ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE ZE STOSOWANIA ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH W CENTRALNEJ STERYLIZATORNI

Transkrypt

1 PRACA POGLĄDOWA ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE ZE STOSOWANIA ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH W CENTRALNEJ STERYLIZATORNI THREATS RESULTING FROM THE USE OF DISINFECTANTS IN CENTRAL STERILIZATION DEPARTMENTS BEATA ZALEWSKA Medilab Sp. z o.o. m m Beata Zalewska Medilab Sp. z o.o. ul. Niedźwiedzia 60, Białystok Tel.: beata.zalewska@medilab.pl Wpłynęło: Zaakceptowano: Opublikowano on-line: Cytowanie: Zalewska B. Zagrożenia wynikające ze stosowania środków dezynfekcyjnych w centralnej sterylizatorni. Zakażenia XXI wieku 2018;1(6): /zakazenia/2018/6/Z Copyright by MAVIPURO Polska Sp. z o.o., Warszawa, Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób bez zgody wydawcy. STRESZCZENIE: Centralna sterylizatornia jest bardzo ważnym miejscem w każdej placówce leczniczej. To tutaj są dostarczane narzędzia używane podczas zabiegów medycznych i to tutaj muszą być przygotowane do ponownego użycia, czyli zdezynfekowane, umyte i wysterylizowane. Tym zajmują się wykwalifikowani pracownicy, mający szeroką wiedzę o procesach dekontaminacji. Ponieważ za pośrednictwem narzędzi mogą być przenoszone zakażenia zarówno na pacjentów, jak i na pracowników, bardzo ważne jest zachowanie wszelkich środków ostrożności. Niebezpieczne dla pracownika sterylizatorni może być nie tylko skażone narzędzie, lecz również użyty środek dezynfekcyjny. SŁOWA KLUCZOWE: bezpieczeństwo, sterylizacja, dezynfekcja, zakażenie ABSTRACT: The central sterilization department is a very important place in every hospital. This is where the tools used during medical procedures are delivered to. Here they must be disinfected, washed and sterilized. These processes are carried out by qualified employees with extensive knowledge of decontamination processes. Due to the fact that such tools can be a source of transmission of infections to both patients and employees, it is very important to take all precautions. Both the tools and the disinfectants pose a threat to the employees of the sterilization departments. KEY WORDS: safety, sterilization, disinfection, infection WSTĘP Na każdym stanowisku pracy zależnie od jego specyfiki występują różne zagrożenia. Pracodawca ma obowiązek zapewnić niezbędne środki ochrony, tak by pracownik mógł się czuć bezpiecznie podczas wykonywania pracy. Natomiast pracownik jest zobowiązany do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa pracy, a także do uczestniczenia w szkoleniach w tym zakresie. Pracownicy medyczni ze względu na specyfikę wykonywanego zawodu są szczególnie narażeni na niebezpieczne sytuacje mogące spowodować uszczerbek na zdrowiu lub 323

2 324 chorobę zawodową. W związku z tym bardzo ważna jest dla nich wiedza na temat zagrożeń, a także sposobów zapobiegania im. CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE W ŚRODOWISKU PRACY Czynniki niebezpieczne w środowisku pracy możemy podzielić na: fizyczne, psychofizyczne, biologiczne i chemiczne. Szkodliwe oddziaływanie czynników środowiska pracy na zdrowie pracowników stwierdza się, jeśli zostają przekroczone wartości NDS (najwyższe dopuszczalne stężenia), NDSCh (najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe) i NDSP (najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe), określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (MPiPS) z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [1]. Czynniki fizyczne, takie jak: hałas, wibracje, promieniowanie, elektryczność, pole elektromagnetyczne, pyły, mogą być przyczyną urazów spowodowanych przez poruszające się urządzenia, ich ruchome elementy, a także przemieszczające się wyroby oraz ostre i wystające elementy. Do czynników psychofizycznych zalicza się obciążenia fizyczne (dynamiczne i statyczne) oraz obciążenia nerwowo-psychiczne (stres, obciążenie emocjonalne, przeciążenie lub niedociążenie percepcyjne). Czynniki chemiczne w zależności od skutków i rodzaju oddziaływania na organizm człowieka dzielą się na: toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, upośledzające funkcje rozrodcze, ponadto dzielą się zależnie od sposobu wchłaniania, to jest mogą być wchłaniane przez przewód pokarmowy, drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe. Czynniki biologiczne to drobnoustroje komórkowe (w tym zmodyfikowane genetycznie), jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego (w tym zmodyfikowane genetycznie), hodowle komórkowe, pasożyty wewnętrzne człowieka; mogą one być przyczyną zakażeń, alergii lub zatruć [2]. Pracownik centralnej sterylizatorni jest eksponowany na wszystkie powyżej wymienione niebezpieczne czynniki w takich sytuacjach, jak niewłaściwe obsługiwanie sprzętu (czynniki fizyczne), nieostrożne postępowanie podczas pracy z narzędziami zanieczyszczonymi materiałem biologicznym (czynniki biologiczne), praca ze środkami dezynfekcyjnymi (czynniki chemiczne). Podczas wykonywania procedur dezynfekcyjnych pracownik centralnej sterylizatorni może być narażony na wchłanianie szkodliwych dla zdrowia substancji nie tylko przez drogi oddechowe (szczególnie jeśli nie ma odpowiedniej wentylacji), ale również przez skórę i przewód pokarmowy. Skutki ekspozycji na substancje chemiczne mogą być miejscowe oraz ogólne, działanie zaś może być drażniące i uczulające skórę, drogi oddechowe, a nasilenie objawów może mieć charakter ostry lub przewlekły. Dlatego bardzo ważne jest stosowanie podczas pracy ze środkiem dezynfekcyjnym ochrony indywidualnej, postępowanie zgodne z instrukcją producenta preparatu, zwłaszcza w zakresie stężenia środka dezynfekcyjnego i czasu jego działania, a także przestrzeganie procedur bezpieczeństwa, określonych przez kierownictwo. SZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE Centralna sterylizatornia to bardzo ważne miejsce w placówce leczniczej. Właśnie tu są przekazywane narzędzia i sprzęt zanieczyszczony materiałem biologicznym. Pracownicy najczęściej nie wiedzą, jakie zagrożenia są związane z brudnymi narzędziami, z którymi mają kontakt. Niebezpieczeństwa występujące w pracy pracownika medycznego są określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 29 lutego 2008 r. Wymieniono tam szkodliwe czynniki biologiczne: drobnoustroje komórkowe, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, hodowle komórkowe oraz pasożyty wewnętrzne człowieka. Wyodrębniono cztery grupy czynników biologicznych ze względu na stopień zagrożenia. Podziału dokonano na podstawie zdolności wywoływania choroby u człowieka, ciężkości jej przebiegu i zdolności rozprzestrzeniania się, a także możliwości zastosowania skutecznych metod profilaktyki lub leczenia. Poniżej wymieniono wyodrębnione grupy czynników biologicznych. 1. Czynniki, które nie mają zdolności wywołania chorób u ludzi. 2. Czynniki, które mogą wywoływać niebezpieczne dla pracowników choroby, lecz wystąpienie takich chorób jest mało prawdopodobne, a zazwyczaj istnieją skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. 3. Czynniki, które mogą wywoływać ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a występowanie ich jest bardzo prawdopodobne. 4. Czynniki, które wywołują ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie się ich jest bardzo prawdopodobne; w tej grupie umieszczono wyłącznie wirusy, wobec których nie ma skutecznych metod profilaktyki lub leczenia (wirus Ebola, wirus Lassa, wirus ospy prawdziwej). Czynniki biologiczne mogą być przenoszone w następujący sposób: drogą kropelkową (inhalacyjna, powietrzna) przenoszenie tą drogą stanowi odmianę kontaktu bezpośredniego przez wdychanie powietrza zawierającego czynniki biologiczne, z naruszeniem ciągłości tkanek (droga krwiopochodna), drogą pokarmową przez jedzenie i picie produktów zawierających czynniki biologiczne; niektóre czynniki

3 zakaźne przenoszone drogą pokarmową mogą być przenoszone również drogą fekalno-oralną na nieumytych rękach, przez bezpośredni kontakt za pośrednictwem zainfekowanych rąk lub przedmiotów [3]. Analizując powyższe czynniki, można zauważyć, że wszystkie występują w centralnej sterylizatorni. Znajomość czynników biologicznych oraz dróg ich przenoszenia to wiedza, która przez pracowników sterylizatorni powinna być poszerzana, a środki ochrony (indywidualne, procedury higieniczno-sanitarne) zabezpieczające przed zagrożeniem rygorystycznie stosowane. BEZPIECZNE ROZWIĄZANIA PRZESTRZENNE Bezpieczna praca to również dobrze zaprojektowane jej środowisko. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą, dotyczy również warunków pracy w centralnej sterylizatorni. Wskazano w nim, jak powinny być usytuowane pomieszczenia, w których przeprowadza się dekontaminację narzędzi i sprzętów. Określono również, jakie rozwiązania techniczne i sprzętowe należy stosować, aby zapewnić bezpieczne przeprowadzanie procedur higieniczno-sanitarnych. W pomieszczeniach, w których są stosowane środki dezynfekcyjne, bardzo ważna jest odpowiednia wentylacja. Wymienione rozporządzenie podkreśla jej znaczenie, lecz zalecenia są ogólne i nie wyczerpują tematu. W związku z tym przy projektowaniu instalacji wentylacyjnej (klimatyzacja, wentylacja mechaniczna) projektant musi korzystać również z innych przepisów i wskazówek. Jest to jednak niezbędne, aby zapewnić pracownikom sterylizatorni właściwą ochronę przed czynnikami biologicznymi oraz oparami środków dezynfekcyjnych [4, 5]. PROCEDURY HIGIENICZNO- -SANITARNE Niebezpieczeństwa wynikające ze stosowania środków dezynfekcyjnych w centralnej sterylizatorni są związane z czynnikami chemicznymi i biologicznymi. Znajomość procedur postępowania w znacznym stopniu ogranicza narażenie na te czynniki. Jedną z metod zapobiegających ekspozycji na czynniki biologiczne jest stosowanie procedur higieniczno-sanitarnych podczas używania środków dezynfekcyjnych. Pamiętać należy, że środki dezynfekcyjne mają w swym składzie substancje chemiczne, a na ich działanie jest narażony personel wykonujący procedury, w związku z tym powinien on zachowywać szczególną ostrożność. Bardzo ważny jest również odpowiedni wybór środków dezynfekcyjnych. Za dobór preparatów i procedur odpowiada kierownictwo centralnej sterylizatorni. Ważna jest też współpraca z Zespołem Kontroli Zakażeń Szpitalnych odpowiedzialnym za nadzór epidemiologiczny szpitala [6]. Zespół ten ma wiedzę na temat sytuacji epidemiologicznej i mikrobiologicznej w szpitalu, zwłaszcza zna patogeny z listy czynników alarmowych szpitala, ponadto wie, jaka jest wrażliwość drobnoustrojów na środki dezynfekcyjne. Dobrą praktyką jest natychmiastowe przekazywanie informacji na ten temat do centralnej sterylizatorni [7]. Ścisła współpraca w zakresie doboru środków do dezynfekcji, mycia i sterylizacji, a także ustalanie zasad postępowania zapewniają bezpieczeństwo pacjentom oraz personelowi. DOBÓR METOD DEKONTAMINACJI Warunkiem prawidłowej dezynfekcji, mycia i sterylizacji jest wiedza na temat wyrobów medycznych poddawanych dekontaminacji. Ustawa o wyrobach medycznych, uwzględniająca też wymagania Unii Europejskiej, oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 17 lutego 2016 r. w sprawie wymagań zasadniczych oraz procedur oceny zgodności wyrobów medycznych definiują wyrób jednorazowego użycia, określają postępowanie z wyrobami przeznaczonymi do wielokrotnego użycia, obejmujące mycie, dezynfekcję, pakowanie, metodę ponownej sterylizacji, a także ograniczenia w zakresie krotności użycia [8, 9]. Szczegółowe wskazówki co do dekontaminacji wyrobu medycznego wielokrotnego użycia zawiera też norma PN-EN ISO 17664: [10]. Swoistym drogowskazem dla centralnej sterylizatorni w zakresie procesów dekontaminacji są Ogólne wytyczne dla wszystkich podmiotów wykonujących procesy dekontaminacji, w tym sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielorazowego użytku, wykorzystywanych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej. W 2017 r. ukazało się drugie ich wydanie. Wytyczne oczywiście nie są aktem prawnym, ale uwzględniają najnowsze zalecenia i normy, a także opierają się na wiedzy oraz doświadczeniu osób zajmujących się wymienionymi procesami. Są doskonałym materiałem do tworzenia procedur higieniczno-sanitarnych [11, 12]. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ŚRODKA DEZYNFEKCYJNEGO, MYJĄCEGO Stosowane środki dezynfekcyjne muszą się charakteryzować odpowiednimi właściwościami, które umożliwiają 325

4 326 skuteczne przeprowadzanie procesów i w rezultacie uzyskanie jałowego produktu. Do ważnych cech, na które warto zwracać uwagę, należą: zakres działania biobójczego, szybkość działania, kompatybilność materiałowa, stężenie środka, wydajność. Akty prawne bezpośrednio i pośrednio określające zasady bezpieczeństwa stosowania środków dezynfekcyjnych to normy uwzględniane podczas badania skuteczności produktów dezynfekcyjnych stosowanych w obszarze medycznym. Określają one jednolite kryteria oceny skuteczności antyseptyków oraz preparatów dezynfekcyjnych, umożliwiające porównywanie skuteczności tych preparatów w poszczególnych zastosowaniach. Norma PN-EN 14885: jest pomocna przy wyborze metod oceniających i potwierdzających skuteczność dezynfektantów. Zawiera zestawienie większości opublikowanych norm stosowanych w obszarach: medycznym, weterynaryjnym, spożywczym, przemysłowym, domowym oraz instytucjonalnym [13]. KARTA CHARAKTERYSTYKI, ETYKIETA Przed przystąpieniem do pracy ze środkiem dezynfekcyjnym należy zapoznać się z kartą charakterystyki produktu jak również z etykietą. Karta charakterystyki (ang. safety data sheet SDS) jest powszechnie stosowanym w krajach Unii Europejskiej sposobem dostarczania informacji odbiorcom i użytkownikom substancji oraz mieszanin. Jest ona integralną częścią systemu REACH (registration, evaluation, authorisation and restriction of chemicals rejestracja, ocena, udzielanie zezwoleń i stosowane ograniczenia w zakresie chemikaliów), stworzonego na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1907/2006 [14]. Karta charakterystyki musi być dostępna podczas używania i przechowywania środka dezynfekcyjnego. Użytkownik ma obowiązek przechowywać kartę w taki sposób, aby każda osoba mająca styczność z preparatem mogła w dowolnej chwili zapoznać się z zagrożeniami opisanymi w karcie. Karta charakterystyki jest dość obszernym dokumentem, toteż często zapoznanie się z jej pełnym tekstem jest lekceważone przez pracowników. Jednak znajomość treści karty charakterystyki to dla pracownika Centralnej Sterylizatorni podstawa właściwego i bezpiecznego postępowania ze środkiem dezynfekcyjnym. Umożliwia ona rozpoznanie zagrożenia dla zdrowia oraz zastosowanie odpowiednich środków ostrożności. W karcie charakterystyki wiele miejsca jest poświęconego bezpiecznemu stosowaniu środków dezynfekcyjnych. Znajomość tych zasad umożliwi szybką pomoc przedlekarską i lekarską w razie wystąpienia działań niepożądanych po zastosowaniu środka dezynfekcyjnego. Również rozporządzenie CLP, czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (wraz z późniejszymi zmianami) dotyczy bezpiecznego stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin, do których są zaliczane również środki dezynfekcyjne [15]. KONTROLA WEWNĘTRZNA W związku z występowaniem wielu niebezpiecznych czynników w środowisku pracy centralnej sterylizatorni prawidłowe wykonywanie procedur higieniczno-sanitarnych powinno być kontrolowane. Zakres i sposoby kontroli wewnętrznej w podmiocie leczniczym określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 27 maja 2010 r. w sprawie zakresu, sposobu i częstotliwości prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. Dzięki kontroli wewnętrznej pracownik może dokonać kontroli własnych działań. Możliwe jest potwierdzenie prawidłowości, skuteczności przeprowadzanych procedur higieniczno-sanitarnych. Dokumentacja kontroli wewnętrznej może być prowadzona w formie pisemnej lub elektronicznej (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 27 maja 2010 r. w sprawie sposobu dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych oraz warunków i okresu przechowywania tej dokumentacji) [16, 17]. Na rynku pojawiły się nowe rozwiązania pomagające przeprowadzać i dokumentować procedury higieniczno-sanitarne. Są to aplikacje dostępne na urządzeniach elektronicznych, np. tabletach. Obsługa aplikacji jest bardzo prosta, intuicyjna. Dzięki temu kontrolę można szybko przeprowadzić, a dokumentacja powstaje automatycznie. PODSUMOWANIE Znajomość czynników niebezpiecznych oraz dróg ich przenoszenia zwiększa bezpieczeństwo pracy w centralnej sterylizatorni. Odpowiednie rozwiązania przestrzenne, techniczne, prawidłowe procedury higieniczno-sanitarne zgodne z przepisami (ustawami, rozporządzeniami) jak również normy i wytyczne mają wpływ na zapobieganie przenoszeniu zakażeń i chorób zakaźnych na pacjentów i personel medyczny. Zapoznanie się przez personel centralnej sterylizatorni z kartami charakterystyki, znajomość dopuszczalnych stężeń substancji aktywnych oraz przestrzeganie instrukcji producenta zapewni nie tylko skuteczność dezynfekcji, ale także bezpieczeństwo wykonujących ją osób. Kontrola wewnętrzna potwierdza prawidłowość i skuteczność przeprowadzanych procedur higieniczno-sanitarnych. Bardzo ważne jest odpowiednie wykształcenie pracowników sterylizatorni lub ukończenie przez nich kursu

5 kwalifikacyjnego z zakresu technologii sterylizacji i dezynfekcji, zgodnego z programem zatwierdzonym przez Ministerstwo Zdrowia. Cenne są też szkolenia zarówno wstępne, stanowiskowe, jak i cyklicznie powtarzane [18]. KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono. PIŚMIENNICTWO 1. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2018 r., poz. 1286). 2. Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy (online) 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 lutego 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. z 2008 r., nr 48, poz. 288). 4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2012 r., poz. 739). 5. Charkowska A. Wentylacja i klimatyzacja w obiektach służby zdrowia. Placówki medyczne, Informator Budowlany Murator, numer specjalny 3/2016, ZPR Media S.A.: (wydanie online). 6. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, art.15 (Dz. U. z 2018 r., poz. 151). 7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala. 8. Ustawa o wyrobach medycznych z dnia 20 maja 2010 r. (Dz. U. z 2017 r., poz. 211). 9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2016 r. w sprawie wymagań zasadniczych oraz procedur oceny zgodności wyrobów medycznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 211). 10. PN-EN ISO 17664: Poddawanie procesowi produktów do ochrony zdrowia Informacje dostarczane przez wytwórcę wyrobu medycznego dotyczące poddawania procesowi wyrobów medycznych. 11. Grzesiowski P, Tymoczko A, Kutrowska E. Ogólne wytyczne dla wszystkich podmiotów wykonujących procesy dekontaminacji, w tym sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielorazowego użytku wykorzystywanych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej. Warszawa, Kutrowska E. Znaczenie dekontaminacji wstępnej wyrobów medycznych dla procesu dekontaminacji. Zakażenia XXI wieku 2018;1(1):35 40 [doi: /zakazenia/2018/1/Z ]. 13. PN-EN 14885: Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne Zastosowanie norm europejskich do chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych. 14. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1907/2006 (REACH Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals (rejestracja, ocena, udzielanie zezwoleń i stosowane ograniczenia w zakresie chemikaliów)). 15. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (z późniejszymi zmianami). 16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie zakresu, sposobu i częstotliwości prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych (Dz. U. z 2010 r., nr 100, poz. 646). 17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie sposobu dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych oraz warunków i okresu przechowywania tej dokumentacji (Dz. U. z 2010 r., nr 100, poz. 645). 18. Sztark E, Sokół-Leszczyńska B, Leszczyński P, Wróblewska M, Młynarczyk G. Wiedza pracowników sterylizatorni na temat przygotowania instrumentarium medycznego do zabiegów chirurgicznych. Problemy Higieny i Epidemiologii 2014;95(2):