komośnika, którego żerowanie w okresie wschodów buraków cukrowych powodowało konieczność przesiewów plantacji. Problem ten dotknął rejonów kontraktacyjnych Werbkowic i w nieco mniejszej skali Krasnegostawu. Ostatecznie plon rozliczeniowy dla KSC S.A. wyniósł średnio 59,9 ton/ 53 ton/ha w Kluczewie do ponad 75 ton/ha w Malborku). Średnia dla KSC S.A. zawartość cukru w burakach wynosi 17,4% i jest wyższa o około 1,3% w stosunku do roku ubiegłego. Kampanię podsumował Prezes Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Krzysztof Kowa: W tej kampanii KSC S.A. wyprodukowała ponad 910 tys. ton cukru. To rekordowy wynik w historii spółki. Cieszy nas to tym bardziej, że aura w tym roku nie sprzyjała. Terminy rozpoczęcia i zakończenia kampanii 2018/2019 Cukrownia Data rozpoczęcia krojenia Data zakończenia krojenia Dobrzelin Kluczewo Krasnystaw Kruszwica Malbork Nakło Werbkowice Podczas wizyty w cukrowni odbyło się spotkanie Ministra z przedstawicielami związków plantatorów buraka cukrowego przy KSC S.A. Tematem rozmów były m.in. sytuacja plantatorów buraka cukrowego w Polsce oraz wyzwania przemysłu cukrowniczego. W grudniu minionego roku, po negocjacjach z Radą Związków Plantatorów Buraka Cukrowego działającą przy KSC S.A., uzgodnione zostały warunki kontraktacji i treść umowy kontraktacyjnej na rok Proces kontraktacji ruszył od początku lutego. Cena podstawowa za buraki kontraktowane utrzymana została na poziomie 26,29 EUR za tonę buraków o polaryzacji 16%. J Eliza Panek 4

5 AKTUALNOŚCI Zmiany we władzach KSC S.A. Rada Nadzorcza W związku ze zbliżającym się końcem kadencji Rady Nadzorczej KSC S.A., w dniach grudnia 2018 r. przeprowadzone zostały wybory na dwóch Członków Rady Nadzorczej KSC S.A. z ramienia pracowników Spółki. Najwięcej głosów spośród wszystkich zgłoszonych kandydatów otrzymali: Dariusz Rataj (Oddział KSC S.A. Cukrownia Kluczewo ) oraz Jacek Szamlewski (Oddział KSC S.A. Cukrownia Nakło ). W związku z powyższym wymienione osoby zostają zgłoszone jako kandydaci do Rady Nadzorczej KSC S.A. z ramienia pracowników Spółki. Uprawnionych do głosowania było 2300 wyborców, z czego udział w wyborach wzięło 1742 osób (frekwencja 75,74%). Po raz pierwszy w wyborach na Członków Rady Nadzorczej KSC S.A. wzięli udział także pracownicy spółek zależnych KSC S.A. Wybory przedstawicieli Plantatorów do Rady Nadzorczej odbędą się 19 marca 2019 r. Szczegóły dotyczące głosowania znajdują się na stronie w zakładce PLANTATORZY. Zarząd Rada Nadzorcza Krajowej Spółki Cukrowej S.A. na posiedzeniu w dniu 17 stycznia 2019 r. podjęła uchwałę w sprawie powołania Tomasza Olenderka na stanowisko Członka Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. z siedzibą w Toruniu na okres VIII kadencji Zarządu. Tomasz Olenderek został wybrany przez pracowników Spółki w wyniku wyborów uzupełniających zarządzonych przez Radę Nadzorczą Uchwałą Nr 227/VIII/2018 (1732) z dnia 29 listopada 2018 roku. Jacek Szamlewski Dariusz Rataj Tomasz Olenderek Dzień Pola Krajowej Spółki Cukrowej S.A. 27 czerwca 2019 r. Część wystawowa Dnia Pola: Obchody Dnia Pola, organizowane wspólnie przez Krajową Spółkę Cukrową S.A. i Związek Plantatorów Buraka Cukrowego w Malborku i Nowym Stawie odbędą się w Starym Polu w rejonie Oddziału Cukrownia Malbork. Obchody Dnia Pola 2019 KSC S.A. odbędą się 27 czerwca 2019 roku w Starym Polu na terenie Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego, gm. Stare Pole woj. pomorskie, na polach Pana Wiesława Szpury. Pan Wiesław jest wieloletnim plantatorem buraka cukrowego uprawiającym każdego roku ok. 100 ha tej szlachetnej rośliny. Pole przeznaczone na pokazy przygotowano już jesienią, zgodnie z obowiązującą praktyką rolniczą. kolekcja odmian buraka cukrowego, maszyny, programy herbicydowe, programy nawozowe, i wiele innych. Rolnicy podczas zwiedzania będą mieli możliwość wymiany doświadczeń i rozmów z przedstawicielami firm bezpośrednio na poletkach wystawowych i w namiotach. W uroczystości wezmą udział zaproszeni goście z władz centralnych i samorządowych, władze Krajowej Spółki Cukrowej S.A., świata nauki, przedstawiciele organizacji związkowych, mediów oraz liczna grupa plantatorów buraka cukrowego z całej Polski. Poza częścią merytoryczną podczas obchodów Dnia Pola przygotowywany jest ciekawy program artystyczny dla zaproszonych gości. Będą występy artystyczne i konkursy z cennymi nagrodami. W tegorocznej imprezie przewidywany jest udział ok osób. Wszystkich, którym bliska jest branża cukrownicza, serdecznie zapraszamy 27 czerwca! J Dział surowcowy POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 5

6 AKTUALNOŚCI Wszystkie etapy uprawy buraka cukrowego znam z autopsji wywiad z Janem Krzysztofem Ardanowskim, Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Według zapowiedzi Pana Ministra istnieje plan zbudowania na bazie m.in. KSC S.A. Krajowej Grupy Spożywczej. W jakim celu stworzony będzie ten nowy podmiot? Jakie zadania przypadną w tym podmiocie Krajowej Spółce Cukrowej? Krajowa Grupa Spożywcza będzie podmiotem efektywnym ekonomicznie, działającym w zgodzie z mechanizmami unijnymi i podejmującym działania w przypadku drastycznych spadków cen, stabilizującym rynki, a także działającym w kierunku rozszerzania eksportu i promocji, przyczyniającym się do przekierowywania produkcji w kierunku innowacyjności. Musimy wykorzystać w większym stopniu, to czym dysponujemy a dysponujemy określoną ilością podmiotów państwowych, którymi możemy zarządzać i wpisywać je w realizację zadań państwowych. Tegoroczne problemy na rynku owoców miękkich czy rynku jabłek dobitnie pokazały, jak słaba jest pozycja rolników na rynku. Chcemy stworzyć mechanizm, który w zgodzie z wolnym rynkiem da każdemu następnemu ministrowi rolnictwa, premierowi, narzędzia do aktywnego przeciwdziałania kłopotom rynkowym, jakie się pojawiają. Jakie w takim razie korzyści Krajowej Spółce Cukrowej S.A. przyniesie taka grupa? Krajowa Spółka Cukrowa S.A., jak często podkreślam, to perła w koronie polskiej branży spożywczej. Proszę mi uwierzyć, nie naraziłbym jej nigdy na ryzyko utraty stabilności, co dzisiaj jest mi zarzucane przede wszystkim przez niektórych polityków. Spółka jest dzisiaj dobrze zarządzana, jej pozycja rynkowa jest stabilna, a strategia rozwoju realizowana. Jestem ze swoim otoczeniem przekonany, że Grupa Kapitałowa Krajowej Spółki Cukrowej S.A. może w najbliższym czasie wejść na wyższy wymiar działalności i stać się jeszcze większym graczem, mającym znacznie większy wpływ na rynek rolno-spożywczy w naszym kraju. Zadanie nie będzie proste, ale wierzę w to, że dzięki doskonałej i doświadczonej załodze i wzorowych relacjach z plantatorami cel zostanie osiągnięty. Na jakim etapie są dzisiaj prace związane z powstaniem tej grupy? W utworzenie tego podmiotu zaangażowani są między innymi eksperci z branży rolno-spożywczej oraz prawnicy specjalizujący się w prawie holdingowym. Wszystko to trochę trwa, ale nie jest rzeczą prostą pogodzić interesy wszystkich stron. Mamy dzisiaj historyczną okazję do tego, aby upodmiotowić rolnika w nowoczesnym łańcuchu produkcji żywności. Jak powstanie KGS wpłynie na sytuację plantatorów buraka cukrowego przy KSC S.A.? Z całą pewnością Plantatorzy nie mają się czego obawiać. Chcemy, aby nowy podmiot tworzył kolejne możliwości współpracy pomiędzy producentem surowca a jego przetwórcą. Może dotychczasowi plantatorzy buraka cukrowego otrzymają możliwość sprzedaży innych swoich płodów rolnych do podmiotów Krajowej Grupy Spożywczej. Otrzymają wówczas pierwszeństwo w przypadku podpisywania umów kontraktacyjnych na owoce i warzywa. Plantatorzy liczą, że dojdzie do kolejnego podejścia do prywatyzacji Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Jakie jest stanowisko Ministerstwa Rolnictwa w tej kwestii? Nie zamykamy tej kwestii. Uważam, że firma, szczególnie w branży rolno-spożywczej, w której akcjonariat plantatorsko-pracowniczy ma znaczący wpływ na kierunki obierane przez dane przedsiębiorstwo to model najlepiej funkcjonujący w dłuższej perspektywie czasowej. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. powinna przygotowywać się do tego, ale na pewno nie przy tej sytuacji na światowym rynku cukru. Musimy zaczekać na ustabilizowanie się rynku. Duże zawirowania polityczno-gospodarcze w Brazylii, w tym niepewna ilość trzciny cukrowej przeznaczanej na bioetanol, duży wzrost produkcji cukru w Indiach i Tajlandii, czy np. plany zamknięcia cukrowni w Niemczech, Francji, a nawet należącej do niemieckiego koncernu Südzucker cukrowni w Strzyżowie na Lubelszczyźnie powodują spore przetasowania na arenie międzynarodowej.. Obserwujemy te tendencje i trzymamy rękę na pulsie. 6

7 AKTUALNOŚCI Ubiegłoroczna susza dała się mocno we znaki także plantatorom buraka cukrowego. Skutki suszy na plantacjach w tym samym rejonie często znacząco między sobą się różniły, czego nie uwzględniały badania Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. KZPBC postulował w tej kwestii o bardziej precyzyjne badania, które lepiej odzwierciedlą suszę na konkretnych plantacjach. Susza, która nawiedziła nasz kraj w ubiegłym roku zachwiała stabilnością ekonomiczną wielu gospodarstw rolnych. Zdajemy sobie sprawę z powagi tej sytuacji i z maksymalnym poświęceniem zaangażowałem się w zorganizowanie jak największej pomocy finansowej dla poszkodowanych gospodarstw. Rząd Pana Premiera Morawieckiego przeznaczył na ten cel ponad 2 miliardy złotych! To największa tego typu pomoc w historii polskiego rolnictwa. W 2015 roku po podobnej suszy ówczesny rząd na pomoc rolnikom przeznaczył ok. 400 milionów zł, czyli nawet nie ćwierć tego, co nam udało się zorganizować. Nawet dużo bogatsze od nas Niemcy na pomoc suszową wydały w 2018 roku mniej niż nasz rząd. W imieniu wszystkich rolników wielokrotnie za to dziękowałem Panu Premierowi. Mimo tego, iż sam nigdy nie utrzymywał się z działalności rolniczej, to jednak widzę, że problemy mieszkańców polskiej wsi są dla niego szczególnym priorytetem. Warto tutaj jeszcze podkreślić, że te działania, nie tyle mają minimalizować poniesione straty, co zapobiegać im. Bardzo się cieszę, że w tym celu Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa intensywnie pracuje nad kolejnym innowacyjnym projektem, którym jest precyzyjny satelitarny monitoring suszy w całym kraju. Tego typu funkcjonalność będzie uwzględniała także różne rodzaje gleb na danym terenie. Uprawy buraków cukrowych powinny gwarantować rolnikom dochodowość. Czy nie należałoby ustalić jakiegoś minimalnego progu cen za surowiec, jak to było kiedyś? Cena minimalna za surowiec obowiązywała do momentu uwolnienia rynku cukru. Po tym fakcie rzeczywiście takiej ceny nie ma i jest to typowe dla wolnego rynku. Niewątpliwie istotnym elementem uprawy jest jej końcowy efekt finansowy i wysokość dochodów, jakie z tej działalności zostają. Bardzo ważna będzie zatem efektywność ekonomiczna gospodarstw, dążenie do optymalizacji kosztów produkcji przy jednoczesnym uzyskiwaniu plonów gwarantujących opłacalność. Duże znaczenie ma też współpraca producentów i plantatorów na zasadach partnerskich, której efektem końcowym będzie sprostanie konkurencji na trudnym rynku cukru. Burakowi cukrowemu doskwiera cały czas szereg poważnych zagrożeń, które każdego roku sieją spustoszenie na plantacjach. Czy powstaną możliwości zastąpienia ochrony chemicznej biologicznymi metodami, jak hodowla odpornościowa czy stosowanie niechemicznych preparatów? Innowacyjność i nowe rozwiązania w ochronie upraw, nie tylko buraka cukrowego, ale wielu innych roślin to konieczność. Już obecnie stosowana integrowana ochrona roślin pozwala na likwidację zagrożeń w uprawach przy jednoczesnym ograniczeniu ilości stosowanych substancji chemicznych, a tym samym poszanowaniem środowiska naturalnego. W buraku cukrowym są odmiany, które posiadają odporności m.in. na rhizomanię, chwościk buraka czy też mątwika burakowego. Zatem temat poszukiwania nowych metod ochrony innej niż chemiczna, rozwój hodowli odpornościowej oraz nowych rozwiązań agrotechnicznych wydaje się nieunikniony. Będzie to bardzo istotne w świetle zmian, które następują w dostępności poszczególnych substancji aktywnych, stosowanych w ochronie roślin na rynku europejskim. Plantatorzy z satysfakcją przyjęli derogacje Pana Ministra na stosowanie zapraw neonikotynoidowych w nasionach buraków cukrowych. Decyzja ta m.in. zmniejsza ryzyko przesiewów oraz ograniczy koszty ochrony plantacji przed różnego rodzaju patogenami. Z drugiej strony ekolodzy zarzucają Panu Ministrowi brak odpowiedzialności za pszczoły dziko żyjące i sprowadzenie na nich zagrożenia? Decyzję o czasowym zezwoleniu stosowania zapraw podjąłem po wielu rozmowach z wszystkimi stronami zaangażowanymi w tę sprawę. Badania przeprowadzone przez różne instytuty badawcze upewniły mnie w przekonaniu, że decyzja mogła być tylko jedna. Zresztą Polska nie była pierwsza w dopuszczeniu neonikotynoidów do nasion buraka. Przed nami były m.in.: Czechy, Dania, Słowacja, Rumunia czy Węgry, a kolejne kraje też już się do tego przygotowują. Nic zatem nie wskazuje na jakiekolwiek zagrożenie z tego tytułu. Moja decyzja dopuszczająca stosowanie zapraw obowiązuje 120 dni, czyli tyle, ile maksymalnie można było uzyskać w Komisji Europejskiej. Co z areałem upraw buraków cukrowych w Polsce? Potencjał przerobowy cukrowni Krajowej Spółki Cukrowej S.A. jak i pozostałych koncernów rokrocznie wzrasta. Czy producenci cukru w Polsce powinni dążyć do zwiększania areału buraka cukrowego? Jako minister rolnictwa chciałbym, żeby uprawa buraka cukrowego w Polsce była nadal rozwijana. Zarówno ze względu na dobro polskiego rynku spożywczego, jak również z powodu dobrego wpływu tej rośliny w płodozmianie. Jednak w dobie globalnego rynku żywności kluczowym jest, aby o produkcji decydował rachunek ekonomiczny, który satysfakcjonuje zarówno plantatorów, jak i producentów i konsumentów. Sytuacja na rynku cukru jest dzisiaj trudniejsza niż prognozowali eksperci. Jak ten stan ocenia dzisiaj Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi? Czy istnieje ryzyko, że buraki cukrowe przegrają walkę z trzciną cukrową i ta uprawa przestanie się opłacać polskim rolnikom? Liberalizacja rynku cukru bardzo szybko dała się we znaki wszystkim producentom cukru w naszym kraju. Cena cukru w Unii Europejskiej jest dzisiaj mocno powiązana z ceną światową. To zderzenie się z ceną cukru trzcinowego już kolejny rok negatywnie odbija się na całej branży cukrowniczej w UE, co powoduje, że od dłuższego czasu mamy poziom cen niższy niż prognozowali eksperci. Cieszę się, że w tych tłustych latach Krajowa Spółka Cukrowa inwestowała we wszystkie swoje oddziały, co dzisiaj pozwala jej na przetrwanie trudnych czasów w branży. Wszyscy, którzy obserwują sytuację cukrownictwa widzą, jak wiele jest determinantów produkcji cukru. Dzisiaj cukier, czy to z trzciny czy z buraka, uprawiany jest na wszystkich kontynentach. Jednak zmiany klimatyczne, które obserwujemy powodują, że czasami wielcy producenci, jak np. Brazyli też mają swoje problemy. Susza w 2018 roku dotknęła Europę Środkową, ale w kolejnych latach może się pojawić na innych szerokościach geograficznych. Obserwując tę branżę od ponad 20 lat mogę powiedzieć, że jestem przekonany, że na rynku jest i będzie miejsce dla cukru z trzciny i z buraka. Co będzie z dopłatami do uprawy buraków w nowej perspektywie finansowej po roku 2020? Polska krytycznie oceniła propozycję cięcia wydatków na Wspólną Politykę Rolną, w tym redukcję budżetu II filara tej polityki, POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 7

8 AKTUALNOŚCI szczególnie mniej zamożnym państwom członkowskim UE. Dlatego już na posiedzeniu Rady UE do Spraw Ogólnych, które odbyło się w dniu 14 maja 2018 roku, w czasie pierwszej dyskusji poświęconej propozycjom Komisji Europejskiej dotyczącym przyszłych wieloletnich ram finansowych, Polska wyraziła sprzeciw dla proponowanego zmniejszenia realnych wydatków na WPR. W ślad za propozycjami dotyczącymi wieloletnich ram finansowych, 1 czerwca 2018 r. KE przedstawiła pakiet trzech projektów aktów prawnych zawierających przepisy dotyczące realizacji WPR w latach Zawarte w dokumentach KE propozycje w zakresie kształtu i rozwiązań WPR po 2020 roku dotyczą głównie modernizacji tej polityki i znaczącej modyfikacji systemu jej wdrażania. Jeżeli chodzi o aspekt finansowania WPR, to KE zaproponowała jej przyszły wieloletni budżet na poziomie 365 mld EUR w cenach bieżących, co oznacza cięcia nominalne w wysokości 5% całkowitej alokacji (w stosunku do kwoty na lata bez udziału Wielkiej Brytanii). Przedstawiona przez KE kontynuacja wyrównywania stawek płatności bezpośrednich, czyli tzw. konwergencja zewnętrzna, oparta jest na dotychczasowym podejściu z uwzględnieniem powierzchni użytków rolnych jako główne kryterium podziału płatności między państwa członkowskie. Proponowany stopień wyrównania stawek jest dla polskiego Rządu nie do przyjęcia. Oznacza wzrost stawki płatności bezpośrednich w Polsce o ok. 4 punkty procentowe, w relacji do średniej UE. Czy w takim razie jest szansa, że polscy rolnicy zaczną wreszcie doganiać rolników z Europy Zachodniej? Krytycznie oceniam cięcia wydatków na WPR oraz brak pełnej konwergencji płatności bezpośrednich. W stanowisku do pakietu propozycji prawnych w sprawie reformy przyjętym w dniu 29 sierpnia 2018 r. podkreślono, że priorytetem Rządu RP jest zapewnienie równych warunków konkurowania polskim rolnikom na jednolitym rynku UE. Zwracam uwagę, że funkcjonujące w ramach rolnego rynku wewnętrznego UE podmioty muszą spełniać te same i coraz wyższe unijne standardy produkcji, dlatego należy dążyć do pełnego wyrównania poziomu płatności bezpośrednich między państwami członkowskimi. Zaproponowane przez Komisję niewielkie tempo wyrównywania poziomu płatności bezpośrednich utrzymałoby duże, nieuzasadnione i niespójne z nowymi celami WPR, dysproporcje wsparcia producentów rolnych działających na jednolitym rynku. Pragnę podkreślić, że propozycje KE są tylko punktem wyjściowym negocjacji i możliwa jest ich zmiana w ramach dyskusji i przy współpracy z innymi państwami członkowskimi. W tym kontekście resort rolnictwa również liczy, że polskie organizacje środowisk rolniczych także będą zabiegały na forum europejskim, szczególnie w ramach współpracy w takich organizacjach jak COPA i COGECA, o zwiększanie środków finansowych na wspólną politykę rolną po 2020 roku. Jak ocenia Pan Minister działania związków plantatorów buraka cukrowego w naszym kraju? Związki plantatorów buraka cukrowego w Polsce można stawiać za wzorowy model organizacji. Odpowiednia hierarchiczna struktura pozwala sprawnie i transparentnie prowadzić sprawy związkowe i rozmowy z instytucjami i podmiotami zewnętrznymi. Z takiego układu korzystają zarówno plantatorzy, jak i producenci. Czy polski Rząd będzie dążył do wprowadzenia podatku cukrowego w naszym kraju? Jeśli odbije się to na rentowności produkcji cukru, to będą mogli to odczuć także plantatorzy buraka cukrowego. Wprowadzanie podatku cukrowego to element polityki fiskalnej wielu krajów na całym świecie. Ma on na celu uświadamianie społeczeństwa w zakresie ilości cukru spożywanego w różnych postaciach i o jego ilości w różnego rodzaju produktach. Sprawa wprowadzenia takiego podatku w naszym kraju nie jest przesądzona. Leczenie otyłości kosztuje nas, podatników ogromnie duże kwoty rocznie, a według ekspertów na tzw. otyłość olbrzymią cierpi w Polsce ok. 700 tysięcy osób. Cukrownictwo na ziemiach polskich ma już ponad 200 lat. O historii tego przemysłu przypomina dzisiaj wszystkim powołana w ubiegłym roku Izba Pamięci Cukrownictwa w Częstocicach. Jak Pan Minister ocenia historię tej branży, szczególnie w XXI wieku? Cukrownictwo to historycznie jeden z najważniejszych elementów naszej kultury rolnej. Pierwsze plantacje buraka cukrowego, jeszcze pod zaborami, zakładali polscy ziemianie, a wybitni agronomowie czynili starania, by uzyskać wydajne odmiany rośliny i dbać o jej wzrost. Po I wojnie światowej produkcja cukru była dźwignią rozwoju całego polskiego rolnictwa i znaczącym źródłem dochodów odrodzonego państwa polskiego. Oprócz wypełniania swoich podstawowych zadań cukrownie animowały życie kulturalne, zakładały szkoły i ochronki. Działalność zakładów wpływała na podniesienie jakości życia nie tylko pracowników i ich rodzin, lecz całej społeczności lokalnej. Branża cukrownicza w ostatnich kilkunastu latach przeszła jednak bardzo dotkliwą restrukturyzację, której ofiarami byli przede wszystkim ich pracownicy i plantatorzy buraka cukrowego. Te niezwykle trudne wtedy decyzje były jednak podwaliną pod stworzenie nowoczesnego podmiotu, który jest powtórzę perłą w koronie polskiego przemysłu rolno-spożywczego. W tym miejscu pragnę podziękować za inicjatywę utworzenia Izby Pamięci Cukrownictwa na terenie pierwszej na ziemiach polskich cukrowni buraczanej Częstocice. Gratuluję wszystkim Plantatorom buraka cukrowego i Pracownikom przemysłu cukrowniczego tych pięknych tradycji i życzę, by historia dzisiaj przez nas pisana była dumnie prezentowana przyszłym pokoleniom. Wielokroć podkreśla Pan Minister zrozumienie dla pracy plantatora i zmagań, z którymi przychodzi mu się dzisiaj borykać. Czy w doświadczeniu Pana Ministra jako rolnika była też uprawa buraka cukrowego? W gospodarstwie rodzinnym ojca buraki cukrowe uprawiało się od pokoleń. Przeszedłem wraz z całą branżą, od momentu, kiedy jeszcze byłem młodym chłopskim synem, całą drogę rozwoju. Doskonale pamiętam uprawę w konia oraz czasy, kiedy plantacje pieliliśmy ręcznie, kiedy przed wykopaniem należało narzędziem ręcznie ogłowić korzeń buraka. Później na studiach rolniczych na Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy poznawałem podstawy rolnictwa, które skrupulatnie wdrażałem we własnym, prowadzonym z żoną gospodarstwie. Wtedy również uprawialiśmy buraki cukrowe i przeżywaliśmy te same bolączki, co reszta plantatorów: Jaki stopień zanieczyszczeń uznają mi na cukrowni?, Czy nie oszukają mnie na wysłodkach?. Pamiętam te czasy, kiedy kładliśmy dzieci spać, żona z nimi zostawała w domu, a ja buraki musiałem wywozić ciągnikiem nocą, po to by później ustawić się w kolejce pod bramą cukrowni w Chełmży. Wszystkie etapy uprawy buraka cukrowego, od przygotowania ziemi do siewu, aż po odbiór mokrych wysłodków znam z autopsji. Panie Ministrze, dziękuję za rozmowę. J Rozmawiał Szymon Smajdor 8

9 AKTUALNOŚCI POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 9

10 AKTUALNOŚCI 18. Konferencja buraczana w Starym Polu i Kwidzynie 7 i 8 lutego w miejscowościach Stare Pole i Kwidzyn odbyła się konferencja buraczana pod tytułem: Aktualne zagadnienia technologiczne i organizacyjne w produkcji buraków cukrowych. z kontraktacją buraków cukrowych. Z dużym zainteresowaniem uczestnicy konferencji wysłuchali informacji związanej z kończącym się Porozumieniem Branżowym i warunkami powstającego porozumienia na przyszły rok. Niespodzianką dla uczestników konferencji była wizyta Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ryszarda Zarudzkiego. Minister na bieżąco odpowiadał na pytania Plantatorów i wyjaśnił wszelkie wątpliwości dotyczące nie tylko uprawy buraka cukrowego. Minister mówił o płatnościach wsparcia bezpośredniego, wykorzystaniu środków z funduszy UE na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich czy dotacji do wapna. Po otwarciu konferencji i przywitaniu uczestników konferencji przez Dyrektorów PODR Pana Antoniego Hajdaczuka i Ewy Szymańskiej zaprezentowano dwa referaty: Dyrektywa azotanowa nowe wyzwania dla producentów buraka cukrowego, który przedstawiła dr hab. Renata Gaj z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, oraz Zwalczanie chwastów w uprawie buraka cukrowego ze szczególnym uwzględnieniem zachwaszczenia wtórnego, referowany przez inż. Adama Paradowskiego. Krajową Spółkę Cukrową S.A. reprezentowali: Józef Pawela, Członek Rady Nadzorczej, Tomasz Olenderek, Członek Zarządu oraz Dyrektor Departamentu Surowcowego Ar- tur Majewski i Agrotechnik Szymon Simiński. Przedstawili wyniki za ostatnią kampanię oraz aktualną sytuację i prognozy na rynku cukru krajowym w Europie i na świecie. Dyrektor Oddziału Cukrownia Malbork Mariusz Kaźmierczak przedstawił wyniki za kampanię 2018/2019, z rekordowymi plonami korzeni i cukru oraz plan kontraktacji na kolejny rok. Ze strony Związku Plantatorów Buraka Cukrowego na czele z Prezesem Andrzejem Nowakowskim w konferencji uczestniczyli Panowie: Krzysztof Nykiel, Rafał Strachota, Wiesław Szpura i Henryk Żak. Przedstawiciele ZPBC poruszyli temat cen buraków, opłacalności ich uprawy oraz bieżących spraw związanych W spotkaniach uczestniczyli także przedstawiciele firm współpracujących na każdej płaszczyźnie z branżą cukrowniczą. Podczas konferencji trwały ożywione dyskusje na ważne tematy zarówno dla Plantatorów, jak i cukrowni. Rozmowy odbywały się nie tylko w trakcie prezentacji, ale również w przerwach. Organizatorami konferencji byli: Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Lubaniu Oddział w Starym Polu, Związek Plantatorów Buraka Cukrowego w Malborku i Nowym Stawie oraz Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Oddział Cukrownia Malbork. J Janusz Kacprzyński Pszczółka w Dubaju Pierwsza partia słodyczy Fabryki Cukierków Pszczółka wyjechała do Dubaju. Biznesowy związek między Fabryką Cukierków Pszczółka a Bliskim Wschodem nabiera tempa! Umowa z kontrahentem w Zjednoczonych Emiratach Arabskich została podpisana w grudniu ubiegłego roku. Przewiduje ona dostawę całego asortymentu lubelskiej fabryki, w tym także czekoladowych nowości. Realizacja kontraktu to szansa na potrojenie eksportu i podwojenie całości obrotów spółki. W lutym do Polski przylecieli przedstawiciele agendy rządowej przy Ministerstwie Gospodarki Dubaju Dubai FDI, na czele z szefem agendy Fahad Al Gergawi. Spotkania koncentrowały się na wypracowaniu strategii powstania nowej marki eksportowej oraz wymianie know-how. Pierwsza partia słodyczy z Fabryki Cukierków Pszczółka wyjechała do Dubaju w lutym br.. Cukierki będzie można kupić w największych sieciach supermarketów, a także na stacjach benzynowych Enoc. Pszczółka pracuje również nad marką eksportową dla agendy rządowej przy Ministerstwie Gospodarki Dubaju Dubai FDI. Bliski Wschód traktujemy jako szansę i wiążemy z nim duże nadzieje. Potencjał współpracy jest ogromny i wykracza znacznie poza same relacje biznesowe. Nasi kontrahenci chwalą jakość naszych produktów i chcą z nami odkrywać polskie smaki mówi Robert Rudnicki, Prezes Zarządu Fabryki Cukierków Pszczółka. J FC Pszczółka 10

11 AKTUALNOŚCI Wybitny Eksporter Roku listopada 2018 r. w Warszawie odbył się XVI Kongres Eksporterów Polskich. Stowarzyszenie Eksporterów Polskich uhono- 22 rowało Listem Gratulacyjnym i Medalem SEP 12 laureatów konkursu Wybitny Eksporter Roku Wśród nich znalazła się także Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Nagrodę w imieniu Spółki odebrał Pan Zdzisław Salus, Członek Zarządu KSC S.A. Udział w XVI Kongresie Eksporterów Polskich wzięli eksporterzy ze wszystkich branż i regionów Polski. Gościem specjalnym tegorocznego wydarzenia był Minister Inwestycji i Rozwoju Jerzy Kwieciński. Stowarzyszenie Eksporterów Polskich uhonorowało Listem Gratulacyjnym i Medalem SEP 12 laureatów konkursu Wybitny Eksporter Roku Wśród nagrodzonych przedsiębiorstw znalazła się także Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Nagrodę w imieniu Spółki ode- brał Pan Zdzisław Salus, Członek Zarządu KSC S.A. Mając na uwadze konieczność utrzymania dynamiki rozwoju eksportu XVI Kongres zadeklarował pogłębienie współdziałania Stowarzyszenia Eksporterów Polskich z organami państwowymi, rządowymi i samorządowymi w realizacji zagranicznej ekspansji konkurencyjności eksportu. W związku z powyższym w Stanowisku XVI Kongresu Eksporterów Polskich podkreślono, że Stowarzyszenie Eksporterów Polskich będzie nadal wspierać przedsiębiorców, banki oraz organy państwowe, rządowe i samorządowe w urzeczywistnianiu zagranicznej ekspansji konkurencyjności eksportu w ramach Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. J Szymon Smajdor Sytuacja Plantatorów Buraka Cukrowego w Polsce To był trudny rok Miniona kampania była bardzo trudna dla plantatorów buraka cukrowego. Na wysokość plonów negatywnie wpłynęła długotrwała susza, która wystąpiła na większości terenów, gdzie uprawiane są buraki cukrowe. Brak wystarczających opadów spowodował, że obsada roślin była na niższym poziomie niż średnia z ostatnich lat. Rośliny traciły zdolność do niezakłóconego rozwoju, ich wzrost był spowolniony. W wielu rejonach również jesienią przyrost masy korzeni był znikomy. W niektórych gospodarstwach uzysk z hektara był niższy nawet o 70% w porównaniu do lat ubiegłych. Dodatkowo susza powodowała, że środki ochrony roślin miały ograniczone działanie problemem było wtórne zachwaszczenie. Ochrona przed szkodnikami i chorobami, szczególnie chwościkiem, była utrudniona, co spowodowało dodatkowe straty w plonach. Wiosną w Polsce południowo-wschodniej znaczne szkody na powierzchni kilku tysięcy hektarów poczynił szarek komośnik. Masowy atak szkodnika sprawił, że plantacje buraków w wielu przypadkach były doszczętnie niszczone w bardzo krótkim czasie. Na części plantacji trzeba było ponownie zasiać buraki, ponieważ uszkodzenia były zbyt duże, a niska obsada nie rokowała nadziei na satysfakcjonujące plony. Część pól została zaorana, a w miejsce buraków posiano inne rośliny, ze względu na zbyt późny termin do przeprowadzenia ponownego siewu. Dodatkowo w okresie zimowym w niektórych rejonach wystąpiły problemy z odbiorem surowca, część pryzm buraczanych poprzemarzała. Bardzo istotne jest terminowe okrywanie pryzm, ale niestety w minionej kampanii zdarzały się również przypadki, że nawet z dobrze zabezpieczonych przed mrozem pryzm trafiały do przerobu buraki o gorszej jakości. Późne dostawy to dla plantatorów poważne utrudnienie, powodujące duże ryzyko związane z zimowym transportem surowca do cukrowni. Dlatego do kwestii okrywania pryzm należałoby podejść kompleksowo. Organizacją tej czynności powinny zajmować się cukrownie, a firmy zewnętrzne przy pomocy odpowiednich maszyn i dobrej jakości włókniny wykonaniem samej usługi. Początek nowego sezonu Większość plantatorów będzie zmuszona wysiać nasiona niezaprawione neonikotynoidami, które do tej pory były standardem w ochronie plantacji przed szkodnikami wschodów. Czasowe zezwolenie na ich stosowanie, które zostało wydane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ubiegłym roku, obejmuje nasiona zaprawione jedynie na terenie Polski. Musimy przeciwdziałać i ograniczać ryzyko, dlatego będziemy się zwracać do Ministra Rolnictwa o rozszerzenie zezwolenia, tak żeby w 2020 r. wszystkie nasiona buraków wysiewane w Polsce zaprawiane były skutecznymi insektycydami. Do tej pory w UE 13 państw wydało zezwolenia czasowe na stosowanie zapraw neonikotynoidowych, co pokazuje, jak ważne jest to dla sektora buraków cukrowych. Szarek komośnik szkodnik, który intensywnie zaczął żerować kilka lat temu w Polsce południowo-wschodniej to kolejny poważny problem. Niestety brak jest zarejestrowanych środków ochrony roślin do walki z nim. Co więcej obserwowana jest jego migracja w kierunku północno-zachodnim. O skali problemu i jego trudności niech świadczy fakt, że w zeszłym roku w Austrii 25% zasiewów zostało całkowicie zniszczonych przez szarka. Złożyliśmy wnioski do Ministerstwa Rolnictwa o czasowe zezwolenie na możliwość stosowania 6 insektycydów, czekamy na decyzję i mamy nadzieję, że będzie pozytywna. Niestety czasowe zezwolenia nie w pełni rozwiązują problem. Dlatego Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego wraz z firmami cukrowniczymi podjął decyzję o sfinansowaniu badań nad występowaniem, biologią i ochroną pól buraka cukrowego przed szarkiem komośnikiem, które zostaną przeprowadzone przez Instytut Ochrony Roślin. J Rafał Strachota Dyrektor Biura Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 11

12 AKTUALNOŚCI XXXI Pokampanijna Konferencja STC Obchody Jubileuszu 100-lecia działalności Stowarzyszenia Techników Cukrowników odbyły się podczas XXXI Pokampanijnej Konferencji Techniczno-Surowcowej w dniach lutego 2019 r. w Domu Technika NOT w Warszawie. Dyrektor Departamentu Techniczno-Produkcyjnego. Drugi dzień Konferencji został podzielony na część techniczną i surowcową. W części technicznej prezentowane były referaty dotyczące postępu w technice i technologii cukrownictwa. Prezentację wyników eksploatacji niskotemperaturowej suszarni wysłodków z wykorzystaniem ciepła odpadowego w Oddziale Cukrownia Werbkowice przygotowali: Edward Wyłupek Pełnomocnik Zarządu ds. Strategii Inwestycyjnej Grupy kapitałowej KSC S.A. oraz Krzysztof Mięczak Dyrektor Oddziału Cukrownia Werbkowice KSC S.A. Druga prezentacja KSC S.A. została przedstawiona przez Andrzeja Dębskiego, Kierownika Działu Energetycznego w Cukrowni Dobrzelin. Poświęcona była modernizacji turbiny TP6 w Oddziale Cukrownia Dobrzelin. W tym roku obchody 100-lecia STC oraz XXXI Pokampanijna Konferencja Techniczno-Surowcowa miały wyjątkowo uroczystą oprawę. Zostały objęte Patronatem Honorowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Pana Jana Krzysztofa Ardanowskiego oraz Związku Producentów Cukru w Polsce. W konferencji licznie uczestniczyli przedstawiciele Cukrowni i Zarządów Spółek Cukrowych, delegacje władz z ramienia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Senatu RP, reprezentanci Związku Plantatorów Buraka Cukrowego, szerokie grono naukowe instytucji naukowo-badawczych współpracujących z przemysłem cukrowniczym, a także przedstawiciele firm z obszarów technicznego oraz surowcowego. Uroczystość rozpoczęło przemówienie Krzysztofa Kowy, Prezesa KSC S.A., który jednocześnie pełni funkcję Prezesa Związku Producentów Cukru w Polsce. Pierwszy dzień Konferencji poświęcony był obchodom jubileuszu połączonym z podsumowaniem 100 lat działalności i dorobku STC oraz uhonorowaniem zasłużonych cukrowników, którzy wnieśli znaczący wkład w funkcjonowanie Stowarzyszenia. Druga część poświęcona była omówieniu przebiegu kampanii cukrowniczej 2018/2019 r. w poszczególnych Spółkach Cukrowych oraz w całej branży. Przebieg i wyniki kampanii 2018/2019 r. w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. zaprezentował Hubert Fabianowicz W części surowcowej omówiono przebieg minionego sezonu wegetacyjnego oraz warunki zbioru buraków w sezonie 2018/2019. Ponadto przedstawiciele poszczególnych Spółek Cukrowych przedstawili wyniki aktualnych doświadczeń agrotechnicznych. Omówione zostały aktualne wyzwania dla producentów buraka cukrowego zarówno w Polsce, jak i w Europie. Prelegenci szczególną uwagę poświęcili zagrożeniom buraka w perspektywie ograniczania liczby substancji aktywnych i wycofywaniu środków ochrony roślin w UE oraz zagrożeniom, które mogą pojawić się ze strony owadów oraz patogenicznych grzybów. W tym aspekcie szczególnie mocno akcentowano potrzebę wprowadzania nowych rozwiązań stanowiących alternatywę dla wycofywanych środków. 12

13 AKTUALNOŚCI Dwa z referatów zostały przedstawione przez pracowników KSC: Przebieg wegetacji i zbioru buraków w sezonie 2018 w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. Szymon Simiński, Agrotechnik KSC S.A. Zaprawy nasienne w buraku cukrowym wczoraj, dzisiaj, jutro dr Joanna Onuch, p.o. Kierownika Działu ds. Agrotechniki KSC S.A. W trzecim dniu Konferencji prezentowane były referaty dotyczące postępu w technice i technologii cukrownictwa oraz w uprawie buraków i gospodarce surowcowej przygotowane przez Spółki Cukrowe oraz przez firmy i instytuty naukowo-badawcze współpracujące z przemysłem cukrowniczym. Konferencji towarzyszyła wystawa poświęcona historii cukrownictwa na ziemiach polskich. Spotkanie było też okazją dla firm współpracujących z branżą cukrowniczą, żeby na specjalnie przygotowanych stoiskach, zaprezentować ofertę i nowości branżowe. Podczas uroczystego otwarcia konferencji przyznane zostały państwowe i branżowe nagrody i wyróżnienia. Lista pracowników Krajowej Spółki Cukrowej S.A. nagrodzonych podczas uroczystej Gali z okazji 100-lecia Stowarzyszenia Techników Cukrowników. Srebrny Krzyż Zasługi Lech Sobecki Cukrownia Kruszwica Złoty Medal za Długoletnią Służbę Ryszard Jachymek Cukrownia Krasnystaw Marek Schabowski Cukrownia Malbork Srebrna Odznaka Honorowa NOT Krzysztof Malewski Cukrownia Malbork Rafał Urbański Cukrownia Kluczewo Robert Kołodziejski Cukrownia Kluczewo Grażyna Mardofel Cukrownia Werbkowice Odznaka Honorowa STC Tomasz Molenda Cukrownia Malbork Jolanta Paszkiewicz Cukrownia Werbkowice Małgorzata Zinkiewicz Cukrownia Werbkowice Kamil Nikrant Cukrownia Kluczewo Jarosław Straszewski Cukrownia Kluczewo Odznaczenie imienia Stanisława Humnickiego przyznane przez Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego Stanisław Świetlicki były Przewodniczący Zarządu Głównego Stowarzyszenia Techników Cukrowników, były dyrektor cukrowni w Lublinie. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 13

14 AKTUALNOŚCI 100 lat Stowarzyszenia Techników Cukrowników Wraz z powstaniem w 1919 roku niepodległej Polski powstało I Koło Techników Cukrowników, przekształcone wkrótce w Stowarzyszenie Pracowników Technicznych Przemysłu Cukrowniczego, a następnie w Stowarzyszenie Techników Cukrowników. Historia 100 lat Stowarzyszenia Techników Cukrowników to czas wielu przeobrażeń w przemyśle cukrowniczym oraz w dziejach naszego kraju. I Koło Techników Cukrowników rozpoczęło działalność w ramach Stowarzyszenia Techników Polskich w Warszawie, istniejącego od 1898 roku. Pierwszym Prezesem Koła Techników Cukrowników był inż. Tadeusz Rutkowski, jeden z najwybitniejszych i najbardziej zaangażowanych cukrowników. Dzięki przynależności do Stowarzyszenia Techników Polskich zrzeszeni w 1919 roku cukrownicy mieli możliwość współpracy i wymiany doświadczeń technicznych z przedstawicielami innych branż przemysłu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości głównym celem działalności techników cukrowników była odbudowa przemysłu cukrowniczego po dotkliwych zniszczeniach wskutek I wojny światowej. Kolejne dekady to kolejno: rozkwit cukrownictwa, wielki kryzys gospodarczy w okresie międzywojennym, ponowna odbudowa przemysłu zdewastowanego po II wojnie światowej, okres realnego socjalizmu i lata restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego połączonej z reformą rynku cukru w Unii Europejskiej. STC od początku istnienia skupia najwybitniejszych techników, inżynierów oraz naukowców w dziedzinie techniki i technologii cukrownictwa oraz w zakresie agrotechniki i gospodarki surowcowej. Stowarzyszenie już w pierwszym roku działalności rozpoczęło współpracę z utworzoną w 1893 roku Gazetą Cukrowniczą ważnym czasopismem technicznym wydawanym dla cukrowników i plantatorów. W 1927 roku cukrownicy podjęli także wspólne działania z Instytutem Przemysłu Cukrowniczego, który założył prof. Kazimierz Smoleński. Profesor był jednocześnie wiceprzewodniczącym I Koła Techników Cukrowników. W kolejnych latach rozwinęły się też partnerskie relacje z wieloma innymi instytutami naukowymi np. Politechniką Łódzką, Politechniką Warszawską, Instytutem Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Bydgoszczy. Przez całe 100-lecie działalność STC była związana z dziejami i rozwojem przemysłu cukrowniczego w Polsce. Celem tej współpracy zawsze było podnoszenie kwalifikacji zawodowych cukrowników poprzez propagowanie postępu w technice i technologii cukrownictwa w zakresie uprawy buraków oraz gospodarki surowcowej. Świadectwem postępu w branży cukrownictwa w okresie mijającego stulecia jest aktualna moc produkcji polskich cukrowni wynosząca powyżej 2 mln ton cukru, osiągana przez 18 nowoczesnych fabryk w stosunku do produkcji 85 tys. ton osiągniętych przez 61 cukrowni w pierwszym roku niepodległości Polski. Dziś cały przemysł cukrowniczy w Polsce to trzeci producent cukru w Europie. Jako członkowie STC jesteśmy dumni, że poprzez pracę zawodową oraz działalność stowarzyszeniową przyczyniliśmy się do tego wspaniałego dorobku przemysłu cukrowniczego w Polsce. Świętując Jubileusz 100-lecia STC wyrażamy nadzieję i przekonanie, że jako spadkobiercy ogromnego dziedzictwa wypracowanego przez kilka pokoleń cukrowników udźwignęliśmy powierzoną nam odpowiedzialność i nie zaprzepaściliśmy dorobku i osiągnięć naszych prekursorów. Mamy też nadzieję, że 100-letnia historia STC będzie dla naszych następców inspiracją i zobowiązaniem do dalszej działalności. J Maciej Wojtczak Przewodniczący ZG STC Krystyna Wasińska Sekretarz STC 14

15 AKTUALNOŚCI Sytuacja na rynku cukru w Polsce i Europie Wyniki produkcyjne Kampania cukrownicza 2018/2019 w Polsce rozpoczęła się rekordowo wcześnie, bo już 25 sierpnia 2018 r. w cukrowni Glinojeck, należącej do Pfeifer & Langen Polska S.A. W pozostałych koncernach początek nastąpił nieco później: 31 sierpnia w cukrowni Cerekiew (Südzucker Polska S.A.), 11 września w Chełmży (Nordzucker Polska S.A.), a 12 września w cukrowniach Dobrzelin i Werbkowice należących do Krajowej Spółki Cukrowej S.A. W Pfeifer & Langen Polska S.A kampania zakończyła się 18 stycznia 2019 r. (cukrownie Gostyń i Miejska Górka),16 stycznia w KSC S.A. (Nakło) i Südzucker Polska S.A. (Cerekiew) oraz 15 stycznia w Nordzucker Polska S.A. (Chełmża). Czyli od momentu początku przerobu do jego zakończenia minęło 146 dni! Średnio w kraju kampania trwała 117 dni. Średni plon buraków w Polsce wyniósł 59,7 t/ha i był niższy o 12% w porównaniu do roku poprzedniego. Znacznie wyższa natomiast była średnia zawartość cukru w burakach (17,75%). Globalnych zbiorów nie zrekompensował większy areał (239,4 tys. ha) łącznie zebrano ponad 14,3 mln t buraków (o 1,4 mln t mniej niż rok wcześniej). Produkcja cukru wyniosła 2,191 mln t. Jest to trzeci wynik w historii (więcej wyprodukowaliśmy jedynie w sezonach 2017/18 i 1996/97). Buraki uprawiane były przez niespełna 33 tys. plantatorów, średnia plantacja przypadająca na gospodarstwo wzrosła do 7,3 ha. Rok gospodarczy 2016/ / /19 Areał (tys. ha) 203,1 230,8 239,4 Plon (t/ha) 66,5 68,1 59,7 Polaryzacja (%) 17,32 16,50 17,75 Zbiór buraków (mln t) Produkcja cukru (mln t) 13,5 15,7 14, utrzymują się na bardzo niskim poziomie. Większość producentów cukru w Europie notuje straty. Jednakże wielu z nich w ostatnim czasie ogłosiło lub przeprowadziło inwestycje. W Polsce moce produkcyjne zwiększyły zakłady Krajowej Spółki Cukrowej i Pfeifer & Langen. Nordzucker AG przejmuje 70% udziałów w australijskiej firmie cukrowniczej Mackay Sugar Limited, a austriacka Agrana i amerykański The Amalgamated Sugar Company wspólnie budują zakład krystalizacji betainy o wartości 40 milionów euro. Tym bardziej szokujące są informacje, że Südzucker AG zamierza zlikwidować 5 swoich europejskich cukrowni. Po dwie we Francji (Eppeville, Cagny) i Niemczech (Warburg, Brottewitz) oraz jedną w Polsce Strzyżów, która nie będzie przerabiała buraków już w 2019 roku. Łączne zmniejszenie mocy przerobowych ma wynieść 700 tys. ton, a roczne oszczędności 100 mln. Przejęcia i zamknięcia Sytuacja na rynku jest bardzo trudna. Ceny cukru, mimo nieznacznych wzrostów, wciąż J Rafał Strachota Dyrektor Biura Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 15

16 AKTUALNOŚCI Kto rządzi światową produkcją cukru? Obecne ceny cukru w Unii Europejskiej nie napawają optymizmem. W 2017 roku nastąpiło całkowite zniesienie systemu kwotowego w Unii Europejskiej, a co za tym idzie również wyeliminowanie mechanizmów zarządzania tym rynkiem. Brak kwot ma obecnie największe przełożenie na ceny, które spadły na rekordowo niskie poziomy. Na domiar złego, obecne światowe ceny cukru także wpływają znacząco na nasz rodzimy rynek. Trzcina cukrowa dominuje i odpowiada za 80 procent światowej produkcji, oznacza to, że określa ceny znacznie bardziej niż buraki cukrowe. Ceny światowe są dodatkowo obniżane przez subsydiowaną produkcję i eksport. Indie są także największym konsumentem cukru na świecie. Jest to wynik między innymi wzrostu PKB kraju oraz liczby jego ludności. Z roku na rok obserwuje się rosnące zapotrzebowanie od producentów napojów bezalkoholowych, piekarni, hoteli, restauracji, cukierni oraz producentów lodów. Względnie stabilna gospodarka i sytuacja polityczna, rosnące dochody społeczeństwa, młoda populacja oraz zmieniające się wzorce postępowania to kluczowe czynniki sprzyjające konsumpcji. Produkcja trzciny cukrowej w Indiach jest unikalna pod wieloma względami. Jednym z takich aspektów jest wielkość posiadanej ziemi. Gospodarstwa rolne obejmujące obszar 4 ha lub większy, to obecnie jedynie 25% obszaru uprawy trzciny cukrowej. Zdecydowana większość gruntów pod uprawę trzciny cukrowej zajmuje od 1 do 4 hektarów. Tak więc każda z cukrowni zamawia trzcinę cukrową od około 18 tys. rolników. Fakt ten przyczynia się do złożoności zarządzania zamówieniami trzciny oraz kontroli jej jakości. Na zapłatę, którą otrzymują plantatorzy trzciny cukrowej od poszczególnych cukrowni, wpływa dynamika lokalnych cen rynkowych, jak również międzynarodowa sytuacja dotycząca możliwości eksportowych. Globalna produkcja cukru w roku gospodarczym 2018/2019 została obniżona o 9 milionów ton do ilości 186 milionów, głównie ze względu na 8-milionowy spadek produkcji w Brazylii, spowodowany przez niesprzyjającą pogodę i położenie większego nacisku na produkcję etanolu z trzciny cukrowej. Oczekiwana jest rekordowa konsumpcja z powodu wzrostu na rynkach takich jak Indie czy Indonezja. Szacuje się, że światowe zapasy cukru wzrosną do nowego poziomu 53 milionów ton z powodu zwiększania rezerw w Indiach. Najwięksi producenci cukru na świecie (2018/2019) Reszta 33% Pakistan 4% USA 4% Chiny 6% Tajlandia 7% Indie 19% UE 11% Źródło: United States Department of Agriculture - Sugar: World Markets and Trade Brazylia 16% Indie Indie są obecnie największym producentem cukru na świecie, wyprzedziły w ostatniej kampanii Brazylię po raz pierwszy od piętnastu lat. W kraju tym funkcjonuje ponad 700 cukrowni prywatnych oraz działających jako spółdzielnie, wszystkie z mocami przerobowymi do produkcji ponad 35 mln ton cukru. Zdolność produkcyjna cukrowni obejmuje zakres od 2500 do 5000 ton trzciny cukrowej na dzień, ale wciąż się zwiększa. Najwięksi eksporterzy cukru na świecie (2018/2019) Pakistan 2% Gwatemala 3% UE 5% Reszta 22% Australia 7% Indie 7% Tajlandia 20% Brazylia 34% Źródło: United States Department of Agriculture - Sugar: World Markets and Trade Ze względu na mnogość niewielkich gospodarstw rolnych oraz chęć wywierania wpływu na lokalne ceny, rynek cukru jest w Indiach w dużym stopniu regulowany przez państwo. Przepisy obejmują między innymi: reguły ustalania cen trzciny cukrowej, sposoby zamówień na trzcinę, produkcję cukru oraz sprzedaż cukru przez cukrownie na rynku lokalnym i międzynarodowym. Sam eksport także odbywa się pod czujnym okiem regulatora. Przed sektorem produkcji cukru w Indiach istnieje wiele transformacyjnych możliwości. Branża ma potencjał, aby zaspokoić dużą i wzrastającą lokalną konsumpcję cukru oraz stać się znaczącym producentem energii. Producenci cukru są w stanie podwyższyć swoją konkurencyjność poprzez zwiększenie wydajności oraz zintensyfikowanie handlu międzynarodowego, ze szczególnym uwzględnieniem krajów znajdujących się w rejonie Oceanu Indyjskiego. Brazylia Brazylia to zdecydowanie największy światowy eksporter cukru. Jest także drugim w kolejności światowym producentem etanolu. Wiele cukrowni w Brazylii posiada moce produkcyjne do wytworzenia obydwu produktów. Jest 16

17 AKTUALNOŚCI to jedyny kraj, który może sobie pozwolić na przeniesienie od 5% do 10% wydajności produkcyjnej cukrowni z cukru na etanol w ciągu roku, w odpowiedzi na zmiany rentowności obu produktów. Ta elastyczność zapewnia więcej możliwości eksportowych oraz zdolność adaptacji do aktualnej sytuacji popytu i podaży. Pod koniec lat 90-tych w Brazylii wystąpiła liberalizacja zaangażowanie rządu w działalność tej gałęzi przemysłu przekształciło się w zasady wolnorynkowe. Zarządzanie równowagą pomiędzy popytem i podażą odbywało się za pomocą instrumentów rynkowych, takich jak transakcje typu future oraz poszukiwanie nowych możliwości wykorzystania cukru i etanolu dzięki zniesieniu barier ochronnych. Standardy w produkcji etanolu spowodowały, że stał się on towarem sprzedawanym na całym świecie. Sektor produkcji trzciny cukrowej wnosi wkład do brazylijskiego produktu krajowego brutto (PKB) w wysokości około 2% łącznej gospodarki Brazylii. Jest to więcej niż PKB niektórych krajów środkowoeuropejskich. Dodając do tego różnych dostawców i interesariuszy polegających na brazylijskim sektorze produkcji trzciny cukrowej, cały rolno-przemysłowy system generuje przychody brutto o wartości przekraczającej 86 miliardów dolarów rocznie. Sektor produkcji trzciny cukrowej w Brazylii daje zatrudnienie 1,09 mln osób. Wynagrodzenia pracowników w sektorze stanowią jedne z najwyższych w przemyśle rolniczym Brazylii, ustępując jedynie wynagrodzeniom w sektorze produkcji soi. Pomimo wyzwań stojących przed tą gałęzią przemysłu, eksperci przewidują, że brazylijski sektor produkcji trzciny cukrowej będzie nadal się rozwijał. Etanol i cukier nadal mają Produkcja, konsumpcja i zapasy na świecie (mln ton) / / / / /2019 produkcja konsumpcja zapasy Źródło: United States Department of Agriculture - Sugar: World Markets and Trade ogromny wpływ na gospodarkę, natomiast nowe produkty będą stanowić cenny wkład do dochodów sektora, a ich waga będzie rosła. Bioelektryczność już stanowi wkład sektora produkcji trzciny cukrowej do brazylijskiego PKB w wysokości 400 milionów dolarów rocznie i oczekuje się, że jej potencjał będzie rósł w nadchodzących latach. Warto również zwrócić uwagę na produkty innowacyjne, takie jak bioplastiki, etanol celulozowy oraz biowęglowodór taki jak paliwo diesel z trzciny cukrowej. Tajlandia Uprawa trzciny cukrowej stanowi jedną z najważniejszych upraw rolnych w Tajlandii i ma decydujące znaczenie dla jej gospodarki. Łańcuch dostaw trzciny cukrowej, składający się z plantatorów, młynarzy oraz firm logistycznych, zapewnia miejsca pracy dla ponad 1,5 miliona osób i generuje prawie 6 miliardów dolarów rocznie. Dodatkowy dochód jest generowany poprzez wykorzystywanie produktów ubocznych z przemysłu cukrowniczego produkcję etanolu, wytwarzanie energii elektrycznej z biomasy, produkcję nawozów. Sektor uprawy trzciny cukrowej i przemysł cukrowniczy w Tajlandii są w dużym stopniu regulowane przez rząd od czasu zatwierdzenia ustawy o trzcinie cukrowej i cukrze w 1984 roku. Ustawa ta ma na celu utrzymanie stabilności gospodarczej kraju oraz zabezpieczenie interesów plantatorów trzciny cukrowej przy produkcji oraz dystrybucji trzciny cukrowej. Regulacje zapewniają rozwój oraz stabilność przemysłu cukrowniczego oraz zabezpieczają regularne przychody jednocześnie zapewniając konsumentom stabilność cen. Ponadto, ustawa pozwala młynom trzciny cukrowej na utrzymanie rentowności nawet w czasach obniżonych cen cukru na rynku światowym. Przewiduje ona bowiem stosowanie różnych środków wsparcia. Główne funkcje ustawy o trzcinie cukrowej i cukrze obejmują kontrolę produkcji trzciny cukrowej, alokację kontyngentów sprzedażowych, ustalanie cen dla trzciny cukrowej oraz cukru oraz system podziału dochodów. Cena trzciny cukrowej jest corocznie wstępnie ustalana przez odpowiedni urząd w październiku. Przed rozpoczęciem produkcji cukru każdego roku urząd szacuje przychód ze sprzeda- ży cukru w celu ustalenia początkowej ceny trzciny cukrowej. Cenę tę wykorzystuje się jako podstawę do obliczania ceny początkowej płaconej plantatorom trzciny cukrowej. Na koniec cyklu produkcji cukru, co zazwyczaj ma miejsce około września, urząd ponownie ocenia przychód ze sprzedaży cukru i ogłasza ostateczną cenę trzciny cukrowej. Jeżeli rzeczywista cena końcowa, oparta na rzeczywistej cenie światowej, jest niższa niż cena wstępna ustalona przez urząd, to rząd tego kraju rekompensuje młynarzom ten deficyt. Jednak, jeżeli końcowa cena trzciny cukrowej jest wyższa niż cena wstępna, to młynarze wypłacają rekompensaty plantatorom. Cena cukru na rynku krajowym jest kontrolowana przez Ministerstwo Przemysłu oraz Ministerstwo Handlu. Jest ona wyższa niż ceny światowe, co daje tajskim przedsiębiorcom przewagę konkurencyjną nad międzynarodowymi konkurentami na rynku krajowym. W 2018 roku rząd Tajlandii wydał postanowienie wykonawcze w sprawie czasowej deregulacji krajowej kontroli cen cukru oraz administrowania sprzedażą cukru na lata gospodarcze 2017/18 i 2018/19. Jednak, rząd nadal utrzymuje program wsparcia cen trzciny cukrowej. J Michał Gawryszczak, Dyrektor Biura Związek Producentów Cukru w Polsce POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 17

18 PO STRONIE PLANTATORA Mątwik burakowy to groźny szkodnik Mątwik burakowy Heterodera schachtii Schmidt jest nicieniem glebowym stanowiącym coraz większy problem w produkcji buraka cukrowego w Europie Środkowej. Nicień ten występuje w rejonach intensywnej uprawy buraka cukrowego, głównie na plantacjach ze zwiększonym udziałem buraka cukrowego w płodozmianie. Na terenie Niemiec mątwik burakowy stanowi zagrożenie na około 25% powierzchni uprawy buraka (rejon północny nawet 80%). Na terenie naszego kraju na chwilę obecną brakuje szczegółowych badań określających udział powierzchni zagrożonych. Rezerwuarem mątwika burakowego w glebie są cysty, czyli martwe ciała samic wypełnione jajami nicienia. W niekorzystnych warunkach, pod nieobecność roślin żywicielskich, jaja mątwika mogą przetrwać w cyście nawet okres 10 lat. Jednak każdego roku część larw spontanicznie opuszcza cystę i jeśli nie napotyka rośliny żywicielskiej, ginie. Do gatunków żywicielskich należą głównie rośliny z rodziny kapustowatych i komosowatych m.in. burak, rzepak, brokuł, kapusta, kalafior i szpinak. Żywicielami jest także ponad dwieście gatunków chwastów wśród nich bardzo powszechne np. komosa biała, rzodkiew świrzepa, gorczyca polna, tasznik pospolity i tobołki polne. W obecności wydzielin korzeniowych roślin żywicielskich dochodzi do pobudzenia wykluwania się larw z jaj (fot. 1). Larwy wnikają do korzeni roślin żywicielskich. Po przejściu kilku linień samce osiągają dojrzałość płciową 1 i opuszczają korzenie w poszukiwaniu samic. Po zapłodnieniu samce giną, natomiast samice zaczynają produkować jaja. Wypełnione jajami ciało samicy rośnie do tego stopnia, że dochodzi do przerwania skórki i uwidocznienia samicy na zewnątrz korzonka. Czas potrzebny do rozwoju jednego pokolenia mątwika w znacznym stopniu uzależniony jest od temperatury gleby (powyżej 8 C). W warunkach klimatycznych Polski zwykle możliwy był rozwój dwóch pokoleń nicienia, lecz obserwowane w ostatnich latach ocieplenie klimatu może skutkować wcześniejszym rozwojem mątwika oraz skróceniem jego cyklu życiowego, co prowadzić może do bardzo niekorzystnego zjawiska, jakim jest zwiększenie liczby pokoleń szkodnika. Wcześniejszy wylęg jaj i wyjście larw z cyst może skutkować wzrostem populacji nicienia na wczesnym etapie rozwoju buraka cukrowego, kiedy jest on najbardziej wrażliwy na atak ze strony tego szkodnika. Z reguły wczesne wiosenne porażenie siewek buraka przez pierwsze pokolenie nicienia jest najbardziej niebezpieczne i prowadzi do większych strat niż późniejszy atak kolejnego pokolenia. Na korzonkach zaatakowanych roślin zauważyć można wypełnione jajami białe ciała samic wielkości główki szpilki (fot. 2). Uszkodzenie systemu korzeniowego młodych roślin prowadzi do zaburzenia transportu wody i składników pokarmowych objawiającego się zahamowaniem wzrostu buraka oraz zwiększoną wrażliwością na niedobór wody w glebie. Osłabione rośliny stają się bardziej podatne na działanie czynników stresowych. Straty plonu powstałe na tym etapie są nie do odrobienia. Silnie zaatakowane rośliny rozwijają się wolniej przez cały okres wegetacji. Dochodzi do zaburzenia rozwoju korzenia głównego, burak zaczyna wytwarzać bardzo dużo drobnych korzeni bocznych tworzących charakterystyczną brodę korzeniową (fot. 3). Na korzeniach włośnikowych brody widoczne są często niewielkie (ok. 1 mm) wypełnione jajami kremowe cysty kształtu cytryny. Zaatakowane przez mątwika korzenie charakteryzują się nie tylko niższą masą, ale i obniżoną wartością przerobową oraz zwiększonym udziałem zanieczyszczeń. Częstym zjawiskiem występującym wraz ze wzrostem temperatury i nasłonecznienia jest silne więdnięcie uszkodzonych roślin (fot. 4). W związku z nierównomiernym zagęszczeniem populacji nicienia w glebie, zjawisko to najczęściej ma charakter placowy. Objaw ten bardzo łatwo pomylić można z mozaikowatością gleby. Straty plonu cukru w największym stopniu zależą od zagęszczenia oraz przestrzennego rozmieszczenia populacji nicienia w glebie. Wskaźnikiem, który określa zagęszczenie populacji mątwika burakowego w glebie i równocześnie stan zagrożenia dla plonu korzeni buraka, jest liczba jaj i larw mątwika stwierdzonych w 100g powietrznie suchej gleby. Za próg ekonomicznej szkodliwości mątwika przyjmuję się 500 jaj i larw nicienia w 100g gleby. Jest to poziom liczebności szkodnika mogący prowadzić do ok. 5% straty plonu korzeni. W ciągu ostatnich lat coraz częściej spotyka się plantacje, na których w próbie glebowej stwierdza się obecność powyżej 5000 jaj i larw przy takiej liczebności straty plonu mogą przekraczać 50%. Fot. 1. Jaja i larwy mątwika burakowego widoczne pod mikroskopem optycznym (fot. IHAR-PIB Bydgoszcz) Fot. 2. Siewki buraka cukrowego zaatakowane przez mątwika burakowego. Na uszkodzonym systemie korzeniowym widoczne samice nicienia wypełnione jajami (fot. IHAR-PIB Bydgoszcz) Fot. 3. Charakterystyczna broda na korzeniu buraka cukrowego (fot. IHAR-PIB Bydgoszcz) Fot. 4. Placowe występowanie mątwika objawiające się poprzez pozbawiony turgoru aparat liściowy uszkodzonych roślin (fot. IHAR-PIB Bydgoszcz) Fot. 5. Odmiany tolerancyjne oraz odmiana standardowa (środkowy pas) na plantacji z wysoką presją nicienia (fot. IHAR-PIB Bydgoszcz)

19 PO STRONIE PLANTATORA W 2018 roku, przy współpracy z firmą DLF Hilleshog, analizie na obecność mątwika poddano próby glebowe pochodzące z rejonów kontraktacyjnych Krajowej Spółki Cukrowej należących 4 do cukrowni Kluczewo (28 prób) oraz Kruszwica (60 prób). Próg ekonomicznej szkodliwości został przekroczony w 7% prób pochodzących z rejonu cukrowni Kluczewo, natomiast w pozostałych próbach z tego rejonu wykazano niską 5 presję szkodnika nieprzekraczającą 300 jaj i larw w 100g gleby. W rejonie Kruszwicy próg ekonomicznej szkodliwości nicienia został przekroczony w przypadku 30% zbadanych prób. Z dotychczas przeprowadzonych analiz gleby wynika, że bardziej zagrożony jest rejon kontraktacyjny cukrowni Kruszwica, a w szczególności czarne Kujawy. Jest to ściśle powiązane z powszechną w tym rejonie uprawą roślin kapustowatych. W płodozmianie 4-letnim występują często rzepak i brokuł, co przyczynia się w bezpośredni sposób do namnożenia nicienia w glebie. Na chwilę obecną nie zarejestrowano żadnych substancji aktywnych przeznaczonych do zwalczania mątwika burakowego. Pozostaje przemyślana odpowiednio opracowana agrotechnika. Dział agrotechniczny KSC zaleca plantatorom szereg działań mających na celu niedopuszczenie do nadmiernego namnożenia nicienia. Do działań takich zalicza się preferowanie płodozmianów 4 5 letnich, w których obok buraka cukrowego nie będzie roślin żywicielskich dla mątwika burakowego, zwłaszcza rzepaku i innych roślin kapustowatych. Bardzo ważna jest redukcja zachwaszczenia w całym cyklu zmianowania. Pozytywne efekty w walce z nicieniem przynosi uprawa w międzyplonie ścierniskowym antymątwikowych odmian gorczycy białej, rzodkwi oleistej i facelii błękitnej lub ich mieszanek. Oprócz redukcji populacji mątwika uprawa międzyplonów przyczynia się do usprawnienia struktury gleby poprzez wprowadzenie do niej materii organicznej oraz poprzez głębokie rozluźniające glebę działanie systemu korzeniowego tych roślin. Kolejnym elementem efektywnej walki z mątwikiem powinno być monitorowanie zagrożenia polegające na badaniu liczebności nicieni w próbach glebowych pobranych z pól zaplanowanych pod zasiew buraków cukrowych. Badania takie wykonywane są usługowo miedzy innymi przez IHAR-PIB Oddział w Bydgoszczy oraz Terenową Stację Doświadczalną IOR-PIB w Toruniu. W przypadku stwierdzenia w próbie glebowej powyżej 500 jaj i larw mątwika, celowym jest wybór do siewu nasion odmian tolerancyjnych. Odmiany takie mogą być uprawiane przy wysokiej presji szkodnika bez wyraźnego spadku plonu (fot. 5). Należy jednak pamiętać, że uprawa odmian tolerancyjnych nie rozwiązuje problemu mątwika, a jedynie odsuwa go w czasie, ponieważ odmiany takie mimo, iż w mniejszym stopniu względem odmian standardowych, to jednak wciąż namnażają nicienie w glebie. J Łukasz Matyka, Agrotechnik POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 19

20 PO STRONIE PLANTATORA Nawożenie ukierunkowane na plon cukru Efektywna strategia nawożenia buraka cukrowego powinna zapewnić maksymalizację plonu cukru, a nie korzeni. Wyłącznie nawożenie zbilansowane, dostosowane do potrzeb roślin, nastawione na realizację głównego celu, przynosi korzyści zarówno plantatorowi, jak i cukrowni. Przenawożenie azotem lub niedobór innych składników prowadzi do strat plonów. Obniża zawartość cukru w korzeniach i jednocześnie zwiększa udział melasotworów, głównie azotu -aminowego. Wiosną powinien zostać tylko azot W dobrze zaplanowanej technologii nawożenia buraka cukrowego wiosną powinien pozostać tylko azot i ewentualnie dawki startowe fosforu i potasu. Niestety, ale w praktyce rzadko tak bywa. Warunkiem podstawowym uzyskania wysokich plonów korzeni jest optymalny odczyn i co najmniej średnia, a najlepiej wysoka zasobność gleby w fosfor, potas i magnez. Wiosną odczyn gleby powinien być już uregulowany. Żadne zabiegi w tym okresie nie usuną negatywnych skutków nadmiernego zakwaszenia. Tak zwane wapnowanie ratujące plon w ilości 1,0 CaO/ha zastosowane przedsiewnie, nawet w postaci wysoko reaktywnego wapna węglanowego, nic albo niewiele zmieni, a w warunkach niedostatku wody, może nawet zaszkodzić. potas na glebach średnich i ciężkich jest to niemożliwe. Odpowiednie nawożenie uzupełniające należy wykonać pod przedplon, a najpóźniej jesienią. Ten czas jest niezbędny do przemieszczenia się składników pokarmowych w strefę ukorzenienia się roślin, co jest warunkiem ich wysokiej efektywności. Płytka uprawa wiosenna uniemożliwia ulokowanie nawozów na większą głębokość. Fosfor i potas wysiane wiosną będą płytko zalegały przy powierzchni gleby, gdzie aktywność korzeni jest na niskim poziomie. Warstwa ta bardzo często przesycha, co dodatkowo skutecznie ogranicza dostępność składników. Fosfor i potas w dawkach startowych Dawka P i K wiosną, nawet na plantacjach rokujących na wysokie plony, nie powinna przekraczać 30% dawki całkowitej, w praktyce do 50 kg P2O5/ha i 100 kg K2O/ha. Wyższe są nieefektywne, a nawet szkodliwe. Nawozy należy wysiać wcześnie, aby mogły przemieścić się w głąb gleby. Ma to o wiele większe znaczenie niż w przypadku azotu. Spóźnione nawożenie to pewna redukcja plonów. Straty będą tym dotkliwsze, im większy wystąpi niedobór składników i niedostatek wody, co na wiosnę często się zdarza. Nie za mało i nie za dużo Azot jest głównym składnikiem plonotwórczym. Determinuje wytworzenie odpowiednio dużej i sprawnej biomasy liści, dzięki której w procesie fotosyntezy zachodzi produkcja węglowodanów gromadzonych później w korzeniach. Niedożywienie azotem w pierwszej kolejności prowadzi do spowolnienia wzrostu roślin. W warunkach niedoboru burak wytwarza mniej liści, które są drobne o wydłużonych ogonkach, barwy jasnozielonej do jasnożółtej. Chloroza obejmuje całą powierzchnię blaszki liściowej, włącznie z nerwami. Symptomy pojawiają się najpierw na liściach starszych, które wcześnie więdną i zamierają. W praktyce jednak wizualne symptomy deficytu azotu na plantacjach buraka cukrowego jest bardzo trudno spotkać. Żaden poważny plantator do tego nie dopuści. Zdecydowanie częściej obserwuje się sytuację przeciwną w postaci przenawożenia tym składnikiem, co podobnie jak przy niedożywieniu, prowadzi do szeregu negatywnych skutków. Zbyt wysoka dawka przedsiewna azotu, szczególnie w formie amonowej, zmniejsza 1 2 Fot. 1. Symptomy niedożywiania fosforem Fot. 2. Nekrozy krawędziowe wywołane deficytem potasu Fot. 3. Zgorzel liści sercowych spowodowany brakiem boru Zasobów glebowych w fosfor i potas nie da się również uzupełnić bezpośrednio przed siewem. Szczególnie w przypadku pierwiastków mało ruchliwych, jak fosfor, ale także Najlepiej wybrać nawóz wieloskładnikowy NPK (Mg, S, B), w którym wszystkie składniki są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie i przyswajalne dla roślin, co w okresie wiosennym ma priorytetowe znaczenie. polową zdolność wschodów oraz przyczynia się do wzrostu porażenia roślin przez zgorzel siewek. Natomiast spóźnione, a także przesadzone w stosunku do potrzeb roślin nawożenie pogłówne prowadzi do wytworzenia nadmiernej biomasy liści, co odbywa się najczęściej kosztem korzeni i zawartości w nich cukru. W warunkach przenawożenia pod koniec wegetacji liście są intensywne zielone, natomiast korzenie małe, technologicznie niedojrzałe, selerowate, płytko osadzone 20

21 PO STRONIE PLANTATORA w glebie, o niskiej polaryzacji i wysokiej zawartości azotu α-aminowego. Taki surowiec źle przechowuje się w pryzmach, ponieważ wzrasta w nich intensywność oddychania i temperatura. Skutkuje to spadkiem masy korzeni i zawartości w nich cukru, a w skrajnych sytuacjach zachodzi gnicie surowca. Wpływ azotu na strukturę łanu Efektywna technologia nawożenia buraka cukrowego azotem zapewnia szybkie zakrycie międzyrzędzi oraz właściwą relację między ulistnieniem a korzeniami. Przyrost biomasy liści powinien trwać maksymalnie do końca sierpnia, natomiast podczas zbiorów stosunek liści do korzeni ma wartość z zakresu 0,6 0,8. Aby osiągnąć powyższy cel zapasy azotu mineralnego w glebie powinny zostać wyczerpane do końca sierpnia, tzn. do momentu, gdy rozpoczyna się proces intensywnego gromadzenia cukru w korzeniach. Od tej chwili głównym źródłem azotu powinien być zapas składnika zgromadzonego w liściach. Zatem objawy żółknięcia liści pod koniec wegetacji są jak najbardziej pożądanym symptomem, który świadczy o dojrzałości technologicznej korzeni. 3 Ile azotu Dokładne wyznaczenie dawki azotu jest bardzo trudne. Ilość dostępnego składnika w glebie zależy od wielu czynników, których plantator nie jest w stanie w pełni kontrolować. Do podstawowych z nich należy przebieg temperatury i rozkład opadów w sezonie wegetacyjnym, które mają zasadniczy wpływ na tempo procesów mineralizacji glebowej materii organicznej, w wyniku których uwalniany jest dostępny dla roślin azot. Zatem wartość ta pozostaje wielką niewiadomą, a jest ona kluczowa przy precy- zyjnym wyznaczaniu dawki azotu. Niestety, ale pogody w dłuższym zakresie czasowym nikt nie jest w stanie przewidzieć. W doradztwie nawozowym funkcjonują dwie metody, przy pomocy których można dokładniej uściślić wysokość dawki azotu. Najbardziej dokładna i zalecana, ale zarazem dość pracochłonna, oparta jest na teście Nmin. Dawkę azotu wyznacza się tu na podstawie potrzeb pokarmowych roślin oraz zawartości mineralnych form składnika w glebie przed siewem do głębokości 90 cm. Oznaczenie tej drugiej wartości w praktyce jest dość kłopotliwe. Mianowicie wiosną, przed wysiewem nawozów, należy pobrać próbki gleby w celu oznaczenia zawartości azotu mineralnego w glebie z trzech warstw 0 30, i cm. W praktyce trudności z tym związane skutecznie ograniczają rozpowszechnienie tej metody na szerszą skalę. Jednak sposób ten pozwala obiektywnie oznaczyć ilość dostępnego azotu w glebie i na podstawie tej wiedzy w miarę precyzyjnie wyznaczyć potrzeby nawozowe. Pierwszą dawkę azotu w tej metodzie ustala się według algorytmu: D n = [(P k P j ) (N min )] 0,6 gdzie: D n dawka azotu [kg/ha], P k zakładany plon korzeni [t/ha], P j jednostkowe pobranie azotu [kg N/t], N min azot mineralny w glebie do głębokości 90 cm [kg/ha], 0,6 udział pierwszej dawki w dawce całkowitej (60%). Druga metoda punktowa różni się od testu Nmin tym, że ilość azotu dostępnego dla roślin wiosną szacuje się na podstawie kilku głównych czynników determinujących zawartość składnika w glebie. Każdy z nich wyceniany jest w skali trzypunktowej (tabela 1). Po zsumowaniu punktów odczytuje się wynik, na podstawie którego koryguje się dawkę azotu (tabela 2). Przy czym zakłada się, podobnie jak w teście Nmin, że dawka przedsiewna stanowi 60% dawki całkowitej. W rzeczywistości jednak plantatorzy ustalając poziom nawożenia azotem, najczęściej kierują się własnym doświadczeniem, w myśl zasady, że po owocu poznaje się drzewo. Gdyby jednak osiągane plony były niezadawalające, a żadna z podanych metod nie była stosowana, należy skorzystać ze sprawdzonych zaleceń ogólnych. W praktyce można przyjąć, że efektywna dawka azotu ukierunkowana na maksymalizację plonu cukru w stanowiskach z obornikiem wynosi oraz kg N/ha bez obornika. Jak wykazały liczne doświadczenia dawki wyższe od podanych nie prowadziły do wzrostu plonu cukru z hektara, zatem były ekonomicznie nieuzasadnione. Termin nawożenia Pierwszą część azotu najlepiej zastosować co najmniej kilka dni przed siewem. Umożliwi to częściowe przemieszczenie się składnika w profilu glebowym, co zmniejszy efekt zasolenia wierzchniej warstwy, a przez to nawóz nie będzie stanowił zagrożenia dla kiełkujących nasion. Dawka pogłówna powinna być wysiana w fazie od 2 do 4 rozwiniętych par liści. Terminu nawożenia uzupełniającego nie należy odwlekać, gdyż azot wysiany zbyt późno będzie stymulował wzrost liści zamiast korzeni. Poza tym należy liczyć się ze spadkiem zawartości cukru w korzeniach oraz wzrostem koncentracji melasotworów. Wielkość drugiej dawki azotu należy ograniczyć przy wystąpieniu silnych stresów środowiskowych. W sytuacji suszy, złej struktury gleby, zbyt niskiego lub wysokiego odczynu, niedoboru składników pokarmowych, stopień wykorzystania azotu z nawozów jest na bardzo niskim poziomie. W tych okolicznościach zwiększone nawożenie pogarsza tylko i tak trudne warunki życia roślin. Rosną niepotrzebnie koszty a efekt plonotwórczy jest bardzo mizerny. Wybór nawozu azotowego Biorąc pod uwagę liczbę różnych nazw nawozów azotowych dostępnych na rynku, wydawać by się mogło, że jest ich bardzo duży wybór. W praktyce jednak w grę wchodzą głównie dwa typy, mianowicie saletrzak oraz saletra amonowa. Pierwszy z nich jest bardzo dobrym rozwiązaniem do nawożenia przedsiewnego. Charakteryzuje się mniejszą zawartością azotu (27%) oraz granulkami powlekanymi węglanem wapnia bądź dolomitem. Dzięki otoczce węglanowej azot z saletrzaku uwalnia się powoli, stąd też jego dostępność jest bardziej zsynchronizowana z rozwojem siewek, niż ma to miejsce w przypadku saletry amonowej. Nie zaleca się natomiast stosowania mocznika, szczególnie w wysokich dawkach. W wyniku działania bakterii glebowych azot z mocznika przekształcany jest w pierwszej kolejności w amoniak, który w większym stężeniu hamuje kiełkowanie. Proces ten przybiera na sile wraz ze wzrostem odczynu gleby oraz użyciu herbicydów o działaniu doglebowym. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 21

22 PO STRONIE PLANTATORA Tabela 1. Wycena punktowa czynników wpływających na potrzeby nawożenia azotem (wg IUNG) Rodzaj czynnika Potrzeby wapnowania Ocena punktowa czynnika konieczne potrzebne, ograniczone, wskazane zbędne Opady zimowe poniżej normy w normie powyżej normy Przedplon i nawożenie azotem Dobór odmiany (gatunku trawy) Poziom chemicznej ochrony roślin Długość okresu wegetacji roślin okopowych i pastewnych motylkowe, okopowe na oborniku, inne na dużych dawkach azotu zboża, pastewne, rzepak na średnich dawkach azotu Sód wspomaga działanie potasu Burak cukrowy pobiera duże ilości sodu i reaguje korzystnie na obecność tego składnika w glebie. Plonotwórcze działanie sodu uwidacznia się szczególnie przy optymalnej koncentracji potasu w glebie oraz w sezonach o niekorzystnym przebiegu pogody. W sytuacji stresu wodnego aparaty szparkowe roślin dobrze odżywionych sodem zamykają się szybciej niż u tych nawożonych tylko potasem, w wyniku czego później tracą turgor. Stwierdzono także, że sód wpływa korzystnie na szybkość wzrostu powierzchni liści oraz koncentrację w nich chlorofilu. Tym samym pośrednio zwiększa efektywność fotosyntezy. Ponadto wykazano, że u roślin dobrze odżywionych sodem węglowodany z liści do korzeni są transportowane szybciej niż u tych żywionych tylko potasem. W nawożeniu sodem buraka należy kierować się zasadą, że jest on wskazanym dodatkiem do potasu. Prawidłowy stosunek K do Na powinien wynosić 3,5:1. Według tej relacji efektywna dawka sodu stanowi 30% dawki potasu. Z dawką sodu nie wolno przesadzać. Pierwiastek ten w nadmiernych ilościach silnie zwiększa zasolenie oraz działa niekorzystnie na strukturę gleby. W praktyce, spośród dostępnych nawozów warto wybierać te z dodatkiem sodu. zboża, pastewne, rzepak na małych dawkach azotu ekstensywne przeciętne intensywne bez ochrony krótki: na wczesny zbiór lub na bezpośrednie skarmianie ochrona częściowa przeciętny dla gatunku pełna ochrona długi: zbiór w fazie dojrzałości technologicznej lub na silos Tabela 2. Potrzeby nawożenia azotem na podstawie wyceny punktowej (wg IUNG) Ocena potrzeb Suma punktów Korekta dawki azotu Bardzo duże (+4) (+6) zwiększyć kg N/ha Duże (+3) (+1) zwiększyć kg N/ha Średnie 0 wg potrzeb pokarmowych Małe (-1) (-3) zmniejszyć kg N/ha Bardzo małe (-4) (-6) zmniejszyć kg N/ha Siarki może brakować Według badań IUNG niską zawartość siarki siarczanowej, a tylko taka jest dostępna dla roślin, w 2015 r. stwierdzono w 91,7% gruntów ornych. Jednocześnie obserwowany jest systematyczny spadek przeciętnej tego pierwiastka na przestrzeni lat, z 13,8 w 1995 do 10,0 mg S-SO4/kg w 2015 r., co może skutkować niedoborem składnika dla wrażliwych gatunków roślin uprawnych. Siarka jest aktywatorem enzymów odpowiedzialnych za wydajność fotosyntezy, warunkuje wytworzenie dobrze rozwiniętego i głębokiego systemu korzeniowego, wspomaga odżywienie innymi składnikami, wpływa na efektywność wykorzystania azotu oraz wzmacnia odporność roślin na choroby i szkodniki. Ponadto poprawia jakość plonów poprzez zwiększenie zawartości cukru i obniżenie niebiałkowych związków azotu, w tym azotu alfa-aminowego. Przyjmuje się, że deficyt jednego kg siarki może skutkować niewykorzystaniem 10 kg azotu. Stąd też nie jest możliwe efektywne działanie azotu bez jednoczesnego dobrego zaopatrzenia roślin w siarkę. Symptomy deficytu siarki są podobne do azotu i występują przy skrajnym niedożywieniu tym pierwiastkiem. Chloroza najpierw pojawia się na młodych liściach i nie dotyka nerwów. Objawy niedożywienia często ulegają zaostrzeniu w warunkach przenawożenia azotem. Niedobory siarki występują zwłaszcza na glebach lekkich, ubogich w próchnicę, przy braku obornika, położonych daleko od ośrodków przemysłowych, na polach z intensywną produkcją oraz w stanowiskach, gdzie uprawia się dużo roślin z rodziny kapustowatych. Burak cukrowy wykazuje średnią wrażliwość na niedobór siarki, aczkolwiek potrzeby pokarmowe są zbliżone do fosforu (0,7 kg S/t). Nawożenie buraka siarką wykonuje się najczęściej przy okazji stosowania innych składników, głównie magnezu, ponieważ pierwiastki te często występują razem w nawozach. Na przykład 100 kg Kizerytu zawiera 15 kg Mg i 20 kg S. Zwrócić uwagę na bor i mangan W nawożeniu buraka cukrowego bardzo ważny jest bor, na deficyt którego jest wyjątkowo wrażliwy. Roślina ta na wytworzenie plonu 50 t/ha korzeni z odpowiednią masą liści potrzebuje ok g boru. Według aktualnych szacunków w Polsce udział gleb z niską zawartością boru wynosi 80%. W celu uzupełnienia zasobów glebowych warto przed siewem wysiać nawozy zawierające dodatek tego pierwiastka. W rzeczywistości bardzo często występuje tzw. niedobór utajony, bez wizualnych objawów, który również prowadzi do strat w plonach. Wystąpienie oznak deficytu, zawsze świadczy o długotrwałym zachwianiu homeostazy żywieniowej. Interwencja dopiero w tym momencie ograniczy tylko wielkość strat, ale nigdy ich nie zniweluje do zera. Skrajny niedostatek boru w pierwszej kolejności objawia się zgorzelą liści sercowych. Młode liście brunatnieją, czernieją i w końcu gniją. W dalszym etapie na skutek działalności grzybów Fusarium culumorum i Phoma betae na główce pojawia się sucha zgnilizna, która stopniowo przemieszcza się w głąb korzenia. W skrajnych przypadkach niedożywienie borem może doprowadzić do spadku plonu korzeni nawet o 50%, a polaryzacji o 3 4%. Dokarmianie borem należy prowadzić profilaktycznie, gdy tylko zaistnieją choćby niewielkie przesłanki, co do możliwości wystąpienia deficytu. Należą do nich m.in. niższa niż średnia zasobność gleby, brak obornika, długotrwała susza, niewłaściwy odczyn lub zła struktura gleby. Pierwszy zabieg należy przeprowadzić w fazie 2 3 par liści właściwych, zaraz po zastosowaniu drugiej dawki azotu. Oprysk w czasie, gdy rośliny nie mają rozwiniętych co najmniej dwóch par liści jest mało skuteczny. Większość składnika trafia wtedy bezpośrednio na glebę i będzie on dostępny, ale dopiero dla uprawy następczej. Zabieg należy powtórzyć po ok dniach. Bor pobierany jest bardzo wolno i nie przemieszcza się w roślinie. Z tego powodu pierwiastek ten powinien być podawany systematycznie. Poza borem, problemy mogą wystąpić także z niedożywieniem manganem. Potrzeba dokarmiania tym pierwiastkiem wynika głównie z niskiej jego dostępności w warunkach wysokiego odczynu gleby, a takiego wymaga burak cukrowy. W miarę wzrostu odczynu rozpuszczalność manganu gwałtownie spada, a przy ph powyżej 6,5 staje się on praktycznie nieprzyswajalny dla roślin. J dr inż. Dariusz Górski Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna 22

23 PO STRONIE PLANTATORA Neonikotynoidy w uprawie buraka cukrowego stan aktualny Z pewnością w pamięci rolników pozostaje sprawa wycofania z uprawy rzepaku zapraw zawierających w swoim składzie substancje aktywne z grupy neonikotynoidów z powodu zagrożenia, jakie stwarzają dla pszczół. Obecnie taka sytuacja dotyczy również uprawy buraka cukrowego. W dniu 25 października Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przychylając się do wniosku Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego zezwolił na czasowe wprowadzenie do obrotu w uprawie buraka cukrowego w okresie od dnia 8 stycznia 2019 r. do dnia 7 maja 2019 r. preparatów: Montur Forte 230 FS, oraz Cruiser 600 SB. zawierających w swoim składzie neonikotynoidy. Zaprawianie i wysiew nasion buraka cukrowego tymi preparatami zostało obwarowane szczególnymi względami bezpieczeństwa mającymi zminimalizować ryzyko negatywnego oddziaływania tych substancji aktywnych na środowisko. Nasiona mogą zostać zaprawione wyłącznie przez podmioty posiadający certyfikat Europejskiej Gwarancji Jakości Zaprawiania Nasion (ESTA). Zużycie preparatów oraz efekty ich stosowania będą monitorowane przez KZPBC. Sytuacja prawna w UE 27 kwietnia 2018 roku Unia Europejska wprowadziła rozporządzenia nr 2018/783 oraz 2018/785 zakazujące wszystkich polowych zastosowań imidachloprydu oraz tiametoksamu. Oznacza to, że środki chemicznej ochrony roślin zawierające w składzie którąkolwiek z wyżej wymienionych substancji czynnych nie będą dopuszczone do użycia. W konsekwencji nasiona buraka oferowane Plantatorom będą zaprawiane preparatem insektycydowym For- Tabela. Progi szkodliwości agrofagów Szkodnik Próg szkodliwości Termin obserwacji szkodnika Drutowce 5 8 osobników/m 2 Od początku okresu wegetacji Gąsienice rolnic 6 osobników/m 2 Od początku okresu wegetacji do sierpnia Mątwik burakowy 500 jaj i larw/100 g gleby Od początku do końca okresu wegetacji Pędraki 5 6 osobników/m 2 Od początku okresu wegetacji Pchełka burakowa obecność chrząszczy lub uszkodzeń na roślinach, w warunkach Od wschodów do fazy 2 liści sprzyjających dalszemu uszkadzaniu buraków Śmietki (w rejonach, w których więcej 4 jaja lub miny/roślinę w fazie dwóch liści właściwych (BBCH 12) Od wschodów do fazy 8 liści niż jedno pokolenie 8 jaj lub min/roślinę w fazie czterech liści właściwych wyrządza duże (BBCH 14) szkody) > 20 jaj lub min/roślinę w fazie sześciu liści właściwych (BBCH 16) Śmietki (dla pozostałych regionów) Mszyca trzmielinowo burakowa 4 jaja lub miny/roślinę w fazie dwóch liści właściwych (BBCH 12) 16 jaj lub min/roślinę w fazie czterech liści właściwych (BBCH 14) co najmniej 15% zasiedlonych roślin ce 20 CS, którego substancją czynną jest teflutryna jest to związek z grupy pyretroidów o gazowym działaniu doglebowym, który ma chronić wschodzące buraki przed uszkodzeniami powodowanymi przez szkodnikami glebowymi okresu wiosennego. Sytuacja prawna w Polsce Od wschodów do fazy 8 liści Od fazy 4 liści Drobnica burakowa 20% opanowanych roślin Od wschodów do fazy 4 liści Gąsienice błyszczek 8 10 osobników/m 2 Od przełomu Zezwolenia oraz etykiety preparatów zawierające szczegółowe informacje dotyczące środków ostrożności oraz szczególnych warunków stosowania są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod adresem: rejestr-rodkow-ochrony-roslin W praktyce W związku ze zmianą strategii ochrony przeciwko szkodnikom okresu wiosennego konieczne będzie lustrowanie buraków w okresie wschodów i w razie potrzeb wykonanie aplikacji preparatami nalistnymi, które są zarejestrowane w buraku cukrowym. Monitorując pola buraczane należy zwracać uwagę na obecność szkodników, lub uszkodzeń na roślinach. W przypadku stwierdzenia obecności agrofagów, objawów żerowania, również w przypadku wątpliwości co do zdiagnozowania zagrożenia należy zwrócić się do Służb Surowcowych, które pomogą Plantatorom podjąć optymalną w danej sytuacji decyzję. Plantatorzy przy planowaniu ochrony plantacji niezależnie od zagrożenia są zobligowani do stosowania zasad Integrowanej Ochrony Roślin oraz dobrych praktyk rolniczych. W podjęciu decyzji o zabiegu chemicznym pomocą może służyć tabela z progami ekonomicznej szkodliwości poszczególnych szkodników opracowana przez Instytut Ochrony Roślin. J Szymon Simiński Agrotechnik Źródło: Metodyka integrowanej ochrony roślin buraka cukrowego i pastewnego dla doradców (Instytut Ochrony Roślin-Państwowy Instytut Badawczy; Poznań 2012) POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 23

24 PO STRONIE PLANTATORA Szarek komośnik dużym zagrożeniem plantacji buraka cukrowego Na plantacjach buraka cukrowego w południowo-wschodnich rejonach uprawy bardzo dużym problemem wiosną ubiegłego roku był szarek komośnik Bothynoderes punctiventris. Żerowanie szarka komośnika jest o tyle niebezpieczne, że żerując na roślinach w fazie liścieni zjada całą część nadziemną łącznie ze stożkiem wzrostu, przyczyniając się tym samym do wypadnięcia roślin na plantacji i zmniejszenia obsady, a w nawet do konieczności przesiania plantacji. Takie sytuacje miały miejsce w roku 2018 w rejonie cukrowni Werbkowice i Krasnystaw. Morfologia i biologia Szarek komośnik jest trudny do zaobserwowania na polu ze względu na zlewające się z glebą zabarwienia ciała (fot. 1). Chrząszcz jest dość duży, ma mm długości i 5 7 mm szerkości, jest wydłużony, barwy szarobrązowej (fot. 1, 2). Ciało pokryte jest szarymi łuskami sprawiającymi wrażenie mączystego nalotu. Głowa jest wydłużona w wyraźny ryjek, z którego wyrastają buławkowato zakończone czułki. W okresie, kiedy burak ma 4 8 liści samice składają w glebie białawe, owalne jaja o długości 1 1,4 mm i szerokości 1,1 mm. Po 10 dniach wylęgają się larwy, które żerują na korzeniach. Larwa jest biaława, beznoga, pałąkowato wygięta z wyraźnie zaznaczoną brunatną głową i mocnym narządem gębowym gryzącym. Dorasta do mm długości. Poczwarka jest żółtawobiała, długości 1 15 mm. Zimują osobniki dorosłe w glebie na głębokości ok. 30 cm, ale zimować mogą również larwy i poczwarki. Wiosną na powierzchni pojawiają się chrząszcze, które żywią się liśćmi roślin komosowatych. Żerują głównie na plantacjach buraka, choć roślinami żywicielskimi mogą być również rozwijające się chwasty, np. komosa Chenopodium sp., łoboda Atriplex sp., szarłat Amaranthus sp., szpinak Spinacia sp., gwiazdnica Stellaria sp. Żerowanie szkodnika Wiosną, wraz ze wzrostem temperatury i ogrzewaniem się gleby, na powierzchni pojawiają się chrząszcze. Szybkie ocieplenie wiosną i utrzymywanie się temperatury ok. 20 C sprzyjają liczniejszemu wchodzeniu szarka z lężni zimowych. W poszukiwaniu pożywienia chrząszcze przechodzą najczęściej na pola położone najbliżej miejsca zimowania, ale mogą tak- 1 Fot. 1. Szarek komośnik w swoim kamuflażu doskonale stapiający się z glebą Fot. 2. Uszkodzenia liścieni powodowane przez szarka komośnika Fot. 3. Uszkodzenia liści wywołane żerowaniem szarka komośnika

25 PO STRONIE PLANTATORA że dokonywać krótkich przelotów na młode plantacje buraka. Rozpoczynają żerowanie najczęściej od brzegu pola zjadając liścienie i pierwsze liście młodych roślin (fot. 3). Duże nasilenie wystąpienia szkodnika w tym okresie jest bardzo niebezpieczne, gdyż niszczy całkowicie pojawiające się siewki. Dobre odmiany buraka Później, w fazie 6-8 liści buraka, pojawiające się w glebie larwy niszczą warstwę korową korzenia. Skutkiem tego są nekrozy i zgnilizna uszkodzonych tkanek, co powoduje deformację korzenia, a w suche lata może spowodować zamieranie roślin. Jakie podjąć działania Duże znaczenie dla nasilenia występowania szarka mają zabiegi agrotechniczne. Brak orki jesiennej oraz inne uproszczenia w uprawie gleby są czynnikiem sprzyjającym dobremu przezimowaniu szkodnika. Fronta Broni się sama W rejonach zagrożenia należy systematycznie monitorować plantacje, na których zaczynają się wschody buraka. Szczególnie dokładnie należy lustrować pola bezpośrednio sąsiadujące z tymi, na których w ubiegłym roku uprawiano buraki, jak również plantacje położone w pobliżu lasów czy nieużytków. Wschodzące rośliny należy uważnie oglądać od brzegów pola oceniając pojawiające się uszkodzenia. Plantacja, na której stwierdzono obecność szarka komośnika, wymaga przeprowadzenia zabiegu zwalczania tego szkodnika zarejestrowanymi środkami ochrony roślin. Przy dużym nasileniu szkodnika lepsze efekty odnotowano, gdy zabiegi ochronne na sąsiadujących polach przeprowadzone były w tym samym czasie. Vinnare Znaczy zwycięzca Jednym ze sposobów ograniczania populacji szarka jest odławianie osobników dorosłych do pułapek feromonowych. Zaleca się wystawienie pułapek wiosną, po ustąpieniu mrozów, w ilości sztuk na 1 ha. Zwalczanie chemiczne szkodnika jest aktualnie utrudnione z uwagi na brak zarejestrowanych insektycydów. Do walki z tym szkodnikiem w 2018 roku był okresowo dopuszczony do użycia insektycyd Proteus 110 OD. Na podstawie zezwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lutego 2018 r. można było stosować ten preparat w okresie od 15 marca do 12 lipca 2018 r. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w porozumieniu ze Związkiem Plantatorów Buraka Cukrowego prowadzi szereg działań, aby możliwie najlepiej przygotować się do kolejnego sezonu. Wspólnie podjęto starania, aby przed rozpoczęciem siewów zarejestrowane były preparaty umożliwiające ochronę plantacji przed szarkiem komośnikiem. Prowadzone są również prace zmierzające do podjęcia badań nad biologią tego szkodnika i możliwościami ograniczenia jego występowania. Podsumowanie Najlepsze efekty ograniczenia populacji szarka komośnika osiągane są przy połączeniu wszystkich wymienionych metod. Wykonanie zabiegów mechanicznych, uprawowych oraz chemicznych (zgodnie z rejestracją) pozwala w znacznym stopniu ograniczyć liczebność populacji czego efektem są mniejsze straty na plantacji buraków cukrowych. Contenta Pełne zadowolenie Bravura Pod sztandarem słodyczy Julius Imperium plonu Armesa Siła plonowania Varios PONADPRZECIĘTNA wydajność cukru J Joanna Onuch Dział ds. Agrotechniki, Departament Surowcowy KSC S.A. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 25

26 26 PO STRONIE PLANTATORA

27 PO STRONIE PLANTATORA Szkodniki początkowych faz rozwojowych buraka cukrowego Wnaszym kraju, w buraku cukrowym, żeruje co najmniej kilkadziesiąt gatunków szkodników, głównie przedstawicieli rzędu motyli (rolnice, błyszczki, piętnówki, zwójki) i chrząszczy (drobnica burakowa, pchełki, ryjkowcowate etc.). Lista wczesnowiosennych agrofagów jest dobrze znana. 1 Sucha, ciepła i słoneczna wiosna sprzyja rozwojowi pchełki burakowej. Chrząszcze o połyskującym, wypukłym ciele, są barwy czarnej lub czarnogranatowej. Ich cechą charakterystyczną są odnóża skoczne. Dochodzą do 2,6 mm długości. Najliczniej występują na brzeżnych pasach plantacji. Chrząszcze na łodyżkach podliścieniowych, liścieniach, a następnie liściach właściwych wygryzają fragmenty tkanek tzw. okienka. Dolna skórka, mimo iż nie zostaje uszkodzona, po jakimś czasie usycha i wykrusza się. Tak tworzą się łatwo dostrzegalne perforacje liści. Rośliny uszkodzone przez pchełki są bardziej wrażliwe na działanie herbicydów stosowanych po wschodach a uszkodzone fragmenty tkanek są bramą wejściową dla patogenów. Na północy kraju, głównie na Żuławach, żeruje drobnica burakowa. Ciało młodych chrząszczy jest smukłe, żółtawe lub jasnobrązowe. Starsze są podobne, tyle że ciemnobrązowe lub czarne. W ciągu roku pojawia się jedno pokolenie. Wczesną wiosną zimujące chrząszcze opuszczają zimowe kryjówki i przenoszą się na plantacje buraka, na których żerują do momentu uzyskania przez rośliny fazy BBCH Przy silnych uszkodzeniach rośliny w ogóle nie wschodzą. Żerując na kiełkujących nasionach powodują deformacje liścieni. Ponadto wygryzają drobne jamki na szyjce korzeniowej oraz hypokotylu, co prowadzi do przerywania wiązek przewodzących, gorszego zaopatrzenia roślin w wodę oraz składniki odżywcze. Siewki są osłabione, gorzej asymilują i wolniej rosną. W miejscu silniejszych uszkodzeń mogą się łamać. Zniszczona tkanka porażana jest przez patogeny glebowe. Chrząszcze żerują również na liścieniach i liściach sercowych. Późniejsze uszkodzenia nie stanowią większego zagrożenia. Larwy odżywiają się mniejszymi korzonkami i nie mają znaczenia ekonomicznego. W maju można spodziewać się nalotu śmietki ćwiklanki. Pojawienie much zbiega się z kwitnieniem czereśni i jabłoni. Samica składa jaja nie tylko na burakach, ale i licznych roślinach z rodziny szarłatowatych i psiankowatych. Jaja szkodnika są białe, owalne, charakterystycznie rzeźbione o długości 1,0 mm. Usytuowane na dolnej stronie blaszki liściowej, w złożach, stykają się powierzchniami bocznymi. Ich rozwój trwa kilka dni. Larwa jest pozbawiona odnóży, barwy brudnej bieli, z czarnymi, haczykowatymi wyrostkami w jamie gębowej. Jest dobrze widoczna dopiero po rozerwaniu miny, wewnątrz której bezpiecznie żeruje. Najniebezpieczniejsze są uszkodzenia powodowane przez larwy pierwszego pokolenia, od momentu wschodów buraka do fazy czterech liści właściwych. W wyniku ich żerowania, na liścieniach, a następnie liściach pojawiają się miny. Uszkodzenia są początkowo jasne, łatwo dostrzegalne na tle ciemniejszych liści, następnie marszczą się i brązowieją. W końcowym etapie zdegradowana tkanka usycha i wykrusza się. Stopień uszkodzenia roślin w dużej mierze zależy od rejonu uprawy oraz odmiany. Badania wskazują, że śmietka jest owadem posiadającym preferencje pokarmowe i niektóre odmiany atakuje silniej. Na pola o zachwianych proporcjach składników pokarmowych (przenawożone azotem), a także na rośliny osłabione przez mątwika burakowego chętnie nalatuje mszyca burakowa. Podobnie jak śmietka czy pchełka najpierw zasiedla brzeżne pasy plantacji, następnie przenosi się głębiej. Najliczniej żeruje na liściach sercowych. Preferuje ciepłą i suchą pogodę (optimum termiczne C) i w takich warunkach jest szczególnie niebezpieczna. Nie dość, że wysysa soki i zaburza gospodarkę wodną roślin, to w dodatku jest wektorem licznych wirusów wywołujących żółtaczki i mozaikę. Zasiedlone liście są charakterystycznie pofałdowane i zwijają się do wewnątrz. W upalne lata szkodliwość mszyc jest znacznie niższa. Wiąże się to z dużą wrażliwością na temperatury powyżej 30 C, które są dla nich śmiertelne. Najbardziej narażone są plantacje znajdujące się w pobliżu gospodarzy zimowych krzewów kaliny, trzmieliny i jaśminowca. Naloty mszyc na plantacje odbywają się tylko podczas sprzyjających warunków pogodowych, już w pierwszej de- 2 3 Fot. 1. Para leni Fot. 2. Chrząszcz sprężykowaty Fot. 3. Zwinięte liście buraka stanowią schronienie zwójek POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 27

28 PO STRONIE PLANTATORA kadzie maja, ale najwyższą liczebność populacji obserwuje się w lipcu. Mszyce są niezwykle płodne. W korzystnych warunkach, w jednym sezonie, wydają nawet kilkanaście pokoleń. Bezmroźna zima, ciepła i sucha wiosna sprzyjają przeżywalności i szkodliwości mszyc. Utrapieniem na niektórych stanowiskach są szkodniki glebowe. Pędraki mają trzy pary odnóży, pokrytych brunatnymi włoskami, brązową twardą głowę i mlecznobiałe, miękkie ciało. Starsze osobniki osiągają 6,0 cm długości. Chrząszcz jest wielkości mm. U chrabąszcza majowego po bokach ciała widoczne są charakterystyczne białe trójkąty a odwłok zakończony jest ciemną, wygiętą ku dołowi płytką. Drutowce posiadają trzy pary odnóży oraz liczne szczecinki na brązowopomarańczowym, mocno segmentowanym pancerzu. Mimo iż pokryte silnie stwardniałym oskórkiem, są wrażliwe na przesuszenie gleby. Chrząszcze sprężykowatych są mniejsze od chrabąszczy i mają bardziej podłużne, równowąskie ciało. Posiadają aparat skokowy, który w razie upadku na pokrywy pomaga szybko i zwinnie się odwrócić. Pędraki i drutowce są niewyspecjalizowanymi fitofagami atakującymi wiele gatunków roślin uprawnych. Najczęściej pojawiają się na stanowiskach zlokalizowanych w pobliżu lasów, po nieużytkach, wieloletnich motylkowatych lub łąkach. Najbardziej żarłoczne są w trzecim i czwartym roku rozwoju. Uszkadzają system korzeniowy siewek, osłabiają je i narażają na działanie patogenów. Utrudnione pobieranie wody oraz składników odżywczych wpływa negatywnie na wydajność fotosyntezy. Silnie uszkodzone siewki tracą turgor i obumierają. Łatwo odróżnić je od zdrowych po zwiędłym pokroju. Liście bez turgoru leżą na ziemi a roślina wychodzi z gleby przy delikatnym pociągnięciu. W starszych korzeniach szkodniki wygryzają dziury, pogarszają tym samym jakość surowca oraz obniżają jego zdolność przechowalniczą. Żerowanie 5 6 pędraków na 1m 2 lub 5 8 drutowców przyczynia się do powstawania odczuwalnych strat. Podobne uszkodzenia powstają w wyniku żerowania rolnic. Gąsienice bezpośrednio po wylęgu mają około 1,0 mm długości, ale w krótkim czasie wielokrotnie zwiększają powierzchnię i masę ciała. Posiadają trzy pary odnóży tułowiowych oraz 5 par odwłokowych. Zaniepokojone zwijają się spiralnie. Na oliwkowo-szarym, połyskującym ciele starszych stadiów widoczne są czarne punkty lub ciemne smugi. Poprawna identyfikacja poszczególnych gatunków gąsienic oraz motyli jest utrudniona, w związku z występującą dużą zmiennością ubarwienia nawet w obrębie jednego gatunku. Młodsze stadia rolnic żerują w lecie na nadziemnych częściach roślin, zazwyczaj młodych liściach sercowych, unikając przy tym światła. Starsze stadia przenoszą się w głąb gleby i uszkadzają korzenie buraka w podobny sposób jak pędraki i drutowce. Są szczególnie niebezpieczne wiosną, gdyż po zimowaniu wznowienie ich żerowania zbiega się ze wschodami buraka. Na niejednej plantacji można również spotkać larwy koziułkowatych i leni. One także zaliczają się do polifagicznych szkodników glebowych. Żerują na korzeniach wielu roślin uprawnych, w tym buraków. Larwy leni są beznogie, długości 1,5 2,0 cm. Mają ciemnobrązową głowę i brudnoszare ciało z licznymi wyrostkami. Na ostatnim segmencie odwłoka w zależności od gatunku widoczne cztery bądź trzy kolce. Ubarwienie larw może się różnić w związku z rodzajem gleby, w której żyją. Są bardzo wrażliwe na przesuszenie gleby, ale odporne na zimno. Preferują stanowiska zlokalizowane w pobliżu lasów i zarośli, bogate w materię organiczną i wilgotne. Przyorywanie dużej ilości resztek pożniwnych oraz obornika powoduje szybsze rozmnażanie szkodnika, gdyż zapach kompostu jest silnym atraktantem dla samic, które chętnie składają w nim jaja. Kilkucentymetrowa larwa koziułki jest masywna i walcowata. Nie posiada odnóży. Na końcu odwłoka widać kilka miękkich kolców, po których kształcie i wyglądzie można rozpoznać gatunek. Owad dorosły wyglądem przypomina olbrzymiego komara z nieproporcjonalnie długimi, brązowymi odnóżami oraz długim ryjkiem. Skrzydła w połowie długości trzy czterokrotnie grubsze niż u nasady, szarawo zabarwione i ciemno obrzeżone z jednej strony. Koziułki w większym nasileniu występują na glebach wilgotnych i podmokłych. Osuszanie i melioracje pól, orka zimowa i wysiew zaprawionych nasion są jednymi ze sposobów walki z tymi szkodnikami. Obgryzione od brzegu liścienie i liście wskazują na żerowanie chrząszczy ryjkowcowatych. Ich intensywny żer prowadzi do wypadania roślin, bo silne uszkodzenia nie pozwalają na regenerację. Posklejane lub rurkowato zwinięte liście są oznaką zasiedlenia przez gąsienice zwójek. Poszczególne stadia rozwojowe szkodnika różnią się wyglądem zewnętrznym oraz rodzajem wywoływanych uszkodzeń. Młodsze osobniki, pojawiające się w lecie, minują liście. Starsze, po przezimowaniu, zazwyczaj ukryte w oprzędzie, je szkieletują. Poważne zagrożenie dla upraw buraka cukrowego stanowi niewielki procent szkodników i to zazwyczaj w sytuacji wystąpienia sprzyjających warunków, które prowadzą do szybkiego rozwoju agrofaga. Większość z nich występuje pospolicie na terenie całego kraju, przeważnie w umiarkowanym nasileniu, choć oczywiście zdarzają się wyjątki. Szkodniki są utrapieniem, ale w buraku cukrowym odgrywały do tej pory zdecydowanie mniejszą rolę w porównaniu z chwastami czy chorobami. Świadczyły o tym chociażby kalkulacje kosztów ochrony, przygotowywane przez ekspertów. Wydatki na insektycydy stanowiły niewielki procent wszystkich pozostałych. Gros zasobów pieniężnych było przeznaczone na walkę z zachwaszczeniem, a środki wydatkowane na zoocydy, o ile w ogóle zachodziła konieczność ich zastosowania, stanowiły przysłowiową kroplę w morzu. Niemniej jednak, w perspektywie wycofania zapraw neonikotynoidowych, sytuacja może odwrócić się o 180 stopni. W wielu rejonach szkodniki początkowych faz rozwojowych nie były dodatkowo zwalczane zabiegami nalistnymi. Młode, rozwijające się rośliny były wystarczająco chronione przez substancje owadobójcze zawarte w otoczkach nasion. W sprzyjających warunkach nawet kilka tygodni, do fazy 4 6 liści właściwych. Jedna lub dwie odpowiednio dobrane substancje zabezpieczały przed szkodnikami glebowymi oraz nalistnymi w początkowym okresie wzrostu. Pozbawienie możliwości tej formy ochrony przyczyni się do obniżenia wielkości i jakości plonu oraz zwiększenia kosztów produkcji. To koszty natury przemysłowej i ekonomicznej. Pytanie, co z pozostałymi? Wzrostem odporności agrofagów, wynikającym z zawężonej możliwości stosowania naprzemiennie różnych substancji aktywnych o odmiennym mechanizmie działania? Zwiększonym zużyciem środków ochrony roślin, w stosunku do obecnego? Automatycznie wzrośnie liczba zabiegów, co bardziej obciąży środowisko przyrodnicze. Kolejnym będzie problem fałszywych środków ochrony roślin, a konkretnie rosnącego zagrożenia stosowania nielegalnych pestycydów lub używania ich niezgodnie z prawem np. poprzez opryski w uprawach, dla których nie mają one rejestracji. Przeglądając czasopisma rolnicze lub zalecenia ochrony roślin sprzed kilku lat, wyraźnie widać, jak bardzo uszczuplił się zasób dopuszczonych preparatów. I co gorsza organizmów docelowych. Po wycofaniu kolejnych substancji sytuacja skomplikuje się jeszcze bardziej. Wnioski z ekspertyzy Skutki potencjalnego wycofania wybranych substancji czynnych dla upraw polowych i sadowniczych w Polsce opracowanej przez Kleffmann Group na zamówienie Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Roślin, mówią jasno, że w wyniku wycofania tych substancji z polskiego rynku przewidywany wzrost kosztów produkcji buraka cukrowego z hektara wynosi zł/ha. J Agnieszka Ulatowska Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna w Toruniu 28

29 PO STRONIE PLANTATORA POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 29

30 PO GODZINACH Wywiad z Edwardem Wyłupkiem wieloletnim Dyrektorem Oddziału Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Cukrownia Werbkowice Ostatnie chwile, wspomnienia żegnamy się z Panem Dyrektorem, który odchodzi na zasłużoną emeryturę. Panie Dyrektorze, przepracował Pan prawie 38 lat w cukrownictwie. Posiada Pan ogromną wiedzę i doświadczenie. Mówią o Panu Inżynier nieszczędzący sił dla rozwoju branży cukrowniczej i dyrektor odważnie podejmujący decyzje i nowe wyzwania. Doceniono Pana zaangażowanie i odznaczono wieloma odznakami, m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Srebrną Odznaką Honorową Naczelnej Organizacji Technicznej, Odznaką Honorową STC, jak również Honorową, Złotą Odznaką Polskiego Cukru. Zdarzy się Panu zatęsknić za pracą? Oj! Zapewne tak, bo jestem z natury pracoholikiem, który wiele wymaga od innych, ale przede wszystkim od siebie. Praca w cukrownictwie to nie był tylko sposób na życie, ale moja wielka pasja. Przez wiele lat w okresie kampanii wstawałem o godz. 4.30, jechałem do cukrowni, aby przed zmianą zmian mieć pełną wiedzę o przebiegu procesu produkcji. Fabryki nie były tak opomiarowane jak obecnie, więc bezpośredni kontakt z wieloma osobami był niezbędny. Dzisiaj, kiedy na swoim biurku miałem pełny obraz tego, co się dzieje, dzięki wysokiemu poziomowi automatyzacji procesów, nadal jednak wysoce ceniłem sobie bezpośrednią wymianę poglądów z operatorami stacji technologicznych. Jakie momenty, wydarzenia zapisały się w Pana pamięci? Tych zdarzeń było bardzo wiele. Bycie głównym mechanikiem, energetykiem czy elektrykiem w latach osiemdziesiątych i przygotowanie fabryki do kampanii to był nie lada wyczyn. Nie było dosłownie nic, począwszy od części zamiennych, a na śrubach kończąc. Ale opowiem coś, co było z jednej strony zabawne z perspektywy czasu, a z drugiej strony pokazuje, w jakim momencie znajdowaliśmy się kilkanaście lat temu. Po podjęciu pracy w Cukrowni Werbkowice w 2002 roku i dokonaniu pewnych małych, ale niezbędnych, istotnych zmian na stacji oczyszczania soków i filtracji pomyślałem sobie będziemy produkować cukier I kat. i poleciłem zamówić etykiety na worki na t. Kiedy zapytałem po pewnym czasie, czy te etykiety mamy, ze zdziwieniem usłyszałem:,,po co Panu etykiety, jak nie będzie takiego cukru. Wtedy mocno poirytowany podbiłem stawkę i kazałem owe etykiety zamówić na t. Wszystko się udało, wyprodukowaliśmy t. cukru kat. I. Po tamtej kampanii wszyscy uwierzyli, że przestrzegając rygorów produkcji i zachowując wielką staranność i dbałość o ustalone parametry można zrobić wielki wynik bez wielkich pieniędzy, bo ich wtedy nie było. To polecam i dzisiaj wszystkim. Bardzo trudny był rok 2005, w którym dokonaliśmy wielkiej przebudowy cukrowni. To właśnie wtedy m.in. budowano linię suchego rozładunku i podawania buraków, zmodernizowano wirownię, wykonano kaskady do gotowania cukrzycy B i C oraz inne innowacyjne projekty. Nagrodą był osiągnięty wydatek cukru do worka 17,20% i dobry surowiec, do którego wracałem myślami w trakcie tegorocznej kampanii. Jakie były Pana etapy pracy w cukrownictwie? To był trochę przypadek, bo to mnie zaproponowano pracę głównego mechanika w Cukrowni Klemensów. Szybko mnie to cukrownictwo wchłonęło i poczułem, że mogę coś zrobić. Chyba i ówcześni przełożeni to dostrzegli proponując po trzech latach pracy objęcie funkcji dyrektora technicznego w jednej z lubelskich cukrowni, ale uznałem, że w wieku 30 lat i po 3 latach pracy w cukrownictwie to za wcześnie. Odrzuciłem propozycję wraz z talonem na Fiata 125 p. W następnym okresie przez wiele lat pełniłem funkcję kierownika Działu Mechaniczno Energetycznego zdobywając również doświadczenie w dziedzinie energetyki cieplnej. Swoją 21-letnią pracę w Cukrowni Klemensów zakończyłem w 2002 r. na stanowisku dyrektora technicznego, po czym nastąpił 17-letni rozdział pracy w Cukrowni Werbkowice. Jak będzie Pan spędzał czas na emeryturze? Do tego okresu jestem przygotowany mentalnie i nie mam obaw, że będzie nudno. Na pewno zrealizuję jakieś ciekawe podróże, szczególnie te, gdzie dobrym terminem jest jesień, a których ze względu na kampanię nie mogłem odbyć. Może wrócę do starych samochodów, których z powodu braku czasu na dalszą pielęgnację musiałem się z żalem pozbyć, a były to Mercedesy z 1939 r. i 1958 r. A może będę jeszcze przydatny w cukrownictwie? Wiele osób bardzo miło wspomina pracę z Panem. Jest Pan osobą ceniącą sobie sumienność i fachowość, co wielokrotnie Pan podkreślał. Jak będzie Pan wspominał swoich Pracowników, Współpracowników? Bardzo miło, pomimo czasami trudnych momentów. To był naprawdę piękny czas, kiedy miałem możliwość pracy z Nimi wszystkimi. Czuję się zaszczycony, że mogłem poznać tak wielu wspaniałych ludzi i uczestniczyć w procesie rozwoju Cukrowni Werbkowice i całej Krajowej Spółki Cukrowej S.A. będąc jej częścią. Życzę wielu sukcesów zawodowych i osobistych. Na osłodę zapytam: Czy słodzi Pan herbatę? Niestety już nie, ale może będzie więcej czasu na zrobienie dobrej nalewki. Życzymy Panu realizacji dalszych planów wspieranych dobrym zdrowiem i zasłużoną satysfakcją z zawodowych dokonań. Dziękuję za rozmowę. J Rozmawiała: Anna Romanowska 30

31 Gala konkursu Rolnik Pomorza i Kujaw stycznia 2019 r. w Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy odbyła się 12 gala XVI edycji konkursu Rolnik Pomorza i Kujaw. PO GODZINACH Uczestniczyli w niej m.in. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jan Krzysztof Ardanowski, Szefowa Kancelarii Prezydenta RP Minister Halina Szymańska, Wojewoda Kujawsko-Pomorski Mikołaj Bogdanowicz i Przewodniczący Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego Ryszard Bober. Krajową Spółkę Cukrową S.A. reprezentowali: Prezes Zarządu Krzysztof Kowa oraz Członek Zarządu Janusz Stachowiak. Na uroczystej gali uhonorowano wyróżniających się rolników z regionu kujawsko-pomorskiego. Najlepsi gospodarze regionu nagrodzeni zostali odznaczeniami państwowymi i resortowymi. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jan Krzysztof Ardanowski w swoim przemówieniu podkreślił, że tylko innowacyjny sposób wykorzystania nauki przy współpracy i zorganizowaniu rolników producentów i dystrybutorów daje szansę na konkurowanie na globalnych rynkach. Minister podziękował też za dobrą pracę pracownikom Krajowej Spółki Cukrowej i jej Plantatorom, a Spółkę określił mianem: perły w koronie polskiego przemysłu przetwórczego. J Eliza Panek Zmieniamy się dla Was! Od teraz Dworski to Polskie Przetwory! Wasz ulubiony keczup (i nie tylko) zmienił nazwę wspaniały smak i receptura pozostała niezmienna! Wychodząc naprzeciw upodobaniom konsumentów, oczekujących tradycyjnych, domowych smaków, marka Dworski przeszła rebranding. Od początku 2019 roku, na półkach sklepowych znaleźć można produkty (znane dotychczas jako Dworski), pod marką Polskie Przetwory. W ofercie marki wciąż znajdują się przetwory pomidorowe ketchup, koncentrat i sok oraz nowości produkty B2B marmolada wieloowocowa i jabłko prażone w kostce. Flagowym produktem pozostaje jednak ketchup łagodny i pikantny, dostępny w poręcznym plastikowym opakowaniu lub w klasycznym opakowaniu szklanym w wielu gramaturach. Apetyczna receptura produktów, inspirowana tradycyjnymi przepisami, pozostaje niezmienna. Producentem produktów marki Polskie Przetwory pozostaje Zakład Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Polskie Przetwory we Włocławku. J Dział Marketingu KSC S.A. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 31

32 PO GODZINACH Biopaliwa gazowe w Cukrowni Dobrzelin owocna współpraca nauki i przemysłu Od połowy 2016 r. realizowany jest projekt pt. Innowacyjna instalacja produkująca wodór i metan metodą mikrobiologiczną z odpadów i produktów ubocznych przemysłu cukrowniczego wraz z zastosowaniami otrzymywanych gazów i zapewnieniem samowystarczalności energetycznej oczyszczalni ścieków w cukrowni finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu Biostrateg (BIOSTRATEG2/297310/13/ NCBiR/2016). Wykonawcą projektu jest konsorcjum, w skład którego wchodzą: Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademi Nauk (lider konsorcjum), Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Polski Cukier (partner przemysłowy), Instytut Chemii Przemysłowej im. Ignacego Mościckiego, Instytut Fizyki Jądrowej PAN i Politechnika Łódzka. Ponadto na terenie oczyszczalni ścieków w Cukrowni Dobrzelin budujemy prototypową innowacyjną instalację w skali półtechnicznej wytwarzającą wodór i metan metodą mikrobiologiczną w systemie dwuetapowym z produktów ubocznych i odpadowych powstających w cukrowni. Opracowywana jest metoda oczyszczania biowodoru i magazynowania go w postaci wodorków metali. Wodór z procesów fermentacji będzie zastosowany do zasilania wodorowych ogniw paliwowych w celu produkcji energii elektrycznej. W innym podejściu gaz, w którego skład wchodzą wodór, metan i dwutlenek węgla, stanowi komponent do syntezy biopaliw w reakcji Fischera-Tropscha. Prace te mają charakter naukowo-badawczy. Za produkcję gazów fermentacyjnych odpowiedzialne są wspólnoty mikroorganizmów zasiedlających bioreaktory. Chcemy prześledzić szlaki metaboliczne i zależności pomiędzy tymi mikroorganizmami, gdyż wciąż kryją one wiele tajemnic. W ramach prac grantowych na terenie Cukrowni Dobrzelin trwa modernizacja oczyszczalni ścieków, do której trafiają wody spławiakowe z transportu buraków i ścieki z cukrowni. Modernizacja ta ma na celu wykorzystanie metanu produkowanego w części beztlenowej oczyszczalni ścieków na pokrycie potrzeb energetycznych obiektu. Produkowany biogaz jest biogazem rolniczym. Projekt wychodzi naprzeciw dyrektywie unijnej, zgodnie z którą w Polsce w roku 2020 udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto ma wynosić 15%. Projekt ma zatem charakter interdyscyplinarny. Rozwija współpracę pomiędzy naukowcami a przemysłem. Zakłada wdrożenie dotyczące ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery i wzrostu udziału energii odnawialnej w ogólnej puli energii. Projekt oferuje innowacyjne rozwiązanie dla cukrowni, które niesie wymierny efekt finansowy. J Dr hab. Anna Sikora, Prof. IBB PAN Zakład Biologii Molekularnej Instytut Biochemii i Biofizyki PAN KSC S.A. na Centralnych Targach Rolniczych Tematem wiodącym tegorocznej edycji targów było Gospodarstwo na miarę przyszłości nowoczesne technologie. Impreza odbyła się w dniach 1 3 lutego 2019 r. w Nadarzynie pod Warszawą. Podczas uroczystej inauguracji wyróżniającym się w branży rolniczej produktom wręczono statuetki Złotego Żurawia. W halach Ptak Warsaw organizatorzy zaplanowali 50 premier maszyn rolniczych, ponad 20 konferencji i warsztatów oraz, po raz pierwszy w historii imprezy, outlet maszyn rolniczych. Nowością był też Salon środków do produkcji rolnej, gdzie swój asortyment przedstawili najwięksi producenci. Można tam było poznać ofertę środków ochrony roślin, pasz i materiałów siewnych. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. zaprezentowała portfolio Grupy Kapitałowej. Były to produkty marek: Polski Cukier, Polskie Przetwory, cukierki i praliny z Fabryki Cukierków Pszczółka, mąki i kasze z Przedsiębiorstwa Zbożowo-Młynarskiego PZZ w Stoisławiu S.A. oraz skrobia ziemniaczana Trzemeszno. J Eliza Panek 32

33 PO GODZINACH Innowacyjna suszarnia wysłodków w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Werbkowice We wrześniu 2018 r. uruchomiono niskotemperaturową suszarnię wysłodków z wykorzystaniem ciepła odpadowego, wybudowaną w ramach projektu BIOSTRATEG II strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych. Projekt jest współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. podwójnej warstwy. Oznacza to, że w końcowej części suszarni w celu uzyskania właściwego poziomu wysuszania wysłodki są recyrkulowane. Wysuszone wysłodki kierowane są do stacji brykietowania. Suszarnia wysłodków w Cukrowni Werbkowice funkcjonowała całą kampanię i osiągnęła nominalne parametry pracy: wydajność procesu suszenia 10 ton wysłodków/godzinę; wilgotność końcową wysłodków poniżej 11%. Charakterystyka instalacji (fot. 1): szerokość perforowanej poliestrowej taśmy 7 m; powierzchnia taśmy (2 poziomy) 2 x 275 m 2 ; długość każdego poziomu taśmy 40 m. Wymiary budynku suszarni (fot. 2): długość 50 m; szerokość 17 m; wysokość 14 m. Zasada działania: Czynnikiem suszącym wysłodki jest ciepłe i gorące powietrze. Wentylatory zasysają powietrze z otoczenia, które ogrzewane jest w wymiennikach ciepła. Ogrzane powietrze przechodzi przez warstwę wysłodków i taśmę, suszy wysłodki, a następnie powietrze usuwane jest na zewnątrz budynku. W początkowej części suszarni zmaksymalizowane jest wykorzystanie do ogrzewania powietrza ciepła odpadowego (wody barometryczne i amoniakalne), a w celu końcowego wysuszenia wysłodków stosuje się parę, jako wysokotemperaturowy czynnik grzewczy. Suszarnia posiada system W kampanii 2018/2019 wyprodukowano łącznie ton wysłodków brykietowanych, głównie melasowanych. Zalety: wysuszone wysłodki są najwyższej jakości produktem ekologicznym komponent paszy dla bydła wykorzystanie ciepła odpadowego dostępnego w Cukrowni w trakcie kampanii pełna automatyzacja pracy instalacji. Wybudowana suszarnia jest pierwszą tego typu instalacją w Polsce i jedną z pierwszych tego typu w Europie i na świecie. 1 2 J Jan Piotrowski O cukrze w Brukseli stycznia 2019 r. w Brukseli odbyło się posiedzenie Europejskiego Komitetu Dialogu Społecznego 30 w sektorze cukrowniczym. W wydarzeniu uczestniczył Stanisław Lubaś, Przewodniczący Sekcji Krajowej NSZZ Solidarność Pracowników Przemysłu Cukrowniczego. Głównymi tematami obrad była trudna sytuacja na rynku cukru po zniesieniu kwotowania jego produkcji przez Unię Europejską oraz negocjacje umów z krajami trzecimi, tj. Brazylia, Indie, Honduras itp. W spotkaniu oprócz związków zawodowych zrzeszonych w EFFAT (Europejska Federacja Związków Zawodowych Przemysłu Spożywczego, Rolnictwa i Turystyki, org. European Federation of Trade Unions in the Food, Agriculture and Tourism) oraz pracodawców zrzeszonych w CEFS (Europejski Związek Producentów Cukru, org. Comité Européen des Fabricants de Sucre) uczestniczył także dyrektor Michael Scannell z Dyrekcji Generalnej ds. rolnictwa przy Komisji Europejskiej. Stwierdził on, iż zapasy cukru na świecie znacznie się zmniejszyły na przełomie ostatnich miesięcy, a logika oraz doświadczenie minionych lat mówią, że wkrótce jego ceny powinny poszybować w górę. Wspólny dialog pomiędzy EFFAT oraz CEFS wraz z ich dotychczasowymi działaniami doprowadziły do zorganizowania spotkania Grupy Wysokiego Szczebla UE nt. sytuacji na rynku cukru, które odbędzie się 19 marca br. J Stanisław Lubaś POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 33

34 PO GODZINACH Narodowa Wystawa Rolnicza w Poznaniu dni wystawy, prawie 220 wystawców, 36 tys. zwiedzających, mnóstwo 3 atrakcji i pozytywnych wrażeń tak wyglądała Narodowa Wystawa Rolnicza, która odbyła się w dniach od 30 listopada do 2 grudnia 2018 roku na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich. żywność. Cieszę się, że polscy rolnicy starają się produkować nowocześnie. Potrzebujemy nowoczesnego rolnictwa, abyśmy mogli polską żywnością wysokiej jakości zdobywać nowe rynki zbytu dodał Prezydent RP. To było ważne, może najważniejsze wydarzenie rolnicze w tym roku stwierdził minister Jan Krzysztof Ardanowski podsumowując Narodową Wystawę Rolniczą i podkreślił, że wizyta Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy pokazała, jak dużą wagę przywiązują władze państwa do spraw polskiej wsi. Wśród wystawców byli producenci i przetwórcy rolni, organizacje branżowe, gospodarstwa agroturystyczne, koła gospodyń wiejskich, instytuty badawcze, uniwersytety przyrodnicze, szkoły rolnicze, muzea. Narodowa Wystawa Rolnicza zorganizowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wpisała się w obchody stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Wystawa miała na celu pokazać, jak zmieniała się polska wieś w ciągu tych 100 lat. Historia przeplatała się tu z nowoczesnością. Tradycja z postępem. Prezentowane były wszystkie obszary aktywności związanej z rolnictwem. Zostały zaprezentowane historyczne sprzęty służące do uprawy roli, a także zwierzęta polskich hodowli. Nie brakło też degustacji kulinarnych, na których można było skosztować regionalnych pyszności. W otwarciu Wystawy udział wziął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda. Podkreślił rolę, jaką odegrali mieszkańcy wsi w naszej historii oraz ich wpływ na rozwój gospodarczy. Polska wieś, śmiało mogę powiedzieć polska od czasów najdawniejszych, od chrztu Polski, nie tylko żywi, ale i broni naszą Ojczyznę powiedział Prezydent RP. To co było i jest najważniejsze, to pragmatyzm polskiego rolnika, który rozwija swoje gospodarstwo, unowocześnia je, ale jednocześnie odrzuca wszystko to co złe, co psuje Prezentowane były osiągnięcia hodowli roślin i zwierząt. Polski Związek Hodowców Koni i Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa przygotował pokazy koni oraz zawody jeździeckie: skoki przez przeszkody, ujeżdżenie, woltyżerkę, paraujeżdżenie. Odwiedzając Międzynarodowe Targi Poznańskie można było zetknąć się z dziedzictwem kulturowym polskiej wsi folklorem, skosztować tradycyjnej żywności. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. została partnerem wydarzenia, w którym udział wzięli: Prezes Zarządu KSC S.A. Krzysztof Kowa, Członkowie Zarządu KSC S.A. Janusz Stachowiak oraz Zdzisław Salus. Na stoisku KSC S.A. przygotowano liczne atrakcje dla całych rodzin. Animatorki zaplatały dzieciom kolorowe warkoczyki, ozdabiały z nimi anielskie skrzydełka, samoloci- 34

35 PO GODZINACH Wspólne stoisko zorganizowało Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Narodowa Wystawa Rolnicza była świętem polskiej wsi. Przypominała o roli, jaką polska wieś odegrała i odgrywa w życiu całego społeczeństwa, w życiu całego narodu. Podczas Wystawy odbyło się wiele ciekawych wydarzeń: IV Kongres Polskiego Rolnictwa, Konferencja naukowa Stulecie Przemian Polskiej Wsi, pokazy kulinarne i rywalizacje konkursowe. Rozstrzygnięty został konkurs na Najlepsze wydawnictwo wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego". Zespołom redakcyjnym nagrodzonych czasopism nagrody wręczył minister Jan Krzysztof Ardanowski. ki, malowały uśmiechnięte twarze. Dzieci bardzo chętnie kolorowały kolorowanki. Dla najmłodszych przygotowano zadania sprawnościowe. Można było układać megapuzzle na czas i zrobić sobie pamiątkowe fotki w fotobudce. Do koła fortuny ustawiała się kolejka zainteresowanych wygraniem ciekawych nagród. Nie zabrakło też waty cukrowej, którą chętnie kosztowali wszyscy odwiedzający wystawę. Zainteresowanie stoiskiem było ogromne. Maskotka Pszczółka krążyła wokół stoisk i częstowała cukierkami z Fabryki Cukierków Pszczółka z Lublina. Na stoisku KSC S.A. można było porozmawiać o historii cukrownictwa. Po raz pierwszy wystawiono punkt Izby Pamięci Cukrownictwa. Pan Waldemar Brociek kustosz Izby, która mieści się w Częstocicach, chętnie opowiadał o ciekawostkach historycznych. Wśród gości przybyłych na stoisko IPC byli m.in. Minister Jan Krzysztof Ardanowski oraz byli pracownicy przemysłu cukrowniczego z Wielkopolski. Podczas Narodowej Wystawy Rolniczej swoje stoiska prezentowały 52 szkoły rolnicze prowadzone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, dla których zorganizowano konkurs na najładniejsze stoisko wystawiennicze. Oceniano wkomponowanie w stoisko elementów narodowych, atrakcyjność oferty edukacyjnej prezentowanej na stoisku, ogólne wrażenie, oryginalność zabudowy, estetykę i porządek na stoisku, uprzejmość i kompetencje osób obsługujących stoisko, wykorzystanie tradycji, kultury, zwyczajów i obrzędów życia na wsi oraz lokalnych i regionalnych produktów kulinarnych. J Anna Romanowska POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 35

36 PO GODZINACH Z historii powstania Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Wpoprzednim odcinku moich wspomnień o powstaniu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. pisałem o strajku zamojskim oraz o Polskim Cukrze, o którym zaczęło się mówić coraz więcej w kręgach ówczesnej władzy. Prowadzono rozmowy oraz liczne protesty żądające powołania koncernu składającego się z jak największej liczby cukrowni. W końcu przyszedł 7 czerwca 2001 roku. Na ten dzień Krajowa Sekcja NSZZ Solidarność Pracowników Przemysłu Cukrowniczego wspólnie z NSZZ Solidarność Rolników Indywidualnych zorganizowały dużą, bo ok. tysięczną manifestację w Warszawie, podczas której kategorycznie domagano się utworzenia Polskiego Cukru na bazie 49 niesprzedanych wówczas cukrowni. Nasz protest rozpoczęliśmy przed Ministerstwem Skarbu Państwa. Następnie w pochodzie przeszliśmy pod Sejm RP, a później pod Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. W tym miejscu wyszedł do nas Szef Kancelarii Premiera Jerzego Buzka, aby odebrać od nas petycję skierowaną do rządu. Wybrana przez nas delegacja stwierdziła kategorycznie, że petycję musimy wręczyć osobiście w Kancelarii Premiera, tym samym mieć gwarancję jej złożenia. Wówczas zostaliśmy wpuszczeni do gabinetu premiera Jerzego Buzka. Będąc już w środku zażądaliśmy spotkania z premierem Buzkiem, na co odpowiedziano nam, że jest on obecnie poza Warszawą. Odpowiedzieliśmy, że mamy czas i poczekamy, aż przyjedzie. W ten sposób rozpoczęliśmy okupację jego gabinetu. W skład delegacji wchodzili: poseł Elżbieta Barys, poseł Marian Dembiński, Przewodniczący NSZZ Solidarność Cukrowni Werbkowice Sylwester Stępień, Janina Piekarz, samotnie broniąca przed wyprzedażą Śląskiej Spółki Cukrowej i moja skromna osoba. Chcę podkreślić, że od początku mieliśmy ustalony plan okupacji budynku Kancelarii Premiera, jednak utrzymywaliśmy go w ścisłej tajemnicy. Szef Kancelarii Premiera bardzo zdecydowanie prosił nas o opuszczenie budynku KPRM, gdyż w przeciwnym wypadku użyje służb do wyprowadzenia nas siłą. My natomiast kategorycznie odmawialiśmy opuszczenia budynku urzędu. Po około godzinie zadzwonił do mnie wicepremier śp. Longin Komołowski, prosząc o opuszczenie gabinetu premiera oraz o możliwość spotkania się z nim kolejnego dnia. Stwierdziłem, że nigdzie nie zamierzamy się stąd ruszać oraz że jesteśmy głodni, a więc i źli. Wówczas wicepremier zaproponował nam przejście do jego gabinetu, gdzie zostanie nam podany obiad. Nie wyraziliśmy na to zgody. Gabinet wicepremiera znajdował się bowiem w drugim skrzydle budynku, przez co stracilibyśmy kontakt wzrokowy z wyczekującymi na nas uczestnikami protestu. W międzyczasie zadzwonił do mnie poseł Gabriel Janowski pytając o aktualną sytuację. Odpowiedziałem krótko, gdzie jesteśmy i że nie damy się już zbyć obietnicami. Poseł Janowski widząc powagę sytuacji postanowił szybko do nas dołączyć. Jego osobistą tajemnicą pozostanie to, jak wówczas udało mu się dostać do budynku KPRM. Zbliżał się już wieczór, gdy oficer służb specjalnych przyszedł do nas i dał nam 15 minut na opuszczenie tych gabinetów, na co odparliśmy, że dobrowolnie nie wyjdziemy. W międzyczasie dołączył do nas poseł Tomasz Wójcik, który w tamtym czasie był przewodniczącym sejmowej komisji skarbu państwa. Do środka próbował dostać się również poseł prof. Adam Biela, który zorganizował dla nas symboliczny posiłek, jednak uniemożliwiono mu dołączenie do naszej grupy. Po jakimś czasie na korytarzach przed gabinetem premiera zrobiło się czarno od rosłych funkcjonariuszy służb, którzy weszli do gabinetu w którym przebywaliśmy, po czym dowódca służb zażądał od nas natychmiastowego opuszczenia zajmowanych pomieszczeń. Ponownie stwierdziliśmy, że nie wyjdziemy. Wówczas rozpoczęto wyprowadzanie nas siłą. Ręce wykręcano nam aż do bólu. Największy problem mieli z posłem Gabrielem Janowskim, który usadowił się w fotelu premiera i nie chciał go opuścić. Dowodzący akcją ciągle powtarzał, aby nie naruszyć nietykalności cielesnej posła. Wyprowadzano nas bocznym wejściem abyśmy nie mieli styczności z naszymi kolegami, oczekującymi na nas przed głównym wejściem do KPRM. Wspólnie z Sylwestrem Stępniem próbowaliśmy uciec, ale złapano nas za marynarki w taki sposób, że aż szwy popękały. Później szybko odprowadzono nas do czekających na dziedzińcu samochodów z przyciemnionymi szybami, w których znajdowali się już funkcjonariusze służb. Największy problem mieli z posłem Gabrielem Janowskim, który nie opuścił fotela premiera i wynoszono go wraz z nim. W wąskich drzwiach urzędu ledwie go przepchali, cały czas grzecznie prosząc, aby go opuścił. Doszli w ten sposób do samochodu, do którego jednak nie mogli go wnieść wraz z fotelem. Poseł w pewnym momencie zdecydował się na ucieczkę. Jako człowiek w młodości wysportowany liczył, że zaskoczy w odpowiednim momencie służby i uda mu się uciec do tłumu oczekującego przed budynkiem. Cała akcja zakończyła się jednak niepowodzeniem. Funkcjonariusze trzymając posła za marynarkę i spodnie zapakowali go do samochodu, po czym wszystkie pojazdy gwałtownie wyruszyły poza teren KPRM. Nie zapomnę sytuacji, gdy śp. koleżanka Daniela Ruban z Cukrowni Krasnystaw, wyskoczyła na środek ulicy usiłując zatrzymać wiozące nas samochody i krzycząc: Gdzie jest nasz Stasio?!. Rozwieziono nas w różnych kierunkach i przez ponad godzinę wożono po Warszawie strasząc, że zrobią z nami porządek. Po tym czasie przywieziono nas pod Sejm i kazano opuścić samochody. Wysiadając z pojazdu dostrzegłem Gabriela Janowskiego z obandażowaną ręką oraz Sylwestra Stępnia, a wokół nich tłumy reporterów, którym przedstawiali okoliczności wydarzenia. Niezwłocznie po tym zdarzeniu usiłowałem spotkać się z Przewodniczącym NSZZ Solidarność Marianem Krzaklewskim, aby przedstawić mu całą sytuację. Zdenerwowany nie chciał ze mną rozmawiać. Późno w nocy autobusami wróciliśmy do domu, aby za dwa dni w hotelu rządowym przy ul. Belwederskiej w Warszawie spotkać się z premierem Jerzym Buzkiem i wicepremierem śp. Longinem Komołowskim. O tym spotkaniu oraz o innych działaniach zmierzających do powołania Polskiego Cukru napiszę w swoich kolejnych wspomnieniach. Nie piszę tych tekstów z myślą o sobie, lecz po to, aby dać świadectwo o wydarzeniach, które doprowadziły do powstania Polskiego Cukru ewenementu w historii gospodarczej Polski po 1989 roku. O osobach, które się do tego przyczyniły, w dużej mierze już emerytach, a niektórych już nieżyjących powinniśmy pamiętać i darzyć ich szacunkiem za to, co zrobili. J Stanisław Lubaś 36

37 PO GODZINACH POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 37

38 PO GODZINACH Sympatie Pszczółki to 100% produkt polski Praliny Czekoladowe Sympatie z Fabryki Cukierków Pszczółka zostały wyróżnione nagrodą 100% Polski Produkt. Inicjatywa ma pomóc w świadomym wyborze konsumentom, którzy stawiają na gospodarczy patriotyzm. Nagrodzone firmy będą mogły używać logotypu 100% Polski Produkt. Takie oznaczenie da konsumentom pewność, że wspierają zakupami polską gospodarkę. Przy ocenie produktów zgłoszonych do konkursu uwzględniane były przede wszystkim: lokalizacja produkcji, pochodzenie materiałów i surowców, dynamika sprzedaży i rozwoju firmy, marka produktu, a także strategia promocji i sprzedaży produktu oraz jego długość życia. Jest to dla nas bardzo zaszczytne wyróżnienie. Nagroda 100% Polski Produkt to także ważna wiadomość dla konsumentów, którzy dostają potwierdzenie, że wybierając rodzime produkty otrzymują nie tylko sprawdzoną, wysoką jakość, ale i realnie wspierają narodową gospodarkę mówi Robert Rudnicki, Prezes Zarządu Fabryki Cukierków Pszczółka Sp. z o.o. w Lublinie. J FC Pszczółka Cukierki Pszczółki na Poczcie Polskiej i stacjach Orlen Słodycze Pszczółki można nabywać nie tylko w sieciach handlowych i sklepach, ale także w placówkach Poczty Polskiej i na stacjach Orlenu na terenie całego kraju. Nowość w rodzinie cukrów cukier trzcinowy BIO w kostkach P olski Cukier Bio to wysokogatunkowy cukier trzcinowy, pochodzący z ekologicznych upraw, niezawierający substancji pochodzących z GMO. Współpraca z Pocztą Polską rozpoczęła się od wprowadzenia do sprzedaży znanych i lubianych karmelków. Wraz z poszerzeniem oferty o cukierki czekoladowe, praliny i galaretki do klientów trafiały kolejne produkty Pszczółki. Ponadto, w placówkach Poczty Polskiej pojawiają się słodycze ze specjalnej oferty, dedykowanej z okazji świąt i innych uroczystości. Z kolei na stacjach Orlen można nabyć sprzedażowe hity Pszczółki. Są to m.in. Coffee Amo, Mieszanka Imieninowa, Jogusie, Miętowe Lubelskie i Kukułki. Planowane jest poszerzenie oferty o wyroby czekoladowe. J FC Pszczółka To gwarancja pełnego smaku oraz najwyższej jakości produktu w nowoczesnej kuchni. Teraz NOWOŚĆ Polski Cukier trzcinowy Bio kostka 500g 38

39 PO GODZINACH OFERTA BIZNESOWA KUFEREK XXL Chochliki Chochliki miękkie miękkie toffee toffee (271g) (271g) Słoneczne galaretki galaretki (222g) (222g) Sympatie praliny praliny (195g) (195g) Galaretki tęczowe w w czekoladzie (288g) (288g) Michaśki (241g) (241g) Musss (100g) Jogusie (100g) After Party (100g) Coffee Amo Amo (100g) Mieszanka Imieninowa (100g) KUFEREK Z KOKARDĄ Chochliki Chochliki miękkie miękkie toffee toffee (271g) (271g) Słoneczne Słoneczne galaretki galaretki (222g) (222g) Sympatie praliny (195g) Sympatie praliny (195g) Galaretki tęczowe w czekoladzie (288g) Galaretki tęczowe czekoladzie (288g) Michaśki (241g) Michaśki (241g) Musss (100g) Musss (100g) Jogusie (100g) Jogusie (100g) After Party (100g) After Party (100g) Coffee Amo (100g) Coffee Amo (100g) Mieszanka Imieninowa (100g) Mieszanka Imieninowa (100g) NASZE PRODUKTY ZNAJDZIESZ NA: NASZE PRODUKTY ZNAJDZIESZ NA: KONTAKT W SPRAWIE ZAMÓWIEŃ: KONTAKT W SPRAWIE ZAMÓWIEŃ: sklep@fcpszczolka.pl sklep@fcpszczolka.pl POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 39

40 PO GODZINACH Kształcenie w szkołach rolniczych prowadzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rozwój oświaty rolniczej jest jednym z priorytetów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest organem prowadzącym i sprawującym nadzór pedagogiczny nad 53 szkołami rolniczymi, które razem tworzą Sieć Szkół Rolniczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. technologii na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa. Szkoły rolnicze Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, odpowiadając na potrzeby rynku pracy, prowadzą kształcenie w wielu różnorodnych kierunkach. Młodzież ma możliwość wyboru kierunków kształcenia począwszy od kierunków typowo związanych z szeroko rozumianym rolnictwem np.: ogrodnictwem, pszczelarstwem, mechanizacją rolnictwa z elementami agrotroniki, weterynarią, a skończywszy na kierunkach z zakresu energetyki odnawialnej, przetwórstwa ryb i branży gastronomicznej. Resortowe szkoły rolnicze wyposażają absolwentów w wiedzę i umiejętności zawodowe w zakresie zarówno technologii, jak i organizacji produkcji w zakresie m.in. nowych technologii produkcji rolniczej i organizacji gospodarstw, gospodarki i gry rynkowej w kraju i zagranicą, wiedzy prawnej, zasad WPR czy umiejętności sporządzania biznesplanów pozwalających na korzystanie z funduszy UE. Ukończenie szkoły i zdanie egzaminów końcowych daje uprawnienia do wykonywania satysfakcjonującego zawodu, ale jest również przepustką na wyższą uczelnię. Nadzorowane szkoły stanowią swoiste centra edukacji rolniczej w poszczególnych regionach całego kraju. Oferują różne formy kształcenia dla osób zainteresowanych podwyższaniem lub zmianą kwalifikacji zawodowych. Szkoły rolnicze to przede wszystkim wdrażanie nowoczesnej wiedzy w rolnictwie, odpowiedź na aktualne potrzeby gospodarcze, zwiększenie konkurencyjności polskiego rolnictwa, wyrównywanie szans edukacyjnych mieszkańców obszarów wiejskich, ale także podtrzymanie tradycji i kultury polskiej wsi. Sieć szkół rolniczych to nowoczesne ośrodki edukacyjne wyposażone w bazę dydaktyczną, systematycznie unowocześnianą i modernizowaną, z odpowiednio przygotowaną kadrą kształcącą w zawodach odpowiadającym potrzebom współczesnego rynku pracy. Przykładem są placówki posiadające np. całoroczną halę uprawową, zautomatyzowaną oborą udojową z systemem zarządzania stadem, park maszynowy najnowszej generacjilub profesjonalnie wyposażone pracownie. Uczniowie szkół rolniczych MRiRW mają możliwość korzystania z bezpłatnych praktyk i staży zagranicznych w wielu krajach UE. Taka forma kształcenia daje możliwość pogłębiania wiedzy i nabywania dodatkowych umiejętności zawodowych z zakresu rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego, doskonalenia umiejętności językowych i poznawania obyczajów odwiedzanych regionów. W celu osiągnięcia jak najwyższych efektów kształcenia resortowe szkoły rolnicze aktywnie współpracują z instytutami badawczymi, agencjami podległymi MRiRW, ośrodkami doradztwa rolniczego, uczelniami wyższymi o profilu rolniczym oraz innymi jednostkami organizacyjnymi zajmującymi się szeroko pojętą działalnością na rzecz rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Współpraca ma charakter dwustronny. Z jednej strony ma na celu wspieranie szkół w zdobywaniu i wykorzystywaniu nowoczesnej wiedzy i umiejętności, a z drugiej umożliwia wdrażanie innowacyjnych rozwiązań i nowoczesnych Dla umożliwienia osobom dorosłym zdobywania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych w większości resortowych szkół rolniczych funkcjonują centra kształcenia ustawicznego. Organizują one głównie kwalifikacyjne kursy zawodowe umożliwiające, zdobywanie poszczególnych kwalifikacji zawodowych przewidzianych w danym zawodzie, a także inne formy kursów umożliwiających uzyskanie i uzupełnianie wiedzy niezbędnej do prowadzenia nowoczesnego gospodarstwa rolnego. J Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 40

41 PO GODZINACH Siejesz buraki lub strączkowe po kukurydzy? Stosuj Gardo Gold Pack od 2. do 4. liścia kukurydzy. SKUTECZNY NA CHWASTY BEZPIECZNY DLA ROŚLIN Zwalcza wszystkie najważniejsze chwasty jedno- i dwuliścienne w kukurydzy Pozwala uprawiać po kukurydzy wszystkie inne rośliny np. buraki i strączkowe Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia i przestrzegaj zasad bezpiecznego stosowania produktu wskazanych na etykiecie. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 41

42 PO GODZINACH I rok działalności Izby Pamięci Cukrownictwa Rok temu w zabytkowym budynku dawnej buraczarni cukrowni Częstocice otwarta została Izba Pamięci Cukrownictwa Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Duża część z tych obiektów prezentowana jest na stałej wystawie w witrynach, gablotach płaskich, na podestach oraz na stelażach. Historia cukrownictwa przestawiona jest na planszach tekstowo-ilustracyjnych. Ponadto prezentowane są plany i rysunki cukrowni oraz akcje. Sala wyposażona jest w kiosk multimedialny z dotykowym ekranem, który pozwala zapoznać się z setkami kart pocztowych cukrowni działających na ziemiach polskich, archiwalnymi i współczesnymi fotografiami cukrowni, akcjami cukrowni polskich i obcych oraz firm pracujących na rzecz przemysłu cukrowniczego, urządzeniami i aparaturą cukrowniczą, medalami i sztandarami cukrowni oraz mapami pozwalającymi zlokalizować w terenie cukrownie leżące na ziemiach polskich. IPC powstała jako placówka zajmująca się dokumentowaniem dziejów cukrownictwa na ziemiach polskich. Gromadzone są tu obiekty związane z przemysłem cukrowniczym: działalnością cukrowni, firmami produkującymi nasiona buraka cukrowego, urządzenia i aparaturę dla przemysłu cukrowniczego oraz uprawą buraków cukrowych. Wśród zgromadzonych obiektów Izba posiada: archiwalia (protokoły posiedzeń zarządów cukrowni, akty notarialne, wyciągi z akt hipotecznych, korespondencje, sprawozdania cukrowni, inwentarze cukrowni, raporty produkcyjne, opisy stanu technicznego), mapy z lokalizacją cukrowni w XIX oraz XX w., plany sytuacyjne cukrowni, plany budowy budynków cukrowni, rysunki techniczne urządzeń i aparatury cukrowniczej, czasopisma cukrownicze w j. polskim, rosyjskim, niemieckim, czeskim, książki i broszury dotyczące uprawy buraków, technologii produkcji cukru, reklamy firm produkujących urządzenia na rzecz cukrowni oraz opracowania dziejów poszczególnych cukrowni, akcje cukrowni polskich i obcych, plomby cukrowni z połowy XIX w., urządzenia pomiarowe, części maszyn i aparatury, tabliczki znamionowe urządzeń i aparatury cukrowniczej, sztandary cukrowni, medale, wyposażenie laboratorium chemicznego cukrowni, jubileuszowe głowy cukru różnych cukrowni, flakony, wazy, patery związane z rocznicami polskich cukrowni, karty pocztowe i fotografie cukrowni, medale i plakiety sportowe, cukierniczki związane z jubileuszami polskich cukrowni, torebki na cukier polskich cukrowni oraz wiele innych pamiątek związanych z cukrownictwem. Dzięki pomocy i ofiarności wielu Koleżanek i Kolegów Cukrowników zbiory są systematycznie powiększane. Dziękujemy za Państwa życzliwość. Duży telewizor multimedialny pozwala wyświetlać prezentacje, zdjęcia oraz filmy poświęcone cukrownictwu. Sala wystawowa spełnia także funkcję sali konferencyjnej z 50 miejscami siedzącymi. Zapraszamy do zwiedzenia wystawy IPC KSC S.A. od poniedziałku do piątku w godzinach Izba Pamięci Cukrownictwa Krajowej Spółki Cukrowej S.A. ul. Świętokrzyska 27; Ostrowiec Świętokrzyski J Waldemar Brociek Kustosz IPC 42

43 PO GODZINACH Sernik Składniki Ciasto: 250 g mąki pszennej marki Młyny Stoisław 2 jajka 1 łyżeczka proszku do pieczenia 3 łyżki kakao 75 g masła lub margaryny 1 łyżka gęstej śmietany 18% Masa serowa: 1,4 kg tłustego białego sera 8 jajek 2 szklanku cukru pudru marki Polski Cukier 250 g masła roślinnego 250 ml śmietany kremówki 36% starta skórka z 1 pomarańczy Przygotowanie Krok 1 zaczynamy od ciasta! To proste. Wystarczy energicznie zagnieść wszystkie składniki do momentu aż ciasto będzie gładkie, odchodzące od rąk. Odłożyć do lodówki. Krok 2 czas na masę. Zaczynamy od przygotowania sera, który trzeba raz przemielić przez maszynkę. Następnie oddzielamy żółtka od białek. Żółtka ucieramy z cukrem pudrem na puszystą masę. Ser ucieramy mikserem z masłem roślinnym, następnie dodajemy masę z żółtek oraz startą skórkę z jednej pomarańczy. W międzyczasie ubijamy osobno śmietanę kremówkę i osobno białka na sztywną pianę. Do masy serowej dodajemy łyżką ubitą śmietanę kremówkę i mieszamy. Na końcu, delikatnie dodajemy pianę z białek. Krok 3 pieczenie. Tortownicę (o średnicy 28 cm) smarujemy masłem i osypujemy bułką tartą. Spód tortownicy wyklejamy ciastem i wylewamy na nie masę serową. Pieczemy w nagrzanym do 190 stopni piekarniku. Po 10 minutach obniżamy temperaturę do 170 stopni i pieczemy dalej przez około godzinę. Po tym czasie, pozostawiamy do ostygnięcia w wyłączonym piekarniku, aby sernik nie opadł. Słodka wskazówka: Jeśli zdecydujecie się na dekorowanie sernika, doskonale w tej roli sprawdzą się gorzka czekolada lub glazura przygotowana z konfitury pomarańczy. POLSKI CUKIER Nr 1/2019(33) 43

44