słowo w relacjach społecznych Darmowy fragment

Transkrypt

1 słowo w relacjach społecznych

2

3 ks. Andrzej Zwoliński słowo w relacjach społecznych Wydawnictwo WAM Kraków 2003

4 Wydawnictwo WAM, 2003 Redakcja RENATA WŁODEK Korekta KRYSTYNA BRABLEC Projekt okładki JOANNA I PIOTR PANASIEWICZ ISBN WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika KRAKÓW tel. (012) fax (012) wam@wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel. (012) wew. 322, 348, 366 (012) fax (012) handel@wydawnictwowam.pl Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ: Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika Kraków

5 SPIS TREŚCI 1. NARODZINY SŁOWA... 9 A. Zainteresowanie językiem... 9 B. Historia mowy ludzkiej C. Różnorodność języków D. Rozwój pisma E. Rozwój mowy dziecka ZNACZENIE JĘZYKA A. Język systemem znaków B. Mowa uczuciowo-mimiczna C. Mowa pojęciowa D. Funkcje języka ROZMOWA A. Rodzaje wypowiedzi B. Konwersacja C. Przekazywanie siebie D. Postrzeganie innych E. Prawidła dobrej rozmowy SZTUKA DYSKUSJI A. Publiczne place dialogu B. Zabawa słowem C. Typy mów perswazyjnych D. Chwyty erystyczne E. Niszcząca siła erystyki OPINIA PUBLICZNA A. Co to jest opinia publiczna? B. Proces opiniotwórczy C. Sposoby badania opinii publicznej D. Sondaż manipulowany E. Sterowanie opinią publiczną JĘZYK POLITYKI A. Czy politycy mają własny język?

6 6 SPIS TREŚCI B. Kłamstwo w polityce C. Propaganda D. Manipulacja E. Kultura polityczna NOWOMOWA KOMUNIZMU A. Rządy nad słowami B. Pojęcie nowomowy C. Przymioty nowomowy D. Funkcje nowomowy E. Mowa-trawa F. Inżynierowie dusz NOWA NOWOMOWA A. Nowe obszary nowomowy B. Poprawność polityczna C. Proces kształtowania się języka poprawności politycznej D. Prawa przekazu językowego E. Przepis na mowę LITERATURA A. Co to jest literatura? B. Forma zewnętrzna (stylistyka) C. Forma wewnętrzna (poetyka) D. Twórca i dzieło LITERATURA MASOWA A. Historia masowego słowa B. Masowe druki propagandy C. Powieść popularna D. Język masowej literatury E. Między drukiem a myślą KRÓTKIE SŁOWA A. Plotka B. Ulotka C. Hasła D. Symbole językowe INFORMACJA DEZINFORMACJA A. Co to jest informacja? B. Historia informacji C. Co to jest dezinformacja? D. Metody dezinformacji E. Etyka informacji AGITACJA A. Retoryka instrumentalna B. Pojęcie agitacji C. Agitacja polityczna D. Masowe zauroczenie

7 SPIS TREŚCI 7 E. Retoryka dziennikarska PROPAGANDA A. Co to jest propaganda? B. Metody propagandy C. Wartości sugerowane D. Przeciwdziałanie E. Kościół na temat propagandy PERSWAZJA A. Określenie perswazji B. Typy perswazji C. Pojęcie reklamy D. Perswazyjność reklamy E. Etyka przekonywania CENZURA A. Historia cenzury B. Cenzura komunistyczna C. Odmiany cenzury D. Cenzura kościelna E. Postulat wolności słowa PRASA A. Historia prasy B. Oddziaływanie prasy C. Kłamstwo prasowe D. Etyka prasy E. Narzędzie ewangelizacji RADIO A. Historia radia B. Społeczna funkcja radia C. Radio katolickie D. Radio dla ewangelizacji SZTUCZNE JĘZYKI UNIWERSALNE A. Tęsknota za wspólnym językiem B. Esperanto C. Poszukiwania poesperanckie D. Kierunki poszukiwań JĘZYKI BEZLITEROWE A. Pasygrafia B. Języki migowe C. Języki komputerowe D. Język Kosmosu E. Język przyrody DOMINACJE JĘZYKOWE A. Języki ponadnarodowe B. Język łaciński

8 8 SPIS TREŚCI C. Język angielski D. Suahili E. Język rosyjski CZYTELNICTWO A. Co się czyta? B. Kto czyta? C. Czytelnictwo katolickie D. Czytelnictwo manipulowane E. Wtórny analfabetyzm JĘZYK RELIGIJNY A. Czy istnieje język religijny? B. Funkcje języka religijnego C. Rozumienie języka religijnego D. Przymioty języka religijnego E. Nad współczesnym językiem religijnym KRYZYS JĘZYKA A. Kultura informacyjna B. Kryzys kultury a komunikacja C. Rozpad języka D. Ikonosfera przeciw logosferze E. W obronie języka

9 1. NARODZINY SŁOWA Język jest równocześnie częścią kultury i warunkiem jej powstania. W życiu człowieka odgrywa więc zasadniczą rolę, m.in. w tworzeniu jego sfery duchowej. Chociaż rodzimy się z pewnymi zakodowanymi w naszym układzie genetycznym formami myślenia i zdolnościami, które umożliwiają nam stosunkowo łatwe nauczenie się języka, to jednak rozwinięcie się tej umiejętności nie jest możliwe bez pomocy społeczności. Bez społeczeństwa posługiwanie się językiem byłoby niemożliwe. Wskazują na to przypadki dzieci izolowanych społecznie bądź wychowywanych przez zwierzęta. Język jest więc nade wszystko zjawiskiem społecznym. A. Zainteresowanie językiem Szczególna rola języka w kulturze wiąże się również z faktem, że jest on tym aspektem (kultury), który przenika i jest obecny we wszystkich jej dziedzinach: w gospodarce, wychowaniu, prawie, magii, religii, sztuce i zabawie, warunkując je wszystkie. Stąd też zrozumiałe jest od wieków trwające zainteresowanie językiem, w wyniku czego powstało wiele różnych jego teorii. Można mówić o kilku istotnych etapach rozwoju językoznawstwa: 1. Gramatyka normatywna obecna już w myśli starożytnych Greków, a także Hindusów i Rzymian. Za twórcę klasycznej gramatyki europejskiej uważa się Arystotelesa. Koncentrowała się na zagadnieniu relacji pomiędzy stroną dźwiękową a jego znaczeniem oraz możliwościami zastosowania zasad logicznych do objaśnienia form gramatyki. Starożytni byli przekonani, że istnieje jedna poprawna gramatyka, ogólnoludzka i uniwersalna,

10 10 1. NARODZINY SŁOWA a wszelkie odchylenia od niej są dziełem motłochu. Przekonania te podzielali także później np. Francuzi z tzw. szkoły postroyalowców w XVII i XVIII wieku, przypisujący odpowiedzialność za zmiany w języku samym gramatykom, zbyt mało czujnym, wskutek czego hołocie udało się zepsuć język 1. Wszelkie zmiany w języku uważano więc za odchylenia od poprawności, zakładając trwałą i niezmienną logikę języka. 2. Filologia interpretująca, komentująca i krytykująca teksty literackie, bada indywidualny język każdego pisarza, porównuje teksty pochodzące z różnych epok. Historycznie datuje się jej powstanie na okres renesansu, lecz łączy się na ogół z nazwiskiem Fryderyka Augusta Wolfa (1777). Jej niedoskonałość wiąże się z ograniczeniem do badania jedynie języka pisanego. 3. Językoznawstwo porównawcze otworzyło nowe perspektywy badawcze, opierając się na rozwoju filologii i gramatyki porównawczej. Za rozpoczynającego ten okres badań nad językiem uważa się Franciszka Boppa ( ), językoznawcę i germanistę niemieckiego, który porównywał m.in. materiał językowy sanskrytu z innymi językami. Podobnymi badaniami zajmowali się: Jakub Grimm ( ) autor pierwszego w dziejach lingwistyki prawa głosowego, dotyczącego przesuwki głosowej w językach germańskich, a także słynnych baśni; Friedrich Pott ( ); Albert Khun ( ); Teodor Benfey ( ); Max Müller ( ) sanskrytolog, stosował analizy językoznawcze do badania mitów i religii; Wilhelm Humboldt ( ) uważany za ojca językoznawstwa ogólnego, opierającego się na danych porównawczych i inni. Badania porównawcze, często porzucające historyczny aspekt rozwoju języka, prowadziły niekiedy do zaskakujących, nieuzasadnionych i nierzeczywistych ustaleń Lipska szkoła młodogramatyków umieszczająca badania porównawcze w perspektywie historycznej i porządkująca w ten sposób fakty. Dzięki jej twórcom przestano uważać język za rzeczywistość rozwijającą się samoistnie i niezależnie, a zaczęto badać go jako wytwór historyczny, zbiorowego ducha grup językowych, wprowadzając także do analizy zjawisk językowych kryteria psychologiczne (w miejsce wyłącznie logicznych). Do przedstawicieli tej szkoły należeli m. in. Karl Brugmann ( ) i August Leskien ( ). 5. Strukturalizm językoznawczy powstał w wyniku poszukiwań istoty rzeczy w gąszczu istotnych konkretyzacji i jako próba ujęcia systemowego 1 I. Milka, Kierunki w lingwistyce, tłum. A. Wierzbicki, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966, s F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 1991, s. 31nn.