Komisja Handlu Międzynarodowego Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia DOKUMENT ROBOCZY

Transkrypt

1 Parlament Europejski Komisja Handlu Międzynarodowego Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia DOKUMENT ROBOCZY w sprawie równouprawnienia płci w porozumieniach handlowych UE Komisja Handlu Międzynarodowego Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia Sprawozdawczynie: Eleonora Forenza, Malin Björk (Wspólne posiedzenia komisji art. 55 Regulaminu) DT\ docx PE v01-00 Zjednoczona w różnorodności

2 Wprowadzenie Celem współsprawozdawczyń jest przedstawienie konkretnych zaleceń na temat tego, co UE może uczynić, by polityka handlowa, daleko wykraczająca poza tradycyjną liberalizację handlu towarami, odzwierciedlała cele z zakresu równouprawnienia płci przez przejrzysty i sprzyjający włączeniu społecznemu przebieg prac, we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, w tym społeczeństwem obywatelskim i demokratycznymi siłami politycznymi obecnymi w Parlamencie Europejskim. Mimo traktatowego obowiązku (art. 8 TFUE), by we wszystkich działaniach UE brano pod uwagę perspektywę równouprawnienia płci (uwzględnianie aspektu płci), rzadko znajduje to odzwierciedlenie w dokumentach programowych Komisji Europejskiej, a w szczególności w obecnych porozumieniach handlowych UE. Dziwi w związku z tym, że strategia Handel z korzyścią dla wszystkich, której założeniem jest uczynienie z handlu siły napędowej rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, w żaden sposób nie nawiązuje do aspektu płci w polityce handlowej. Równouprawnienie płci to uniwersalny cel, do którego odnosi się wiele międzynarodowych narzędzi, takich jak Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna deklaracja praw człowieka (1948) i Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979). Polityka handlowa, jak wszystkie inne polityki UE, powinna przyczyniać się do realizacji szerszych dążeń ONZ, takich jak cele zrównoważonego rozwoju, a zwłaszcza cel 5 osiągnięcie równouprawnienia płci oraz wzmocnienie pozycji kobiet i dziewcząt. Oczywiście handel nie jest neutralny pod względem płci, a polityka handlowa niesie konkretne skutki związane z płcią, gdyż jest realizowana w gospodarkach charakteryzujących się nierównościami ze względu na płeć. Istniejące nierówności spowodowane aspektem płci wpływają na strategie handlowe na rzecz konkurencyjności, a także wpływają na to, czy dane reformy handlowe naprawdę przyniosą oczekiwane wyniki gospodarcze. Polityka handlowa UE: brak perspektywy równouprawnienia płci UE podpisała już porozumienia handlowe zarówno z państwami rozwiniętymi, jak i rozwijającymi się, lub jest na etapie negocjacji tych porozumień. CETA (kompleksowa umowa gospodarczo-handlowa między UE a Kanadą), TTIP (transatlantyckie partnerstwo handlowo-inwestycyjne) oraz TiSA (porozumienie w sprawie handlu usługami) są porozumieniami handlowe nowego typu. Liberalizacja handlu i porozumienia handlowe dotyczą obecnie w znacznie większym stopniu usług, norm i regulacji niż zwykłego zwiększenia wymiany handlowej towarów. Wszystkie te porozumienia wywołały poważne zaniepokojenie wśród szeregu organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Powodem do niepokoju jest otwarcie rynku zamówień publicznych za sprawą międzynarodowej polityki handlowej. Wiele zainteresowanych stron niepokoi się także, że PE v /7 DT\ docx

3 międzynarodowe porozumienia handlowe mogą mieć negatywny wpływ na bezpieczeństwo żywności i środowisko. Współsprawozdawczynie są zdania, że obecnie istnieje idealna okazja, by zachęcić do dyskusji na takie tematy jak sprawiedliwość, równość oraz środki sprawiające, że polityka handlowa i inwestycyjna będzie chroniła gospodarcze i społeczne prawa kobiet, a także odbuduje zaufanie obywateli w zdolność rządów do działania w imię interesu publicznego. Polityka handlowa UE powinna mieć na względzie przeprowadzone w Azji badania, które wykazały, że w niektórych krajach skutkiem liberalizacji handlu i inwestycji było zwiększenie zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć. Przedsiębiorstwa wykorzystały tanią pracę kobiet do cięcia kosztów i posłużyły się tym jako główną strategią zachowania konkurencyjności w eksporcie. Taka sytuacja może powodować poważne negatywne skutki dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego, gdyż w perspektywie długoterminowej zniechęca do rozwoju umiejętności i innowacji technicznych. Kolejną niepokojącą kwestią jest rozstrzyganie sporów między inwestorem a państwem (ISDS), gdyż podważa ono zdolność rządów do stanowienia regulacji. Zdolność rządów do stanowienia regulacji jest kluczowa, by w przyszłości sprostać licznym wyzwaniom, takim jak równouprawnienie płci, prawa pracowników, zmiana klimatu i ochrona zdrowia publicznego. Skutki handlu pod względem aspektu płci Handel ma zróżnicowane skutki pod względem aspektu płci, co znajduje swój wyraz na wielu polach. Zatrudnienie jest istotnym, ale nie jedynym polem, którego to dotyczy. Ważną są także obszary konsumpcji i usług publicznych. Zatrudnienie: Należy przewidzieć istnienie związanych z aspektem płci skutków pod względem zatrudnienia z uwagi na niejednakowy udział kobiet i mężczyzn w sektorach związanych i niezwiązanych z handlem, w połączeniu z ograniczoną substytucyjnością pracy kobiet i mężczyzn w związku ze sztywno określonymi rolami płciowymi na rynku pracy. Związane z aspektem płci skutki w zakresie konsumpcji wynikają na przykład z faktu, że kobiety są zazwyczaj w większym stopniu odpowiedzialne za zakup i przygotowanie żywności dla dzieci i rodziny. Skutki związane z aspektem płci mogą też wynikać ze zmian wielkości i struktury wydatków publicznych, co może wiązać się z polityką handlową. Świadczenie usług publicznych stanowi poważny powód do niepokoju w kontekście porozumień handlowych takich jak CETA i TiSA. W krajach o wysokim i średnim dochodzie liberalizacja usług służby zdrowia dla osób starszych bardziej dotknie kobiety niż mężczyzn, gdyż kobiety żyją zazwyczaj dłużej niż mężczyźni, ale są uboższe, a także dlatego, że nawet w podeszłym wieku odgrywają większą rolę pod względem opieki nad innymi członkami rodziny. W krajach o niskim dochodzie prywatyzacja zaopatrzenia w wodę stanowi kolejny istotny obszar o potencjalnie negatywnym wpływie pod względem aspektu płci. DT\ docx 3/7 PE v01-00

4 Współsprawozdawczynie wyrażają zaniepokojenie prywatyzacją handlu w dziedzinie usług takich jak zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, edukacja i zdrowie (zwłaszcza zdrowie seksualne i reprodukcyjne oraz związane z nim prawa). Będzie to miało ogromny wpływ na życie większości osób defaworyzowanych w społeczeństwie, kobiet, mniejszości, migrantów, osób niepełnosprawnych, dzieci, osób LGBTIQ i osób starszych. Konkretniej rzecz ujmując, jeżeli handel usługami nie zostanie poddany starannej kontroli i regulacjom, będzie miał negatywne skutki dla równouprawnienia płci, zwłaszcza z uwagi na wpływ na podział niepłatnej pracy opiekuńczej. Kobiety odczują przede wszystkim skutki porozumień handlowych dotyczące sektora publicznego (zwłaszcza w takich dziedzinach jak szkolnictwo, zdrowie i praca socjalna), gdyż stanowią 70 % ludności aktywnej zawodowo w tym sektorze. Liberalizacja i prywatyzacja usług (ograniczenie i podwyższenie opłat w dziedzinie opieki nad dziećmi, ograniczenie usług dla osób starszych i niepełnosprawnych, prywatyzacja i zamykanie szpitali) prowadzą do zastępowania zapewnianych przez państwo świadczeń zindywidualizowanymi świadczeniami opartymi na prawach rynku dla osób, które na to stać, oraz prowadzą do ubóstwa i wykluczenia osób, których na to nie stać. Jak przeciwdziałać powyższym skutkom Kluczowy jest fakt, że wszystkie powyższe skutki różne pod względem aspektu płci mogą mieć albo pozytywny, albo negatywny wpływ w zależności od konkretnego kontekstu i okoliczności. Wpływ ten zależy od tego, czy związane z handlem środki są opracowywane i wdrażane w sposób uwzględniający strukturę danej gospodarki pod względem płci. Należy w tym kontekście wspomnieć, że różne instrumenty, takie jak ocena skutków i ocena wpływu handlu na zrównoważony rozwój, mogą być przydatnymi narzędziami oceny wpływu polityki handlowej na prawa socjalne i prawa człowieka. Kolejnym związanym z handlem narzędziem jest ogólny system preferencji taryfowych UE (GSP), który zapewnia krajom rozwijającym się dostęp do rynku UE na preferencyjnych warunkach i obejmuje postanowienia dotyczące praw człowieka. Statystyki z podziałem na płeć z uwzględnieniem podejścia intersekcjonalnego są kluczowym narzędziem, które należy stosować na wszystkich etapach cyklu polityki. Ważne jest, by wiedzieć dokładnie, na czym polegają różnice między wpływem porozumień handlowych na kobiety i mężczyzn. Co może zrobić UE? W opinii współsprawozdawczyń polityka handlowa musi mieć na celu zmniejszenie nierówności społeczno-ekonomicznych, wśród których nierówności między płciami są uznawane za jedno z uwarunkowań. Projekt sprawozdania będzie skoncentrowany na analizie, w jaki sposób UE może: PE v /7 DT\ docx

5 zagwarantować ujęcie silnej perspektywy praw człowieka i praw kobiet jako kluczowego elementu porozumień handlowych, tak aby promowane i przestrzegane były prawa kobiet, mniejszości, migrantów, dzieci, osób starszych, społeczności tubylczych, osób LGBTIQ, drobnych producentów rolnych, osób pracujących w sposób nieuregulowany i osób niepełnosprawnych, a także by wypełniane były powiązane z tym obowiązki państw członkowskich związane z prawami człowieka; zagwarantować staranne uwzględnienie wpływu na prawa własności intelektualnej w kontekście zdrowia kobiet; zagwarantować włączenie rozdziałów dotyczących silnych praw pracowniczych i praw kobiet. Włączenie wiążących postanowień dotyczących regulacji rynku pracy, opartych na konwencjach MOP i CEDAW, które wprost zapewniają ochronę kobietom pracującym w warunkach niestabilnych i nieuregulowanych, takim jak osoby pracujące w gospodarstwach domowych (Konwencja MOP nr 189) lub krawcowe. Włączenie wiążących postanowień przeciwdziałających dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, religię, przekonania, tożsamość płciową, orientację seksualną, niepełnosprawność; zagwarantować ujęcie praw kobiet i równouprawnienia płci w sposób skuteczny i horyzontalny we wszystkich porozumieniach handlowych UE, w tym w strategii Handel z korzyścią dla wszystkich, w pomocy na rzecz wymiany handlowej i wszystkich przyszłych umowach o wolnym handlu i ocenach skutków; zagwarantować obecność celu równouprawnienia płci (przez uwzględnianie aspektu płci) w wymiarze horyzontalnym na każdym etapie procesu polityki handlowej: a) na etapie gromadzenia istotnych danych umożliwiających ujmowanie świadomych decyzji w porozumieniach handlowych; b) na etapie opracowywania polityki w oparciu o takie zgromadzone dane, c) następnie na etapie wsparcia działań przez społeczeństwo, tak by umożliwić pomyślne wprowadzanie porozumień w życie; zagwarantować przeprowadzanie analizy uwzględniającej aspekt płci w ramach oceny wpływu na zrównoważony rozwój, aby lepiej udokumentować dynamikę pod względem aspektu płci związaną ze zmianami w dziedzinie usług, norm i regulacji, oraz w szerszym ujęciu, by przyjąć poszerzone podejście uwzględniające aspekt płci. Od początku częścią procesu powinny także być ocena wpływu na prawa człowieka i ocena oddziaływania na środowisko. Oceny te powinny mieć charakter interdyscyplinarny, być przejrzyste i niezależne od presji wywieranej przez działalność lobbingową przedstawicieli biznesu, a także powinny być przygotowywane przez zespół zachowujący równowagę płci pod względem badaczy i ekspertów. Oceny wpływu na zrównoważony rozwój należy przeprowadzać przed przejściem do dalszego etapu negocjacji, powinny być one dostępne do wglądu dla społeczeństwa obywatelskiego i stanowić podstawę decyzji, czy daną politykę należy prowadzić dalej, czy też negocjować ją ponownie. Ponadto w ocenach tych należy systematycznie proponować sugestie środków wspomagających uwzględniających DT\ docx 5/7 PE v01-00

6 aspekt płci w celu zagwarantowania, by żadna z reform służących wdrożeniu umów o wolnym handlu nie potęgowała istniejących nieprawidłowości; zagwarantować, by aspekt płci stał się istotnym wymiarem wielostronnych ustaleń ramowych. Mimo że uwzględnianie aspektu płci stało się oficjalną polityką wielu międzynarodowych organizacji, członkowie Światowej Organizacji Handlu (WTO) wciąż nie doszli do porozumienia, czy równouprawnienie płci powinno stanowić odrębny przedmiot obrad. Kluczowe jest, by UE opowiadała się za włączeniem podejścia uwzględniającego aspekt płci do obrad WTO przez: 1) przegląd istniejącego porozumienia WTO, tak by postanowienia nie zakazywały stosowania tych instrumentów polityki gospodarczej, które mogłyby pomóc w osiągnięciu celów związanych z równouprawnieniem płci, 2) włączenie środków uwzględniających aspekt płci do związanych z handlem programów WTO na rzecz rozwijania potencjału; zagwarantować formułowanie, na etapie negocjacji, zobowiązań w zakresie liberalizacji w sposób odzwierciedlający interesy kobiet. Negocjatorom handlowym można byłoby dostarczać spis dziedzin lub obszarów, w przypadku których aspekt płci jest szczególnie istotny i których liberalizację należałoby spowolnić lub wykluczyć; zagwarantować, by na etapie wdrażania wielostronne ramy współpracy na rzecz rozwoju, przykładowo inicjatywa pomocy na rzecz wymiany handlowej, służyły wspieraniu rządów we wprowadzaniu w życie celów równouprawnienia płci w ramach rządowych strategii handlowych; chronić sektor publiczny i ograniczyć niektóre próby dopuszczenia liberalizacji i prywatyzacji sektora zamówień publicznych. Ważne jest, by kluczowe usługi publiczne, takie jak służba zdrowia, zapewnianie warunków sanitarnych i edukacja, pozostały w sektorze publicznym i aby wszyscy mieli zapewniony dostęp do usług świadczonych w interesie ogólnym; zagwarantować, by w porozumieniach nie znalazło się rozstrzyganie sporów między inwestorem a państwem (ISDS). Szczególnie istotne jest, by żadne postanowienie w jakimkolwiek rozdziale nowych porozumień nie osłabiało zdolności poszczególnych rządów do promowania stopniowego wdrażania praw kobiet. Ważne jest także, by poszczególne rządy UE wprowadziły skuteczne środki umożliwiające wynagradzanie strat ponoszonych przez grupy pracowników i konsumentów oraz pozwalające przezwyciężyć szczególnie trudności związane z aspektem płci; zagwarantować szeroki, służący włączeniu społecznemu udział w konsultacjach dotyczących handlu, w tym udział organizacji na rzecz praw kobiet, przy przygotowywaniu projektów porozumień handlowych; poszerzyć możliwości Komisji Europejskiej do reagowania w uporządkowany sposób na kwestie związane z równouprawnieniem. Zacieśnić współpracę między różnymi dyrekcjami generalnymi Komisji Europejskiej (przykładowo między DG ds. Handlu, PE v /7 DT\ docx

7 DG ds. Rozwoju i DG ds. Sprawiedliwości) oraz zorganizować specjalne szkolenia poświęcone tematyce płci dla urzędników zajmujących się handlem. DT\ docx 7/7 PE v01-00