Kodeks cywilny własność i inne prawa rzeczowe

Transkrypt

1 Kodeks cywilny własność i inne prawa rzeczowe Skrypt powstał wyłącznie na podstawie ustawy Kodeks cywilny. Nie wykorzystywałem w pracach nad nim żadnego orzecznictwa ani opracowań doktrynalnych. Głównym zadaniem skryptu jest pomoc w nauce i powtórkach z tekstu ustawy dlatego zawartość dzielona jest w pierwszej kolejności na fragmenty zgodne z podziałem kodeksowym, a następnie na mniejsze części grupowane (w miarę możliwości) tematycznie. 1. Własność 1.1. Treść i wykonywanie własności Michał Wysocki Treść prawa własności: 1. właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy lub nią rozporządzać zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczenie swojego prawa 2. w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy 3. granice: ustawa i zasady współżycia społecznego Użycie bez zgody właściciela: 1. właściciel nie może się sprzeciwić użyciu, uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeśli to konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub trzeciej 2. właściciel może żądać naprawienia szkody 3. to samo co do dóbr majątkowych, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza niż uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel Własność gruntu: 1. w granicach społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu 2. własność rozciąga się na powietrze i pod ziemią 3. przepis nie uchyla prawa do wód Immisje: 1. właściciel nieruchomości powinien powstrzymać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę 2. przeciętna miara wynika ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych Droga konieczna: 1. warunki: 1. nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do niej budynków gospodarskich 2. właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej Strona: 1

2 2. przeprowadzenie drogi koniecznej następuje z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu i z najmniejszym obciążeniem gruntów sąsiednich 3. potrzeba ustanowienia drogi w wyniku sprzedaży lub innej czynności prawnej - przy braku porozumienia, sąd jeśli to możliwe przeprowadza drogę konieczną przez grunty będące przedmiotem czynności prawnej 4. przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy 5. odpowiednie stosowanie do samoistnego posiadacza nieruchomości (ale on może żądać tylko służebności osobistej) Roboty ziemne - właściciel nie może wykonywać robót ziemnych tak, by groziło to utratą oparcia nieruchomościom sąsiednim. Owoce i inne pyszności: 1. owoce opadłe z drzewa lub krzewu na sąsiedni grunt stanowią jego pożytki (wyjątek - to grunt na użytek publiczny) 2. właściciel gruntu może wejść na sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew owoców (właściciel sąsiedniego może żądać naprawienia szkody) 3. właściciel gruntu może obciąć i zachować korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu (to samo z gałęziami i owocami, jeśli tamten w terminie nie usunął) Granice: 1. granice przy budowie: 1. przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu 2. właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że: 1. bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy 2. grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda 3. właściciel może żądać: 1. stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności gruntowej 2. wykupienia zajętej części gruntu i tej części, która na skutek budowy straciła znaczenie gospodarcze 2. obowiązek współpracy właścicieli gruntów sąsiadujących przy rozgraniczeniu oraz utrzymaniu stałych znaków granicznych - koszty po połowie 3. granice sporne: 1. jeśli stanu prawnego nie można stwierdzić - granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania 2. jeśli tego też nie można stwierdzić, a brak ugody - sąd ustala z uwzględnieniem wszystkich okoliczności (może przyznać dopłaty) 4. urządzenia na granicy: 1. domniemanie, że mury (płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne) znajdujące się na granicy służą do wspólnego użytku sąsiadów 2. to samo dotyczy drzew i krzewów na granicy 3. korzystający ponoszą wspólnie koszty utrzymania Strona: 2

3 1.2. Nabycie i utrata własności Przeniesienie własności Materiał pochodzi ze strony Bierzcie i uczcie się z niego wszyscy! Umowa zobowiązująco-rozporządzająca: 1. sprzedaż, zamiana, darowizna, przekazanie nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości - przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis lub strony stanowią inaczej 2. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do gatunku - do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy (to samo do rzeczy przyszłych) Kauzalność: 1. zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, zapisu zwykłego, bezpodstawnego wzbogacenia lub innego zdarzenia 2. ważność umowy przenoszącej zależy od istnienia tego zobowiązania Warunek, termin, forma: 1. własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu 2. jeśli jednak taką zawarto, do przeniesienia własności potrzebne dodatkowe porozumienie stron obejmujące bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności 3. przeniesienie własności nieruchomości w formie aktu notarialnego - to samo umowa przenosząca własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego wcześniej zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości (zobowiązanie ma być w akcie wymienione) 4. nie stosuje się przepisów o akcie notarialnym - grunty wniesione jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej mają stać się współwłasnością dotychczasowych właścicieli Pierwokup: 1. sprzedaż przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części udziału 2. pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeśli prowadzą gospodarstwo rolne na wspólnym gruncie 3. nie stosuje się - współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział wraz z tym gospodarstwem, albo gdy nabywcą jest osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedawcy Nabycie od nieuprawnionego: 1. osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje nabywcy - nabywca zyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, jeśli działa w dobrej wierze 2. rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem 3 lat od tych zdarzeń, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem 3 lat (ograniczenie nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy z urzędowej Strona: 3

4 licytacji publicznej lub postępowania egzekucyjnego) 3. powyższych zapisów nie stosuje się do rzeczy wpisanych do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury Nabycie rzeczy obciążonej: 1. przeniesienie własności rzeczy ruchomej, która jest obciążona prawem osoby trzeciej - prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, który działa w dobrej wierze (odpowiednie stosowanie 3 lat terminu wyżej) 2. to samo przy zabytkach co wyżej Zasiedzenie Nieruchomość: 1. posiadacz nieruchomości niebędący właścicielem nabywa własność - nieprzerwane posiadanie jako samoistny przez 20 lat lat jeśli w złej wierze 3. jeśli właściciel nieruchomości jest małoletni, zasiedzenie najwcześniej 2 lata po uzyskaniu pełnoletności Ruchomość: 1. posiadacz ruchomości niebędący właścicielem nabywa własność - nieprzerwane posiadanie jako samoistny przez 3 lata 2. nie można zasiedzieć, jeśli w złej wierze, albo zabytek wpisany do rejestru Pozostałe kwestie: 1. odpowiednie stosowanie przepisów o przedawnieniu roszczeń 2. posiadanie poprzednika: 1. podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania - obecny posiadacz może doliczyć do swojego czasu czas poprzedniego posiadacza 2. jeśli poprzedni posiadał nieruchomość w złej wierze, łącznie 30 lat 3. odpowiednie stosowanie, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego Inne wypadki nabycia i utraty własności Inne przypadki: 1. porzucenie - wyzbycie własności rzeczy ruchomej, jeśli zamiar porzucenia 2. zawłaszczenie - objęcie rzeczy niczyjej w samoistne posiadanie 3. rój pszczół: 1. staje się niczyi, jeśli właściciel nie odszukał go w ciągu 3 dni od wyrojenia (można wejść na cudzy grunt w pościgu, trzeba naprawić szkodę) 2. rój osiadł w cudzym ulu niezajętym - można domagać się wydania za zwrotem kosztów 3. rój osiadł w cudzym ulu zajętym - własność właściciela roju, który znajdował się w ulu - roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia Własność rzeczy znalezionej: 1. rzecz znaleziona nieodebrana w ciągu roku od doręczenia wezwania do odbioru albo 2 lata od znalezienia (gdy nie można wezwać) - staje się własnością znalazcy, jeśli uczynił zadość Strona: 4

5 obowiązkom 2. jeśli rzecz oddano staroście, znalazca staje się właścicielem po odebraniu w wyznaczonym przez starostę terminie 3. zabytek lub materiał archiwalny - po upływie terminu staje się własnością SP, inne rzeczy własnością powiatu 4. z chwilą nabycia przez znalazcę, SP lub powiat, wygasają ograniczone prawa rzeczowe na rzeczy 5. rzecz znaleziono w okolicznościach sugerujących, że poszukiwania właściciela oczywiście bezcelowe - współwłasność znalazcy i właściciela nieruchomości na której znaleziono w częściach ułamkowych (jeśli zabytek lub materiał archiwalny - SP i obowiązek niezwłocznego wydania staroście) Pozostałe zagadnienia: 1. uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie od rzeczy 2. własność nieruchomości rozciąga się na ruchomość, która stała się jej częścią składową 3. przetworzenie: 1. wytworzenie nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów - właściciel, jeśli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów 2. przetworzenie w złej wierze lub wartość materiałów przewyższa nakład pracy - właścicielem rzeczy jest właściciel materiałów 4. połączenie, pomieszanie: 1. rzeczy ruchome połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami - dotychczasowi właściciele są współwłaścicielami całości 2. udziały we współwłasności odpowiadają wartości rzeczy połączonych i pomieszanych 3. gdy jedna z rzeczy ma wartość znacznie większą niż pozostałe, pozostałe stają się częściami składowymi tej rzeczy 4. przepisy o pomieszaniu i połączeniu nie wyłączają obowiązku naprawienia szkody ani bezpodstawnego wzbogacenia 1.3. Współwłasność Współwłasność: 1. własność przysługująca niepodzielnie kilku osobom 2. rodzaje: 1. współwłasność w częściach ułamkowych (o niej dalej) 2. współwłasność łączna (regulują przepisy dotyczące stosunków, z których wynika) 3. udziały: 1. domniemanie, że udziały są równe 2. każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych Zarząd: 1. czynności zwykłego zarządu: 1. zgoda większości współwłaścicieli 2. brak zgody - każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do Strona: 5

6 dokonania czynności 2. czynności przekraczające zwykły zarząd: 1. do rozporządzania rzeczą wspólną oraz innych czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebna zgoda wszystkich współwłaścicieli 2. brak zgody - współwłaściciele, których udziały wynoszą min. połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd 3. sąd orzeka mając na względzie cel zamierzonej czynności i interesy wszystkich współwłaścicieli 3. każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną 4. większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu - każdy z pozostałych może żądać rozstrzygnięcia przez sąd 5. zarządca: 1. każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o ustanowienie zarządcy 2. gdy: 1. nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach zwykłego zarządu 2. większość narusza zasady prawidłowego zarządu 3. większość krzywdzi mniejszość 6. większość oblicza się według wielkości udziałów 7. wynagrodzenie - współwłaściciel sprawujący zarząd może żądać od pozostałych wynagrodzenia odpowiadającego uzasadnionemu nakładowi pracy 8. każdy ze współwłaścicieli może żądać w odpowiednich terminach rachunku z zarządu Współposiadanie: 1. każdy jest uprawniony do współposiadania rzeczy oraz korzystania z niej w zakresie, jaki daje pogodzić się z uprawnieniami pozostałych 2. pożytki i inne przychody z rzeczy przypadają współwłaścicielom stosownie do wielkości udziałów 3. w takim samym stosunku wydatki i ciężary Czynności zachowawcze - każdy ze współwłaścicieli może wykonywać czynności i dochodzić roszczeń, które zmieszają do zachowania wspólnego prawa. Zniesienie współwłasności: 1. każdy ze współwłaścicieli może żądać (można wyłączyć na max. 5 lat, ale w ostatnim roku można znowu na 5 przedłużać) 2. podział - każdy może żądać, żeby zniesienie nastąpiło przez podział rzeczy 3. kiedy nie można podziału: 1. sprzeczny z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy 2. pociąga za sobą istotną zmianę rzeczy lub zmniejszenie jej wartości 4. sądowe zniesienie współwłasności: 1. jeśli zniesienie następuje orzeczeniem sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana dopłatami pieniężnymi 2. przy podziale gruntu sąd może części obciążyć potrzebnymi służebnościami gruntowymi 3. rzeczy nie można podzielić: 1. przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem Strona: 6

7 spłaty 2. sprzedana na podstawie przepisów k.c. 4. jeśli ustalono dopłaty lub spłaty: 1. sąd wyznacza termin uiszczenia, wysokość i termin odsetek, a w razie potrzeby zabezpieczenie 2. rozłożenie na raty nie może przekraczać 10 lat 3. w wypadkach szczególnych na wniosek dłużnika sąd może odroczyć termin zapłaty rat wymagalnych Gospodarstwo rolne: 1. kolejność: 1. jeśli zniesienie przez podział sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyznaje temu, na którego zgodzą się pozostali 2. brak zgody - ten, który stale je prowadzi lub w nim pracuje, chyba że interes społecznogospodarczy za innym wyborem 3. jeśli warunki spełnia kilku lub żaden - ten, który daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia 2. na wniosek wszystkich sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa (także gdy żaden nie chce gospodarstwa) 3. takie same stosowanie gdy można podzielić, ale liczba części mniejsza niż współwłaścicieli 4. spłaty: 1. wysokość ustala się zgodnie z porozumieniem 2. brak porozumienia - spłaty mogą być obniżone, obniżenie ustala się biorąc pod uwagę: 1. typ, wielkość i stan gospodarstwa 2. sytuację osobistą i majątkową zobowiązanych i uprawnionych do spłat 3. obniżenie spłat nie wyklucza możliwości rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płatności 5. wyrównanie: 1. ten kto otrzymał gospodarstwo rolne i nieruchomości rolne zbył odpłatnie w ciągu 5 lat od zniesienia 2. pozostałym współwłaścicielom, których spłaty były niższe od należnych, ma wydać korzyści uzyskane z obniżenia spłat proporcjonalnie do udziałów 3. wyjątek - celem zbycia zapewnienie racjonalnego prowadzenia gospodarstwa 6. dalsze zamieszkiwanie: 1. współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa, ale do chwili zniesienia tam mieszkali - mogę mieszkać przez 5 lat, a małoletni - 5 lat od pełnoletności 2. bez terminu współwłaściciele trwale niezdolni do pracy 3. odpowiednie stosowanie przepisów o służebności mieszkania Pozostałe kwestie: 1. roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu 2. nabywca udziału: 1. czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej albo wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności odnoszą skutek także względem nabywcy udziału, jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć Strona: 7

8 2. to samo, gdy sposób korzystania z rzeczy został ustalony w orzeczeniu sądu 1.4. Ochrona własności Ochrona: 1. windykacyjna - właściciel może żądać od osoby, która rzeczą faktycznie włada, aby mu ją wydała (chyba że osobie przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą) 2. negatoryjna - przeciwko osobie, która narusza własność w innych sposób niż pozbawienie władztwa faktycznego - roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń 3. roszczenia nie ulegają przedawnieniu: 1. jeśli dotyczą nieruchomości 2. windykacyjne - jeśli dotyczy rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury Roszczenia uzupełniające: 1. samoistny posiadacz w dobrej wierze: 1. nie musi płacić wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy 2. nie jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę 3. nabywa własność pożytków naturalnych, które odłączono w czasie posiadania 4. zachowuje pobrane pożytki cywilne, które były wymagalne 2. samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy: 1. ma płacić wynagrodzenie za korzystanie 2. jest odpowiedzialny za zużycie, pogorszenie lub utratę (chyba że pogorszenie lub utrata bez jego winy) 3. ma zwrócić pobrane pożytki których nie zużył i zapłacić za te, które zużył 3. samoistny posiadacz w złej wierze: 1. to samo co po dowiedzeniu się o powództwie 2. dodatkowo ma zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał 3. dodatkowo jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że i tak by się pogorszyła lub utraciła nawet gdyby była w posiadaniu uprawnionego Nakłady: 1. samoistny posiadacz w dobrej wierze: 1. może żądać zwrotu nakładów koniecznych, o ile nie mają pokrycia w korzyściach uzyskanych z rzeczy 2. zwrot innych nakładów tylko, gdy zwiększają wartość rzeczy w chwili wydania właścicielowi 3. po dowiedzeniu się o powództwie tylko nakłady konieczne 2. samoistny posiadacz w złej wierze - tylko nakłady konieczne i wyłącznie wtedy, gdy właściciel byłby bezpodstawnie wzbogacony jego kosztem Przedmioty połączone: 1. samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył Strona: 8

9 z rzeczą (nawet gdy są częściami składowymi) 2. w złej wierze albo po dowiedzeniu się o powództwie - właściciel może przyłączone rzeczy zatrzymać, zwracając wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy Budynek na cudzym gruncie: 1. roszczenie samoistnego posiadacza: 1. w dobrej wierze 2. wzniósł na powierzchni lub pod budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość działki 3. może żądać przeniesienia własności zajętej działki za wynagrodzeniem 2. roszczenie właściciela gruntu - to co wyżej, ale żąda nabycia działki za wynagrodzeniem Pozostałe kwestie 1. przedawnienie: 1. właściciel przeciwko posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy 2. posiadacz przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz 3. 1 rok od zwrotu rzeczy 2. odpowiednie stosowanie przepisów między właścicielem a posiadaczem zależnym, chyba że co innego wynika ze stosunku 2. Użytkowanie wieczyste Przedmiot użytkowania wieczystego: 1. grunty SP położone w miastach 2. grunty SP poza miastami, ale włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki 3. grunty JST lub ich związków 4. w wypadkach przewidzianych w ustawie także inne grunty Użytkować wieczyście mogą osoby fizyczne i prawne. Treść użytkowania wieczystego: 1. użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób i rozporządzać swoim prawem 2. granice: ustawa, ZWS i umowa 3. odpowiednio stosuje się przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości Budynki i urządzenia: 1. wzniesione przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność (to samo z innymi budynkami i urządzeniami, jeśli nabył przy zawarciu umowy) 2. własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest związana z użytkowaniem wieczystym Strona: 9

10 Okres: lat 2. wyjątkowo, gdy cel gospodarczy nie wymaga na 99 lat, dopuszczalne na krócej - min. 40 lat 3. w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem użytkowania wieczystego, użytkownik może żądać wydłużenia o kolejne od 40 do 99 lat 4. odmowa przedłużenia tylko ze względu na ważny interes społeczny 5. umowa o przedłużenie w formie aktu notarialnego Umowa: 1. opłata roczna 2. treść umowy: 1. określa sposób korzystania z gruntu 2. jeśli oddanie gruntu w celu wzniesienia budynków, umowa powinna określać: 1. termin rozpoczęcia i zakończenia robót 2. rodzaj budynków lub urządzeń oraz obowiązek ich utrzymywania w należytym stanie 3. warunki i termin odbudowy w razie zniszczenia albo rozbiórki budynków lub urządzeń w czasie trwania użytkowania wieczystego 4. wynagrodzenie należne wieczystemu użytkownikowi za budynki lub urządzenia istniejące na gruncie w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego 3. rozwiązanie: 1. można rozwiązać przed upływem terminu 2. jeśli użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie (np. nie wzniósł budynków) 3. wraz z wygaśnięciem użytkowania wygasają ustanowione na nim obciążenia 4. przedawnienie: 1. roszczenie przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu 2. roszczenie użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu 3. 3 lata od zwrotu gruntu 3. Prawa rzeczowe ograniczone 3.1. Ogólnie Katalog: 1. użytkowanie 2. służebność 3. zastaw 4. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 5. hipoteka Powstanie i ustanie: 1. odpowiednie stosowanie przepisów o przeniesieniu własności (nie stosuje się niedopuszczalności warunku i terminu dla nieruchomości, akt notarialny tylko dla Strona: 10

11 właściciela, który ustanawia) 2. przeniesienie OPRZ na nieruchomości: 1. umowa między uprawnionym i nabywcą 2. jeśli ujawnione w księdze - wpis do księgi, chyba że przepis mówi inaczej 3. zrzeczenie się: 1. jeśli uprawniony zrzeka się OPRZ, wygasa - oświadczenie składane właścicielowi rzeczy obciążonej 2. jeśli ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze - wykreślenie prawa z księgi potrzebne 4. przejście na właściciela - OPRZ wygasa, jeśli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej, albo uprawniony nabędzie rzecz 5. zmiana treści: 1. do zmiany treści OPRZ potrzeba umowa między uprawnionym a właścicielem (ewentualnie wpis w księdze) 2. jeśli zmiana dotyka praw osoby trzeciej - zgoda tej osoby złożona jednej ze stron Pierwszeństwo: 1. kilka OPRZ obciąża tę samą rzecz - prawa późniejszego nie można wykonywać z uszczerbkiem dla wcześniejszego 2. zmiana pierwszeństwa: 1. nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe niż prawo ustępujące pierwszeństwa i wyższe niż prawo uzyskujące pierwszeństwo 2. potrzebna umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić a tym, czyje ma zyskać pierwszeństwo 3. jeśli jedno z praw jest ujawnione w księdze - wpis do księgi 4. zmiana bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa Odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie własności Użytkowanie Ogólnie Użytkowanie: 1. prawo do używania rzeczy i pobierania jej pożytków 2. ograniczenie zakresu: 1. można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków 2. użytkowanie nieruchomości można ograniczyć do części nieruchomości 3. prawo niezbywalne 4. wygasa niewykonywane przez 10 lat 5. należy wykonywać zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki 6. użytkownik ponosi ciężary, które powinny być pokrywane z pożytków rzeczy 7. jeśli osoba trzecia dochodzi roszczeń dotyczących własności rzeczy - użytkownik niezwłocznie zawiadamia właściciela 8. po wygaśnięciu - zwrot rzeczy w takim stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania Strona: 11

12 9. przedawnienie: 1. naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, zwrot nakładów 2. 1 rok od zwrotu rzeczy Zespół środków produkcji: 1. jeśli użytkowanie obejmuje zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zamieniać składniki innym 2. tak włączone środki stają się własnością właściciela zespołu 3. jeśli zespół ma być zwrócony według oszacowania - użytkownik nabywa własność składników przy wydaniu i ma zwrócić zespół tego samego rodzaju i wartości, chyba że postanowiono inaczej Nakłady: 1. właściciel nie musi czynić nakładów na rzecz użytkowaną - jeśli poczynił, zwrot od użytkownika według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia 2. użytkownik: 1. obowiązany do napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy 2. o potrzebie innych napraw i nakładów niezwłocznie zawiadamia właściciela i zezwala na poczynienie 3. jeśli użytkownik poczynił nakłady, których nie musiał - prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Inne rodzaje użytkowania: 1. użytkowanie nieprawidłowe: 1. obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone tylko co do gatunku 2. użytkownik z chwilą wydania staje się właścicielem 3. po wygaśnięciu zwrot według przepisów o pożyczce 2. użytkowanie praw: 1. przedmiotem użytkowania mogą być prawa 2. odpowiednie stosowanie przepisów o użytkowaniu rzeczy 3. do ustanowienia użytkowania na prawie - odpowiednio przepisy o przeniesieniu prawa Użytkowanie przez osoby fizyczne 1. użytkowanie na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią 2. treść: 1. użytkownik ma zachować substancję rzeczy oraz jej przeznaczenie 2. użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin (według przepisów prawa górniczego i geologicznego) - przed robotami zawiadomienie właściciela o zamiarze 3. jeśli urządzenia zmienią przeznaczenie gruntu lub naruszą wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody 3. użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia tak jak najemca 4. zabezpieczenie: 1. właściciel z ważnych powodów może żądać zabezpieczenia wyznaczając termin - po Strona: 12

13 terminie może iść do sądu o ustanowienie zarządcy 2. jeśli użytkownik daje zabezpieczenie, może żądać uchylenia zarządu 3. właściciel może odmówić wydania przedmiotów przy nieprawidłowym do otrzymania zabezpieczenia Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne Ogólnie: 1. grunt SP może być przeznaczony na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej 2. użytkowanie terminowe lub bezterminowe 3. wygasa najpóźniej z chwilą likwidacji spółdzielni 4. zmiana przeznaczenia i substancji - spółdzielnia może zmienić, chyba że w decyzji o przekazaniu zastrzeżono inaczej Budowle: 1. jeśli grunt przekazany jest zabudowany, przekazanie budynków do użytkowania lub na własność 2. budynki i urządzenia wzniesione przez spółdzielnię - własność spółdzielni (chyba że zastrzeżono, że przejdą na rzecz SP) 3. odrębna własność budynków to prawo związane z użytkowaniem gruntu 4. użytkowanie wygasło - budynki i urządzenia stają się własnością SP - spółdzielnia może żądać zapłaty, chyba że wzniesiono wbrew społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu gruntu 5. powyższe stosuje się odpowiednio do roślin 3.3. Służebności Służebności gruntowe Ogólnie: 1. nieruchomość może być obciążona na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że: 1. właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej 2. właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań 3. właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności 2. służebność gruntowa może mieć na celu tylko zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej części 3. na rzecz spółdzielni można ustanowić nawet gdy nie ma gruntu 4. zakres i sposób wykonywania - jeśli nie ma innych danych, według ZWS i zwyczajów miejscowych - powinna jak najmniej utrudniać korzystanie z nieruchomości obciążonej 5. zmiana wykonywania: 1. po ustanowieniu powstała ważna potrzeba gospodarcza 2. właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub Strona: 13

14 sposobu wykonywania służebności 3. wyjątek - żądania zmiana przyniesie niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej 6. zasiedzenie - służebność gruntową można zasiedzieć (odpowiednio przepisy o zasiedzeniu nieruchomości) tylko, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia 7. wygaśnięcie: 1. niewykonywanie przez 10 lat 2. jeśli treść polega na nieczynieniu - na nieruchomości obciążonej 10 lat stan sprzeczny z treścią służebności 8. zniesienie: 1. za wynagrodzeniem: 1. właściciel obciążonej może żądać zniesienia za wynagrodzeniem 2. wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej 2. bez wynagrodzenia - służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie Utrzymanie urządzeń: 1. jeśli brak odmiennej umowy, obowiązek utrzymania urządzeń do wykonywania służebności obciąża właściciela nieruchomości władnącej 2. jeśli obowiązek ustalono dla właściciela nieruchomości obciążonej, jest odpowiedzialny także osobiście za wykonanie (solidarna odpowiedzialność współwłaścicieli) Podział nieruchomości: 1. władnącej: 1. służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części 2. gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych 2. obciążonej: 1. służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział 2. gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności 3. jeśli przez podział konieczna zmiana sposobu wykonywania służebności, przy braku porozumienia rozstrzyga sąd Służebności osobiste Ogólnie: 1. obciążenie nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem odpowiadającym treścią służebności gruntowej 2. odpowiednie stosowanie przepisów o gruntowych 3. zakres i wykonywanie w braku innych postanowień - ZWS + zwyczaje miejscowe 4. wygaśnięcie - najpóźniej ze śmiercią uprawnionego 5. służebności osobiste są niezbywalne, nie można przenieść uprawnienia do ich wykonywania Strona: 14

15 6. zamiana na rentę - gdy uprawniony dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu prawa, właściciel może żądać zamiany 7. służebności osobistej nie można zasiedzieć Służebność mieszkania: 1. mając służebność mieszkania można przyjąć na mieszkanie małżonka i małoletnie dzieci (dzieci mogą zostać po uzyskaniu pełnoletności) 2. inne osoby tylko, gdy są utrzymywane lub potrzebne do prowadzenia gospodarstwa domowego 3. można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność będzie przysługiwała dzieciom, rodzicom i małżonkowi 4. mając służebność można korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku Służebności przesyłu 1. obciążenie nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub już posiada urządzenia przesyłowe, prawem polegającym na tym, że może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej zgodnie z przeznaczeniem urządzeń 2. umowa: 1. jeśli właściciel odmawia zawarcia, a służebność niezbędna do właściwego korzystania z urządzeń, przedsiębiorca może żądać ustanowienia za wynagrodzeniem 2. analogicznie w drugą stronę 3. przejście prawa - służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub urządzeń przesyłowych 4. wygaśnięcie: 1. wygasa najpóźniej z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa 2. po wygaśnięciu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń utrudniających korzystanie z nieruchomości (jeśli nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca ma naprawić szkodę) 5. odpowiednie stosowanie przepisów o służebnościach gruntowych 3.4. Zastaw Zastaw na rzeczach ruchomych Ogólnie: 1. prawo, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (chyba że ustawa daje im pierwszeństwo) 2. cel - zabezpieczenie oznaczonej wierzytelności 3. zastawem można zabezpieczać także wierzytelność przyszłą lub warunkową 4. pierwszeństwo - w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona prawem rzeczowym - zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działa w złej wierze 5. rozporządzenie rzeczą - nieważne zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się Strona: 15

16 względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu 6. tryb zaspokojenia: 1. według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym 2. zastawnik może dochodzić z rzeczy bez ograniczeń wynikających z prawa spadkowego 7. zakres zabezpieczenia (dodatkowo): 1. roszczenia o odsetki za trzy ostatnie lata przed zbyciem rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym 2. przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału 3. inne roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz o zwrot nakładów na rzecz Ustanowienie: 1. umowa między właścicielem a wierzycielem i, nie licząc ustawowych wyjątków, wydanie rzeczy wierzycielowi lub wybranej osobie trzeciej 2. jeśli rzecz jest już u właściciela, wystarczy umowa 3. zastaw skuteczny względem wierzycieli zastawcy, jeśli umowa zawarta na piśmie z datą pewną 4. ustanowienie przez nieuprawnionego - odpowiednie stosowanie przepisów o nabyciu własności rzeczy od nieuprawnionego Umowa o przepadek: 1. przedmiotem zastawu są rzeczy mające określoną cenę sztywną 2. można się umówić, że w razie zwłoki z zapłatą długu przypadną w odpowiednim stosunku zastawnikowi zamiast zapłaty 3. cena z dnia wymagalności wierzytelności zabezpieczonej Zarzuty zastawcy: 1. zastawca niebędący dłużnikiem 2. niezależnie od zarzutów przysługujących osobiście względem zastawnikowi, może podnosić zarzuty, które przysługują dłużnikowi i te, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu zastawu Zaspokojenie przy przedawnieniu: 1. przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej 2. wyjątek - roszczenie o odsetki lub inne świadczenia uboczne Obowiązki zastawnika (gdy ma rzecz): 1. czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem 2. po wygaśnięciu zastawu zwrócić rzecz zastawcy Strona: 16

17 Nakłady i pożytki: 1. zastawnik poczynił nakłady na rzecz, do których nie był obowiązany - przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia 2. rzecz przynosi pożytki: 1. zastawnik powinien pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń (umowa może mówić inaczej) 2. zastawnik po wygaśnięciu zastawu ma złożyć zastawcy rachunek Zagrożenie rzeczy: 1. rzecz narażona na utratę lub uszkodzenie - zastawca może żądać: 1. złożenia rzeczy do depozytu sądowego 2. zwrotu rzeczy z jednoczesnym ustanowieniem nowego zabezpieczenia 3. sprzedaży rzeczy 2. w razie sprzedaży zastaw przechodzi na uzyskaną cenę, która powinna być złożona w depozycie Przedawnienie: 1. roszczenie o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy i roszczenie o zwrot nakładów 2. 1 rok od dnia zwrotu rzeczy Przelew wierzytelności: 1. przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej pociąga za sobą przeniesienie zastawu 2. jeśli przenoszą z wyłączeniem zastawu - zastaw wygasa 3. zastaw nie może być przeniesiony bez zabezpieczonej wierzytelności 4. nabywca wierzytelności zabezpieczonej może żądać od zbywcy wydania rzeczy obciążonej, jeśli zastawca wyrazi na to zgodę (przy braku zgody nabywca może żądać złożenia w depozycie sądowym) Zwrot rzeczy: 1. zastawnik zwraca rzecz zastawcy - zastaw wygasa bez względu na zastrzeżenia przeciwne 2. zastaw nie wygasa mimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika, jeśli wierzytelność zabezpieczona jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta Zastaw na prawach Ogólnie: 1. przedmiotem zastawu mogą być zbywalne prawa 2. odpowiednie stosowanie przepisów o zastawie na rzeczach ruchomych 3. czynności zachowawcze - zastawnik może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania prawa obciążonego zastawem 4. zastaw na przedmiocie świadczenia - w razie spełnienia świadczenia zastaw na wierzytelności przechodzi na przedmiot świadczenia 5. odbiór świadczenia - do odbioru świadczenia uprawnieni są zastawca wierzytelności i zastawnik łącznie - każdy z nich może żądać spełnienia świadczenia do rąk ich obu łącznie albo złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego Strona: 17

18 6. świadczenia przedterminowe - jeżeli dłużnik wierzytelności obciążonej zastawem spełnia świadczenie, zanim wierzytelność zabezpieczona stała się wymagalna, zarówno zastawca, jak i zastawnik mogą żądać złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Ustanowienie: 1. odpowiednie stosowanie przepisów o przeniesieniu prawa 2. umowa powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, nawet jeśli umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy 3. jeśli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani indos - potrzebne pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę Wypowiedzenie wierzytelności obciążonej: 1. wymagalność wierzytelności obciążonej zależy od wypowiedzenia przez wierzyciela - zastawca może dokonać wypowiedzenia bez zgody zastawnika 2. wierzytelność zabezpieczona zastawem jest już wymagalna - zastawnik może wierzytelność obciążoną wypowiedzieć do wysokości wierzytelności zabezpieczonej 3. wymagalność wierzytelności obciążonej zastawem zależy od wypowiedzenia przez dłużnika - powinno nastąpić także względem zastawnika Zaspokojenie zabezpieczonej wierzytelności pieniężnej: 1. wierzytelność pieniężna zabezpieczona zastawem jest wymagalna - zastawnik może żądać zamiast zapłaty, ażeby zastawca przeniósł na niego wierzytelność obciążoną, jeżeli jest pieniężna, do wysokości wierzytelności zabezpieczonej zastawem 2. zastawnik może dochodzić przypadłej mu z tego tytułu części wierzytelności z pierwszeństwem przed częścią przysługującą zastawcy 4. Posiadanie Ogólnie: 1. rodzaje posiadania: 1. samoistne - rzeczą faktycznie włada jak właściciel 2. zależne - rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą 2. posiadacz samoistny nie traci posiadania oddając w posiadanie zależne 3. dzierżenie - kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego 4. domniemania: 1. ten kto rzeczą włada jest posiadaczem samoistnym 2. ciągłość posiadania - niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania 3. posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (dotyczy także posiadania przez poprzedniego posiadacza) 5. zakaz naruszania - nie można samowolnie naruszać posiadania nawet w złej wierze 6. do ochrony władania lokalem odpowiednio stosuje się przepisy o ochronie posiadania Obrona konieczna, samopomoc: 1. posiadacz może stosować obronę konieczną żeby odeprzeć samowolne naruszenie Strona: 18

19 posiadania 2. posiadacz nieruchomości: 1. niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania 2. może przywrócić własnym działaniem stan poprzedni 3. nie wolno stosować przemocy względem osób 3. posiadacz rzeczy ruchomej: 1. grozi niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody 2. może natychmiast po samowolnym pozbawieniu posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego 4. odpowiednie stosowanie do dzierżyciela Roszczenie o ochronę: 1. przeciwko naruszającemu i osobie, na której korzyść naruszono - przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń 2. roszczenie niezależne od dobrej wiary posiadacza ani zgodności posiadania ze stanem prawnym (chyba że prawomocne orzeczenie sądu stwierdza, iż stan powstały po naruszeniu jest zgodny z prawem) 3. posiadanie przywrócone uznaje się za nieprzerwane 4. roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania Wstrzymanie budowy: 1. posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody 2. roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy; wygasa ono, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy Przeniesienie posiadania: 1. następuje przez wydanie rzeczy 2. wydanie dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą i środków dających faktyczne władztwo = wydanie rzeczy 3. dodatkowy sposób przeniesienia posiadania samoistnego - dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą 4. jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela 5. przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami Posiadanie służebności: 1. posiadacz służebności - faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności 2. odpowiednie stosowanie przepisów o posiadaniu rzeczy Strona: 19