FRAGMENT A FAUNISTlCA Tom 30 Warszawa, Nr 18

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENT A FAUNISTlCA Tom 30 Warszawa, Nr 18 Ryszard H a it l in g e r Roztocze ( A c a ri) nowe lub rzadkie w faunie Polski uzyskane z drobnych ssaków i owadów Abstract. The autor reports five species of mites collected on mammals and one species co l lected on insects, all new to Polish fauna. Also other thirteen species collected on mammals the first time in Poland. Większość gatunków wchodzących w skład zgrupowań stawonogów występujących na drobnych ssakach stanowią roztocze niepasożytnicze. Najczęściej są to drapieżne nidikole, ale także i roślinożerne, o słabo poznanych związkach z gniazdami określonych gatunków ssaków. Część z nich może przebywać na owadach, zapewne zatem istnieją drogi wymiany roztoczy między ssakami 1 owadami. Gatunki te z reguły występują na ssakach pojedynczo i często trzeba przejrzeć tysiące gryzoni lub owadożernych, by znaleźć przynajmniej jednego przedstawiciela fauny gniazdowej. Istnieją wyraźne różnice w częstotliwości bezpośrednich kontaktów z gospodarzeni gniazda. Niektóre gatunki często wchodzą na ssaki, inne zupełnie wyjątkowo. Celem niniejszej pracy jest ustalenie miejsc występowania i prezentacja gatunków roztoczy do tej pory w ogóle nie podawanych z ssaków i owadów w Polsce bądź znanych tylko z pojedynczych złowień. Sześć z nich (oznaczone gwiazdką) to gatunki nowe dla fauny Polski. L a e la p id a e Ololaelaps placentula (B e r l e s e, 1887) Występowanie: Anglia, Austria, Islandia, Norwegia, NRD, Polska, RFN, Szwecja, Włochy, ZSRR (region przybałtycki, obwód Leningradzki, Tataria, Zakarpacie, obwód Woroneżski; kraj Stawropolski, północna Osetia, Dagestan, K aukaz, Gruzja, T adżykistan). 2 Fragmenta Faunistica t. 30

2 3 1 4 R. Haitlinger Stanowiska w Polsce: Janikowo, Mątwy (woj. bydgoskie), Wolin (woj. szczecińskie) (D z iu b a 1972). Nowe stanowiska: Nawojowa (woj. nowosądeckie), VIII 1975; Karnity k. Iławy (woj. olsztyńskie), VIII Materiał: 1 $ z Apodemus tauricus; 1 $ z Sorex araneus. Gatunek wilgociolubny, występuje w glebie, mchu, ściółce i gniazdach gryzoni. W Polsce zbierany z powierzchniowych w arstw gleby. Na ssakach dotychczas nie notowany. Ololaelaps sellnićki B r e g e t o v a et K o r o l e v a, 1964 Występowanie: Anglia, Bułgaria, Islandia, NRD, Polska, Rumunia, ZSRR (część europejska do zachodniej Syberii, Zakaukazie). Stanowiska w Polsce: Aleksandrów, Ciechocinek (woj. włocławskie) (W il l - m a n 1949, D z iu b a 1972), Śnieżnik Kłodzki (woj. wałbrzyskie) (W il l m a n n 1956), Mątwy (woj. bydgoskie) ( D z iu b a 1972). Nowe stanowisko: Wicie k. Jarosławca (woj. koszalińskie), V III Materiał: 1 $ z Microtus oeconomus. Rzadki gatunek występujący w glebie, ściółce, mchu, także w gniazdach gryzoni. W Polsce D z iu b a ( ) zebrał kilkadziesiąt okazów z powierzchniowych w arstw gleby; na ssakach nie notowany. W Bułgarii zbierany na gryzoniach: Apodemus sylvaticus, Microtus arvalis, Arvicola terrestris (B e r o n ), w Rum unii na Ondatra zibeihicus i Micromys minutus (S o lo m o n ). *Hypoaspis (Geolaelaps) kargi Co st a, Występowanie: Europa Zachodnia, Polska, ZSRR (obwód Leningradzki, Łotwa, Baszkiria, Ukraina, Mołdawia, D agestan, G ruzja), Izrael. Stanowiska w Polsce: Prężyce (woj. wrocławskie), VI 1980; K ania k. G rabowa (woj. kaliskie), V III Materiał: 1? z M us m usculus; 1 $ z M icrotus arvalis. Gatunek o bliżej nie znanym rozmieszczeniu; występuje w glebie, ściółce, gniazdach ssaków. Na ssakach nie notowany. Hypoaspis (Geolaelaps) helianthi S a m ś in a k, Syn.: H ypoaspis subterraneus W i l l m a n n, 1952 W ystępowania: Czechosłowacja, Polska, ZSRR (U kraina). Stanowisko w Polsce: Kłodzko (woj. wałbrzyskie) (W lllm ann 1952). Nowe stanowisko: Błotnica k. Niem czy (woj. wałbrzyskie), IV Materiał: 1 $ z M. arvalis. Gatunek występujący w glebie i ściółce leśnej; notowany na gryzoniach Pitym ys subterraneus (B r e g e t o v a 1977). W Polsce dotychczas na ssakach nie zbierany; znajdował się w grupie nie oznaczonych Hypoaspis, zebranych z M arvalis w Błotnicy (H a it l in g e r 1981).

3 Roztocze drobnych ssaków i owadów Polski Cosmolaelaps vacua (M ic h a e l, ) W ystępow anie: Anglia, Austria, Bułgaria, Irlandia, N RD, Polska, R u m u nia, Włochy, ZSRR (obwód Leningradzki, Łotwa, Ukraina, Przykarpacie, Zakarpacie, K rym, Uzbekistan). Stanowiska w Polsce: Śnieżnik Kłodzki (woj. wałbrzyskie) (W il l m a n n 1956); Zielonka k. Poznania (W iś n ie w s k i 1965); Warszawa-Białołęka Dworska (N ie d b a ł a e t al. 1981). Nowe stanowiska: Skotniki k. Wrocławia, X 1980; Kurki (woj. olsztyńskie), V III Materiał: 1 $ z Apodemus agrarius; 1 $ z A. tauricus; 1? z Clethrionomys glareolus. G atunek żyjący w glebie, ściółce, mrowiskach, gniazdach gryzoni. Na ssak a c h pojawia się wyjątkowo; w Rumunii znaleziony na A. sylvaticus ( S o lo m o n ). Cosmolaelaps claviger (B e r l e s e, ) W ystępowanie: Anglia, Bułgaria, NRD, ZSRR (Ukraina, K aukaz). Stanowisko w Polsce: Warszawa-Białołęka Dworska (N i e d b a ł a et al. 1981). Nowe stanowiska: Kurki (woj. olsztyńskie), V III 1977; Wrocław, X II Materiał: 2 $ z A. agrarius; 1 $ z A. sylvaticus. W ystępuje w glebie, ściółce, gniazdach gryzoni. Na ssakach zbierany wyjątkow o; w Bułgarii z A. tauricus (K o y u m d ij e v a 1971). A scid a e Platyseius italicus (B e r l e s e, ) Syn. E piseius tenuipes H a l b e r t, 1915; W i l l m a n n 1939 Występowanie: Anglia, Irlandia, Polska, Szwajcaria, Włochy, ZSRR (Litwa, obwód Leningradzki). Stanowisko w Polsce: Śnieżnik Kłodzki (woj. wałbrzyskie) (W il l m a n n ). Nowe stanowiska: Brzyno (woj. gdańskie), V III 1974; Kania k. Grabowa (woj. kaliskie), VII Materiał: 1? z C. glareolus, 1 % z M. oeconomus. Rzadki gatunek występujący w gnijącym listowiu, mchu. Na ssakach nie notow any. E piseius m ajor: W i l l m a n n 1956 Platyseius major (H a l b e r t, ) W ystępowanie: Anglia, Austria, Irlandia, Polska, Szwajcaria, ZSRR (obwód Leningradzki). Stanowisko w Polsce: Śnieżnik Kłodzki (W il l m a n n ).

4 316 K. Haitlinger Nowe stanowiska: Wierzbanowa (Beskid W yspowy) (woj. nowosądeckie), IX 1975; Nawojowa (woj. nowosądeckie), VIII 1975; Nowosiółki Dydyńskie (woj. przemyskie), VIII Materiał: 2? z S. araneus, 1 $ z A. tauricus. Rzadki gatunek żyjący w gnijących liściach, mchu, na wilgotnych łąkach. Na ssakach nie notowany. Cheiroseius necorniger (O u d e m a n s, 1903) E piseius necorniger: W i l l m a n n 1939; P latyseius insculptus: D z iu b a 1972 W ystępowanie: Afryka Południowa (Transvaal), Anglia, Czechosłowacja, Jugosławia, M D, Polska, R FN, Szwecja, ZSRR (obwód Leningradzki). Stanowiska w Polsce: Śnieżnik Kłodzki (woj. wałbrzyskie) (W il l m a n n 1939); Kołobrzeg (woj. koszalińskie), M ątwy (woj. bydgoskie) ( D z iu b a 3 972). Nowe stanowiska: Dźwirzyno (woj. koszalińskie), VIII 1974; Gradczany (woj. opolskie), VIII Materiał: 2? z Neom ys fodiens, 1 $ z M. arvalis. Gatunek o szerokim zasięgu, żyjący na brzegach rzek i błotnistych łąkach. Na ssakach nie notowany. *Lasioseius confusus E v a n s, 1958 Występowanie: Anglia, NRD, Polska, ZSRR (Białoruś, Mołdawia, obwód Gorkowski, Moskiewski, K raj Przym orski). Nowe stanowiska: Dąbki k. Darłowa, Dźwirzyno (woj. koszalińskie), VIII 1974, VII 1981; Swornigacie Małe, Wierzcblas (woj. bydgoskie), VIII 1976, VIII 1982; Żelowice (woj. wałbrzyskie), IX 1977; Milejów (woj. lubelskie), IX Materiał: 2? z S. araneus, 1 $ z S. m inutus, 1 $ z M. oeconomus, 1 $ z M. arvalis, 1 $ z A. agrarius, 2 $ z A. tauricus. Gatunek żyjący w szuwarach, na obszarach podmokłych, także pospolicie w gniazdach gryzoni, np. w Mołdawii najczęściej w gniazdach Arvicola terrestris i rzadko na ssakach Neomys anomalus, A. agrarius ( P in t s c h u k 1976). Neojordensia levis (O u d e m a n s et V o ig t s, 1901) Występowanie: Austria, Irlandia, NRD, Polska, RFN, Szwajcaria, ZSRR (część europejska, Kaukaz, Zakarpacie, Syberia obwód Omski, obwód K urgański). Stanowiska w Polsce: Ciechocinek (woj. włocławskie), M ątwy (woj. bydgoskie) (D z iu b a 1972). Nowe stanowiska: Swornigacie Małe (woj. bydgoskie), V III 1976; Kania (woj. kaliskie), V II 1979; Wrocław, IX Materiał: 1 ę z S. araneus, 1? z M. oeconomus, 1 $ z A. agrarius.

5 Roztocze drobnych ssaków i owadów Polski G atunek uważany za zbiorczy, występuje w środowisku wilgotnym, w ściółce, mchu, glebie, gniazdach drobnych ssaków i rzadko na ssakach. W Polsce łowiony na solniskach, z ssaków dotychczas nie zbierany. A m e ro seiid a e Ameroseius elegans B e r n h a r d, 1963 W ystępowanie: NRD, Polska, RFN, ZSRR (obwód Woroneżski). Stanowisko w Polsce: Kołobrzeg (woj. koszalińskie) ( D z iu b a 1972). N owe stanowisko: Zubrzyca k. Babiej Góry (woj. nowosądeckie), IX Materiał: 1 $ z M. arvalis. Gatunek żyjący w powierzchniowych warstwach gleby. W Polsce zbierany z solnisk. Na ssakach dotychczas nie notowany. * Ameroseius plumigerus O u d e m a n s, 1930 Występowanie: Anglia, Holandia, Irlandia, Polska, RFN, ZSRR (obwód Czerniowiecki, Zakarpacie, T urkm enia). Stanowisko w Polsce: Zubrzyca k. Babiej Góry (woj. nowosądeckie), IX Materiał: 1 $ z M. arvalis. Rzadki gatunek, występuje w spichrzach, magazynach, ściółce, gniazdach gryzoni; w ZSRR był także zbierany z gryzoni (B r e g e t o v a 1977). * Ameroseius lanatus S o lo m o n, 1969 W ystępowanie: Polska, Rum unia, ZSRR (część europejska, K aukaz, G ruzja). Stanowisko w Polsce: Karczewiec k. Węgrowa (woj. siedleckie), V III Materiał: 1 $ z A. agrarius. Gatunek znany z niewielu miejsc w Europie, zbierany ze ściółki, siana, gniazd ssaków. Uzyskiwany także z różnych gatunków gryzoni (S o lo m o n 1969, P in t s c h u k 1976). M a cro ch elid a e *Neopodocinum meridionalis (S e l l n ic k, 1931) W ystępowanie: Czechosłowacja, Grecja, Polska, RFN. Stanowiska w Polsce: Maleszów k. Grabowna Wielkiego (woj. wrocławskie), VI 1981; Smolarnia k. Dobiegniewa, Zaborze k. Połczyna (woj. koszalińskie), VII Materiał: 3 $, 1 d; 2 $, 1 o z Geotrupes stercorosus, 2 $, 2 d, z G. vernalis. Rzadki gatunek, powiązany foretycznie z żukami z rodzaju Geotrupes.

6 318 R. Haitlinger *Holostaspella subornata B r e g e t o v a e t K o r o l e v a, W ystępowanie: NRD, Polska, ZSBB (obwód Leningradzki i Omski). Stanowisko w Polsce: Dąbki (woj. koszalińskie), V II Materiał: 1 $ z A. agrarius. Gatunek o słabo poznanym rozmieszczeniu, zbierany w listowiu i gniazdach piżm aka Ondatra zibethicus. Na ssakach łowiony bardzo rzadko. P a r a s itid a e Vulgarogamasus oudemansi (B e r l e s e, 1904) Występowanie: Anglia, Austria, Czechosłowacja, Holandia, Islandia, NRD, Polska, RFN, Szwecja, ZSBB (europejska część, Syberia, A łtaj, Sajany). Stanowiska w Polsce: Wiercino (woj. szczecińskie) (K ie ł c z e w s k i 1957), Warszawa (Ż u k o w s k i 1958). Nowe stanowiska: Karsibór (woj. szczecińskie), V III 1974; Wicie (woj. koszalińskie), V III 1974; Taras (woj. piotrkowskie), IX 1979; Gradczany (woj. opolskie), VIII 1977; Suliszowice (woj. częstochowskie), V III 1980; Zakopane (woj. nowosądeckie), IX Materiał: 2 deutonim fy z M. arvalis, 1 d z M. oeconomus, 2 d z C. glareolus, 1 $ z A. agrarius, 3 d z 4. tauricus, 2 d z S. araneus. Gatunek żyjący w ściółce, norach i gniazdach ssaków i ptaków. W Polsce nie notowany dotychczas na ssakach. Gamasodes spiniger (T r a g a r d ii, 1910) Występowanie: Anglia, Austria, Belgia, Francja, Izrael, Niemcy, Polska, Szwajcaria, Szwecja, Włochy, ZSBB (cały obszar). Stanowiska w Polsce: Wronki (woj. poznańskie) (M ic h e r d z iń s k i 1969), okolice D retynia (woj. słupskie) ( K a czm arek 1977). Nowe stanowisko: Gradczany (woj. opolskie), V III Materiał: I d z G. glareolus. Gatunek zbierany w nawozie, kompoście, traw ach, pod kam ieniami, w gniazdach ssaków i ptaków, wyjątkowo na ssakach. Cornigamasus lunaris (B e r l e s e, ) Występowanie: Anglia, Austria, Belgia, Bułgaria, Grenlandia, Holandia, Islandia, Izrael, Niemcy, Norwegia, Polska, Szwajcaria, Szwecja, Włochy, ZSSB (cały obszar). Stanowisko w Polsce: Warszawa (M ic h e r d z iń s k i ).

7 Roztocze drobnych smaków i owadów Polski 3 19 Nowe stanowiska: Brzyno (woj. gdańskie), V III 1974; Dzierżysław (woj. opolskie), V III Materiał: 1 d z M. arvalis, I d z G. glareolus. G atunek szeroko rozpowszechniony, spotykany w kompoście, na roślinach, chrząszczach koprofagach. W Polsce rozmieszczenie poznane słabo. Na ssakach (deutonimfy) zebrany po raz pierwszy. PIŚMIENNICTWO B eko n P., Catalogue des Acariens parasites et commencaux des mammiferes en B u ł garie. II. Bull. Inst. Zool. Mus., Sofia, 38: B r e g e t o v a N. C., W Opredelitel obitajuśćich v pocve klescej. M esostigmata". Leningrad, 718 pp. D ziu ba S., Mesostigmata (A carina) in some saltmarshes in Poland. Fragm. faun., W arszawa, 18: H a it l in g e r R., Structure of arthropod com munity occurring on Microtus arvalis (P a e l. ) in various habitats. I. Faunistic differentiation, dominance structure, arthropod infestation intensiveness in relation to habitats and host population dynamics. Pol. ecol. Stud., Warszawa, 7: K ie ł c z e w sk i B., Z badań nad fauną roztoczy Nadleśnictwa Warcino. Rocz. W SR, Poznań, K a c zm a r ek S., Stawonogi (Arthropoda) zasiedlające gniazda ptaków w skrzynkach lęgowych rozmieszczonych w drzewostanach leśnych. Słupsk, 152 pp. K o y u m d ij e v a M., A comparative faunistic and ecological study of mites of the superfamily Gamasoidea (Parasitiformes) on small mammals in certain localities in the Sofia district. Bull. Inst. Zool. Mus., Sofia, 39: M ic h e r d z iń s k i W., Die familie Parasitidae Ou d e m a n s, 1901 (Acarina, Mesostigmata). Kraków, 690 pp. N ie d b a ł a W., B ła sz a k C., B ł o szyk J., K a l is z e w s k i M., K a ź m ie r sk i A., Roztocze (A cari). Fragm. faun., Warszawa, 26: P in t s c h u k L., Gamazovye kleści mlekopitajuscich Dniestrovsko-Prutskego Mezdurecija. Kisinev, 173 pp. S olom on L., Contribution a la connaissance de l acaroparasitofauna d es petits mamiferes de Dobrudja. Trav. Mus. Hist. hat. G. Antipa., Bucuresti, 8: S olom on L., Contribution a la connaissance de l acarofauna des petits mammiferes de Dobroudja. Com. stii. Univ. Al. I. Cuza, Iasi, S olomon L., Specii de Gamaside noi pentru fauna Romania. Com. stii., Univ. Al. I. Cuza, Ia i, W il l m a n n C., Die Moorfauna des Glatzer Schneeberges. 3. Die Milben dor Schneebergmoore. Beitr. Biol. Glatzer Schneeb., Breslau, W il l m a n n C., Beitrage zur Kenntnis des Salzgebites von Ciechocinek. 1. Milben aus den Salzwiesen und Salzmooren von Ciechocinek an der Weichsel. Veroff. Mus. N at., Bremen, 1: W illm ann C., Parasitische Milben an Kleinsaugern. Z. Parasitenk., Berlin, 15: W il l m a n n C., Milben aus dem Naturschutzgebiet auf dem Spieglitzer (Glatzer) Schneeberg. Csl. Parasit., Praha, 3: W iśn ie w sk i J., Pajęczaki towarzyszące mrowiskom Form ica polyctena F o rst. (H y m.

8 32 0 R. Haitlinger Formicidae) w nadleśnictwie doświadczalnym WSR Zielonka. Pr. Kom. Nauk roln. i leśn. Pozn. TPN, Poznań, 17: Żu k o w s k i K., W stępne badania nad odrębnością gatunku Eugamasus oudemansi B e r l e s e Wiad. parazyt., Wrocław, 4: 743. Katedra Zoologii Akademii Rolniczej Wrocław, Cybulskiego 20 PE3IOME [3arjiaBHe: HoBbie hjih pe^kne b (j)ayhe IIojibiiiH KJieum (Acari) codpahhbie c mcjikhx MJieKonHTaiouiHX h HacexoMbix] CoópaHO 18 BMflOB Kjiemeił, He OTMeneHHbix r o HacToamero BpeMeHH Ha MjieiconHTaioiHHX b riojibme. Hypoaspis kargi, Lasioseius confusus, Ameroseius plum\gerusy A. lanatus u Holastaspella subornata bbjibiotch h o bbim h gjia (jrnyhbi Tlojibum. FTpHBe- AeHbi xo3fleba h MecTa HaxoameHHH KJiemeft. KoHCTaTHpoBaH TaioKe Ha acyxax Geotrupes vernalis h G. stercorosus HOBbiii gmi (jiayhbi nojibuih bh/i KJiema Neopodocinum meridionalis. SUMMARY [Title: The mites (Acari) new or little known in the fauna of Poland, taken from small mammals and insects] Eighteen species of mites are first reported from small mammals in Poland* Hypoaspis kargi Co st a, Lasioseius confusus E v a n s, Ameroseius plumigerus O u d e m a n s, A. lanatus S o lo m o n and Holastaspella subornata B r e g e t o v a et K o r o l e v a are new to the fauna of Poland. Moreover, Neopodocinum meridionalis S e l l n ic k, not hitherto noted from Poland, has been found on Geotrupes vernalis (L.) and G. stercorosus (S c r.) (Coleoptera). Redaktor pracy dr W. Mikołajczyk