BYDGOSZCZ WCZORAJ I DZIŚ

Transkrypt

1 Bydgoszcz po raz pierwszy pojawia się na kartach historii 28 czerwca 1238 r. W Roczniku kapituły gnieźnieńskiej zostaje wtedy wymieniony kasztelan bydgoski o imieniu Sulisław. Choć nazwa Bydgoszcz jeszcze wówczas nie pada, to wiemy, że wymieniony Budegac to właśnie gród nad Brdą. BYDGOSZCZ WCZORAJ I DZIŚ

2 1

3 Spis treści Spis treści Wstęp... 3 Etymologia... 4 Środowisko naturalne... 5 Położenie... 5 Poziomy miasta i punkty widokowe

4 Wstęp Wstęp Bydgoszcz (łac. Bidgostia, niem. Bromberg) miasto na prawach powiatu w północnej Polsce, siedziba wojewody i jednostek mu podporządkowanych oraz największe miasto województwa kujawsko-pomorskiego. Położone na styku czterech makroregionów Pojezierzy Południowobałtyckich, nad rzeką Brdą i Kanałem Bydgoskim, od wschodu graniczy z Wisłą, która poprzez Przełom Fordoński zwraca się ku Morzu Bałtyckiemu. Bydgoszcz jest jednym z największych miast w Polsce, zajmuje 8. miejsce pod względem liczby ludności, która w 2017 wynosiła mieszkańców, oraz 11. pod względem powierzchni (176 km²). Jest dużym ośrodkiem przemysłu, handlu i logistyki oraz węzłem drogowym, kolejowym i żeglugi śródlądowej. Na terenie miasta jest zlokalizowany Międzynarodowy Port Lotniczy im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz port rzeczny. Bydgoszcz jest jednym z głównych krajowych ośrodków branży informatycznej oraz usług dla Figure 1. Bydgoszcz z lotu ptaka. biznesu Business Process Outsourcing/Share Service Center. W Bydgoskim Parku Przemysłowo-Technologicznym działa Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna. Bydgoszcz to także ośrodek akademicki, naukowy i kulturalny. W 15 szkołach wyższych studiuje ok. 35 tys. osób. Działają m.in.: opera, filharmonia, teatry, kina, muzea, galerie sztuki, orkiestry i zespoły muzyczne, rocznie odbywa się ok. 100 przeglądów i festiwali kulturalnych. Atrakcyjność turystyczną Bydgoszczy oprócz zabytków podkreśla oryginalne nabrzeże od strony rzek i kanałów, Wyspa Młyńska oraz bogactwo architektury z okresu belle epoque. Od 2010 światowe witryny turystyczne polecają Bydgoszcz wśród grona 10 najlepszych celów podróży w Polsce. W mieście zlokalizowany jest duży garnizon wojskowy oraz siedziby większości instytucji NATO obecnych w Polsce. Bydgoszcz jest także siedzibą diecezji kościoła rzymskokatolickiego, członkiem Unii Metropolii Polskich, Eurocities, Stowarzyszenia Miast Króla Kazimierza Wielkiego, siedzibą 8 konsulatów honorowych. Bydgoszcz wraz z powiatem bydgoskim i otaczającymi gminami tworzy aglomerację (Bydgoski Obszar Funkcjonalny), zamieszkałą przez ok. 600 tys. osób. Miasto wyróżniają m.in. Bydgoski Węzeł Wodny oraz największy w Polsce Leśny Park Kultury i Wypoczynku Myślęcinek. Otaczają je duże kompleksy leśne: Puszcza Bydgoska od południa i Bory Tucholskie od północy. Z uwagi na dogodne warunki naturalne i szkoleniowe (Brda, tor regatowy, infrastruktura wodna, Bydgostia i inne kluby) miasto uchodzi za stolicę polskiego wioślarstwa. Od 1928 sportowcy bydgoscy (głównie wioślarze i kajakarze) zdobyli 29 medali, co stanowi 10% wszystkich medali zdobytych na letnich olimpiadach przez Polaków. Od 1999 odbywa się w Bydgoszczy szereg międzynarodowych imprez sportowych, których bazę stanowią m.in. stadion im. Zdzisława Krzyszkowiaka oraz hala sportowo-widowiskowa Łuczniczka. Miasto królewskie lokowane w 1346 roku położone było w XVI wieku w województwie inowrocławskim. W XIX wieku Bydgoszcz była siedzibą władz departamentu bydgoskiego, rejencji bydgoskiej, a od 1945 województwa bydgoskiego. Patronami miasta są biskupi: św. Marcin i św. Mikołaj. Świętem miasta jest 19 kwietnia, dla upamiętnienia nadania Bydgoszczy praw miejskich w Historyczne centrum miasta (Stary Rynek) znajduje się dokładnie na 18 południku długości geograficznej wschodniej. 3

5 Etymologia Etymologia Nazwa miejscowości wywodzi się od słowiańskiego imienia Bydgost, które składa się z dwóch części byd jako wariant bud- (budzić) wywodzące się z prasłowiańskiego *bъd- (staroruskie vъzbydati = pobudzać, prasłowiańskie bъděti/bъd'ǫ = nie spać, czuwać) oraz popularnego słowiańskiego członu goszcz/gost oznaczającego -gościnę. Nazwa ta utworzona została z zastosowaniem przymiotnikowego formantu przyrostkowego -jь, za pomocą którego tworzono nazwy miejscowości od imion założycieli lub właścicieli, np. Przemyśl od Przemysła, Poznań od Poznana, Radom od Radoma lub Radomiła itp. Nazwy z końcówką -goszcz charakterystyczne są dla Słowian i wywodzą się bezpośrednio ze słowiańskiego *gost-jь oznaczającej w słowiańskich imionach gościnę lub goszczenie. Dowodzą one słowiańskiego osadnictwa grodowego i charakterystyczne są dla słowiańskich i polskich nazw dzierżawczych i miejscowych z tą końcówką jak np. Małogoszcz, Skorogoszcz. Nazwy takie występują także w Niemczech na terenach Germania Slavica gdzie w średniowieczu Słowianie połabscy zakładali również swoje osady. Przykładami mogą być: gród pełniący rolę głównego ośrodka politycznego Redarów oraz centrum kultu boga Radogosta Radogoszcz, *Trěbigost-jь, niemieckie Trebgast na terenie zasiedlonej przez Słowian tzw. Bawarii Slavica wywodzący się od słowiańskiego imienia Trzebiegost, wymienianie w 1028 r. po łacinie jako Trebegast, *Radogost-jь, niemieckie Raabs w Austrii, wymieniane w 1112 r. jako Ratgoz i wywodzące się od słowiańskiego imienia Radogosta. Jeden z pierwszych zachowanych dokumentów z nazwą miasta w języku polskim zanotował w 1429 Marcin z Międzyrzecza, który wymienił w nim czestnika bydgoskiego i starostę nakielskiego Tomka z Pakości w org. Thomekspakosczy czestnik bidgosczky ystarosta nakelsky. Bidgosczanyn polskie określenie na mieszkańca Bydgoszczy zapisał w 1523 w swoim słowniku polsko-łacińskim Bartłomiej z Bydgoszczy. Nazwa miejscowości ma bardzo bogatą dokumentację historyczną: 1239, Bidgosciam 1242, castrum quod Budegosta vulgariter nuncupatur ( gród, który potocznie nazywa się Bydgoszcza ) 1279, Bidgoscha 1280, Bidgostia, wymieniona w łacińskim dokumencie wydanym w Gnieźnie sygnowanym przez księcia polskiego Przemysła II. 1281, Bydgost, wymieniona w łacińskim dokumencie wydanym w Lubiniu w 1281 sygnowanym przez księcia pomorskiego Mściwoja II. 1558, Bydgoszcza, czyli do XVI w. Bydgoszcza osada rybacka ewentualnie stanica przynależna do Bydgosta 1835, Topograficzny słownik Prus Mullera notuje miasto pod obecną, polską nazwą Bydgoszcz, a także niemiecką Bromberg. Niektórzy identyfikują nazwę miejscowości z Ptolemeuszowskim BUDOrgis z II w., wyszczególnionym obok miejscowości Calisia, na szlaku bursztynowym. 4

6 Środowisko naturalne Środowisko naturalne Położenie Bydgoszcz znajduje się w północnej części Polski w charakterystycznym miejscu, gdzie Wisła wykonuje gwałtowny zwrot na północ. Obszar administracyjny miasta ma kształt wydłużony i rozciąga się wzdłuż Kanału Bydgoskiego w części zachodniej, Brdy w części centralnej, aż do Wisły, która stanowi granicę wschodnią. Z zachodu na wschód: od krańców osiedla Osowa Góra do Wisły poniżej Starego Fordonu miasto ma rozpiętość 22 km. Podobna odległość występuje po przekątnej z północnego zachodu (os. Smukała) na południowy wschód (os. Żółwin-Wypaleniska). Natomiast w najwęższym miejscu, z północy (os. Myślęcinek) na południe (Lotnisko) obszar miasta rozciąga się na długości 10 km. Figure 2. Położenie Bydgoszczy wśród krain geograficznych. Okolice miasta charakteryzują się rzeźbą młodoglacjalną ukształtowaną podczas zlodowacenia bałtyckiego, ok tys. lat temu. Miasto położone jest na styku wielkich dolin, którymi uchodziły pierwotnie wody roztopowe lądolodu, a później zostały wykorzystane przez rzeki. Bydgoszcz jest jednym z nielicznych miast, w obrębie którego występują cztery makroregiony fizycznogeograficzne: Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Pojezierze Południowopomorskie, Dolina Dolnej Wisły i Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie wraz z licznymi mezoregionami (6) i mikroregionami (ok. 20). W związku z tym wi- 5

7 Środowisko naturalne doczne jest znaczne zróżnicowanie geomorfologiczne na terenie miasta i jego najbliższej okolicy. Przemieszczenie się z Bydgoszczy w którymkolwiek z kierunków świata przynosi ze sobą odmienne krajobrazy, a także regiony geobotaniczne i etnograficzne. Figure 3. Pierścień lasów wokół Bydgoszczy. Na południe od miasta rozciągają się pola wydm śródlądowych, porośnięte Puszczą Bydgoską, na północy wysoczyzny pomorskie z jeziorami, na wschodzie wielkie zakole Wisły oraz Dolina Dolnej Wisły, na zachodzie pradolina bydgosko-nakielska z rozległymi łąkami. Terytorium miasta leży w obrębie trzech wielkich dolin rzecznych (Brdy, Wisły i pradoliny Noteci-Warty), co jest przyczyną występowania licznych poziomów tarasowych, obszarów wysoczyznowych oraz szczególnie eksponowanych w krajobrazie miasta stref krawędziowych wysoczyzn (do 62 m wysokości względnej), rozczłonowanych przez dolinki i parowy denudacyjne. Do głównych stref krawędziowych w rejonie Bydgoszczy należą Zbocza: Fordońskie, Bydgoskie, Kruszyńskie, Mariańskie i Łęgnowskie. Według podziału S. Jarosza (1956) Bydgoszcz leży na obszarze siedmiu krain geobotaniczno-krajobrazowych[31]. Natomiast według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (1978) Bydgoszcz leży na następujących mezoregionach: Kotlina Toruńska (obejmuje większość terytorium miasta, 11 teras wydmowych i zalewowych, kilkanaście mikroregionów) Dolina Fordońska (przełom Doliny Dolnej Wisły) Dolina Brdy Wysoczyzna Świecka 6

8 Środowisko naturalne Pojezierze Krajeńskie Pojezierze Chełmińskie. Region obejmujący Bydgoszcz i okolicę nazywany bywa Kujawami Północnymi, a historycznie związany jest z Kujawami oraz Wielkopolską, co nie wyklucza oczywiście bogatych w przeszłości i teraźniejszości kontaktów z Pomorzem i Gdańskiem. Pod względem etnograficznym znajduje się na granicy: Kujaw (południe i południowy wschód) Krajny (zachód i północny zachód) Pałuk (południowy zachód) Pomorza Nadwiślańskiego Bory Tucholskie i Kociewie (północ) Ziemi chełmińskiej (wschód) W latach miasto administracyjnie było stolicą województwa bydgoskiego. Poziomy miasta i punkty widokowe Na terytorium Bydgoszczy znajduje się kilkanaście stref krawędziowych, będących granicami teras pradolinnych oraz wysoczyzn. Wszystkie te utwory powstały ok. 10 tys. lat temu wskutek erozji bocznej i wgłębnej wód płynących. Większość terenu miasta znajduje się w obrębie teras: wysokiej (Górny Taras (dzielnica Bydgoszczy)) i średniej (Dolny Taras (dzielnica Bydgoszczy) i Fordon (dzielnica Bydgoszczy)) powstałych podczas kształtowania się Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Północne obrzeża miasta leżą w obrębie wysoczyzny morenowej, a północno-zachodnie na terasie sandrowej związanej z odpływem wód z północy. Na południowych obrzeżach miasta i dalej na terenie Puszczy Bydgoskiej występuje jedno z większych w Polsce pól wydm śródlądowych, które tworzy mozaikę pagórków, kotlin i dolinek. Najniżej położonym miejscem w Bydgoszczy jest brzeg Wisły 28 m n.p.m. Poziom wody w Brdzie na odcinku od jazu Czersko Polskie do centrum miasta wynosi około 32 m n.p.m., zaś Kanału Bydgoskiego na zachodnich rubieżach miasta dochodzi do 58 m n.p.m. Najwyższym punktem topograficznym w mieście jest Góra Myślęcińska 107 m n.p.m., gdzie zimą funkcjonuje stok narciarski im. Stefana Kulmatyckiego. Krawędzie oddzielające poszczególne poziomy zwiększają swą wysokość względną ku wschodowi. Nad doliną Wisły osiągają największe wartości: 68 m w Fordonie i 40 m w Łęgnowie. Strefy przyskarpowe (zwłaszcza Zbocze Bydgoskie) już w XIX wieku przeznaczono na główne promenady miasta z punktami widokowymi i obiektami o funkcji ogólnomiejskiej. W 1900 r. wzniesiono m.in. wieżę ciśnień z galerią widokową, a od 1890 r. rozpoczęto budowę Alei Górskiej. Na eksponowanych stanowiskach znajdują się liczne punkty widokowe. Na Zboczu Bydgoskim są to m.in. Wzgórze Henryka Dąbrowskiego, Wzgórza Szwederowskie, Wzgórze Bolesława Krzywoustego, a na Zboczu Fordońskim m.in. Góra Myślęcińska, Góra Szybowników, grodzisko Zamczysko. Na wiślanym klifie usytuowane jest grodzisko Wyszogród dawny gród książęcy odnotowany w kronice Galla Anonima. 7