RAPORT Z WYKONANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA dla POWIATU KOSZALIŃSKIEGO

Transkrypt

1 RAPORT Z WYKONANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA dla POWIATU KOSZALIŃSKIEGO za lata: Wydział Budownictwa i Ochrony Środowiska Anna Chmielińska Bernacka Agnieszka Górak Alicja Machała Beata Roszkowska Izabela Sawko Dariusz Tkacz listopad 2015 r.

2 SPIS TREŚCI Podstawa prawna sporządzenia raportu Metodyka sporządzenia raportu Źródła danych do raportu:... 5 CZĘŚĆ I Ogólna charakterystyka powiatu koszalińskiego - Opis stanu środowiska przyrodniczego Położenie administracyjne i komunikacyjne Położenie geograficzne Budowa geologiczna i hydrogeologia Geologia Hydrogeologia Zjawiska źródliskowe Klimat Hydrologia Jeziora Rzeki Stan zagospodarowania przestrzeni w powiecie Demografia CZĘŚĆ II Monitoring realizacji zadań Ocena stopnia realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska Powiatu Koszalińskiego w latach Cele i priorytety wynikające z dokumentów programowych w dziedzinie ochrony środowiska, przyjętych przez Radę Powiatu w Koszalinie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata Harmonogram realizacyjny zadań powiatu i samorządów gminnych Realzacja zadań w ramach priorytetu 1 Poprawa jakości powietrza Wyniki oceny jakości powietrza za rok 2013 i Emisja zanieczyszczeń do powietrza na obszarze powiatu koszalińskiego Działania naprawcze dla strefy zachodniopomorskiej Podstawy prawne Rozbudowa i modernizacja sieci gazowej Realizacja działań w ramach priorytetu 2 i 3 Dobry stan wód Jakość wód Rzeki Jeziora Wody przybrzeżne Wody podziemne Utrzymywanie koryt cieków, kanałów i obwałowań Gospodarka wodno ściekowa Działania reglamentacyjne w zakresie szczególnego korzystania z wody Ujęcia wód podziemnych i ich ochrona Urządzenia wodne Realizacja priorytetu 4 Stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju Odpady przemysłowe Odpady komunalne System zbiórki odpadów komunalnych Realizacja priorytetu 5 - Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i zrównoważone użytkowanie zasobów przyrodniczych Formy ochrony przyrody

3 5.2. Rezerwaty przyrody Obszary chronionego krajobrazu Europejska Sieć Ekologiczna Natura Pomniki przyrody Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe Chronione gatunki roślin naczyniowych zinwentaryzowane na terenie powiatu koszalińskiego Chronione gatunki grzybów zinwentaryzowane na terenie powiatu koszalińskiego Chronione gatunki zwierząt zinwentaryzowane na terenie powiatu koszalińskiego Ochrona zieleni na terenach zurbanizowanych miast i wsi Usuwanie drzew z pasów dróg publicznych Lasy Realizacja priorytetu 6 Poprawa klimatu akustycznego Realizacja priorytetu 7 Ochrona przed polami elektromagnetycznymi Realizacja priorytetu 8 Zapobieganie poważnym awariom Zdarzenia związane z anomaliami pogodowymi i ratownictwem drogowym Realizacja priorytetu 9 Zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi Zasoby złóż kopalin pospolitych Torfy Kruszywa naturalne Realizacja priorytetu 10 - Ochrona gleb przed nagatywnym oddziaływaniem oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Realizacjapriorytetu 11 Wzrost świadomości ekologicznej Edukacja ekologiczna realizowana przez Starostwo Powiatowe w Koszalinie Regionalna akcja Sprzątamy wokół naszych jezior i rzek Ekologiczny festyn rodzinny Radew energia życia Nowatorskie przedsięwzięcia edukacyjne realizowane przez Starostwo Powiatowe w Koszalinie w latach Festiwal energii odnawialnej Polanów Bobolice 2014 r Szkolenie w zakresie metaplantacji porostów przydrożnych Zachodniopomorski Lider Ekologii w dziedzinie edukacji ekologicznej Edukacja ekologiczna realizowana przez gminy Transgraniczny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie Kontrole i inspekcje na terenie Powiatu Koszalińskiego w latach Finansowanie inwestycji związanych z ochroną środowiska Nakłady na inwestycje w ochronę środowiska i gospodarkę wodną w Województwie Zachodniopomorskim i w podregionie koszalińskim Nakłady na inwestycje w ochronę środowiska i gospodarkę wodną w Powiecie Koszalińskim Środki finansowe przeznaczone na ochronę środowiska i gospodarkę wodną Podsumowanie Spis tabel Spis rysunków Spis fotografii

4 PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA RAPORTU Realizacja programu ochrony środowiska to szereg przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym i strukturalnym, wymagających wspólnego działania wszystkich instytucji samorządowych w powiecie. Realizacja założonych celów przez samorządy gminne jest ściśle związana z ich kompetencjami. W tym zakresie możliwości samorządu powiatowego w dziedzinie ochrony środowiska są znacznie ograniczone i polegają głównie na podejmowaniu określonych inicjatyw i wspieraniu zadań samorządów gminnych oraz koordynacji wspólnych dążeń, w celu osiągnięcia wytyczonych celów na obszarze powiatu oraz prowadzenia działań poprzez podległe powiatowi jednostki. Raport jest narzędziem monitoringu i umożliwia ocenę stopnia realizacji zamierzeń programowych i uzyskanych efektów ekologicznych. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, z wykonania programu organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raport, który przedstawia się następnie Radzie Powiatu. Ostatni raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego został przyjęty Uchwałą Rady Powiatu Koszalińskiego Nr XXXIII/298/13 w dniu 20 grudnia 2013 r. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku 2019, po pozytywnym zaopiniowaniu przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 6 czerwca 2012 r., została przyjęta uchwałą z dnia 21 czerwca 2012r. Nr XIX/158/12 w sprawie Uchwalenia Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku Niniejszy Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego obejmuje lata 2013 i Przedmiotowy dokument dotyczy Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku Metodyka sporządzenia raportu. Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego za lata podzielono na dwie części: część I stanowiącą Ogólną charakterystykę Powiatu Koszalińskiego i część II Monitoring realizacji zadań. W celu oceny realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska użyto uproszczonego modelu pod nazwą PSR (presja, stan, reakcja), wykazując większość wskaźników proponowanych w Programie Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata z uwęglę- dnieniem perspektywy oraz większość wskaźników zawartych w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku Przyjęte w systemie PSR wskaźniki opisuje się w następujący sposób: wskaźniki presji na środowisko wskazują główne źródła problemów i zagrożeń środowiska, opisują korzystanie ze środowiska; wskaźniki stanu środowiska odnoszą się, do jakości środowiska i jakości jego zasobów wskaźniki te obrazują ostateczny rezultat realizacji celów polityki ekologicznej; 4

5 wskaźniki reakcji działań zapobiegawczych przedstawiają działania, mające na celu poprawę, jakości środowiska lub złagodzenia antropogennej presji na środowisko Źródła danych do raportu: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku 2019; Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego, tj. aglomeracji szczecińskiej, miasta Koszalin oraz strefy zachodniopomorskiej TOM II STREFA ZACHODNIOPOMORSKA, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013; Fizyczno - geograficzna regionalizacja Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego; Dane Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie; Ewidencja Gruntów i Budynków prowadzona przez Starostę Koszalińskiego; Sprawozdania RRW-12 i RRW-11 za rok 2013 i 2014; Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r.; Dane Zachodniopomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie; Dane Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych); Dane Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Koszalinie Sp. z o.o.; Dane Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie; Waloryzacja przyrodnicza Województwa Zachodniopomorskiego, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie; Waloryzacje przyrodnicze gmin Powiatu Koszalińskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego; Dane Powiatowego Zarządu Dróg w Koszalinie; Dane Państwowej Straży Pożarnej w Koszalinie; Bilans zasobów złóż zasobów w Polsce; Dane Państwowego Instytut Geologicznego w Szczecinie; Dane Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej, Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ); Dane z gmin powiatu koszalińskiego. 5

6 CZĘŚĆ I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU KOSZALIŃSKIEGO - OPIS STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 6

7 1. Położenie administracyjne i komunikacyjne Powiat koszaliński położony jest w północno-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego i graniczy z powiatami: sławieńskim, szczecineckim, białogardzkim i kołobrzeskim, a od północy z Morzem Bałtyckim. W skład powiatu wchodzi 8 gmin: Bobolice, Będzino, Biesiekierz, Manowo, Mielno, Polanów, Sianów, Świeszyno. Trzy z nich: Bobolice, Polanów i Sianów to gminy miejsko wiejskie. Pozostałe pięć - to gminy wiejskie. Powiat koszaliński zajmuje powierzchnię 1668,42 km². Przez teren powiatu i miasto Koszalin przebiega droga międzynarodowa E28 (Berlin Szczecin Gdańsk Kaliningrad), której część stanowi drogę krajową nr 6 (Szczecin- Gdańsk). Przez powiat koszaliński przebiegają również: droga krajowa nr 11 (Kołobrzeg- Bytom) oraz droga krajowa nr 25 (Bobolice Oleśnica). W zakresie komunikacji kolejowej powiat obsługują: linia kolejowa nr 402: Koszalin Goleniów, linia kolejowa nr 202: Stargard Szczeciński Gdańsk Główny. 2. Położenie geograficzne Według dziesiętnej, fizyczno-geograficznej regionalizacji Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego, powiat koszaliński znajduje się w granicach następujących makroregionów: Pobrzeże Koszalińskie, Pojezierze Zachodniopomorskie, Pojezierze Południowopomorskie. Tabela 1. Fizyczno-geograficzna regionalizacja Polski. Numeracja regionów Jednostka fizycznogeograficzna Nazwa regionu 3 Megaregion Pozaalpejska Europa Zachodnia 31 Prowincja Niż Środkowoeuropejski 313 Podprowincja Pobrzeża Południowobałtyckie Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion Pobrzeże Koszalińskie Mezoregion Wybrzeże Słowińskie Mezoregion Równina Białogardzka Makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregion Pojezierze Drawskie Mezoregion Wysoczyzna Polanowska 7

8 Mezoregion Pojezierze Bytowskie Makroregion Pojezierze Południowopomorskie Mezoregion Dolina Gwdy źródło: Fizyczno - geograficzna regionalizacja Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego. 3. Budowa geologiczna i hydrogeologia 3.1. Geologia Zgodnie z mapą geologiczną Polski Państwowego Instytutu Geologicznego, podstawę powierzchniowej budowy geologicznej terenu powiatu stanowią czwartorzędowe utwory plejstoceńskie zlodowacenia północnopolskiego, które dzieli się na następujące grupy: piaski i mułki rzeczne, piaski i mułki jeziorne, iły, mułki i piaski zastoiskowe, piaski i żwiry sandrowe, piaski i mułki kemów, żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe. Z powyższych utworów największą powierzchnię powiatu zajmują gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe, a także utwory z grupy piasków i żwirów sandrowych. Oprócz utworów plejstoceńskich na terenie powiatu występują czwartorzędowe utwory holoceńskie, do których można zaliczyć: piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, mułki, piaski i żwiry morskie, piaski, mułki, iły i gytie jeziorne. Wyłącznie na terenie gminy Mielno występują również piaski eoliczne, w tym piaski eoliczne w wydmach Hydrogeologia Jednym z ważniejszych bogactw naturalnych, decydujących o rozwoju regionów, są wody podziemne - często jedyne źródła wody pitnej. Dzięki zasilaniu przez wody podziemne możliwy jest stały odpływ rzeczny, nawet w okresach długotrwałej suszy. Ilość wody podziemnej występującej na danym obszarze zależy przede wszystkim od charakteru budowy geologicznej oraz rodzaju skał osadów występujących w podłożu, a także od klimatu, który warunkuje zasilanie podziemnych zbiorników przez wody opadowe. Na terenie powiatu koszalińskiego wody podziemne znajdują się głównie w osadach czwartorzędowych i są to zbiorniki międzymorenowe i powierzchniowe. Wszystkie udokumentowane zasoby wiążą się ze zbiornikami usytuowanymi na północnym skłonie Pomorza Zachodniego. Na terenie powiatu koszalińskiego zlokalizowane są częściowo dwa główne zbiorniki wód podziemnych, przy czym oba nie zostały dotychczas szczegółowo udokumentowane. Są to: 1) GZWP nr 118 Zbiornik międzymorenowy Polanów (rozciągający się na wschód od Polanowa), 2) GZWP nr 129 Zbiornik Szczecinek (obejmujący swym zasięgiem południowe krańce powiatu koszalińskiego na obszarze gminy Bobolice). 8

9 Zasoby wód podziemnych w obszarach bilansowania wód, w których częściowo położony jest powiat koszaliński: w roku 1994 udokumentowane zostały zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w obrębie zlewni rzeki Wieprzy i strefy przymorskiej Bałtyku bezpośrednio związanej z tą zlewnią łącznie dla obszaru 2572,2 km 2 ustalono wielkość zasobów dyspozycyjnych na m 3 /d z utworów czwartorzędowych, trzeciorzędowych i kredowych (dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca powyższe zasoby została zatwierdzona przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa decyzją z dnia r. znak: KDH 2 /013/6023/97), w roku 2007 udokumentowano zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w obrębie zlewni rzeki Parsęty oraz zlewni Przymorza (tj. od rzeki Dębosznicy do rzeki Unieść) łącznie dla obszaru 4081,47 km 2 ustalono zasoby dyspozycyjne w ilości m 3 /d z utworów czwartorzędowych, trzeciorzędowych i jurajskich (dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca powyższe zasoby została przyjęta bez zastrzeżeń przez Ministra Środowiska zawiadomieniem z dnia r. znak: DGiKGkdh /6689/5987/08/MJ) Zjawiska źródliskowe Na terenie powiatu stwierdzono obecność różnorodnych form naturalnych wypływów wód podziemnych. Są one zróżnicowane pod względem położenia, charakteru wypływu, wydajności oraz występującej w ich obrębie szaty roślinnej. Największa koncentracja zjawisk źródliskowych występuje w zlewni rzeki Radwi i Grabowej, na terenie gminy Bobolice i Polanów. Większość stałych odpływów wód podziemnych znajduje się w dużych niszach źródlanych, które powstały w miarę cofania się stromych zboczy pod wpływem erozji wstecznej źródlisk (wypływu kilku źródeł położonych blisko siebie). Niekiedy źródła mają charakter pulsacyjny i wypływają pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego. Wszystkie obszary źródliskowe są bardzo cenne z przyrodniczego punktu widzenia i zasługują na szczególną ochronę. W środkowej części gminy Biesiekierz, na osi północ południe, w kierunku do pradoliny rzeki Radew, znajduje się dno doliny rzeki Czerwonej, gdzie występują tereny źródliskowe o charakterze akumulacji torfowiskowo rzecznej. W niszach źródlanych i w kompleksie erodujących torfowisk źródliskowych spotyka się typowe zbiorowiska źródliskowe z klasy Montio-Cardaminetea. Fitocenozy źródliskowe budowane są głównie przez mchy i wątrobowce. Występowanie wielu cennych zbiorowisk źródliskowych uzależnione jest w dużej mierze od aktywności procesów erozyjnych źródlisk, udostępniających w ten sposób stale nowe siedliska dla mszaków i wątrobowców 1. Na terenie gminy Bobolice różnorodne formy naturalnych wypływów wód podziemnych są zróżnicowane po względem położenia, charakteru wypływu, wydajności oraz występującej na ich powierzchni szaty roślinnej. Często badane źródła mają charakter pulsacyjny i wypływają pod wpływem ciśnienia. Zjawiska te można obserwować w dolinie Chocieli i Radwi na całej długości oraz w dolinie Chotli koło Wojęcina i w dolinie Debrzycy koło Drzewian. Większość źródlisk na terenie gminy Bobolice ma charakter źródlisk bagiennych. Rzadko występują źródła limnokreniczne w postaci nieckowatych zagłębień w ziemi, wypełniające się wodą od dna. Przeprowadzone badania potwierdziły obecność tego rodzaju źródlisk tylko w dolinie Debrzycy koło Drzewian i koło Tyczewa w dolinie Chotli. W wielu miejscach nie tworzą się klasyczne źródliska, lecz wytwarzają się zabagnione nisze 1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Biesiekierz (2004). 9

10 źródlane, skupiające jednocześnie na swoim obszarze różne typy wypływów wód podziemnych. Są to najczęściej, przyjmując klasyfikację Gutra-Koryckiej i Wemer- Więckowskiej (1996): źródła (wypływy skoncentrowane), wycieki, wysięki i młaki (wypływy nieskoncentrowane) oraz wykapy (wypływy kropliste), które razem tworzą skupiony odpływ powierzchniowy. W takich miejscach zachodzą dodatkowo dynamiczne procesy erozji akumulacji torfowisk źródliskowych. Z wypływami wód źródliskowych związane są torfowiska źródliskowe, występujące licznie na terenie gminy. Typowe torfowiska źródliskowe porośnięte są lasem z olszą czarną. Najcenniejsze torfowiska źródliskowe zawieszone są na zboczach wzniesień kemowych koło Porostu i Opatówka w dolinie Chocieli 2. Na terenie gminy Manowo również stwierdzono obecność naturalnych wypływów wód podziemnych. Zjawiska źródliskowe skoncentrowane są głównie w dolinie Dzierżęcinki i Unieści oraz w obrębie małych dopływów Radwi 3. Na terenie gminy Mielno nie stwierdzono skoncentrowanych wypływów wód podziemnych, czyli wydajnych źródeł o charakterze helokrenu, wypływających pod wpływem dużego ciśnienia hydrostatycznego. Zjawiska źródliskowe mają charakter wysięków i skoncentrowane są głównie w dopływach rzeki Strzeżenicy, Dzierżęcinki i Czerwonej (dopływ Baby) 4. Charakterystyczne dla terenu gminy Polanów, liczne obszary źródliskowe, stanowią ostoje bardzo rzadkich, zagrożonych lub ginących w skali Europy, gatunków roślin zarodnikowych - mchów liściastych oraz wątrobowców. Swoiste dla gminy Polanów są również soligeniczne (wiszące usytuowane na zboczach dolin rzecznych) torfowiska źródliskowe, z płatami zbiorowisk mechowiskowych łąk. 4. Klimat Zgodnie z podziałem Polski na krainy klimatyczne dokonanym przez E. Romera (1949) obszar powiatu leży na terenie Krainy Pobrzeża Koszalińsko-Słupskiego i zalicza się do typu klimatów bałtyckich, zaś według klasyfikacji agroklimatycznej R. Gumińskiego (1948) teren ten zaliczony został do dzielnicy zachodniobałtyckiej. Klimat powiatu koszalińskiego cechuje się dużą zmiennością frontów atmosferycznych. Stanowią one efekt naprzemiennego oddziaływania morskich i kontynentalnych mas powietrza. Klimat powiatu kształtują masy powietrza napływające znad Atlantyku, których cechy ulegają modyfikacji za sprawą sąsiedztwa Bałtyku i deniwelacji terenu na granicy Pobrzeży i Pojezierza Pomorskiego. Przeciętna roczna temperatura wynosi 7,0-7,7 C, przy przeciętnej temperaturze miesiąca najcieplejszego (lipca) około 18 C. Roczna suma opadów mieści się w granicach mm (przy przeciętnej z wielolecia nieco przekraczającej 700 mm). Najmniej opadów notuje się w lutym i marcu, a najwięcej w lipcu. Na terenie powiatu zdecydowanie przeważają wiatry wiejące z kierunków południowo-zachodnich (sektor W-SE). W miesiącach zimowych wieją wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, które przynoszą odwilż oraz zmieniają pogodę. Na wiosnę wieją wiatry północne i północno-wschodnie, przynoszące pogodę dość suchą i silnie skontrastowaną termicznie, zaś w lecie przewagę mają chłodne wiatry zachodnie i północnozachodnie, przynoszące wilgotne i deszczowe masy powietrza polarno-morskiego. Zima na terenie powiatu jest łagodna i krótka, przeciętna temperatura powietrza jest ujemna tylko w styczniu i lutym. Wiosna jest relatywnie długa i chłodna. Również lato jest chłodniejsze niż w Polsce centralnej, lecz różnice te są mniejsze aniżeli wiosną. Szczególnie 2 Program Ochrony Środowiska i Zrównoważonego Rozwoju Miasta i Gminy Bobolice (2004). 3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Manowo do roku Program Ochrony Środowiska dla Gminy Mielno (2005). 10

11 charakterystyczna jest niewielka liczba dni gorących. Jesień jest długa i ciepła, znacznie cieplejsza od wiosny. Okres wegetacyjny trwa 200 do 208 dni. 5. Hydrologia Powiat koszaliński w całości należy do Regionu Wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Podstawą analizy stanu zasobów wodnych i bilansowania wód - zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych w Regionie Wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego - jest podział regionu wodnego na jednostki bilansowe zwane regionami bilansowania wód. Podział ten jest również stosowany dla potrzeb wyznaczania obszarów, dla których przygotowywane są projekty warunków korzystania z wód zlewni. Ogółem w obszarze RZGW Szczecin wydzielono szesnaście głównych regionów bilansowania. Każdy region bilansowania otrzymał numer i nazwę. Nazwa regionu pochodzi od nazwy lub nazw głównych rzek lub cieków znajdujących się na danym obszarze i jest w pewien sposób umowna - to znaczy nie oddaje dokładnie pełnego zasięgu obszarowego danego regionu. Powiat koszaliński obejmuje swym zasięgiem trzy regiony bilansowania. Tabela 2. Regiony bilansowania na terenie powiatu koszalińskiego. Numer Region bilansowania wód Nazwa Powierzchnia [km 2 ] Zlewnie i główne rzeki regionu bilansowania wód 14 Parsęta 3150,9 Zlewnia rzeki Parsęta Przymorze od Parsęty do Jeziora Jamno Wieprza i przyległe Przymorze źródło: RZGW Szczecin. 687,0 2535,0 Zlewnia Jeziora Jamno, to jest: Unieść, Dzierżęcinka-Wyszewka, dopływ spod Starych Bielic, Strzeżenica oraz zlewnie rzek: Czerwona, Malechowska Struga. Zlewnia rzeki Wieprza, zlewnia Jeziora Bukowo to jest: dopływ spod Bielikowa, dopływ spod Wierciszewa, Bagienica (Bukowa Młynówka), zlewnia Jeziora Kopań, Świdnik, Klasztorna, dopływ spod Złakowa oraz zlewnie rzek: Główniczka (Główy Rów) oraz Potynia (Potena). Dzięki wykonanemu na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie opracowaniu Analiza stanu zasobów wodnych w obszarze RZGW w Szczecinie. Ocena hydrologiczno-meteorologiczna wód powierzchniowych aktualnie znane są zasoby bilansowe wód powierzchniowych dla całego obszaru działania RZGW Szczecin, a w tym całego powiatu koszalińskiego. W wykonanych bilansach zasobów wód powierzchniowych parametrami charakteryzującymi zasoby tych wód są przepływy charakterystyczne, takie jak: SSQ [m 3 /s] - przepływ średni z wielolecia SNQ [m 3 /s] - przepływ średni niski z wielolecia Q nb [m 3 /s] - przepływ nienaruszalny Q d [m 3 /s] - przepływ dyspozycyjny 11

12 W przypadku zasobów wód powierzchniowych nie operuje się pojęciem zasobów eksploatacyjnych. Wyżej wymienione przepływy określono dla przekrojów zamykających wydzielonych w ramach zlewni bilansowych - podzlewnie bilansowe i ustalono ich wielkości dla lat charakterystycznych, jakimi w tym przypadku są: rok suchy, rok mokry i rok średni w układzie miesięcznym i średniorocznym. Zasoby wód powierzchniowych wynikają głównie z aktualnego przepływu w rzece, a pobór tej wody zmniejsza zasoby ilościowe na odcinku od poboru do zrzutu. Odrębnym zagadnieniem oddziaływania na zasoby wód powierzchniowych jest funkcjonowanie obszarów silnie nasyconych działalnością polegającą na hodowli pstrąga, gdzie presja na pobór wód jest tak duża, że spełnienie oczekiwań użytkowników mogłoby spowodować deficyt wód powierzchniowych na tym obszarze. Ten problem w powiecie koszalińskim dotyczy głównie rzeki Grabowej. Wody powierzchniowe obejmują rzeki, mniejsze cieki, jeziora, liczne oczka polodowcowe i sztuczne zbiorniki wodne. Znaczne zasoby wodne zmagazynowane są również w torfowiskach Jeziora Powiat koszaliński, podobnie jak całe województwa zachodniopomorskie, należy do obszarów bogatych w naturalne zbiorniki wodne. Ich rozmieszczenie nie jest jednak równomierne. Największa ilość jezior zlokalizowana jest w gminach Bobolice, Polanów i Manowo. Najmniej zbiorników wodnych występuje w gminach Biesiekierz, Mielno, Będzino i Świeszyno. Natomiast brak jest większych, naturalnych zbiorników wodnych w gminie Sianów. W granicach tej gminy znajdują się jedynie linie brzegowe Jeziora Jamno i Bukowo oraz dwa sztuczne zbiorniki jezioro Topiele i Małe Świdno. Wszystkie jeziora na terenie powiatu są pochodzenia lodowcowego. Największą atrakcją powiatu koszalińskiego są jeziora rynnowe. Charakteryzują się one tym, że są długie, wąskie, głębokie i o stromych brzegach. Ponadto jeziora te często układają się w jeden łańcuch, tworząc tzw. rynny jeziorne, które informują nas o kierunku spływu wód z topniejącego lodowca. Typowe jeziora rynnowe występują na terenie gmin Bobolice i Polanów. Odmienną formę reprezentują jeziora morenowe, które są przeważnie kształtu owalnego, płytkie i bez stromych brzegów. Na terenie powiatu zlokalizowane są w strefie przejściowej pomiędzy krajobrazem morenowym a sandrowym oraz na terenie Pradoliny Pomorskiej. Utworzyły się one poprzez wytopienie brył martwego lodu, które pozostały w czasie cofania się lodowca. Do takich jezior możemy zaliczyć m.in. liczne jeziora na terenie gminy Manowo, w tym i największe jezioro Lubiatowo. Innym typem jeziora znajdującym się na terenie powiatu jest duże jezioro przymorskie. Jest to jezioro Jamno, które należy do największych zbiorników wodnych w regionie. Położone jest na terenie gminy Mielno i ma powierzchnię 2239,6 ha, długość: 10 km, szerokość do 3,9 km. Mierzeja oddzielająca jezioro od Morza Bałtyckiego jest wąska, piaszczysta i porośnięta lasem. Brzegi jeziora są płaskie, porośnięte trzciną i są trudno dostępne. Ponadto charakterystycznym elementem krajobrazu powiatu koszalińskiego są bardzo liczne oczka polodowcowe. Masowo pojawiają się one w obrębie falistych i pagórkowatych wysoczyzn morenowych, gdzie występuje wiele zagłębień wytopiskowych o różnych wielkościach. Często te lejkowate zagłębienia terenowe, bez możliwości odpływu wód powierzchniowych, ulegają zatorfieniu, tworząc unikatowe w skali kraju torfowiska kotłowe. 12

13 Bobolice Polanów Sianów Będzino Biesiekierz Manowo Mielno Świeszyno Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Jak już wcześniej wspomniano powiat koszaliński to obszar o dużym nasyceniu w naturalne zbiorniki wód powierzchniowych. Na jego terenie znajdują się 23 jeziora powyżej 10,0 ha powierzchni lustra wody (Tabela 3) oraz trzy duże zbiorniki sztuczne, z których dwa wykorzystywane są na potrzeby energetyki wodnej (Tabela 4). Tabela 3. Jeziora na terenie powiatu koszalińskiego o powierzchni lustra powyżej 10 ha. Gmina Lp. Nazwa jeziora [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] 1 Jamno ,6-2 Lubiatowo ,1 * Nicemino - 103, Kamienno - 95, Kwiecko - 83, Parnowo , Chlewo 54, Nidno - 39, Wietrzno 33, Debro , Łozice 29, Trzebień Wlk. 29, Wielkie - 28, Pniewo /Cetuń/ 27, Przybyszewko 25, Policko , Łęczno - 14, Trzebień 14, Płociczno - 13, Wielin - 13, Rącze Szczawne /Rakowe/ 12, Niedalino RAZEM 227,4 405, ,1 207, ,6 11 źródło: opracowanie własne, 2015 r. 13 * - Powierzchnia jeziora na terenie gminy /całkowita powierzchnia jeziora - 265,0 ha/ Jednym z największych jezior położonych na terenie powiatu koszalińskiego jest jezioro Chlewo leżące nieopodal miejscowości Porost w gminie Bobolice. Powierzchnia jeziora Chlewo wynosi 54,3 ha, a maksymalna głębokość sięga 12 m. W skład akwenu wchodzą dwa zbiorniki połączone ze sobą przesmykiem. Jezioro posiada wyspę. Dno ma kamieniste i piaszczyste oraz posiada nieliczną roślinność nadwodną. Większa część akwenu otoczona jest pięknym lasem sosnowym i bukowym. Jezioro jest zbiornikiem o stosunkowo małej twardości wody, a także stosunkowo niskiej trofii. Akwen zaliczany jest do tzw. jezior

14 Bobolice Polanów Sianów Będzino Biesiekierz Manowo Mielno Świeszyno Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego lobeliowych, które nazwę swą zawdzięczają zimozielonej roślinie wodnej lobelii jeziornej reliktu borealno-atlantyckiego. Niska trofia sprawia, że woda ma dużą przezroczystość. Jezioro Chlewo jest popularnym wśród wędkarzy łowiskiem oraz uczęszczanym miejscem wypoczynku. Fotografia 1. Jezioro Chlewo widok na wyspę. (wyk. Dariusz Tkacz) Tabela 4. Sztuczne zbiorniki powiatu koszalińskiego o powierzchni lustra powyżej 10 ha. Lp. Nazwa zbiornika 1 Rosnowo , Hajka ,0-84,0 3 Topiele , źródło: opracowanie własne, 2015 r. Zbiorniki Rosnowo i Hajka pełnią funkcję retencyjną dla dwóch elektrowni wodnych ulokowanych na rzece Radwi. Wody jeziora Hajka są spiętrzone na wysokość 9,1 metra, zasilając zabytkową elektrownię wodną (rok budowy 1912), wyposażoną w trzy turbiny o mocy 1,27 MW. Jezioro pełni też funkcję zbiornika wyrównawczego hydroelektrowni w Rosnowie. 14

15 Jezioro Rosnowskie to sztuczny zbiornik wodny, powstały wskutek piętrzenia rzeki Radew zaporą ziemną z 1922 roku. To jeden z najstarszych zbiorników retencyjnych w Polsce, o powierzchni 190 hektarów i średniej głębokość w granicach do 8 metrów w dawnym korycie rzeki Radwi, a w pobliżu zapory ziemnej nawet 12 m. Zbiornik po dziś dzień wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej (elektrownia, moc 3,2 MW), ochrony przeciwpowodziowej, a także w celach rekreacyjnych. Fotografia 2. Elektrownia wodna na jeziorze Hajka. (wyk. Dariusz Tkacz) W dniu 2008 r. Starosta Koszaliński wydał pozwolenie wodnoprawne OŚ-IV-6223/29/08 zezwalające na ponowne zalanie sztucznego zbiornika jezioro Topiele o powierzchni lustra ok. 35 ha. Zbiornik istniał do 2002 r., jednak wskutek przebicia hydraulicznego został opróżniony. Obecnie zbiornik, po odbudowie urządzeń piętrzących użytkowany jest w charakterze łowiska prowadzonego przez Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Koszalinie. PZW systematycznie prowadzi gospodarkę zarybieniową, która zaowocowała trofeami wędkarskimi w gatunkach: karp, amur, karaś pospolity, karaś srebrzysty, lin, szczupak, węgorz, płoć i okoń. Wokół jeziora został zorganizowany szlak rekreacyjny, który rozpoczyna się przy jeziorze Topiele i prowadzi do miejscowości Szczeglino. Na szlaku znajduje się 16 tablic edukacyjnych, służących do prowadzenia zajęć ekologicznych dla dzieci i młodzieży, zlokalizowano również wiele miejsc odpoczynku, wiat oraz postojów rowerowych. 15

16 Fotografia 3. Jezioro Topiele. (wyk. Dariusz Tkacz) Na terenie powiatu koszalińskiego ulokowanych jest wiele innych, mniejszych jezior, których stan, według danych posiadanych przez Starostwo Powiatowe w Koszalinie prezentuje się jak poniżej. Tabela 5. Jeziora o powierzchni mniejszej niż 10 ha. Lp. Nazwa Miejscowość Bobolice Manowo Polanów Świeszyno Biesiekierz 1 Piekiełko Porost 9, Wyszewskie Wyszebórz - 9, Długie Krąg - - 8, Żelberskie St. Żelibórz - - 8, Pniewko I Porost 8, Pniewko II Porost 8, Trzebień Śr. Trzebień 8, Szare Porost 8, Czarne Niedalino ,02-10 Zgniłe Świerczyna Wapienne Nacław - - 7, Trzebień Mały Trzebień 7, Chlewienko I Porost 7, Wiejskie Kurowo 6, Kąpielowe Wyszebórz - 6,

17 16 Czerwone Kurowo 6, Drzewiany I Drzewiany 5, Jeziorko I Gołogóra - - 4, Łabędzie Kurowo 4, Ciemne Porost 4, Morskie Oko Krąg - - 4, Ludzkie Wyszewo - 4, Czarne Porost 4, Rączy Dół St. Żelibórz - - 4, Grabowiec St. Żelibórz - - 4, Sarnowskie Kurowo 4, Porost Duży Porost 4, Jeziorko II Gołogóra - - 3, Cetuń Mały Cetuń - - 3, Rekówko Krąg - - 3, Drzewiany II Drzewiany 3, Chlewienko II Porost 2, Żubrowo Ubiedrze 2, Rackie Wyszewo - 2, Kąpielowe Wyszewo - 1, Małe Kurowo 1, Drzewiany III Drzewiany 1, Górne II Świerczyna - - 1, Żabie Wyszewo - 1, Górne I Gołogóra - - 1, Sarnie Bukowo - - 1, Kłanino Kłanino 1, Czarne Kurowo 1, Strachomino Strachomino ,07 RAZEM 114,26 26,04 67,68 8,02 8,07 źródło: opracowanie własne, 2015 r. Przykładem jezior o stosunkowo niewielkiej powierzchni jest bezodpływowe jezioro Strachomino. Jest to typ rzadkiego w naszym powiecie jeziora śródpolnego. Akwen nie posiada naturalnych dopływów i zasilany jest jedynie przez wody opadowe i napływające wody gruntowe. Położony jest w otoczeniu morenowych wzniesień, tworzących malowniczy krajobraz. Wokół porasta wąski pas wielogatunkowych zadrzewień. Linia brzegowa jeziora jest dosyć rozwinięta, przeważnie porośnięta pasem trzcin. W toni obficie występuje roślinność zanurzona. Jezioro zostało przekazane we władanie Staroście Koszalińskiemu w dniu 3 sierpnia 2015 r. W latach Starosta Koszaliński przejął od Agencji Nieruchomości Rolnych 29 jezior o powierzchni jednostkowej od 0,09 do 34,58 ha i łącznej powierzchni 136,57 ha. 83 % jezior objętych jest umowami dzierżawy z PZW (szczegółowe zestawienie tabela 7). 17

18 Fotografia 4. Jezioro Strachomino. (wyk. Dariusz Tkacz) 18

19 Nazwa Jeziora Wysokość m n.p.m. Powierzchnia [ha] Objętość [tys.m 3 ] Głębokość maksymalna [m] Głębokość średnia [m] Długość maksymalna [m] Szerokość maksymalna [m] Długość linii brzegowej [m] Rozwinięcie linii brzegowej Wskaźnik odsłonięcia Charakter Jeziora Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 6. Charakterystyka jezior powyżej 10 ha w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno [J. Jańczak,,Atlas jezior Polski, Poznań 1996]. Lp. 1 Jamno 0,1 2239, ,0 3,9 1, , ,7 przepływowe 2 Parnowskie (Parnowo) 28,3 55,1 2395,0 9,2 4, ,68 12,8 przepływowe 3 Dobre (Debro) 30,3 30,1 1154,0 12,1 3, ,34 7,9 przepływowe 4 Lubiatowo Wschodnie 28,8 26,5 360,8 1,7 1, ,43 18,9 przepływowe 5 Cieszyno (Policzko) 34,7 18,2 800,8 9,5 4, ,23 4,1 odpływowe 6 Lubiatowo Północne 28,8 176,0 1235,9 2,4 0, ,49 251,4 przepływowe 7 Lubiatowo Południowe 28,8 62,6 353,3 1,4 0, ,25 104,3 przepływowe 8 Rącze (Rakowe, Recze Rekowo) 86,8 13,0 624,0 12,0 4, ,47 2,7 przepływowe źródło: RZGW Szczecin. 19

20 1 52/3 2 78/ / / / Tabela 7. Zestawienie jezior przekazanych Staroście Koszalińskiemu przez ANR w latach Numer Obręb Powierzchnia Dzierżawca działki Gmina jeziora [ha] Wyszewo gm. Manowo Wyszewo gm. Manowo Wyszewo gm. Manowo Wyszewo gm. Manowo Wyszebórz gm. Manowo Dęborogi gm. Manowo Porost gm. Bobolice Kurowo gm. Bobolice Kurowo gm. Bobolice Kurowo gm. Bobolice Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Dzierżawa Robert Kruk do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Nr protokołu Nr umowy dzierżawy Nr księgi wieczystej SZKO.SGZ ŁS 42431/35/95 KO1K/ /3 SZKO.SGZ ŁS 42431/35/95 KO1K/ /3 SZKO.SGZ ŁS 42431/35/95 KO1K/ /3 SZKO.SGZ ŁS 42431/35/95 KO1K/ /3 SZKO.SGZ ŁS 42431/35/95 KO1K/ /6 SZKO.SGZ ŁS SZKO.SGZ ŁS 42431/28/95 KO1K/ /3 KO1I/ /5 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 20

21 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Kurowo w Koszalinie 4.28 gm. Bobolice Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Kurowo w Koszalinie 1.23 gm. Bobolice Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Kłanino w Koszalinie 1.24 gm. Bobolice Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Kłanino w Koszalinie 0.54 gm. Bobolice Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/27/95 KO1I/ /8 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Ubiedrze w Koszalinie 2.18 gm. Bobolice Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/28/95 KO1I/ /5 do dnia r Iwięcino brak 0.09 gm. Sianów trwa procedura sprzedaży SZKO.SGZ ŁS - KO1K/ / Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Gołogóra w Koszalinie 3.88 gm. Polanów Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /4 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Gołogóra w Koszalinie 4.90 gm. Polanów Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /7 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Gołogóra w Koszalinie 1.52 gm. Polanów Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /0 do dnia r Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu Gołogóra w Koszalinie gm. Polanów Koszalin, ul. Łużycka 55 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /2 do dnia r Cetuń 3.88 Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /8 21

22 gm. Polanów Krąg gm. Polanów Krąg gm. Polanów Świerczyna gm. Polanów Świerczyna gm. Polanów Bukowo Polanowskie gm. Polanów w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia r. SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /7 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /1 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /3 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ /8 SZKO.SGZ ŁS 42431/30/95 KO1K/ / Gostkowo protokół zdawczo-odbiorczy 2.32 brak gm. Polanów z dnia 10 grudnia 2012r KO1K/ / Trzebień Mały gm. Bobolice 7.62 brak SZKO.SGZ ŁS Drzewiany gm. Bobolice brak SZKO.SGZ ŁS KO1I/ /6 źródło: opracowanie własne, październik

23 5.2. Rzeki W granicach powiatu koszalińskiego znajdują się cztery zlewnie rzek i strefa bezodpływowa. Największą zlewnię tworzy rzeka Radew i jej dopływy rzeka Kłosówka, Czarna, Chotla, Bielica, Mszanka, Drężnianka, Zgniła Struga i Chociel - rzeka Radew i jej dopływy należą do dorzecza Parsęty. Znaczna część obszaru powiatu znajduje się w zlewni rzeki Grabowej. Ponadto obszary z gmin Manowo, Sianów, Będzino należą do zlewni jeziora Jamno. Poniżej w tabeli zaprezentowano wykaz ważniejszych rzek powiatu koszalińskiego. Tabela 8. Wykaz ważniejszych rzek powiatu koszalińskiego. Lp. Nazwa rzeki Obszar występowania gmina 1. Bagnica Manowo 2. Chociel Bobolice 3. Chotla Bobolice, Biesiekierz, Świeszyno 4. Czarna Koszalin, Manowo, Świeszyno 5. Czerwona Będzino 6. Debrzyca Bobolice 7. Dzierżęcinka Manowo, Koszalin 8. Drężnianka Bobolice, Polanów 9. Grabowa Polanów, Sianów 10. Grzybnica Mielna Łęczna Bobolice Polanów 23 Manowo 13. Mszanka Manowo, Polanów 14. Polnica Polanów, Sianów 15. Pustynka Polanów 16. Radew Biesiekierz, Bobolice, Manowo, Polanów, Świeszyno 17. Raduszka Świeszyno, Koszalin 18. Strzeżenica Będzino 19. Trzebiegoszcz Bobolice 20. Tymienica Będzino 21. Unieść Sianów, Mielno, Koszalin 22. Wielinka Polanów 23. Zgniła Struga Polanów, Bobolice źródło: opracowanie własne, październik 2015 r. Największą rzeką powiatu jest Radew. Ten prawobrzeżny i jednocześnie największy dopływ Parsęty ma długość 85 km i powierzchnię zlewni równą 1058 km 2, co stanowi około 34 % całej powierzchni zlewni Parsęty. Spadek rzeki wynosi 69 m. Ma ona bogato rozwiniętą sieć dopływów, a jej górne odcinki znajdują się na terenach wodonośnych, z których pobierana jest studniami głębinowymi woda pitna dla miasta Koszalina. Jako początek Radwi przyjmuje się jej wypływ z jeziora Kwiecko. Do tego jeziora wpada dopływ Debrzyca z Łęczną i kanał znajdującej się nad brzegami Kwiecka (charakteryzującego się kilkumetrowymi wahaniami poziomu wody) elektrowni szczytowo-pompowej z Jeziora Kamiennego (Żydowo). Rzeka praktycznie na całej swojej długości przepływa przez tereny zalesione. W górnym biegu Radwi do rzeki wpadają dwa lewobrzeżne dopływy: Chociel

24 i Grzybnica. Do prawobrzeżnych dopływów należy Drężnianka (odwadniająca szeroką pradolinę), Zgniła Struga i Mszanka. Całość doliny Radwi objęta jest programem NATURA 2000 o kodzie PLH pn. Dolina Radwi, Chotli i Chocieli. Jest to obszar o niepowtarzalnych walorach przyrodniczych w skali europejskiej. Na szczególną uwagę i podkreślenie zasługuje: największa koncentracja zjawisk źródliskowych na Pomorzu, strome wąwozy i jary oraz ogromne nisze źródliskowe z rzadkimi zbiorowiskami wapniolubnych mchów i wątrobowców oraz obecnością roślin naczyniowych o podgórskim charakterze, rozległe w dolinach rzecznych lasy łęgowe o charakterze źródliskowym ze storczykiem Fuchsa oraz udział łęgów wierzbowych i zarośli wierzbowo-wiklinowych, jedyne w swoim rodzaju żyzne buczyny na trawertynach (martwicy wapiennej) ze storczykami leśnymi, unikalne torfowiska alkaliczne i torfowiska przejściowe z wieloma gatunkami ginącymi i zagrożonymi w skali Europy, Polski i Pomorza, unikalne torfowiska soligeniczne z największą populacją situ tępo kwiatowego na Pomorzu, wyjątkowo dobrze zachowane łąki w pełnym spektrum zróżnicowania, w tym największe skupienie pełnika europejskiego na Pomorzu, jedyne na Pomorzu stanowisko górskiego gatunku łąkowego - przytulii wiosennej - jedyne znane w Polsce stanowisko rzęśli - liczne i dobrze zachowane biotopy dla orlika krzykliwego, błotniaka stawowego, kani rudej, sokoła wędrownego (obszar introdukcji tego gatunku!), bielika, puchacza, bociana białego, bociana czarnego, derkacza, dzięcioła czarnego, zimorodka i żurawia oraz dla wydry i kumaka nizinnego, tarliska ryb łososiowatych oraz liczna populacja głowacza białopłetwego, cenne obszary dla zimowania ptaków wodnobłotnych (zbiorniki zaporowe Rosnowo i Hajka oraz jez. Kwiecko) oraz ważne na Pomorzu miejsce lęgowe dla czernicy nad jez. Kwiecko. Dolina Radwi i jej dopływy to również interesujący obszar pod względem krajobrazowym, geomorfologicznym i kulturowym, a także ważny naturalny korytarz ekologiczny o znaczeniu lokalnym i regionalnym. Fotografia 5. Radew w okolicach Nosowa. (wyk. Dariusz Tkacz) 24

25 Pow. ogółem Użytki rolne Grunty leśne Grunty zurbanizowane Użytki kopalne Wody Użytki ekologiczne Nieużytki i tereny różne Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego 6. Stan zagospodarowania przestrzeni w powiecie Ogólna powierzchnia powiatu wg bazy danych ewidencji gruntów na dzień 31 grudnia 2014r. wynosi ha, w tym: użytki rolne ha, użytki leśne ha, pozostałe ha. Poniższa tabela przedstawia dane na temat użytkowania gruntów w powiecie koszalińskim z podziałem na poszczególne gminy. Tabela 9. Użytkowanie gruntów w powiecie koszalińskim /ha/. Gmina Będzino Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Manowo Mielno Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów Świeszyno Powiat koszaliński źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie na podstawie prowadzonej ewidencji gruntów stan na 31 grudnia 2014r. Struktura użytkowania gruntu w powiecie koszalińskim wskazuje na największy procentowy udział gruntów użytkowanych na cele rolne 46% i leśne 45%.W stosunku do poprzedniego okresu raportowego obserwuje się zmniejszenie powierzchni gruntów rolnych o 262 ha na rzecz użytków leśnych i terenów zurbanizowanych. W czteroleciu odnotowano wyłączenie z użytkowania 529 ha gruntów rolnych, co stanowi zmniejszenie powierzchni gruntów rolnych o 0,7% w stosunku do ich powierzchni z roku

26 [ha] Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Rysunek 1. Użytki rolne w powiecie koszalińskim w latach źródło: opracowanie własne Tabela 10. Zestawienie opłat i należności za wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej na terenie powiatu koszalińskiego. Gmina Opłaty roczne [zł] Należności [zł] Opłaty roczne [zł] Należności [zł] Będzino Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Manowo Mielno Miasto i Gmina Polanów Gmina i Miasto Sianów Świeszyno Powiat koszaliński źródło: sprawozdania RRW-12 za rok 2013 i Opłaty za wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej naliczane są na podstawie decyzji wydawanych przez Starostę Koszalińskiego i wnoszone na konto Zarządu Województwa w Szczecinie. Opłaty pobiera się za wyłączenie z produkcji rolniczej gruntów klasy III i gruntów organicznych klas IV, V i VI. 26

27 6.1. Demografia Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31 grudnia 2014 r. w powiecie koszalińskim zamieszkiwało osób, co oznacza spadek w ostatnim dwuleciu liczby mieszkańców w stosunku do poprzedniego okresu raportowego o około 1,8 tys. mieszkańców. Tabela 11. Liczba mieszkańców w powiecie koszalińskim. Jednostka terytorialna Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Gmina Manowo Gmina Mielno Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów Gmina Świeszyno Powiat Koszaliński źródło: GUS, październik 2015 r

28 Rysunek 2. Liczba osób zamieszkałych na terenie powiatu koszalińskiego i województwa zachodniopomorskiego na przełomie lat źródło: opracowanie własne, październik 2015 r. 28

29 CZĘŚĆ II MONITORING REALIZACJI ZADAŃ ZA LATA

30 1. Ocena stopnia realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska Powiatu Koszalińskiego w latach Cele i priorytety wynikające z dokumentów programowych w dziedzinie ochrony środowiska, przyjętych przez Radę Powiatu w Koszalinie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata W Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku 2019 przyjęto koncepcję określenia priorytetowych zadań w zakresie ochrony środowiska, dzieląc je analogicznie, jak w wojewódzkim programie ochrony środowiska, to jest przyjęto jedenaście priorytetów, w stosunku, do których określono cele operacyjne i działania. Priorytety, cele operacyjne i działania dla Powiatu Koszalińskiego zostały wyznaczone w okresie od, 2012 do 2015 jako działania krótkookresowe oraz w okresie, od jako działania długookresowe. Szczegółowa charakterystyka przyjętych priorytetów, celów operacyjnych i działań w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata z perspektywą do roku 2019 przedstawia się następująco: PRIORYTET 1: POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WZROST WYKORZYTANIA ENERGII Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ Cel operacyjny: Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych, liniowych i punktowych. Działania: 1. Podłączenie budynków do sieci ciepłowniczej; 2. Termomodernizacja budynków; 3. Zmiana systemu ogrzewania na bardziej efektywny ekologicznie i energetycznie, w tym wymiana ogrzewania węglowego na gazowe, olejowe lub geotermalne; 4. Modernizacja istniejących kotłowni; 5. Niezbędne prace sieciowe wynikające z planów oraz zamierzeń inwestycyjnych na obszarze sieci przesyłowych, w tym kontynuowanie modernizacji istniejącej sieci dystrybucyjnej, rozbudowa sieci dystrybucyjnej dla potrzeb nowych odbiorców OZE; 6. Budowa i modernizacja systemów i urządzeń do redukcji zanieczyszczeń pyłowo gazowych; 7. Rozbudowa i modernizacja sieci gazowej; 8. Kontrola dotrzymywania standardów emisyjnych przez podmioty korzystające ze środowiska; 9. Wspieranie działań inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza podejmowanych przez podmioty gospodarcze; 10. Usprawnienie komunikacji publicznej i zakup pojazdów transportu publicznego o niskiej emisji spalin; 30

31 11. Budowa, przebudowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego dróg; 12. Zintensyfikowanie ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych i tworzenie nowych ścieżek rowerowych; 13. Prowadzenie monitoringu powietrza; 14. Wdrożenie programów ograniczania niskiej emisji (PONE) np. dotacje na wymianę źródeł ogrzewania; 15. Ograniczenie emisji ze źródeł punktowych obiektu energetycznego spalania paliw poprzez kontrolę instalacji oraz wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw i stosowanie wysokoparowych urządzeń odpylających; 16. Konsekwentne wdrażanie krajowych programów redukcji emisji; 17. Modernizacja, hermetyzacja i automatyzacja procesów technologicznych w zakładach przemysłowych; 18. Wdrożenie nowoczesnych technologii w zakładach, przyjaznych środowisku oraz systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14001). Cel operacyjny: Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Działania: 1. Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania alternatywnych źródeł energii; 2. Promocja wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszające materiałochłonność gospodarki; 3. Wdrażanie projektów z zastosowaniem odnawialnych i alternatywnych źródeł energii, tj. wykorzystanie biogazu, biomasy, energii słonecznej, energii wiatru, pomp ciepła, energii spadku wód, wód geotermalnych. PRIORYTET 2: DOBRY STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH ORAZ OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH Cel operacyjny: Poprawa jakości wód, osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych. Działania: 1. Budowa i modernizacja systemów zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych na obszarach wiejskich; 2. Wspieranie rozwoju tam, gdzie jest to uzasadnione, pod względami środowiskowymi i ekonomicznymi lokalnych systemów oczyszczania ścieków bytowych poprzez wyposażanie nieruchomości w przydomowe oczyszczalnie ścieków; 3. Budowa kanalizacji deszczowej, modernizacja kanalizacji w celu wydzielenia kanalizacji deszczowej, budowa osadników i separatorów wód opadowych i roztopowych na wylotach sieci deszczowej do odbiorników; 4. Weryfikacja obszarów zagrożonych zanieczyszczeniem związkami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych; 5. Działania podejmowane w celu ograniczenia dopływu zanieczyszczeń związkami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych; 31

32 6. Wspieranie budowy szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę i chów zwierząt; 7. Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych; 8. Prowadzenie kontroli zrzutu ścieków przemysłowych i komunalnych; 9. Rewitalizacja jezior oraz zagospodarowywanie terenów wokół jezior dla potrzeb turystyki i rekreacji w sposób zapewniający ochronę wód jeziornych przed zanieczyszczeniem. Cel operacyjny: Zwiększenie retencji w zlewniach i ochrona przed skutkami zjawisk ekstremalnych. Działania: 1. Opracowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożeń i map ryzyka powodziowego, planów zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarach dorzeczy oraz w regionach wodnych; 2. Opracowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, map zagrożeń i map ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych; 3. Utrzymywanie koryt cieków, kanałów i obwałowań w należytym stanie technicznym, remonty budowli wodnych, w tym regulacyjnych, zapewnienie drożności koryt cieków i kanałów, poprawa warunków przepływu wód powodziowych; 4. Budowa zbiorników retencyjnych, w tym realizacja Programu małej retencji wód dla Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015, budowa i modernizacja urządzeń melioracyjnych, zbiorników retencyjnych; 5. Uwzględnienie granic obszarów przedstawionych na mapach zagrożenia i mapach ryzyka powodziowego w dokumentach planistycznych, takich jak plany zagospodarowania przestrzennego szczebla wojewódzkiego oraz m. p. z. p. Cel operacyjny: Zapewnienie dobrej jakości wód użytkowych i racjonalne ich wykorzystanie. Działania: 1. Budowa i modernizacja systemów zbiorowego zaopatrywania w wodę; 2. Przywrócenie i utrzymanie wymaganych standardów wodom śródlądowym będącym środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych; 3. Przywrócenie właściwych standardów, w szczególności w zakresie kryterium sanitarnego, wodom wykorzystywanym jako kąpieliska; 4. Optymalizacja zużycia wody poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle (modernizacja sieci wodociągowej) oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników. Cel operacyjny: Przywrócenie i ochrona ciągłości ekologicznej koryt rzek. Działania: 1. Modernizacja istniejących urządzeń piętrzących poprzez wyposażenie ich w przepławki, budowa nowych przepławek, w tym przedsięwzięcia w ramach 32

33 kontynuacji Programu budowy przepławek dla ryb na terenie Województwa Zachodniopomorskiego; 2. Zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, w tym działania na rzecz retencji na obszarach cennych przyrodniczo i ochrona siedlisk wodnych i od wód zależnych; 3. Renaturyzacja koryt i dolin rzecznych, w tym ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów oraz naturalnych siedlisk przyrodniczych wodnych i od wód zależnych oraz inprodukcja rodzimych gatunków ryb. PRIORYTET 3: DOBRY STAN WÓD PRZEJŚCIOWYCH I PRZYBRZEŻNYCH ORAZ SKUTECZNA OCHRONA LINII BRZEGOWEJ Cel operacyjny: Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód przejściowych i przybrzeżnych, w szczególności zatrzymanie eutrofizacji tych wód Działania: 1. Rozwój systemów zapewniających ograniczanie wprowadzania do wód morskich substancji zanieczyszczających, w tym substancji zwiększających trofię wód; 2. Zagospodarowywanie terenów na wybrzeżu dla potrzeb turystyki i rekreacji w sposób zapewniający ochronę wód przed zanieczyszczeniem; 3. Redukcja zrzutów z przydomowych oczyszczalni ścieków w celu osiągnięcia zgodności z zaleceniem HELCOM 28E/6. Cel operacyjny: Zatrzymanie procesów degradacji brzegu morskiego i ochrona linii brzegowej Działania: 1. Realizacja zadań ujętych w Programie ochrony brzegów morskich ; 2. Budowa, odbudowa bądź przywrócenie właściwych parametrów budowlom chroniącym brzeg morski; 3. Monitoring stanu brzegu morskiego, w tym linii brzegowej. PRIORYTET 4: STWORZENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI ZGODNEGO Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Cel operacyjny: Budowa systemu gospodarki odpadami zgodnego z wymaganiami KPGO Działania: 1. Intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej właściwe postępowanie z odpadami oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno edukacyjnej w tym zakresie; 2. Wspieranie wdrażania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na recykling oraz odzysk energii zawartej w odpadach, w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania; 33

34 3. Wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów dla zapewnienia skutecznego egzekwowania prawa; 4. Wyeliminowanie praktyk niewłaściwej eksploatacji i rekultywacji składowisk odpadów; 5. Zapewnienie dostępności odpowiedniej przepustowości instalacji do przetwarzania odpadów; 6. Stymulowanie rozwoju rynku surowców wtórnych i produktów zawierających surowce wtórne poprzez wspieranie współpracy organizacji odzysku, przemysłu i samorządu terytorialnego oraz konsekwentne egzekwowanie obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu; 7. Wydawanie decyzji związanych z realizacją celów spełniających założenia wojewódzkiego planu gospodarki odpadami; 8. Zakończenie uporządkowania składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Cel operacyjny: Prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi Działania: 1. Objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszkańców najpóźniej do 2015 r.; 2. Objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r.; 3. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: w 2013 r. więcej niż 50%, w 2020 r. więcej niż 35%, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.; 4. Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r.; 5. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości, odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 roku; 6. Uporządkowanie istniejącego systemu gospodarki odpadami komunalnymi na obszarze Regionu Środkowo Pomorskiego poprzez budowę kompleksowego systemu gospodarki odpadami dla regionu, tj.: modernizacja i rozbudowa Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie, budowa stacji przeładunkowej odpadów komunalnych - SPOK w Sianowie (sortownia niesegregowanych, zmieszanych odpadów oraz surowcowych; instalacja tlenowej stabilizacji frakcji podsitowej), realizacja projektu oraz budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów w Koszalinie, 7. Monitoring dzikich składowisk. 34

35 Cel operacyjny: Prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi Działania: 1. Prowadzenie bazy danych PCB; 2. Rozwój istniejącego systemu zbierania olejów odpadowych, w tym ze źródeł rozproszonych oraz standaryzacji urządzeń; 3. Monitoring prawidłowego postępowania z olejami odpadowymi (w pierwszej kolejności odzysk poprzez regenerację, a jeśli jest niemożliwy ze względu na stopień zanieczyszczenia poddanie olejów odpadowych innym procesom odzysku); 4. Zwiększenie nadzoru nad prowadzeniem gospodarki odpadami przez małych wytwórców odpadów medycznych i weterynaryjnych w małej ilości (źródła rozproszone); 5. Opracowanie i wdrażanie innowacyjnych technologii przetwarzania zużytych baterii i akumulatorów, w szczególności alkalicznych; 6. Rozbudowa lub modernizacja infrastruktury technicznej w zakresie zbierania i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego; 7. Prowadzenie cyklicznych kontroli poszczególnych podmiotów wprowadzających pojazdy, punktów zbierania pojazdów, stacji demontażu prowadzących strzępiarki, w zakresie przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji; 8. Realizacja działań zawartych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Powiatu Koszalińskiego na lata oraz gminnych Programach usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest; 9. Rozbudowa infrastruktury technicznej zbierania zużytych opon, szczególnie w zakresie odbierania od małych i średnich przedsiębiorstw; 10. Rozbudowa infrastruktury technicznej selektywnego zbierania, przetwarzania oraz ponownego wykorzystania odzysku, w tym recyklingu odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej; 11. Zwiększenie wykorzystania osadów ściekowych w trakcie prowadzenia inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków; 12. Monitoring terenu po zlikwidowanych mogilnikach. PRIORYTET 5: OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Cel operacyjny: Pogłębianie i udostępnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych Działania: 1. Realizacja Planów Zadań Ochronnych dla obszarów Natura 2000; 2. Prowadzenie działań edukacyjnych mających na celu podnoszenie świadomości w zakresie prawnych i przyrodniczych podstaw funkcjonowania obszarów chronionych oraz w zakresie ochrony dziedzictwa ekologicznego. 35

36 Cel operacyjny: Stworzenie prawno-organizacyjnych warunków i narzędzi dla ochrony przyrody Działania: 1. Tworzenie nowych form ochrony przyrody na podstawie wyników inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej. Cel operacyjny: Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej Działania: 1. Monitoring stanu gatunków i siedlisk na obszarach Natura 2000 i pozostałych obszarach cennych przyrodniczo oraz przeciwdziałanie pogorszeniu się tego stanu; 2. Czynna ochrona siedlisk cennych przyrodniczo (np. terenów podmokłych, łąk i pastwisk, wrzosowisk); 3. Przebudowa drzewostanów pod kątem zgodności z siedliskiem, w szczególności na terenach obszarów chronionych; 4. Opracowanie i wdrażanie programów ochrony gatunków zagrożonych; 5. Tworzeniem infrastruktury edukacyjnej, informacyjnej, turystycznej oraz służącej ochronie przyrody; 6. Wsparcie ochrony bioróżnorodności na obszarach wiejskich poprzez szkolenie i wsparcie rolników we wdrażaniu programów rolno-środowiskowych. Cel operacyjny: Ochrona walorów krajobrazowych i ładu przestrzennego w strefie brzegowej Morza Bałtyckiego Działania: 1. Sporządzanie planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomiczne. Cel operacyjny: Ochrona ekosystemów leśnych Działania: 1. Zalesianie nowych terenów, w tym gruntów zbędnych dla rolnictwa oraz nieużytków z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczo krajobrazowych; 2. Prowadzenie waloryzacji przyrodniczej obszarów leśnych; 3. Tworzenie spójnych kompleksów leśnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów; 4. Zwiększenie ilości i powierzchni zadrzewień na terenach rolniczych oraz rozszerzenie zakresu leśnej rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym: rekultywacja na cele przyrodnicze terenów zdegradowanych popoligonowych i powojskowych zarządzanych przez PGL LP, odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych budowa, przebudowa i modernizacja dróg leśnych, wyznaczonych w planach urządzenia lasu, jako drogi pożarowe; 5. Renaturalizacja obszarów leśnych, w tym obszarów wodnych błotnych, obiektów cennych przyrodniczo, znajdujących się na terenach leśnych w tym zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych - budowa obiektów wodno-melioracyjnych; 36

37 6. Podnoszenie świadomości przyrodniczej społeczeństwa, udostępnienie lasów poprzez utrzymanie i rozwój posiadanej infrastruktury, rozszerzaniu bazy do edukacji ekologicznej, partycypacji w inwestycjach wspólnych z samorządami w zakresie rozwoju turystyki na obszarach leśnych i przyleśnych; 7. Prowadzenie doradztwa dla właścicieli gruntów korzystających ze wsparcia UE dla działań związanych z leśnictwem; 8. Promocja turystyki związanej z gospodarką leśną, łowiectwem, turystyki ekologicznej i rowerowej; 9. Monitorowanie oraz ograniczanie występowania szkodników owadzich w lasach; 10. Monitorowanie oraz ograniczanie zagrożenia pożarowego w lasach, w tym: modernizacja sprzętu przeciwpożarowego oraz systemu wczesnego wykrywania pożarów lasu, modernizacja systemu obserwacji lasu, zakup kamer TV umożliwiających monitoring lasów, zakup i wymiana sprzętu patrolowo-gaśniczego; 11. Budowa lub przebudowa dróg leśnych uznanych za drogi pożarowe; 12. Wykonanie sztucznych zbiorników na potrzeby gaśnicze na terenach leśnych gdzie nie występują naturalne źródła poboru wody; 13. Retencjonowanie wody na obszarach leśnych; 14. Wzmacnianie techniczne służb leśnych dla potrzeb ujawniania i zwalczania zagrożeń niszczenia przyrody przez człowieka (walka z kłusownictwem, zaśmiecaniem i dewastacją terenów leśnych); 15. Wyznaczenie ostoi różnorodności biologicznej. Cel operacyjny: Wdrożenie zasad turystyki zrównoważonej na obszarach chronionych Działania: 1. Określenie pojemności i chłonności turystycznej miejsc szczególnie cennych przyrodniczo; 2. Dostosowanie infrastruktury turystycznej oraz zasad zarządzania ruchem turystycznym do oszacowanych poziomów chłonności i pojemności turystycznej; 3. Opracowanie koncepcji najkorzystniejszego wykorzystania przyrodniczych zasobów regionu wraz z planem podziału obszarów cennych przyrodniczo na strefy (o różnym stopniu dostępności i zagospodarowania), z uwzględnieniem bogactwa siedlisk i ich odporności na presję turystyczną oraz włączenie tej strategii do wojewódzkiej strategii rozwoju turystyki. Cel operacyjny: Promocja przyrodniczych walorów turystycznych Działania: 1. Podkreślanie znaczenia walorów przyrodniczych i ich ochrony w kampaniach promocyjnych poszczególnych regionów. 37

38 PRIORYTET 6: POPRAWA KLIMATU AKUSTYCZNEGO Cel operacyjny: Rozpoznanie i ocenia stopnia narażenia mieszkańców na ponadnormatywny hałas Działania: 1. Sporządzenie map akustycznych dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla dróg krajowych, linii kolejowych; 2. Opracowanie wynikających z map akustycznych Programów ochrony przed hałasem; 3. Kontrola jednostek gospodarczych w zakresie emitowanego hałasu. Cel operacyjny: Ograniczenie uciążliwości akustycznej dla mieszkańców Działania: 1. Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców ponadnormatywnym hałasem poprzez: budowę obwodnic i dróg alternatywnych do istniejących (wraz ze skutecznymi zabezpieczeniami akustycznymi), przeprowadzenie remontu nawierzchni dotychczasowych odcinków dróg, zastosowanie zmniejszenia prędkości pojazdów; 2. Opracowanie i wdrożenie zasad organizacji ruchu sprzyjających obniżeniu emisji hałasu do środowiska oraz utworzenie obszarów ograniczonego użytkowania (w przypadku braku innych technicznych możliwości); 3. Ograniczenie uciążliwości akustycznej w miejscach występowania szczególnych uciążliwości akustycznych dla mieszkańców (szczególnie w okolicach takich budynków jak: szpitale, szkoły, przedszkola, internaty, domy opieki społecznej itp.) poprzez: budowę ekranów akustycznych, stosowanie mat antywibracyjnych, wykopów, tuneli, tworzenie pasów zieleni przy głównych trasach komunikacyjnych, zwiększenie izolacyjności akustycznej budynków; 4. Ograniczenie hałasu emitowanego przez środki transportu (transport drogowy i szynowy) m.in. poprzez ich modernizację, naprawę trakcji; 5. Ograniczenie hałasu emitowanego przez środki transportu (transport drogowy i szynowy) m.in. poprzez ich modernizację, naprawę trakcji; 6. Zapewnienie przestrzegania zasady strefowania (rozgraniczania terenów o zróżnicowanej funkcji) w planowaniu przestrzennym, oraz wprowadzenie zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów. Przeprowadzenie edukacji ekologicznej oraz promowanie komunikacji zbiorowej, transportu rowerowego oraz proekologicznego korzystania z samochodów: Carpooling (jazda z sąsiadem), Eco-driving (ekologiczny, oszczędny styl jazdy). 38

39 PRIORYTET 7: OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Cel operacyjny: Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych Działania: 1. Prowadzenie monitoringu poziomów pól elektromagnetycznych. Cel operacyjny: Ograniczenie narażenia mieszkańców na oddziaływanie pól elektromagnetycznych Działania: 1. Uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego (pozostawienie w sąsiedztwie linii wysokich napięć wolnych przestrzeni); 2. Budowa i modernizacja sieci elektroenergetycznych na terenie gmin z uwzględnieniem ich mało konfliktowych lokalizacji oraz likwidacja sieci na potrzeby nowych uzbrojeń terenu; 3. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych; 4. Identyfikacja i kontrole zagrożeń promieniowania elektromagnetycznego; 5. Prowadzenie rejestru o terenach, na których odnotowano przekroczenia dopuszczalnych pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności i przeznaczonych pod zabudowę; 6. Podnoszenie świadomości społeczeństwa o źródłach i stopniu oddziaływania pól elektromagnetycznych. PRIORYTET 8: ZAPOBIEGANIE POWAŻNYM AWARIOM Cel operacyjny: Zmniejszenie zagrożenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wystąpienia awarii Działania: 1. Prowadzenie kontroli na terenach zakładów przemysłowych; 2. Wzmocnienie kadr pracowniczych monitoringu środowiska (straży pożarnej, WIOŚ); 3. Wyposażenie służb monitoringu w profesjonalny sprzęt umożliwiający prowadzenie działań ratowniczych dla wszystkich możliwych scenariuszy awarii i katastrof. Cel operacyjny: Zapewnienie bezpiecznego transportu substancji niebezpiecznych Działania: 1. Wspieranie działalności jednostek reagowania kryzysowego, Cel operacyjny: Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych Działania: 1. Edukacja w zakresie właściwych zachowań w sytuacjach zagrożenia wśród mieszkańców. 39

40 PRIORYTET 9: ZRÓWNOWAŻONA GOSPODARKA ZASOBAMI NATURALNYMI Cel operacyjny: Minimalizacja strat w eksploatowanych złożach oraz ochrona środowiska przed negatywnym oddziaływaniem przemysłu wydobywczego Działania: 1. Wykorzystanie nowoczesnych technik poszukiwawczych i wydobywczych; 2. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin; 3. Współdziałanie organów administracji publicznej w tworzeniu studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem kopalin i ich ochroną przed trwałym zainwestowaniem nie górniczym; 4. Ochrona niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego; 5. Uwzględnienie w planach zagospodarowanie przestrzennego wszystkich znanych złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem; 6. Kontrola w zakresie wykonywania postanowień udzielanych koncesji oraz eliminacja nielegalnych koncesji. PRIORYTET 10: OCHRONA GLEB PRZED NAGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM ORAZ REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH Cel operacyjny: Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalności gospodarczej Działania: 1. Promocja rolnictwa ekologicznego i integrowanego, poprzez szkolenia rolników (zgodnych z wymogami ochrony środowiska i przyrody); 2. Finansowe wspieranie przez fundusze ekologiczne inicjatyw dotyczących rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych; 3. Zapobieganie zanieczyszczeniom gleb, zwłaszcza środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi; 4. Ochrona gleb przed erozją i zakwaszeniem, ograniczenie zjawisk nadmiernej eksploatacji i zanieczyszczenia gleb również w innych sektorach gospodarki; 5. Ochrona gleb przed zakwaszeniem oraz działania zmierzające do odkwaszenia gleb. Cel operacyjny: Inwentaryzacja i rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych Działania: 1. Rozwój systemu identyfikacji i monitoringu terenów zdegradowanych, w tym: prowadzenie monitoringu azotu mineralnego w glebie, prowadzenie monitoringu azotu i fosforu w wodach do głębokości 90 cm pod powierzchnią gleby, prowadzenie monitoringu siarki siarczanowej i ogólnej w glebie; 2. Rekultywacja terenów uznanych za zdegradowane. 40

41 PRIORYTET 11: WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ Cel operacyjny: Kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców Działania: 1. Prowadzenie działań dotyczących możliwości wykorzystania alternatywnych źródeł energii oraz poszanowania energii (np. kampanii, szkoleń, konferencji. itp.); 2. Prowadzenie działań podnoszących wiedzę z zakresu właściwej gospodarki odpadami (np. szkolenia, konferencje, kampanie); 3. Propagowanie zachowań sprzyjających oszczędzaniu wody przez działania edukacyjno-promocyjne; 4. Prowadzenie działań mających na celu podnoszenie świadomości w zakresie wpływu, na jakość wód nieprawidłowej gospodarki ściekowej w domostwach i gospodarstwach rolnych (np. spotkania, prelekcje, szkolenia); 5. Organizowanie szkoleń dla rolników z zakresu właściwego nawożenia, promocji rolnictwa ekologicznego, stosowania dobrych praktyk rolniczych i ochrony gleb. Cel operacyjny: Tworzenie proekologicznych wzorców zachowań, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, w odniesieniu do pozostałych komponentów Działania: 1. Przeprowadzenie działań mających na celu rozwiązanie aktualnych problemów środowiskowych (np. przez prowadzenie projektów, akcji, kampanii, szkoleń itp.); 2. Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania prawidłowych zachowań w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia środowiska; 3. Działania promujące i podnoszące poziom wiedzy dot. walorów środowiska przyrodniczego. Cel operacyjny: Wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem Działania: 1. Utworzenie i utrzymanie systemu do zarządzania informacjami o stanie środowiska; 2. Utworzenie platformy internetowej do prezentowania danych o stanie środowiska Harmonogram realizacyjny zadań powiatu i samorządów gminnych. W harmonogramie realizacyjnym przygotowanym dla Powiatu Koszalińskiego, poszczególnym priorytetom, przyporządkowano konkretne cele operacyjne i działania z określeniem czasu ich realizacji oraz określono instytucje, które powinny te cele realizować lub współrealizować. Z uwagi na specyfikę niektórych zadań np. działań inwestycyjnych, czy zadań kontrolnych, raportowanie powiatu powinno być poprzedzone przez raporty samorządów gminnych i raport o stanie środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie. Z ustawowego obowiązku przygotowania raportów dwuletnich w zakresie realizacji zadań jak wyżej nie wywiązała się żadna gmina powiatu koszalińskiego. 41

42 Program usuwania azbestu Regulamin utrzymania porządku i czystości w gminie Program ochrony środowiska Program ochrony środowiska Raport z wykonania programu ochrony środowiska Raport z wykonania programu ochrony Środowiska Raport z wykonania programu ochrony Środowiska Rejestr informacji o środowisku Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego W związku z powyższym brak jest możliwości oparcia przedkładanego raportu o szczegółowe dane dotyczące realizacji zadań przez gminy. Wykonanie działań zostało oparte o dane Głównego Urzędu Statystycznego, dane z informacji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r., Państwowej Straży Pożarnej, Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych oraz Powiatowego Zarządu Dróg. Tabela 12. Informacje dostępne w Biuletynie Informacji Publicznej (BiP) - plany/programy/rejestry. JST Urząd Gminy w Będzinie Urząd Gminy w Biesiekierzu Urząd Miejski w Bobolicach Urząd Gminy w Mielnie Urząd Gminy w Manowie Urząd Miejski w Polanowie Urząd Gminy i Miasta w Sianowie Urząd Gminy w Świeszynie źródło: Strony BIP gmin: Będzino, Biesiekierz, Bobolice, Mielno, Manowo, Polanów, Sianów i Świeszyno. Stan na październik 2015 r. 42

43 2. REALZACJA ZADAŃ W RAMACH PRIORYTETU 1 POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA 2.1. Wyniki oceny jakości powietrza za rok 2013 i Emisja zanieczyszczeń do powietrza na obszarze powiatu koszalińskiego. Teren województwa zachodniopomorskiego został podzielony na strefy, które podlegają rocznej ocenie jakości powietrza, tj.: Aglomeracja szczecińska miasto Szczecin, Miasto Koszalin miasto o liczbie ludności powyżej 100 tys., Strefa zachodniopomorska stanowiąca pozostały obszar województwa niewchodzący w skład aglomeracji szczecińskiej i miasta Koszalin. Zgodnie z tak przyjętą zasadą, powiat koszaliński podlega rocznej ocenie jakości powietrza jako jeden z obszarów strefy zachodniopomorskiej (Rysunek nr 3). Rysunek 3. Podział województwa zachodniopomorskiego na strefy dla celów oceny jakości powietrza. źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. W 2013 roku w ramach monitoringu jakości powietrza Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie przeprowadził na terenie powiatu koszalińskiego jedynie pomiary wskaźnikowe dwutlenku siarki i dwutlenku azotu metodą pasywną. W 2013 roku WIOŚ w Szczecinie przeprowadził inwentaryzację wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza dla województwa zachodniopomorskiego. Inwentaryzacja obejmowała źródła punktowe (zakłady przemysłowe), źródła powierzchniowe sektora 43

44 [µg/m 3 ] Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego komunalnego (ogrzewanie indywidualne mieszkań) oraz źródła liniowe (emisja zanieczyszczeń pochodzących z transportu samochodowego). Zinwentaryzowane wielkości emisji wykorzystano w obliczeniach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu (obliczenia modelowe), które stanowiły jedną z metod zastosowanych do oceny jakości powietrza. Obliczenia te umożliwiły uzyskanie informacji o przestrzennym rozkładzie stężeń substancji w otaczającym powietrzu, a także posłużyły do określenia potencjalnych obszarów przekroczeń dopuszczalnych lub docelowych poziomów substancji w powietrzu. Wyniki pomiarów pasywnych dwutlenku azotu (NO 2 ) i dwutlenku siarki (SO 2 ) w Sianowie przy ulicy Koszalińskiej. W powiecie koszalińskim pomiary pasywne wykonywane zostały w Sianowie, przy ul. Koszalińskiej 44, przez WIOŚ w Szczecinie. Miesięczna ekspozycja próbników pasywnych pozwala określić wartość stężenia średniorocznego dla każdego z tych zanieczyszczeń i porównać je z wartościami kryterialnymi dla stężeń średniorocznych. Wyniki tych pomiarów wykazują, iż w latach w Sianowie wartość stężenia średniorocznego dwutlenku azotu nie przekraczała wartości dopuszczalnej określonej dla tego zanieczyszczenia w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031) i pozostaje na poziomie około 80% tej wartości (Rysunek nr 4). Rysunek 4. Stężenia średnioroczne dwutlenku azotu (NO 2) w latach w punkcie pomiarowym w Sianowie, przy ulicy Koszalińskiej [rok] stężenie średnioroczne NO₂ poziom dopuszczalny źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. Warto zwrócić uwagę, iż od 2011 roku notuje się znacznie wyższe stężenia NO 2 niż w latach ubiegłych. Pomiary pasywne NO 2 zlokalizowane są bezpośrednio przy drodze krajowej nr 6 łączącej Szczecin z Trójmiastem, zatem wzrost stężeń związany jest ze zwiększającą się emisją zanieczyszczeń z transportu samochodowego. Przyczyną takiego stanu jest systematycznie zwiększające się natężenie ruchu samochodowego, a wyniki pomiarów stężenia dwutlenku azotu w Sianowie osiągają najwyższe wartości spośród wszystkich punktów na terenie województwa zachodniopomorskiego (Rysunek 5). 44

45 [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Rysunek 5. Stężenia średnioroczne dwutlenku azotu (NO 2) w 2013 roku we wszystkich punktach pomiarowych województwa zachodniopomorskiego (metoda pasywna) [rok] stężenie średnioroczne poziom dopuszczalny źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. W przypadku dwutlenku siarki (SO 2 ), zmierzonego metodą pasywną w latach w Sianowie, stężenia tego zanieczyszczenia wykazywały wartości niskie. Od 2012 roku nastąpił spadek stężeń SO 2 w tym punkcie pomiarowym (Rysunek 6). Zmierzone w Sianowie w 2013 roku średnioroczne stężenie SO 2 wynosiło 1,9 µg/m 3, a średnie stężenie z okresu październik 2012 r. - marzec 2013 r. wynosiło 3,1 µg/m 3. Obie te wartości są znacząco niższe od wartości dopuszczalnej, która wynosi 20 µg/m 3. Rysunek 6. Stężenia średnioroczne dwutlenku siarki (SO 2) w latach w punkcie pomiarowym w Sianowie, przy ulicy Koszalińskiej [rok] stężenie średnie SO₂ poziom dopuszczalny źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. 45

46 [µg/m 3 ] Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego W przypadku dwutlenku siarki zauważa się sezonową zmienność stężeń w powietrzu, co świadczy o wpływie emisji pochodzącej z procesów grzewczych na wysokości mierzonych stężeń (Rysunek 7). Natomiast w przypadku dwutlenku azotu głównym źródłem jego obecności w powietrzu jest emisja liniowa pochodząca ze spalin samochodowych. Rysunek 7. Sezonowość stężeń dwutlenku siarki (SO 2) i dwutlenku azotu (NO 2) w punkcie pomiarowym w Sianowie - na podstawie pomiarów pasywnych w 2013 roku dwutlenek siarki SO₂ dwutlenek azotu NO₂ stężenie średnioroczne średnia okresu zimowego źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. Klasyfikacja stref zanieczyszczenia: SO 2, NO 2, NO X, PM10, PM2,5, C 6 H 6, CO, As, Cd, Ni, Pb i B(a)P W przeprowadzonej za 2013 rok klasyfikacji stref dla zanieczyszczeń: SO 2, NO 2, NO x, PM10, PM2,5, O 3, C 6 H 6, CO, As, Cd, Ni i Pb strefa zachodniopomorska w skład, której wchodzi powiat koszaliński, otrzymała klasę A ze względu na ochronę zdrowia (tabela 13). W przypadku wystąpienia klasy A nie są wymagane działania naprawcze. Nie odnotowano również przekroczenia poziomów dopuszczalnych określonych ze względu na ochronę roślin dla dwutlenku siarki (SO 2 ), ozonu (O 3 ) i tlenków azotu (NO x ) (tabela 14). Tabela 13. Wynikowe klasy strefy zachodniopomorskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej za 2013 rok (ochrona zdrowia). Nazwa strefy strefa zachodniopomorska Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 CO C 6H 6 PM 10 PM 2,5 Pb As Cd Ni BaP O 3 (dc) PL3203 A A A A A A A A A A C A D2 źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. O 3 (dt) 46

47 Tabela 14. Wynikowe klasy strefy zachodniopomorskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej za 2013 rok (ochrona roślin). Nazwa strefy strefa zachodniopomorska Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie SO 2 NO x O 3 (dc) O 3 (dt) PL3203 A A A D2 dc poziom docelowy, dt poziom celu długoterminowego źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. W ocenianym roku nie został przekroczony poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM 10, należy jednak mieć na uwadze, że jest to wciąż problemowe zanieczyszczenie, a brak przekroczeń mógł być spowodowany korzystnymi warunkami meteorologicznymi. W 2013 roku zagrożenia jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim dotyczyły wysokich stężeń benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM 10. Przypisanie całej strefie zachodniopomorskiej klasy C dla benzo(a)pirenu nie oznacza, że przekroczenia dla tego zanieczyszczenia występują na całym obszarze strefy. Oznacza to natomiast, że na obszarze strefy zachodniopomorskiej są miejsca wymagające podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza w celu przywrócenia obowiązujących standardów. Na podstawie wyników pomiarów oraz obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w 2013 roku wskazano 13 obszarów z przekroczeniami normatywnych stężeń benzo(a)pirenu w strefie zachodniopomorskiej. Wśród nich nie wskazano terenów z powiatu koszalińskiego. Jednak należy wziąć pod uwagę, iż obszary te wyznaczono przyjmując kryterium wielkości większy lub równy 10 km 2 - (Rysunek 8). W powiecie koszalińskim zlokalizowano miejsca charakteryzujące się przekroczeniami poziomu docelowego B(a)P, jednak ich obszar nie przekraczał wskazanej wielkości. Lokalnie problem przekroczeń poziomu docelowego występuje w związku ze spalaniem paliw słabej jakości do celów grzewczych, co prezentuje mapa rozkładów stężeń B(a)P (Rysunek 9). Obszarami przekroczeń poziomu docelowego B(a)P są głównie większe miasta powiatów o dużych skupiskach ludności, w których istotny wpływ na jakość powietrza ma emisja powierzchniowa związana z indywidualnym ogrzewaniem mieszkań. 47

48 Rysunek 8. Obszary przekroczeń stężeń benzo(a)pirenu w województwie zachodniopomorskim. źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. 48

49 Rysunek 9. Rozkład średniorocznych stężeń benzo(a)pirenu w województwie zachodniopomorskim. źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. Poziomy stężeń ozonu mierzone w sposób automatyczny na stanowiskach pomiarowych w województwie zachodniopomorskim w 2013 roku nie wykazały przekroczeń kryteriów obowiązujących ze względu na ochronę zdrowia i ochronę roślin - poziomów docelowych. Zarówno w aglomeracji szczecińskiej, jak również na pozostałym obszarze województwa (strefa zachodniopomorska), liczba dni ze stężeniami 8 godz. wyższymi niż 120 µg/m 3, uśredniona z 3 lat dla okresu , nie przekroczyła obowiązujących ze względu na zdrowie ludzi 25 dni. Jednak konieczność podejmowania na obszarze województwa zachodniopomorskiego działań na rzecz poprawy jakości powietrza pod kątem zanieczyszczenia ozonem zaistniała już w 2009 r. jako wynik rocznej oceny za 2008 rok. Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego opracował Program ochrony powietrza dla strefy zachodniopomorskiej w zakresie ozonu", który został uchwalony przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego w marcu 2011 roku. 49

50 2.2. Działania naprawcze dla strefy zachodniopomorskiej. Powiat Koszaliński lokuje się w strefie zachodniopomorskiej PL3203, obejmującej obszar całego województwa zachodniopomorskiego, z wyjątkiem aglomeracji szczecińskiej i miasta Koszalin. Dla wszystkich z wyżej wymienionych stref województwa zachodniopomorskiego Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego opracował Program Ochrony Powietrza dla stref Województwa Zachodniopomorskiego Podstawy prawne. Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego opracowano w oparciu o następujące akty prawne: 1) Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (POŚ) - (Dz. U. z 2008 nr 25, poz.150, z późn. zm.)- według której, na podstawie art. 91 ust. 5 zarząd województwa, w terminie 15 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref (o których mowa w art. 89 ust.1 pkt 4), przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, a wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta są obowiązani do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza. Celem programu jest osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny. Dla stref, w których został przekroczony poziom więcej niż jednej substancji, sporządza się wspólny Program Ochrony Powietrza dotyczący wszystkich tych substancji. 2) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028). Minister Środowiska, w drodze rozporządzenia określił szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza oraz ich zakres tematyczny. 3) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031). Rozporządzenie określa: poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin; poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin; poziomy celów długoterminowych dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin; alarmowe poziomy dla niektórych substancji w powietrzu; poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu; pułap stężenia ekspozycji; 50

51 warunki, w jakich ustala się poziom substancji, takie jak temperatura i ciśnienie; oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną jej identyfikację; okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów; dopuszczalną częstość przekraczania poziomów dopuszczalnych i docelowych; terminy osiągnięcia poziomów dopuszczalnych, docelowych i celów długoterminowych oraz pułapu dla niektórych substancji w powietrzu; marginesy tolerancji dla niektórych poziomów dopuszczalnych, wyrażone jako malejąca wartość procentowa w stosunku do dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu w kolejnych latach. 4) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1034). Zgodnie z 6.1. Rozporządzenia j.w. informacja o uchwaleniu programu ochrony powietrza obejmuje: opracowanie tekstowe programu ochrony powietrza; uchwałę sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza; zestawienie informacji o programie ochrony powietrza. 5) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z dnia 10 sierpnia 2012 r., poz. 914)określa strefy oraz ich nazwy i kody. 6) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, Zanieczyszczenie benzo(a)pirenem Ostatnie dane z pomiarów benzo(a)pirenu dla województwa zachodniopomorskiego zostały zawarte w dokumencie pn. Program Ochrony Powietrza dla stref Województwa Zachodniopomorskiego, który został wykonany w 2013 r. Wyniki zawarte w ww. dokumencie odnoszą się do miasta Koszalin, jednak zostały opublikowane w przedmiotowym opracowaniu, gdyż pewne obszary, na których zostały wykonane pomiary są podobne swoją strukturą zabudowań oraz zamieszkania do terenu powiatu koszalińskiego, stanowiących osiedla sypialniane miasta Koszalin, tereny te występują w obszarze gminy Biesiekierz, Świeszyno, Manowo. Program Ochrony Powietrza opracowuje się dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców, natomiast powiat koszaliński jest aglomeracją ok. 60 tys. mieszkańców, dlatego opracowania jak wyżej nie wykonano. Wspomniany dokument zawiera przetworzone wyniki badań za 2011 i 2012, wykonanych przez WIOŚ w Szczecinie, które wykorzystano dla opisu stanu jakości powietrza powiatu koszalińskiego. 51

52 Pomiary zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem w latach w Koszalinie. Benzo(a)piren po raz pierwszy podlegał ocenie w 2007 roku. W okresie od 2007 do 2010 roku notowano przekroczenia na wszystkich stanowiskach pomiarowych w strefie w każdym roku. Najniższe stężenia wystąpiły w 2010 na stacji pomiarowej przy ul. Spasowskiego, a najwyższe w 2009 roku na stacji przy ul. Zwycięstwa. Tabela 15. Pomiary stężeń benzo(a)pirenu w strefie miasto Koszalin w latach Lp. Stanowisko Kod krajowy stacji Rok 1. 2 Koszalin, ul. Zwycięstwa Koszalin, ul. Spasowskiego ZpKoszalinWSSE ZpKoszalin006 B(a)P rok [ng/m 3 ] , , , Likwidacja punktu pomiarowego Punkt pomiarowy nie istniał ,1 źródło: Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Gdańsk, Pomiary zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem w 2011 roku. Poziom docelowy B(a)P wynoszący 1 ng/m 3 został przekroczony w Koszalinie w 2011 roku o 60% na stanowisku pomiarowym przy ul. Spasowskiego. Tabela 16. Stanowiska pomiarowe, z których wyniki pomiarów B(a)P zakwalifikowane zostały do oceny rocznej w 2011 r. Lp. 1. Stanowisko Koszalin, ul. Spasowskiego Kod krajowy stacji ZpKoszalin Współrzędne geograficzne 16 11' 35,17'' 54 12' 25,38'' B(a)P rok [ng/m 3 ] % przekroczeń 1,6 60 źródło: Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Gdańsk, Wg zespołu projektowego Ekometria analiza stężenia benzo(a)pirenu w Koszalinie wykazuje, iż stężenia te były zdecydowanie wyższe w okresie zimowym, kiedy to kilkukrotnie przekraczały poziom docelowy (określony dla roku) najwyższe wartości osiągnęły w listopadzie ponad 10 ng/m 3. W okresie od maja do października stężenia przeważnie utrzymywały się poniżej poziomu docelowego dla roku. Warunki meteorologiczne są bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na jakość powietrza, decydującym o tempie rozpraszania się zanieczyszczeń. Niekorzystne scenariusze meteorologiczne mogą wpływać na długotrwałe utrzymywanie się substancji na danym terenie i powodować ich wysokie kumulacje. Najmniej korzystne warunki wiążą się z niską temperaturą powietrza, która skutkuje wzmożoną emisją z systemów grzewczych,

53 niską prędkością wiatru, uniemożliwiającą dyspersję zanieczyszczeń oraz niskim położeniem warstwy mieszania i stanem stałym równowagi atmosfery, co oznacza stagnację lub niewielki ruch mas powietrza. Dla badania emisji B(a)P istotne znaczenie ma fakt wzajemnego przenikania się mas powietrza i niesionych wraz z nimi ładunków zanieczyszczeń, w tym zakresie rozróżniono za zespołem BSIPP EKOMERIA emisję napływową i emisję z terenu Miasta Koszalin. Obie ściśle korespondujące z oceną stanu jakości powietrza w powiecie koszalińskim. Emisja napływowa B(a)P Roczny ładunek emisji napływowej benzo(a)pirenu dla strefy miasto Koszalin wynosi 280,5 kg. Największy udział przypada na emisję powierzchniową z pasa 30 km wokół strefy ponad 257 kg (91,6%). Emisja z transportu z pasa 30 km wokół strefy stanowi 6,7%, a udział źródeł punktowych stanowi łącznie 1,6% emisji napływowej. Tabela 17. Bilans emisji napływowej B(a)P dla strefy miasto Koszalin w 2011 r. Typ emisji punktowa h 30 m poza pasem 30 km B(a)P [kg/rok] 3.7 punktowa z pasa 30 km 0.8 powierzchniowa z pasa 30 km liniowa z pasa 30 km 18.9 SUMA źródło: Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Gdańsk,

54 Rysunek 10. Udział poszczególnych typów emisji w bilansie emisji napływowej B(a)P dla strefy miasto Koszalin w 2011 r. liniowa z pasa 30 km 6,74% punktowa z woj. zachodniopomorskie go h >=30 m 1,32% punktowa z pasa 30 km 0,30% powierzchniowa z pasa 30 km 91,64% źródło: Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013 Emisja B(a)P z terenu strefy miasto Koszalin Roczny ładunek emisji benzo(a)pirenu ze strefy miasto Koszalin wyniósł 26,3 kg. Największy udział (81,7%) ma emisja z indywidualnych systemów grzewczych, oszacowana na poziomie 21,5 kg B(a)P, natomiast najmniejszy jest udział źródeł punktowych zaledwie 0,4%. Tabela 18. Bilans emisji B(a)P ze strefy miasto Koszalin w 2011 r. Typ emisji B(a)P [kg/rok] punktowa 0.1 powierzchniowa 21.5 liniowa 4.7 SUMA 26.3 źródło: Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. 54

55 128, , ,404 [km] 382, , ,152 Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Rysunek 11. Udział poszczególnych typów emisji w bilansie emisji B(a)P ze strefy miasto Koszalin w 2011 r. liniowa 17,86% punktowa 0,42% powierzchniowa 81,72% źródło: Program Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. Gdańsk, Rozbudowa i modernizacja sieci gazowej. Rysunek 12. Rozwój sieci gazowej w latach na terenie powiatu koszalińskiego długość czynnej sieci ogółem długość czynnej sieci przesyłowej źródło: opracowanie własne. 55

56 Na terenie powiatu koszalińskiego notuje się stały wzrost sieci i przyłączy gazowych. W latach długość czynnej sieci gazowej wzrosła o 16,68 km, z czego największy przyrost można zaobserwować w gminie Manowo 9,99 km. Procentowy przyrost sieci gazowej w gminach powiatu koszalińskiego przedstawia rysunek nr 13. Rysunek 13. Procentowy przyrost czynnej sieci gazowej na terenie powiatu koszalińskiego w latach Manowo 60% Mielno 6% Bobolice 7% Świeszyno 16% Sianów 3% Biesiekierz 4% źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, listopad 2015 r. Będzino 4% Rysunek 14. Ludność korzystająca z sieci gazowej na terenie powiatu koszalińskiego źródło: opracowanie własne 56

57 3. REALIZACJA DZIAŁAŃ W RAMACH PRIORYTETU 2 i 3 DOBRY STAN WÓD Jakość wód Rzeki. Podstawą do prowadzenia badań w latach r. był Program Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata ". Zgodnie z nim system oceny jakości jednolitych części wód rzecznych realizowano poprzez badania i pomiary wykonywane w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Jednolite części wód występujące na obszarach chronionych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie badał także według odrębnych przepisów, w celu ustalenia stopnia spełnienia dodatkowych wymagań określonych dla tych obszarów. W trzyletnim okresie badawczym WIOŚ w Szczecinie objął programem 111 jednolitych części wód rzecznych, z czego 12 JCWP znajduje się na terenie powiatu koszalińskiego. W roku 2013 przeprowadzono badania 5 JCWP. Zestawienie punktów pomiarowych w badanych JCWP wraz z rodzajem realizowanego monitoringu podano w tabeli nr 19, a ich lokalizację przedstawiono na rysunku 15. Prezentowane dane stanowią opracowanie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i stanowią część informacji o stanie środowiska za rok 2013, publikowanych na stronach internetowych WIOŚ Szczecin. Tabela 19. Zestawienie jednolitych części wód badanych w powiecie koszalińskim w roku Lp. Nazwa JCWP Nazwa punktu pomiarowego 1 Unieść do Polnicy Unieść - powyżej ujścia Polnicy (m. Gorzebądź) Rok badań 2013 MO 2010 MO Rodzaj monitoringu 2 Unieść od Polnicy do ujścia Unieść - ujście do jeziora Jamno (m. Kleszcze) 2013 MO 2010 MO, MORY 3 Czerwona od Łopieniczki do ujścia Czerwona - ujście do morza (m. Ustronie Morskie) 2013 MD 2011 MD, MO 4 Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Pn i Pd Dzierżęcinka - ujście do jeziora Jamno (m. Dobiesławiec) 2013 MD 2011 MD, MO 5 Strzeżenica Strzeżenica - ujście do jeziora Jamno (m. Strzeżenica) 2013 MD 2011 MD, MO 6 Bielica Bielica - ujście do Radwi (m. Kurozwęcz) 2012 MO 7 Czarna Czarna - ujście do Radwi (poniżej m. Dunowo) 2012 MO, MORE Mszanka z jeziorem Nicemino Radew do Chocieli z jeziorem Kwiecko Radew od Chocieli do zbiornika Rosnowo Mszanka - ujście do Radwi (m. Karsina) 2012 MO, MORY Radew - powyżej ujścia Chocieli (m. Kurowo) Radew - poniżej ujścia Chocieli i Mszanki (m. Mostowo) 2012 MO, MORE 2012 MO, MORY 57

58 11 Radew od dopływu w Niedalinie do ujścia Radew - w Niedalinie (most drogowy) 2012 MO, MORY, MORE Radew - ujście do Parsęty (m. Karlino) Grabowa do Wielinki Grabowa - m. Wielin 2011 źródła: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim Praca zbiorowa WIOŚ MD, MO, MORY, MORE MD, MO, MORY, MORE Objaśnienia: MD - program monitoringu diagnostycznego, MO - program monitoringu operacyjnego, MORY - program monitoringu operacyjnego jakości wód powierzchniowych, które są przeznaczone dla bytowania ryb w warunkach naturalnych, MORE - program monitoringu operacyjnego jakości wód powierzchniowych, które są przeznaczone do celów rekreacyjnych Rysunek 15. Lokalizacja punktów monitoringu rzek w powiecie koszalińskim w latach źródło: skan mapy z dokumentu pn. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim Praca zbiorowa WIOŚ

59 Nazwa JCWP Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna JCW (T/N) Program monitoringu Rok badań Klasa elementów biologicznych Wskaźnik decydujący o ocenie Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne STAN/POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych STAN JCWP Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Ocena jakości wód Spośród 5 jednolitych części wód rzecznych badanych w 2013 roku na obszarze powiatu koszalińskiego 4 JCWP, tj.: JCWP Unieść do Polnicy, JCWP Unieść od Polnicy do ujścia, JCWP Czerwona od Łopieniczki do ujścia, JCWP Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Pn i Pd, należą do wód silnie zmienionych i ocenie podlegał ich potencjał ekologiczny (na podstawie elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych). Do naturalnych należą jedynie wody JCWP Strzeżenica, gdzie oceniano ich stan ekologiczny. Wstępna ocena stanu JCWP wskazuje, że JCWP Unieść do Polnicy, JCWP Unieść od Polnicy do ujścia i JCWP Strzeżenica przypisano stan/potencjał ekologiczny umiarkowany. Pozostałe JCWP, tj.: JCWP Czerwona od Łopieniczki do ujścia i JCWP Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Pn i Pd wykazywały słaby potencjał ekologiczny. O wyniku oceny stanu/potencjału ekologicznego badanych JCWP, z wyjątkiem JCWP Unieść do Polnicy, zadecydowała ocena elementów biologicznych (zestawienie w tabeli poniżej). W ocenie elementów hydromorfologicznych, zgodnie z wytycznymi GIOŚ oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska, przyjęto zasadę, że JCWP wyznaczonej na podstawie przeglądu warunków hydromorfologicznych, jako naturalnej nadaje się klasę I, a sztucznej lub silnie zmienionej - klasę II. Jakość oznaczanych elementów fizykochemicznych JCWP Unieść od Polnicy do ujścia i JCWP Strzeżenica spełniała wymagania określone dla stanu/potencjału dobrego (II klasa). W pozostałych JCWP badanych w 2013 roku jakość elementów fizykochemicznych zaklasyfikowano jako poniżej potencjału dobrego. Stan chemiczny JCWP Czerwona od Łopieniczki do ujścia i JCWP Strzeżenica oceniono jako dobry. Natomiast stan chemiczny JCWP Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Pn i Pd oceniono poniżej stanu dobrego ze względu na przekroczenie wartości stężeń średniorocznych sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(l,2,3-cd)pirenu. Na podstawie niekorzystnego wyniku stanu/potencjału ekologicznego stan wszystkich 5 badanych JCWP oceniono jako zły. Tabela 20. Wyniki wstępnej oceny jednolitych części wód badanych w latach na terenie powiatu koszalińskiego. Lp. 1 2 Unieść do Polnicy Unieść od Polnicy do ujścia 17 T MO 2013 II 24 T MO 2013 III MIR, MMI MIR, MMI II PPD UMIARKOWANY N ZŁY II II UMIARKOWANY N ZŁY 59

60 3 Czerwona od Łopieniczki do 22 T MD 2013 IV MMI II PPD I SŁABY DOBRY N ZŁY ujścia 4 Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Pn i 23 T MD 2013 IV MMI II PPD II SŁABY PSD_sr N ZŁY Pd 5 Strzeżenica 17 N MD 2013 III MIR, MMI I II I UMIARKOWANY DOBRY N ZŁY 6 Bielica 17 N MO 2012 II I I DOBRY T 7 Czarna 23 N MO 2012 II I II DOBRY T 8 Mszanka z jeziorem 18 N MO 2012 II I I DOBRY T Nicemino 9 Radew do DOBRY I Chocieli z 18 T MO 2012 II II II POWYŻEJ jeziorem DOBREGO Kwiecko T Radew do 10 Chocieli do zbiornika 20 N MO 2012 III MMI I I UMIARKOWANY T ZŁY Rosnowo 11 Radew od dopływu w Niedalinie do 19 T MD 2012 III MMI II I UMIARKOWANY DOBRY T ZŁY ujścia 12 Grabowa do Wielinki 17 T MD 2011 III MMI II I II UMIARKOWANY PSD_sr T ZŁY Stan ekologiczny I II III IV V Stan ekologiczny I Stan ekologiczny Objaśnienia: MIR - Makrofitowy Indeks Rzeczny MMI - Makrobezkręgowce bentosowe MO Monitoring operacyjny MD Monitoring diagnostyczny Klasa elementów biologicznych stan bardzo dobry/potencjał maksymalny stan dobry/potencjał dobry stan/potencjał umiarkowany stan/potencjał słaby stan/potencjał zły Potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) Klasa elementów hydromorfologicznych stan bardzo dobry/potencjał maksymalny I II III IV V Potencjał ekologiczny (jcw sztuczne)) I Potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) I II III IV V Potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) potencjał dobry II II Klasa elementów fizykochemicznych Potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) I Potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) 60

61 I stan bardzo dobry/potencjał maksymalny I I II stan dobry/potencjał dobry II II PSD poniżej stanu/potencjału dobrego PPD PPD Stan / potencjał ekologiczny Stan ekologiczny Potencjał ekologiczny (jcw sztuczne) Potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) BARDZO DOBRY stan bardzo dobry/potencjał maksymalny DOBRY POWYŻEJ DOBREGO DOBRY POWYŻEJ DOBREGO DOBRY stan dobry/potencjał dobry UMIARKOWANY stan/potencjał umiarkowany UMIARKOWANY UMIARKOWANY SŁABY stan/potencjał słaby SŁABY SŁABY ZŁY stan/potencjał zły ZŁY ZŁY Stan chemiczny DOBRY PSD_sr PSD_max PSD DOBRY ZŁY Stan poniżej stanu dobrego stan zły Stan dobry przekroczone stężenia średnioroczne przekroczone stężenia maksymalne przekroczone stężenia średnioroczne i maksymalne Jeziora. W 2013 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie przeprowadził na terenie powiatu koszalińskiego, zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata ", badania monitoringowe jeziora Nicemino (monitoring diagnostyczny). W 2014 roku WIOŚ w Szczecinie wykonał ocenę stanu ekologicznego tego jeziora. Wyniki oceny wraz ze wskazaniem wskaźników wpływających na tę ocenę przedstawiono w tabeli

62 Tabela 21. Wyniki oceny stanu jezior badanych na terenie powiatu koszalińskiego w 2013 roku. *obejmuje: warunki tlenowe i termiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne, przezroczystość **obejmuje: Al, As, Ba, B, Cr, Zn, Cu, indeks fenolowy, indeks olejowy, cyjanki wolne PMPL - Indeks Fitoplanktonowy ESMI - Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego Na podstawie przeprowadzonych badań wody, jezioro Niecemino zakwalifikowano do umiarkowanego stanu ekologicznego (III klasa). O wyniku klasyfikacji zadecydowała wartość Indeksu Fitoplanktonowego PMPL (wartość 2,81). Wielkość Mulitimetrycznego Indeksu Okrzemkowego IOJ odpowiadała I klasie (wartość 0,831). Badania makrofitów z uwagi na typ abiotyczny jeziora lb nie były prowadzone. Stan chemiczny wód jeziora oceniono jako dobry, gdyż nie stwierdzono przekroczenia środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych oraz dla innych zanieczyszczeń. Ze względu na umiarkowany stan ekologiczny, stan wód jeziora oceniono jako zły Wody przybrzeżne. Do granicy powiatu koszalińskiego przylegają dwie jednolite części wód przybrzeżnych: JCWP Sarbinowo-Dziwna (PLCWIIIWB8) oraz JCWP Jarosławiec-Sarbinowo (PLCWIIIWB7). Wody obu JCWP wyznaczone zostały jako silnie zmienione. W 2013 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie przeprowadził badania obu JCWP w pięciu punktach pomiarowo-kontrolnych, w obszarze JCWP Sarbinowo-Dziwna w trzech punktach: 3 (kod PL02S ), 4 (kod PL02S ) i 5 (kod PL02S0104_0450), a w obszarze JCWP Jarosławiec-Sarbinowo w dwóch punktach: 6 (kod PL02S ) i 7 (kod PL02S ) (Rysunek 16). Podstawą do prowadzenia badań w 2013 roku był Program Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata ". 62

63 Rysunek 16. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu wód przybrzeżnych przylegających do powiatu koszalińskiego w 2013 roku. źródło: skan mapy z dokumentu pn. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim Praca zbiorowa WIOŚ Ze względu na to, że wody obu badanych JCWP należą do wód silnie zmienionych, ocenie podlegał ich potencjał ekologiczny (na podstawie elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych). Ocenę potencjału ekologicznego przeprowadzono w oparciu o ocenę elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych. Natomiast stan wód sklasyfikowano na podstawie oceny potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Na podstawie badań przeprowadzonych w 2013 roku potencjał ekologiczny obydwu JCWP zaklasyfikowany został jako zły (V klasa), w wyniku czego stan wód obydwu JCWP także oceniono jako zły. Wyniki oceny potencjału ekologicznego obu JCWP oraz wód w punktach przylegających do powiatu koszalińskiego wraz z wynikami ocen dla poszczególnych elementów jakości zestawiono w tabelach 22 i 23. Ocena elementów biologicznych została przeprowadzona w oparciu o wyniki badań chlorofilu a" i fitoplanktonu oraz na zasadzie dziedziczenia wyników oceny makrozoobentosu za 2012 rok. Potencjał elementów biologicznych obydwu JCWP, będący wynikiem oceny poszczególnych wskaźników, oceniono jako zły. Ocena elementów hydromorfologicznych przeprowadzona została zgodnie z wytycznymi GIOŚ oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska. W wyniku przeglądu warunków hydromorfologicznych, ze względu na umacniane brzegi i zabezpieczenia przed erozją morską, obie JCWP wyznaczone zostały jako silnie zmienione. Ocenie zatem podlegał potencjał elementów hydromorfologicznych obu JCWP, który oceniono jako dobry. Potencjał elementów fizykochemicznych obydwu JCWP został oceniony jako poniżej 63

64 dobrego. Na niską ocenę potencjału wód JCWP miały wpływ badania przezroczystości wód (widzialność krążka Secchiego) oraz zbyt wysokie stężenia substancji biogennych (azotu ogólnego, azotanowego i mineralnego, fosforu ogólnego i fosforanów). Natomiast potencjał elementów fizykochemicznych z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego obydwu JCWP, na podstawie zasady dziedziczenia, oceniony został jako dobry. Ocena stanu chemicznego obu, przeprowadzona została na podstawie wyników badań wskaźników stanu chemicznego, wykonanych w ramach monitoringu diagnostycznego w 2012 roku, gdzie przeprowadzono badania pełnej listy, pobierając próby dwukrotnie w ciągu sezonu badawczego na każdym stanowisku. Ocena ta wykorzystana została w ocenie JCWP za 2013 rok w oparciu o zasadę dziedziczenia. Stan chemiczny JCWP oceniony został jako poniżej dobrego, o czym zdecydowały przekroczenia wartości stężeń średniorocznych eteru pentabromodifenylowego (PBDE), oktylofenoli i kationu tributylocyny. Tabela 22. Klasyfikacja stanu ekologicznego i chemicznego wód przybrzeżnych przylegających do powiatu koszalińskiego dla stanowisk pomiarowych badanych w 2013 roku. źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim Praca zbiorowa WIOŚ Tabela 23. Klasyfikacja stanu ekologicznego i chemicznego wód przybrzeżnych przylegających do powiatu koszalińskiego dla JCWP badanych w 2013 roku. źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim Praca zbiorowa WIOŚ Wody podziemne. Badania i ocena stanu chemicznego wód podziemnych wykonywane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Badania prowadzone są w jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd), w tym w częściach uznanych za zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Badania wykonywane są na poziomie krajowym w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Wykonawcą badań oraz oceny stanu wód 64

65 w zakresie elementów fizykochemicznych oraz ilościowych jest Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). Monitoring diagnostyczny prowadzony jest raz na trzy lata i dotyczy wszystkich jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wydzielonych na terenie kraju (161). Monitoring operacyjny prowadzony jest co roku, z wyłączeniem roku, w którym wykonywany jest monitoring diagnostyczny i obejmuje JCWPd o statusie wód zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu chemicznego i/lub ilościowego wód podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów szczególnego narażenia. W granicach powiatu koszalińskiego znajdują się trzy JCWPd o numerach: 9, 10 i 28, które objęte są badaniami w ramach monitoringu diagnostycznego. W latach 2013 i 2014 PIG-PIB nie prowadził badań monitoringowych wód podziemnych w powiecie koszalińskim. Ostatnie badania wód podziemnych wykonane zostały przez PIG- PIB w ramach monitoringu diagnostycznego w 2012 roku, w 4 punktach pomiarowych w miejscowościach: Bobolice (punkt nr 191), Polanów (punkt nr 194), Świeszyno (punkt nr 382) oraz Mielno (punkt nr 2257). Badania wód podziemnych wykonywane są także na poziomie regionalnym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie (WIOŚ) obejmują obszar OSN wyznaczony w zlewni rzeki Płoni i znajdujący się w granicach JCWPd nr 25 oraz tereny wokół mogilników zlikwidowanych na terenie województwa w latach Monitoring regionalny wód podziemnych nie jest wykonywany na terenie powiatu. Przeprowadzone w 2012r. przez WIOŚ ostatnie badania w 3 punktach w miejscowościach: Bobolice (punkt nr 191), Polanów (punkt nr 194) oraz Świeszyno (punkt nr 382) pozwoliły stwierdzić występowanie wód II klasy (wody dobrej jakości) o dobrym stanie chemicznym. W punkcie badawczym w miejscowości Mielno (punkt nr 2257) stwierdzono występowanie wód V klasy (wody złej jakości) - reprezentujących słaby stan chemiczny. Przyczyną obniżenia jakości wód w Mielnie były podwyższone stężenia potasu, boru, chlorków i sodu oraz podwyższona wartość przewodności. Ponadto w punkcie stwierdzono przekroczenia wartości progowych wyznaczonych dla wód do celów pitnych w przypadku amoniaku, boru, przewodności, sodu i chlorków. Zasolenie wód wgłębnych poziomu kredowego w Mielnie ma charakter geogeniczny i związane jest z naturalnym chemizmem ujmowanej warstwy wodonośnej. W punktach nie stwierdzono zanieczyszczenia wód azotanami (stężenie azotanów powyżej 50 mgno3 /l) i zagrożenia takim zanieczyszczeniem (stężenie azotanów od 40 do 50 mgn03/l). Stężenie azotanów kształtowało się na niskim poziomie tj. poniżej 10mgNO3/l i odpowiadało I klasie (wody bardzo dobrej jakości) Utrzymywanie koryt cieków, kanałów i obwałowań. Zagrożeniem powodziowym w powiecie objęte są obszary terenów wokół jezior przymorskich. Obszary zagrożone chronione są wałami przeciwpowodziowymi, a tereny polderowe odwadniane są pompowniami melioracyjnymi. W tabelach poniżej zestawiono stan urządzeń i obiektów chroniących przed powodzią. Tabela 24 przedstawia zestawienie polderów w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno, tabela 25 zestawienie pompowni melioracyjnych w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno, a tabela 26 5 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim Praca zbiorowa WIOŚ

66 Nazwa polderu Powierzchnia polderu [ha] Pojemność polderu [mln m 3 ] Forma zagospodarowani a polderu Użytkownik polderu Rzeka / Akwen Lokalizacja [km] Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego aktualny wykaz wałów przeciwpowodziowych na terenie powiatu koszalińskiego. Utrzymaniem tych urządzeń zajmuje się w obszarze RZGW Szczecin odpowiednio Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie. Tabela 24. Poldery w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno. Czerwona I, II 643 1,29 Czerwona III 324 0,65 Czerwona IV, V 694 1,39 Kazimierz Pomorski 530 1,06 Strzeżenica 314 0,63 Dobiesławiec 540 1,08 Łabusz ,70 Gmina Będzino użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki grunty orne użytki zielone, nieużytki Gmina Manowo ANR, rolnicy indywidualni rz. Czerwona ANR rz. Czerwona L ANR, rolnicy indywidualni ANR, rolnicy indywidualni ANR, rolnicy indywidualni rolnicy indywidualni ANR, rolnicy indywidualni rz. Czerwona Strzeżenica Strzeżenica L P L P j. Jamno - j. Jamno - Bonin 443 0,89 użytki zielone, nieużytki ANR rz. Dzierżęcinka L Gmina Mielno Gąski 125 0,25 Chłopy 413 0,83 Mielno 20 0,04 Barnowo 196 0,39 użytki zielone, nieużytki grunty orne użytki zielone, nieużytki, grunty orne użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki Gmina Sianów ANR - - rolnicy indywidualni rolnicy indywidualni rolnicy indywidualni - - j. Jamno - j. Jamno - Osieki 857 1,71 Karnieszewice 20 0,04 użytki zielone, nieużytki, grunty orne użytki zielone, nieużytki ANR j. Jamno - rolnicy indywidualni - - źródło: RZGW Szczecin, Studium bezpośredniego zagrożenia powodziowego na obszarze RZGW Szczecin, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Poznań 2008 stan aktualny na rok

67 Tabela 25. Pompownie melioracyjne w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno. Nazwa i lokalizacja Powierzchnia odwadniania [ha] Wydajność [mln m 3 ] Wysokość podnoszenia [m] Zw. wody max. m n.p.m. Zw. wody min. m n.p.m. Gmina Będzino Czerwona I, II 198 1,05 4,0;5,0-2,80-3,70 Czerwona III 149 0,45 3,6;4,0-1,03-1,83 Czerwona IV, V Kazimierz Pomorski 360 0,99 4,0;5,0-2,51-3, ,74 4,0;5,0;5,0-2,10-2,75 Strzeżenica 135 0,18 3,0;3,0-0,67-1,72 Dobiesławiec 285 1,03 4,0;4,0;5,0-2,06-2,66 Łabusz 700 2,50 4,9;4,9;5,4-4,84-5,24 Gmina Manowo Bonin 215 0,30 4,0;4,0 23,64 24,74 Gmina Mielno Gąski 35 0,42 4,0;4,0-1,60-2,0 Chłopy 117 0,30 4,0;4,0 0,00-1,80 Mielno 100 0,06 1,0-0,28-0,61 Barnowo 64 0,15 3,0 - - Gmina Sianów Osieki 597 0,60 3,0;4,0 - - Karnieszewice 40 0,30 3,0 26,63 26,93 źródło: RZGW Szczecin, Studium bezpośredniego zagrożenia powodziowego na obszarze RZGW Szczecin, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Poznań 2008 stan aktualny na rok Tabela 26. Wykaz wałów przeciwpowodziowych powiatu koszalińskiego w 2014 roku. Lp Nazwa rzeki, kanału, jeziora Wał nad jeziorem Jamno polder Łabusz Wał lewy nad rzeką Uniestą Wały nad jeziorem Lubiatowo Wał nad jeziorem Jamno polder Barnowo Lokalizacja km cieku od-do Łabusz m. Koszalin - obr. Kleszcze gm. Sianów m. Koszalin - obr. Bonin gm. Manowo Mielno gm. Mielno obr. Strzeżenice gm. Będzino - - km wału od-do nr nr Długość wału (km) 1,646 2,560 Obszar chroniony (ha) 700 2,550-0,890-2,

68 5. Wał nad jeziorem Jamno polder Strzeżenica obr. Strzeżenice, Dobiesławiec gm. Będzino , Wał nad jeziorem Jamno polder Dobiesławiec obr. Dobiesławiec gm. Będzino; Jamno m. Koszalin , Wał lewy nad rzeką Strzeżenicą polder Barnowo obr. Strzeżenice gm. Będzino , Wał do wysypiska polder Barnowo Mielno gm. Mielno obr. Strzeżenice gm. Będzino , Wał prawy nad Strugą Mścicką polder Strzeżenica obr. Strzeżenice, Dobiesławiec gm. Będzino , Wał prawy nad rzeką Strzeżenicą polder Strzeżenica obr. Strzeżenice gm. Będzino , Wały nad rzeką Dzierżęcinką Jamno m. Koszalin obr. Dobiesławiec gm. Będzino L P ,240 2, Wały nad rzeką Strzeżenicą polder Kazimierz obr. Łekno Będzinko gm. Będzino L P ,030 0, Wały nad rowem R1A polder Kazimierz obr. Mielenko gm. Mielno obr. Łekno, Będzinko gm. Będzino L P ,580 3, Wały nad rzeką Czerwoną obr. Łopienica, Tymień, Pleśna, Kładno, Śmiechów L P P L P P ,730 6, Wały nad rowem CS obr. Kładno gm. Będzino L P L P ,250 0, Wały nad rowem R-39 obr. Tymień gm. Będzino L P L P ,530 0, Wały nad rzeką Tymienicą obr. Łopienica, Tymień gm. Będzino L P L P ,850 0,

69 18. Wały nad rzeką Łapieniczką obr. Łopienica gm. Będzino L P L P ,250 0, Wały nad Strugą Popowską obr. Łekno gm. Będzino L P L P ,350 0, Razem: 47, źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień r.) Ocena stanu Stan techniczny wałów i regulacyjnych urządzeń przeciwpowodziowych wymaga wielu modernizacji wykraczających poza bieżące utrzymanie. Przeprowadzane regularnie lustracje dowodzą konieczności dokonywania stałych napraw wynikających z normalnej eksploatacji jak również szkód wynikających ze świadomych dewastacji. Działania modernizacyjne prowadzone są planowo przez Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie. Zestawienia prac wykonanych w latach przedstawiono w tabelach 27 i

70 Urządzenia melioracyjne jednostka Gmina Mielno Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Manowo Gmina Świeszyno Gmina Bobolice Powiat Koszaliński Urządzenia melioracyjne jednostka Gmina Mielno Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Manowo Gmina Świeszyno Gmina Bobolice Powiat Koszaliński Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 27. Zestawienie prac melioracyjnych wykonanych przez ZZMiU w Szczecinie w roku 2013 na terenie powiatu koszalińskiego. cieki km 108,048 Melioracje podstawowe zadania zrealizowane kanały km 0 8, ,842 rurociągi km wały przeciwpowodziowe km 11,405 37, ,206 3, ,469 przepompownie szt Melioracje szczegółowe zadania zrealizowane powierzchnia zmeliorowanych gruntów rolnych powierzchnia zmeliorowanych terenów zielonych długość rowów melioracyjnych ha ha km 3,86 5,09 2,13 0 0,35 0 5, ,02 długość rurociągów o średnicy poniżej 60cm km źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień r.). Tabela 28. Zestawienie prac melioracyjnych wykonanych przez ZZMiUW w Szczecinie w roku 2014 na terenie powiatu koszalińskiego. cieki km 215,501 Melioracje podstawowe zadania zrealizowane 70

71 kanały km 0 8, ,600 rurociągi km wały przeciwpowodziowe km 11,636 37, ,220 3, ,462 przepompownie szt Melioracje szczegółowe opis stanu powierzchnia zmeliorowanych gruntów rolnych powierzchnia zmeliorowanych terenów zielonych długość rowów melioracyjnych ha ha km 8,95 8,06 4,83 0 0, ,77 długość rurociągów o średnicy poniżej 60 cm km źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień r.) 3.3. Gospodarka wodno ściekowa. zużycie wody Działania podejmowane na terenie powiatu w latach , w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w powiecie koszalińskim zestawiono dla charakterystycznych parametrów, opisujących w sposób porównawczy stan środowiska w tabelach poniżej. Tabela 29. Ilość zużycia wody w powiecie koszalińskim w latach: z podziałem na poszczególne gminy. JST Powiat Koszaliński Gmina Biesiekierz Woda dostarczona gospodarstwom domowym hm ,214 2,288 2,053 2,065 2,195 2,231 2,276 0,207 0,203 0,181 0,233 0,193 0, 197 0,204 Gmina Będzino 0,371 0,378 0,325 0,324 0,325 0, 237 0,247 Gmina Bobolice 0,234 0,232 0,231 0,222 0,226 0, 219 0,213 Gmina Manowo 0,238 0,340 0,251 0,237 0,234 0, 258 0,258 Gmina Mielno 0,267 0,297 0,316 0,290 0,239 0, 502 0,546 Gmina Polanów 0,320 0,310 0,308 0,306 0,299 0,250 0,239 Gmina Sianów 0,343 0,359 0,340 0,345 0,341 0,353 0,354 Gmina Świeszyno źródło: GUS aktualizacja 9 września 2013r. 0,177 0,176 0,200 0,194 0,194 0,216 0,212 71

72 Analizując powyższe zestawienie można stwierdzić, iż w skali rozpatrywanego okresu zaobserwować można stabilizację zapotrzebowania na wodę. Teoretyczny wzrost związany z rozwojem przemysłu, rolnictwa, usług oraz budownictwa jednorodzinnego został zbilansowany poprzez oszczędności wprowadzone przez odbiorców związanych z rosnącymi cenami surowca. Charakterystyka sieci wodociągowej Łączna długość eksploatowanej sieci wodociągowej na terenie Powiatu Koszalińskiego w 2014 roku wynosiła 752,7 km. Całkowita ilość mieszkańców objętych siecią wodociągową na terenie powiatu wynosiła , co stanowi około 88% ogólnej liczby mieszkańców. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego długość sieci wodociągowej na terenie powiatu systematycznie się zwiększa. Charakterystykę istniejącej sieci wodociągowej w poszczególnych gminach Powiatu Koszalińskiego przedstawia tabela 30. Tabela 30. Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie powiatu koszalińskiego wg gmin w roku Jednostka administracyjna Długość sieci wodociągowej [km] Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Woda dostarczona gospodarstwom domowym [tys. m 3 ] Gmina Będzino 98, ,5 Gmina Biesiekierz 110, ,7 Miasto i Gmina Bobolice 308, ,1 Gmina Manowo 47, ,0 Gmina Mielno 92, ,6 Miasto i Gmina Polanów 88, ,9 Gmina i Miasto Sianów 169, ,0 Gmina Świeszyno 57, ,4 Powiat Koszaliński 752, ,2 źródło: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych), stan na dzień listopad 2015r. Zestawione w powyższej tabeli dane ilustrują, że największy stopień objęcia siecią wodociągową posiada Gmina Mielno, gdzie występuje sieć wodociągowa o łącznej długości 92,8 km, a stopień objęcia mieszkańców gminy siecią wodociągową wynosi 97,02%. Najmniejszy stopień rozwinięcia sieci wodociągowej posiada Miasto i Gmina Polanów, gdzie całkowita długość rozdzielczej sieci wodociągowej wynosi 88,3 km, a stopień zwodociągowania tego terenu wynosi 72,3%. Sieć wodociągowa na terenie powiatu koszalińskiego w ostatnich latach uległa znacznej rozbudowie. Powołując się na dane Głównego Urzędu Statystycznego, długość sieci wodociągowej powiatu w 2014 roku wynosiła 752,7 km i zwiększyła się o 36 km w porównaniu do roku Ścieki Charakterystyka sieci kanalizacyjnej Całkowita długość sieci kanalizacji sanitarnej w Powiecie Koszalińskim w 2014 roku wynosiła 595,9km. Całkowita ilość mieszkańców objętych siecią kanalizacyjną na terenie 72

73 powiatu wynosiła , co stanowi około 62,7% ogólnej liczby mieszkańców. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego długość sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu systematycznie się zwiększała jest to wzrost o ponad 6 % w stosunku do poprzedniego dwulecia sprawozdawczego. Charakterystykę istniejącej sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach Powiatu Koszalińskiego przedstawia tabela nr 31. Tabela 31. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu koszalińskiego wg gmin w latach Jednostka terytorialna długość czynnej sieci kanalizacyjnej ścieki odprowadzone ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej km km dam3 dam3 osoba osoba Będzino (2) 35,3 35,3 299,0 311, Biesiekierz (2) 95,5 95,5 178,0 187, Bobolice (3) 100,9 101,1 206,0 196, Bobolice - miasto (4) 12,6 12,8 121,0 115, Bobolice - obszar wiejski (5) 88,3 88,3 85,0 81, Manowo (2) 25,3 26,6 115,0 186, Mielno (2) 126,9 114,1 505,0 532, Polanów (3) 63,8 63,8 301,0 276, Polanów - miasto (4) 24,3 24,3 231,0 209, Polanów - obszar wiejski (5) 39,5 39,5 70,0 67, Sianów (3) 44,2 44,9 416,0 352, Sianów - miasto (4) 13,7 14,4 350,0 295, Sianów - obszar wiejski (5) 30,5 30,5 66,0 57, Świeszyno (2) 114,5 114,6 161,0 178, Powiat koszaliński 606,4 595, , , źródło: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych), stan na dzień r. Dane Głównego Urzędu Statystycznego długość sieci kanalizacyjnej wykazuje pewne spowolnienie rozwoju gospodarki wodno-ściekowej. Prawidłowość ta nie wynika z braku inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, ale ze zmiany koncepcji. Organizacja odprowadzania ścieków z modelu rozproszonego została przekształcona w model zogniskowany. Powyższe zaskutkowało likwidacją niewielkich oczyszczalni ścieków i włączeniem odbiorców do magistrali prowadzących ścieki do kilku nowoczesnych obiektów w Bobolicach, Polanowie, Koszalinie oraz Biesiekierzu. Względnie liniową tendencję wykazuje również ilość ścieków kierowana do sieci. Powyższe wynika z korelacji pomiędzy zużyciem wody, a ilością nieczystości płynnych w kontekście oszczędności czynionych przez odbiorców usługi, wynikających ze wzrostu ich cen. Jednocześnie prowadzi się inwentaryzację i wyłączanie z użytkowania sieci technicznie przestarzałych. Pozostałe parametry określające gospodarkę ściekową w powiecie koszalińskim zestawiono w tabelach

74 Tabela 32. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków na terenie powiatu koszalińskiego w latach r. Dane zbiorcze dotyczące oczyszczalni ścieków na terenie powiatu Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ogółem mechaniczne biologiczne z podwyższonym usuwaniem biogenów źródło: GUS aktualizacja lipiec 2015 r Tabela 33. Przemysłowe i komunalne oczyszczalnie ścieków na terenie powiatu koszalińskiego 2012 r. 2014r. lp jednostka Przepustowość 2012 Ogółem [m 3 /dobę] Przepustowość 2013 Ogółem [m 3 /dobę] Przepustowość 2014 Ogółem [m 3 /dobę] 1 Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Powiat Koszaliński źródło: GUS aktualizacja lipiec 2015r Ocena oczyszczenia ścieków w powiecie koszalińskim w latach w relacji do lat poprzednich wskazuje na redukcję ilości zbiorników bezodpływowych (tabela nr 34). Analiza danych statystycznych wskazuje jednoznacznie, że na omawiany spadek zasadniczy wpływ miało uruchomienie w 2012r. nowoczesnej oczyszczalni ścieków w Biesiekierzu. Znacznie wzrosła natomiast liczba indywidualnych rozwiązań polegających na instalowaniu oczyszczalni przydomowych. Tendencja ta wynika zapewne z urbanizacji terenów pozbawionych dostępu do komunalnych sieci kanalizacyjnych. Tabela 34. Gromadzenie i wywóz nieczystości ciekłych na terenie powiatu koszalińskiego w 2011 i 2014r. Lp. Jednostka Zbiorniki bezodpływowe Oczyszczalnie przydomowe Stacje zlewne Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów

75 8 Świeszyno Powiat Koszaliński Lp. jednostka Zbiorniki bezodpływowe Oczyszczalnie przydomowe Stacje zlewne Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Powiat Koszaliński źródło: GUS, listopad 2015 r Działania reglamentacyjne w zakresie szczególnego korzystania z wody. Szczególną formą ochrony zasobów wód i ich racjonalnego wykorzystywania jest instytucja prawna pozwolenia wodnoprawnego, które ma charakter konstytutywnej decyzji administracyjnej, przyznającej podmiotom uprawnienia w zakresie szczególnego korzystania z wód, wykonania urządzeń wodnych oraz ustalające linie brzegu. W latach Starosta Koszaliński przeprowadził 225 postępowań wodnoprawnych, z czego 114 przyznawały uprawnienia jw. Działania reglamentacyjne w tym zakresie zestawiono poniżej, oddzielnie dla lat: 2013 i Tabela 35. Zestawienie pozwoleń wodnoprawnych, wydanych przez Starostę Koszalińskiego w 2013 roku. Podmiot PRYWATNY (OSOBA FIZYCZNA) PRYWATNY (JEDN.PRAWNA) Odprowadzanie wody i ścieków Ujęcia Wykonanie urządzeń wodnych /ustalenie linii brzegu/ Elektrownie wodne PUBLICZNY OGÓŁEM źródło: opracowanie własne, Starostwo Powiatowe Koszalin, listopad 2015r. Tabela 36. Zestawienie pozwoleń wodnoprawnych, wydanych przez Starostę Koszalińskiego w 2014 roku. Podmiot PRYWATNY (OSOBA FIZYCZNA) Odprowadzanie wody i ścieków Ujęcia 75 Wykonanie urządzeń wodnych Elektrownie wodne

76 PRYWATNY (JEDN.PRAWNA) PUBLICZNY OGÓŁEM źródło: opracowanie własne, Starostwo Powiatowe Koszalin, listopad 2015r. W latach daje się zaobserwować stabilizację pod względem ilości składanych wniosków o wydanie pozwoleń wodnoprawnych na szczególne korzystanie z wód i wykonywanie urządzeń wodnych Ujęcia wód podziemnych i ich ochrona. Na terenie powiatu koszalińskiego prawnie ustanowiono tylko jedną strefę ochronną - dla ujęcia Mostowo zlokalizowanego w gminie Manowo. Strefa ta obejmuje zarówno teren ochrony bezpośredniej, jak i teren ochrony pośredniej (wewnętrzny i zewnętrzny). Ustanowiona została ona decyzją Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 czerwca 2000r., znak: K-OSR-Ś-3/6814/3/00. Zasięg tej strefy ochronnej obejmuje częściowo obszary gmin: Manowo, Polanów oraz Bobolice łącznie jest to ok. 79,5 km 2. Tabela 37. Wielkość poboru nominalnego wód podziemnych na terenie powiatu koszalińskiego na podstawie pozwoleń wodnoprawnych udzielonych przez Starostę Koszalińskiego uaktualnione na 31 grudnia 2014 r. Lp. gmina miejscowość użytkownik 1 Bobolice Lubowo Nadleśnictwo Bobolice 76 pobór wód [m3/d] data wykonania ujęcia data obowiązywania pozwolenia 56, Bobolice Bobolice ZPS Bobolice 77, Bobolice Łozice RWiK Sp. z o.o. 7, Manowo Manowo Gmina Manowo 148, Bobolice Bożniewice RWiK Sp. z o.o. 45, Bobolice Porost Hurtowni Wielobranżowej "ROJAN" S. J. 4, Bobolice Ujazd RWiK Sp. z o.o. 27, Biesiekierz Kotłowo "TORSEED" Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa S.A 1, Mielno Gąski osoba fizyczna 1, Mielno Unieście 11 Sianów Kołzin Zakład Wodociągowo - Kanalizacyjny w Unieściu Nadleśnictwo Karnieszewice 78,0 (1) 1967 (2) ,

77 12 Bobolice Kłanino Ośrodek Hodowli Zarodowej Spółka z o.o. 54,1 13 Polanów Kłanino ZUK w Polanowie 53,0 14 Sianów Sianów ARKA R. Witkowski, T. Pawłowski, J. Gronek, A. Pawłowski Sp. Jawna (1) 1974 (2) 1984 (1) 1964 (2) , Polanów Nacław ZUK w Polanowie Polanów Domachowo ZUK w Polanowie 73, Manowo Rosnowo Koszalińskim Elektrowniom Wodnym Spółka z o.o 2, Sianów Maszkowo POLRYB Spółka z o.o., 70, Polanów Krąg 20 Bobolice Stare Borne Hotel Podewils w Krągu Spółka z o.o., Zakład Karny w Starem Bornem 36, ,0 21 Polanów Polanów ZUK w Polanowie 749,5 22 Bobolice Kłanino Ośrodek Hodowli Zarodowej Spółka z o.o. 54,1 (1) 1971 (2) 1975 (1)1997, (2)1997 (1)1974, (2) Polanów Kościernica ZUK w Polanowie 44, Polanów Żydowo ZUK w Polanowie 110,7 brak danych Sianów Ratajki AGROBUD Sp. z o.o. 960, Biesiekierz Biesiekierz RWiK Sp. z o.o. 121, Bobolice Bobolice CONTEMA Sp. z o.o. 14, Sianów Kłos Centrum Wspomagania Rolnictwa AGRI TRADING 11, Mielno Gąski osoba fizyczna 22, Bobolice Gozd RWiK Sp. z o.o. 38, Mielno Mielenko Zakładowi Usług Pralniczych, Spółka Jawna, Henryka Różalska, Katarzyna Karasiewicz w Mielenku 108,0 (1) 1987 (2) Biesiekierz Biesiekierz RWiK Sp. z o.o. 207, Polanów Świerczyna ZUK w Polanowie 7, Polanów Rekowo ZUK w Polanowie 42, Będzino Śmiechów Gminny Zakład Komunalny 200,0 (1)1988 (2)

78 38 Świeszyno Niedalino 39 Świeszyno Konikowo 40 Świeszyno Golica 41 Świeszyno Giezkowo 42 Świeszyno Dunowo 43 Świeszyno Bardzlino Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie 82, ,3 (1)1976 (2) , ,9 68,0 (1)1976 (2)1988 (1)1972 (2)1975 (3) , Manowo Rosnowo R.O.D. Lotnik 89, Bobolice Nowosiółki RWiK Sp. z o.o. 22, Sianów Maszkowo GWiK Sianów 56, Sianów Sieciemin GWiK Sianów 46, Sianów Sowno GWiK Sianów 53,4 (1)1966 (2) Polanów Garbno ZUK Polanów 33, Polanów Nowy Żelibórz ZUK Polanów 15, Bobolice Porost RWiK Sp. z o.o. 97, Bobolice Radwanki RWiK Sp. z o.o. 14, Bobolice Chociwle RWiK Sp. z o.o. 16, Bobolice Wilczogóra RWiK Sp. z o.o. 11, Manowo Rosnowo 56 Manowo Bonin Urząd Gminy w Manowie Urząd Gminy w Manowie 150,73 36,6 (1)1988 (2)1990 (1)1968 (2) Bobolice Trzebień RWiK Sp. z o.o. 10, Bobolice Ostrówek RWiK Sp. z o.o. 5, Polanów Powidz ZUK Polanów 9, Polanów Bukowo Pol. ZUK Polanów 48, Polanów Gołogóra ZUK Polanów 17, Bobolice Nowe Łozice RWiK Sp. z o.o. 7, Bobolice Janowiec RWiK Sp. z o.o. 21, Bobolice Drzewiany RWiK Sp. z o.o. 160, Bobolice Bobolice S.M. Mlekosz 68, Polanów Gilewo ZUK Polanów 17, Będzino Tymień GZK w Będzinie 227,8 68 Sianów Sierakowo GWiK Sianów 46,6 69 Sianów Węgorzewo Koszalińskie GWiK Sianów 42,5 (1)1972 (2)1989 (1)1979 (2)1987 (1)1973 (2)

79 70 Polanów Żydowo ZUK Polanów 200, Świeszyno Niekłonice Z.O.D. Relaks 147,3 72 Świeszyno Sieranie 73 Świeszyno Strzekęcino Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie 74 Bobolice Krępa RWiK Sp. z o.o. 21,00 79 (1)1976 (2) , , (1)1983 (2) Bobolice Chmielno RWiK Sp. z o.o. 21, Polanów Kępiny ZUK Polanów 3, Polanów Karsina ZUK Polanów 5, Polanów Komorowo ZUK Polanów 6, Polanów Warblewo ZUK Polanów 11, Polanów Cetuń ZUK Polanów 78,0 1973, Sianów Rzepkowo GWiK Sianów 29, Sianów Szczeglino GWiK Sianów 90,0 1976, Sianów Skibko GWiK Sianów 158, Sianów Kleszcze GWiK Sianów 45, Sianów Dąbrowa GWiK Sianów 125, Sianów Osieki GWiK Sianów 95,0 1981, Świeszyno Kurozwęcz Urząd Gminy w Świeszynie 17,0 1969, Polanów Chocimino ZUK Polanów 31, Polanów Rzeczyca Wielka ZUK Polanów 31, Będzino Dobre GZK Będzino 141, Polanów Krąg ZUK Polanów 64, Polanów Wielin ZUK Polanów 12, Będzino Miłogoszcz GZK Będzino 2, Sianów Kłos GWiK Sianów 715,0 1961, 1982, Sianów Karnieszewice Dega S.A. 200, Bobolice Porost osoba fizyczna 13, źródło: dane Starostwo Powiatowe Koszalin, listopad 2015r. Podkreślić należy, że zestawienie nie obejmuje ujęć wykonanych w ramach tzw. zwykłego korzystania z wód, tj. dla potrzeb gospodarstw domowych o poborze domowym nie przekraczającym 5 m 3 /d. Na takie korzystanie z wód z ustawa z dnia 18 lipca 2001r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. Nr 469, tj.) nie nakłada obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego Urządzenia wodne. Pod względem ilości i różnorodności urządzeń wodnych w powiecie dominują urządzenia służące do hodowli ryb i nawadniania upraw oraz budowle piętrzące: zastawki,

80 jazy, zainstalowane na wszystkich ciekach powiatu. Aktualny wykaz budowli melioracyjnych stale i okresowo piętrzących będących na ewidencji ZZMiUW w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie prezentuje tabela nr 38, a wykaz stawów hodowlanych zaprezentowano w tabeli nr 39. Tabela 38. Wykaz budowli stale i okresowo piętrzących 2014 roku. Lp. Nazwa obiektu (lokalizacja- miejscowość, gmina) wysokość piętrzenia, pojemność zbiornika Rodzaj budowli 1. rz. Uniesta (5+800) Gorzebądź, gm Sianów h =1,0 m jaz 2. rz. Strzeżenica (5+940) Kazimierz Pomorski obr. Łekno, gm. Będzino; h=1,2 m jaz 3. rz. Polnica (1+750) Sianów gm. Sianów, h=1,2 m jaz 4. rz. Tymienica (2+160) Tymień; h=1,0 m jaz 5. rz. Czerwona (7+100) Śmiechów gm. Będzino; h=1,0 m jaz 6. rz. Czerwona (11+160) Dworek obr. Kiszkowo gm. Będzino; h=1,0 m jaz źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień r.) Tabela 39. Wykaz hodowlanych stawów rybnych na terenie powiatu koszalińskiego wg stanu na rok Lp. Lokalizacja (miejscowość, ciek w km, lub inne źródło poboru wody) Powierzchnia stawów [ha] Rodzaj hodowli 1. Siecieminko, rzeka Polnica 5 szt. 2,5x5m, 4 szt. 6x30m pstrąg 2. Rekowo, rzeka Mszanka 18,43 ha karp 3. Gajewo, rzeka Grzybniczka 0,13 ha karp 4. Sianów, rzeka Uniesta, km szt. 6x25m pstrąg 5. Sianów, rzeka Uniesta, km szt. 0,06 ha pstrąg 6. Sianów, rzeka Uniesta, km szt. 5 szt. pstrąg 7. Sianów, rzeka Uniesta, km szt. 5x28m, 1 szt. 2x10m pstrąg 8. Szczeglino, rzeka Uniesta, km szt. 1,2x8m, 15 szt. 3-4x7-16m pstrąg 9. Karsino 6,69 ha karp 10. Drzewiany 1 szt. 0,8 ha, 1 szt. 0,7 ha, 1 szt. 1,0 ha karp 11. Kępiny 1 szt. 0,07 ha, 2 szt. 4x30m, 4 szt. 2x15m pstrąg 12. Bardzlino, rzeka Radew, km pstrąg 13. Buszyno, rzeka Grabowa, 8 szt. 5x85m, 2 szt. 5x100m pstrąg Sianów, Struga Sianowska, km Rekowo, rzeka Mszanka, km Rekowo, rzeka Mszanka, km ,0 ha karp 4 szt. 3x20m, 3 szt. 5x30m pstrąg 5 szt. 3x20m, 6 szt. 5x30m pstrąg 17. Głodowa 4 szt. 4x30m, 14 szt. 5x30m pstrąg 18. Głodowa 0,42 ha karp 19. Maszkowo, rzeka Uniesta 1,2 ha karp 20. Węgorzewo 3,75 ha karp 80

81 21. Ratajki 0,2 ha karp 22. Głodowa 1,04 ha karp 23. Głodowa 5,83 ha karp 24. Mielenko 0,65 ha karp 25. Karsina 4,56 ha karp 26. Głodowa 5,66 ha karp 27. Świeszyno 0,3 karp 28. Strzeżenica 0,38 ha karp 29. Dąbrowa, 2,0 ha karp 30. Kędzierzyn 6,1 ha karp 31. Górawino 0,4 ha karp 32. Krąg, rzeka Grabowa, km szt. 5x30m, 26 szt. 2x10m, 12 szt. 4x30m, 14 szt. 3,5x25m, 6 szt. 6x30m, 6szt. 6x39m 2,0 ha karpiowy pstrąg, karp 33. Olszak 3,38 ha karp 34. Porost 2,0 ha karp 35. Sianów, rzeka Uniesta, km szt. 2,5x30m, 5 szt. 7x30m pstrąg 36. Sianów, rzeka Uniesta, km szt. 0,06 ha pstrąg 37. Sieranie 6,3 ha karp 38. Sowinko, rzeka Polnica 10,71 ha karp 39. Kępiny, rzeka Debrzyca, km szt. 2x15m, 10 szt. 5x30m pstrąg 40. Gajewo, rzeka Grzybniczka 0,2 ha karp 41. Skwierzynka 1,5 karp 42. Skwierzynka 1,13 ha karp 43. Kępsko, rzeka Debrzyca 4 szt. 4x25m, 5 szt. 5x25m, 4 szt. 5x40m 0,59 ha pstrąg, karp 44. Wyszebórz 3,18 ha karp 45. Chocimino 2,0 ha karp 46. Chocimino 9,3 ha karp 47. Ubiedrze, rzeka Chociel 9szt. 2x15m, 5szt. 10x21m, 10szt. 6x30m, 2 szt. 5x20m, 1szt. 6x18m pstrąg 48 Głodowa 2,9ha karp źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie, Starostwo Powiatowe w Koszalinie (stan na dzień r.) Dominującym rodzajem hodowli ryb na terenie powiatu koszalińskiego jest hodowla karpia, jednakże większym zagrożeniem, dla jakości wód płynących jest dynamicznie rozwijająca się hodowla pstrąga. 81

82 4. REALIZACJA PRIORYTETU 4 STWORZENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI ZGODNEGO Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU 4.1. Odpady przemysłowe. Na terenie powiatu koszalińskiego brak jest większych wytwórców odpadów, co związane jest ze słabym uprzemysłowieniem tego obszaru. Według danych zgromadzonych w Wojewódzkim Systemie Odpadowym Urzędu Marszałkowskiego w latach nastąpił spadek wytworzonych na terenie powiatu koszalińskiego odpadów (Rysunek 17). Rysunek 17. Masa odpadów wytworzonych na terenie powiatu koszalińskiego w latach źródło: opracowanie własne. Na terenie powiatu dominują odpady z przemysłu drzewnego, oczyszczalni ścieków, przetwórstwa spożywczego oraz odchody zwierzęce. Z ogólnej ilości zagospodarowanych odpadów w 2013 roku procesom odzysku poddano 71% wszystkich odpadów (w instalacjach - 65%, poza instalacjami - 3%, przekazano osobom fizycznym 3%); unieszkodliwiono w instalacjach - 29%. Z ogólnej ilości zagospodarowanych odpadów w 2014 r. procesom odzysku poddano 79% wszystkich odpadów (w instalacjach - 35%, poza instalacjami - 2%, przekazano osobom fizycznym 2%), unieszkodliwiono w instalacjach - 21% (Rysunek 18). 82

83 Lp. Gmina Miejscowość Rok rozpoczęcia/zakończenia eksploatacji Sposób uszczelnienia podłoża Powierzchnia ogólna [ha] Instalacja do zbierania odcieków Instalacja do odprowadzania gazu składowiskowego Eksploatujący składowiskiem Ilość odpadów zdeponowana w 2013 r. [Mg] Monitoring Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Rysunek 18. Gospodarowanie odpadami z sektora gospodarczego w powiecie koszalińskim w 2014 r. 75% 2% 21% 2% odzysk poza instalacjami przekazanie os. fiz. w celu wykorz. odzysk w instalacjach unieszkodliwianie w instalacjach źródło: opracowanie własne Odpady komunalne. Główną metodą unieszkodliwiania" odpadów komunalnych stosowaną w powiecie koszalińskim jest składowanie odpadów. Na terenie powiatu znajduje się jedno eksploatowane składowisko zlokalizowane na terenie Zakładu Odzysku Odpadów w miejscowości Sianów oraz pięć nieeksploatowanych składowisk zlokalizowanych w miejscowościach: Strzeżenice, Boboliczki, Wietrzno, Cewlino i Niedalino. Podstawowe informacje o składowiskach przedstawiono w tabeli nr 40. Tabela 40. Składowiska w powiecie koszalińskim (stan na dzień r.). 1 Sianów Sianów czynne geomembrana PEHD 23,4 jest Instalacja spalanie biogazu w pochodni PGK Sp. z o.o. Koszalin tak 2 Świeszyno Niedalino 1995/2012 folia 1,12 jest Instalacja spalanie biogazu nie dotyczy 0 tak 83

84 w pochodni 3 Mielno Strzeżenice 1950/1997 brak 2,11 brak brak 4 Bobolice Boboliczki 1972/2009 brak 3,03 brak kominki 5 Polanów Wietrzno 1986/2009 brak 1,70 brak brak 6 Manowo Cewlino 1993/2009 brak 1,63 brak brak nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim w 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. 0 brak 0 tak 0 brak 0 tak 4.3. System zbiórki odpadów komunalnych. Zbiórka odpadów komunalnych na terenie powiatu jest zorganizowana. Odpady niesegregowane gromadzone są na terenie nieruchomości w zamkniętych pojemnikach lub kontenerach, a następnie wywożone na teren Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie. Ilość zebranych odpadów w latach z terenu powiatu koszalińskiego przedstawiają tabele nr 41 i 42. Tabela 41. Ilość zebranych odpadów z terenu powiatu koszalińskiego w latach Jednostka Odpady komunalne zmieszane [Mg] Odpady ulegające biodegradacji [Mg] 84 Komunalne osady ściekowe [Mg] Będzino 1146, ,88 3 7,3 0 0 Biesiekierz 1111, ,78 4,37 0,9 0 0 Bobolice 1096, ,29 14,09 22, Manowo 1319, ,61 0 8,9 0 0 Mielno 4510, ,88 19,72 104, Polanów 1178, ,43 0, Sianów 2439, ,75 226,98 234,12 315,82 182,78 Świeszyno 881,46 979,87 0 9,6 0 0 Powiat koszaliński 13684, , ,55 315,82 182,78 źródło: PGK Sp. z o.o. w Koszalinie, 2015 r. Tabela 42. Ilość selektywnie zebranych odpadów z terenu powiatu koszalińskiego w latach Jednostka Szkło [Mg] Tworzywo sztuczne [Mg] Makulatura [Mg] Będzino 47,9 102,1 39,12 72,52 10,71 32,15 Biesiekierz 66,4 113,5 38,12 80,79 20,21 40,29 Bobolice 51,4 87,4 39,58 64,71 11,23 26,83 Manowo 0 0, ,06 Mielno 10 2,58 37,91 127,14 2,77 11,25 Polanów 48,1 78,7 22,6 46,8 12,42 22,8 Sianów 51,4 142,2 29,13 108,69 16,4 71,23 Świeszyno 49 88,7 48,22 63,1 14,41 32,92 Powiat koszaliński źródło: PGK Sp. z o.o., 2015 r. 324,2 615,52 262,68 563,75 88,15 237,53

85 Tabela 43. Ilość odpadów przypadająca na jednego mieszkańca w powiecie koszalińskim, informacja za lata Jednostka terytorialna ogółem na 1 mieszkańca kg kg kg kg Powiat koszaliński 204,3 195,5 202,8 235,5 Będzino 125,7 117,6 135,9 168,7 Biesiekierz 120,7 142,1 179,3 191,4 Bobolice 169,7 162,5 160,3 157,6 Manowo 220,1 152,6 197,6 183,6 Mielno 835,8 810,8 701,0 923,8 Polanów 114,7 114,6 129,5 156,0 Sianów 179,7 180,0 183,7 219,4 Świeszyno 102,4 108,4 142,4 147,3 źródło: GUS. Bank Danych Lokalnych, październik, W latach obserwuje się stały wzrost odpadów odbieranych ogółem. W powiecie koszalińskim ilość odpadów zebranych ogółem i zebranych z gospodarstw domowych w roku 2014, w stosunku do roku 2013 wzrosła. Na terenie powiatu koszalińskiego odbiorem odpadów zajmuje się głównie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Koszalinie, pozostałą część obsługują mniejsze firmy. Jedną z liczących się na rynku firm jest Prywatne Przedsiębiorstwo Wielobranżowe EKOSAN. Rysunek 19. Procentowy rozkład odpadów dostarczanych do Regionalnego Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie przez poszczególne firmy. 20% 5% 75% EKOSAN PGK pozostałe źródło: opracowanie własne, na podstawie danych PGK Sp. z o.o. w Koszalinie, październik 2015 r. 85

86 Całkowita powierzchnia Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie, gdzie kierowane są odpady komunalne zebrane z terenu powiatu, wynosi 20,3 hektara, z czego 6 hektarów zajmuje samo składowisko, które podzielone jest na 6 kwater. Pojemność składowiska to około mln ton, z czego zeskładowanych odpadów od początku eksploatacji to 795 mln ton. Na terenie składowiska zainstalowany jest system odgazowywania, dzięki któremu odzyskiwany jest gaz i przetwarzany na energię elektryczną. Rocznie jest to około 900 m 3 gazu. W skład Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie, wchodzą następujące obiekty i instalacje: podczyszczalnia ścieków, agregat energii elektrycznej napędzany biogazem składowiskowym, kotłownia grzewcza, budynek techniczno socjalny, kwatery na odpady azbestowo cementowe i skażonego gruntu, kwatera na balast powstały po segregacji odpadów, kwatery składowania odpadów, wiata depozytowa na odpady niebezpieczne, wiata do rozdrabniania odpadów wielkogabarytowych, wagi elektroniczne, kompostownia pryzmowa, płytowa, linia sortownicza do makulatury, szkła i plastiku, linia sortownicza dla odpadów komunalnych zmieszanych, stanowisko do rozbiórki odpadów wielkogabarytowych, magazyn paliw, myjnia opakowań i środków transportu, instalacja elektryczna, instalacja oświetlenia terenu, instalacja wodociągowa, myjnie oraz maszyny niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Zakład prowadzony jest przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Koszalinie. Zakład Odzysku Odpadów w Sianowie obsługuje nie tylko teren powiatu, ale również Miasto Koszalin i niektóre gminy Powiatu Sławieńskiego. Odpady z terenu Powiatu Koszalińskiego stanowiły około 19% wszystkich odpadów zagospodarowywanych na terenie Regionalnego Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie w 2014 roku. Selektywna zbiórka odpadów Selektywna zbiórka odpadów pozwala na wyselekcjonowanie takich odpadów jak: szkło, odpady plastikowe, papier, tekstylia, metale oraz pewną ilość odpadów organicznych. Do sortowni funkcjonującej na terenie Zakładu Odzysku Odpadów dostarczane są odpady wyselekcjonowane, po czym trafiają na taśmę sortowniczą, gdzie następuje ich dalsza segregacja z wydzieleniem surowców wtórnych. Części szklane deponowane są w boksach magazynowych w postaci stłuczki szklanej, natomiast tworzywa sztuczne zostają rozdrobnione (na urządzeniach do rozdrabniania tworzyw sztucznych), a następnie pakowane w worki. Część tworzyw sztucznych (głównie opakowania plastikowe) zostaje zbelowana, podobnie jak odpady papierowe, po czym oba rodzaje odpadów zostają przekazane odbiorcom tego surowca do dalszej przeróbki. W skład sortowni wchodzą następujące obiekty i urządzenia: hala z taśmą sortowniczą do szkła, hala z taśmą sortowniczą do tworzyw sztucznych, boksy na surowce wtórne, myjnia opakowań i środków transportu, rozdrabniarka do tworzyw sztucznych, prasa do tworzyw sztucznych, prasa do makulatury. 86

87 Obszar kompostowni znajdującej się na terenie Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie to około m 2, który składa się z 3 oddzielnych placów. Duży plac używany do magazynowania osadu ściekowego, słomy i rozdrobnionego materiału strukturalnego oraz zakładania 9 pryzm kompostowych o szerokości 4 m, długości 120 m i wysokości 1,8 m. Plac średni używany jako magazyn nierozdrobnionego materiału strukturalnego. Plac mały używany do magazynowania i dojrzewania gotowego kompostu. Teren dużego placu kompostowni jest utwardzony drogowymi płytami żelbetowymi, natomiast plac mały i średni posiadają szczelną i utwardzoną nawierzchnię. Płyta kompostowa ułożona została ze spadkami umożliwiającymi odpływ wód opadowych i odcieków płytami korytkowymi do zbiorników pośrednich, które wykonane zostały jako zbiorniki osadnikowe i wyposażone w kosze do wyłapywania części pływających. Instalacja wyposażona jest w urządzenia peryferyjne rozdrabniarkę do gałęzi i drzew, lej zasypowy z mieszarką, przerzucarkę kompostu do formowania pryzm i napowietrzania kompostu w pryzmach. Według danych GUS ilość zebranych odpadów komunalnych w latach w województwie zachodniopomorskim kształtuje się na zbliżonym poziomie w zakresie od 511 do 549 tys. (rysunek 20), przy rosnącym udziale odpadów zebranych selektywnie. W roku 2014, odpady selektywnie zebrane stanowiły 17,7% ogólnej masy odpadów zebranych, podczas gdy przykładowo w roku 2009 tylko 6,9%. Rysunek 20. Odpady komunalne zebrane w województwie zachodniopomorskim w latach źródło: GUS, październik 2015 r. Rysunek 21. Procentowy udział odpadów zebranych w sposób selektywny w ogólnej masie odpadów zebranych w województwie zachodniopomorskim w latach źródło: GUS, październik 2015 r. 87

88 Według nowego systemu gospodarowania zmieszane odpady komunalne zebrane z terenu poszczególnych gmin województwa, przekazywane były do regionalnych, bądź zastępczych instalacji przetwarzania odpadów. Na terenie województwa, stan na dzień 31 grudnia 2013 r., znajdowało się 114 składowisk (składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych): 98 nieczynnych i 16 czynnych. Spośród czynnych składowisk 5 spełniało funkcję instalacji regionalnej, 7 instalacji zastępczej, 4 nie spełniały wymogów rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. z 2003 r. Nr 61, poz. 549). Spośród 4 składowisk niespełniających wymogów ochrony środowiska, w roku uzyskały statut instalacji zastępczej. Na przestrzeni lat obserwuje się trend zamykania składowisk niespełniających wymogów ww. rozporządzenia Ministra Środowiska (Rysunek 22). Rysunek 22. Składowiska komunalne w województwie zachodniopomorskim w latach źródło: Praca zbiorowa WIOŚ w Szczecinie, 2014 r. Tabela 44. Procentowy rozkład na gminy odpadów zebranych w 2014 roku na terenie powiatu koszalińskiego. Jednostka terytorialna Odpady ogółem [%] 88 Odpady z gospodarstw domowych [%] Będzino 9,29 10,71 Biesiekierz 7,92 7,79 Bobolice 9,68 11,45 Manowo 8,14 9,45 Mielno 30,12 21,81 Polanów 9,09 9,37 Sianów 19,42 21,23 Świeszyno 6,34 8,19 źródło: GUS, listopad 2015 r.

89 5. REALIZACJA PRIORYTETU 5 - OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH 5.1. Formy ochrony przyrody. Na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015r., poz. 1651) formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Na terenie powiatu koszalińskiego znajduje się: 12 rezerwatów przyrody, 4 obszary chronionego krajobrazu, 14 obszarów Natura 2000, 217 pomników przyrody, 105 użytków ekologicznych, 1 zespół przyrodniczo-krajobrazowy. Charakterystykę powierzchni obszarów chronionych w roku na terenie powiatu przedstawia tabela nr 45. Tabela 45. Zestawienie obszarów prawie chronionych w latach na terenie powiatu koszalińskiego. Jednostka terytorialna źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad Obszary prawnie chronione na terenie powiatu koszalińskiego ha ha ha ha ha ha ha ha Będzino 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 Biesiekierz 209,6 202,7 202,7 202,7 202,7 202,7 202,7 202,7 Bobolice 2917,6 2917,6 2917,6 2917,6 2917,6 2917,6 2759,7 2759,7 Manowo 2804,9 2804,9 2804,9 2811,9 2811,9 2811,9 2811,9 2811,9 Mielno 6328,1 6328,1 6328,1 6328,1 6328,1 6328, Polanów 5329,0 5329,0 5329,0 5329,0 5329,0 5329,0 5523,9 5523,9 Sianów 6917,4 6917,4 6917,4 6917,4 6917,4 6917,4 7032,5 7032,5 Świeszyno 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 Powiat koszaliński 33663, , , , , , , ,8 Województwo zachodniopomorskie , , , , , , , ,90 Obszary prawnie chronione w latach: uległy zmianie, ze względu aktualizację powierzchni obszarów chronionego krajobrazu obliczonej na podstawie danych wektorowych, która została wykonana przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego w 2013r. oraz w związku z podjętą uchwałą Nr XXII/297/13 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 19 lutego 2013 r. zmieniającą uchwałę Nr XXXII/375/09 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 15 września 2009 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Zacho. Nr 66, poz ze zm.), która zaktualizowała powierzchnie obszaru objętego ochroną. W roku 2014 powierzchnia 89

90 obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu koszalińskiego wynosiła ,8 ha, do powierzchni ogólnej ,0 ha, obszary objęte ochroną stanowią 20,38 % powierzchni powiatu Rezerwaty przyrody. W brzmieniu ustawy o ochronie przyrody, rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, tj. ekosystemy, ostoje oraz siedliska przyrodnicze, również siedliska roślin, zwierząt, grzybów, a także twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi oraz walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub poszczególne jej składniki, tj. fauna, flora czy twory przyrody nieożywionej. Na terenie powiatu koszalińskiego występują 3 rezerwaty florystyczne (Jezioro Piekiełko, Jodły Karnieszewickie, Wierzchomińskie Bagno), 3 rezerwaty faunistyczne (Jezioro Lubiatowskie, Parnowo i na Rzece Grabowej), 3 rezerwaty torfowiskowe (Warnie Bagno, Łazy i Sieciemińskie Rosiczki), jeden rezerwat leśny (Buczyna) oraz po jednym rezerwacie florystyczno-wodnym (Jezioro Szare) i florystyczno-leśnym (Wieleń). Powierzchnię rezerwatów przedstawia tabela nr 46. Tabela 46. Powierzchnia rezerwatów przyrody w powiecie koszalińskim w latach: , ze szczególnym uwzględnieniem zestawienia za lata Jednostka terytorialna Rezerwaty przyrody ha ha ha ha ha ha ha ha Będzino 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 Biesiekierz 196,5 189,6 189,6 189,6 189,6 189,6 189,6 189,6 Bobolice 28,1 28,1 28,1 28,1 28,1 28,1 28,1 28,1 Manowo 243,3 243,3 243,3 243,3 243,3 243,3 243,3 243,3 Mielno 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 Polanów 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 Sianów 89,6 89,6 89,6 89,6 89,6 89,6 89,6 89,6 Świeszyno Powiat koszaliński 1 151, , , , , , , ,4 Województwo zachodniopomorskie , , , , , , , ,37 źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad Rezerwat Jezioro Piekiełko - rezerwat o całkowitej powierzchni 9,95 ha, utworzony w 1965 roku. Znajduje się na terenie gminy Bobolice w rynnie jeziornej, wśród lasu bukowego mieszanego, porastającego strome zbocza. Brzegi jeziora są piaszczyste ze słabo rozwiniętą, piaszczystą ławicą przybrzeżną. W rezerwacie stwierdzone zostały interesujące elementy flory, m.in.: brzeżyca jednokwiatowa, elisma wodna, jeżogłówka pokrewna, nadwodnik naprzeciwlistny. Jest to obiekt o dużych walorach krajobrazowych i przyrodniczych. Występuje tam naturalnie wykształcony ekosystem jeziora rynnowego z żywotną populacją gatunków lobeliowych. 90

91 Rezerwat Jodły Karnieszewickie - rezerwat o całkowitej powierzchni 37,14 ha, utworzony w 1978 roku. Znajduje się w obrębie gminy i miasta Sianów. Skupia on enklawę starodrzewu jodłowego (jodła biała) leżącą poza granicą naturalnego zasięgu tego gatunku w Polsce. Starodrzew ten stanowi domieszkę w drzewostanie bukowym, reprezentującym dwa odrębne zespoły: buczyny pomorskiej i kwaśnej buczyny niżowej. W rezerwacie również rosną: mrzanka wonna, wiciokrzew pomorski i gnieźnik leśny. Rezerwat Wierzchomińskie Bagno - rezerwat obejmuje obszar jeziora, mszaru i lasu o łącznej powierzchni 43,60 ha w Leśnictwie Trachomino, Nadleśnictwo Gościno. Położony w gminie Będzino, utworzony w 1984r. Przedmiotem ochrony jest zarastający mszarem zbiornik wodny, z tworzącym się torfowiskiem wysokim (atlantyckim) i z właściwą mu roślinnością. Występują tu stanowiska rzadkich i chronionych gatunków roślin, m.in.: wrzosiec bagienny, przygiełka biała, modrzewica zwyczajna, widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna i bagno zwyczajne. Jest to również jedno z największych w Polsce stanowisk wiciokrzewu pomorskiego. Rezerwat Sieciemińskie Rosiczki - został powołany w 2009 roku. Omawiany obszar jest rezerwatem torfowiskowym, a jego otulina położona jest na terenie gminy i miasta Sianów. Swym zasięgiem obejmuje torfowisko, na którym występują cztery gatunki owadożernych rosiczek. Rośliny te wabią ofiary do swych czułek kroplami lepkiej i błyszczącej cieczy. Po utknięciu owada następuje zamknięcie liścia trwające około 3 godzin. Ponowne otwarcie po "strawieniu" zdobyczy następuje po 24 godzinach. W rezerwacie znajduje się drewniany pomost z platformą widokową. Rezerwat Jezioro Lubiatowskie im. Profesora Wojciecha Górskiego - rezerwat o całkowitej powierzchni 375,8 ha, utworzony w 1956 roku. Znajduje się na terenie gminy Manowo i miasta Koszalina. Rezerwat obejmujący jezioro Lubiatowskie wraz z pięćdziesięciometrowym pasem przybrzeżnych szuwarów i oczeretów. Jezioro położone jest w niecce otoczonej wzniesieniami morenowymi. Przepływa przez nie rzeka Dzierżęcinka. Na jeziorze i wokół niego wykształciły się różnorodne zbiorowiska roślinności wodnej, szuwarowej, torfowiskowej i łąkowej. W rezerwacie występują liczne gatunki roślin rzadkich i chronionych: grążel żółty, wierzba borówkolistna, wrzosiec bagienny i inne. Rezerwat jest ostoją ponad 80 gatunków ptaków wodno-błotnych, a w tym ok. 35 lęgowych. Wśród nich znajdują się m.in. łabędź niemy, krakwa, płaskonos, perkoz dwuczuby, bąk, czapla siwa, żuraw, błotniak stawowy. Jezioro jest miejscem odpoczynku ptaków migrujących w okresie wiosennych oraz jesiennych przelotów. Rezerwat Parnowo - rezerwat o całkowitej powierzchni 59,12 ha utworzony został w 1976 roku. Znajduje się na terenie gminy Biesiekierz. Ochroną objęty jest zarastający, wypłycony zbiornik wodny z licznymi pływającymi wyspami. Otoczony jest szuwarem, w przewadze trzcinowo-pałkowym oraz zaroślami wierzbowymi. W obrębie rezerwatu występują następujące gatunki ptaków: myszołów, gęgawa, żuraw, łabędź niemy, świstunka, pustułka (żerująca), łyska, piegża, pokrzywnica, pliszka siwa, kwokacz, piskliwiec, kokoszka, błotniak stawowy, dymówka, śmieszka, brzęczka i trzciniak. Rezerwat na Rzece Grabowej - rezerwat o całkowitej powierzchni 1,5 ha, utworzony w 1970 roku. Rezerwat zlokalizowany jest w obrębie gminy Polanów. Obejmuje fragment górnego biegu rzeki Grabowej, który posiada cechy rzeki górskiej z właściwym składem ichtiofauny. Na terenie rezerwatu stwierdzono liczne stanowiska pstrąga potokowego, strzebli potokowej (gatunek objęty ochroną), głowacza białopłetwego i miętusa. 91

92 Rezerwat Warnie Bagno - rezerwat o całkowitej powierzchni 518,92 ha, utworzony w 2005 roku. Znajduje się na terenie gminy Biesiekierz i Będzino (Powiat Koszaliński) oraz gminy Karlino (Powiat Białogardzki). Rezerwat jest jednym z największych obszarów torfowisk wysokich typu bałtyckiego na Pomorzu Zachodnim. Najcenniejszą florystyczną osobliwością jest masowe występowanie wrzośca bagiennego. Ponadto znajdują się tu stanowiska rzadkich i chronionych gatunków roślin, m.in. przygiełka biała, modrzewica zwyczajna, widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne, turzyca bagienna, wełnianka wąskolistna. Rezerwat Łazy - rezerwat obejmuje obszar lasów i bagien o łącznej powierzchni 220,13 ha, z czego 52,53 ha znajduje się na terenie gminy i miasta Sianów, natomiast 167,6 ha w obrębie gminy Mielno. Rezerwat powołany został w 2007 roku w celu zachowania niezwykle cennych ekosystemów torfowiskowych oraz leśnych z charakterystycznymi rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin, w tym szczególnie cennymi populacjami woskownicy europejskiej i storczyka Fuchsa. Rezerwat Buczyna - rezerwat o całkowitej powierzchni 9,78 ha utworzony został w 1984 roku. Znajduje się na terenie gminy Bobolice. Obszar rezerwatu obejmuje piękne fragmenty drzewostanu bukowego z licznymi pomnikowymi okazami drzew. Na terenie rezerwatu dominują zespoły kwaśnej buczyny niżowej z przestojami dorodnych buków zwyczajnych i nieznaczną domieszką dębów bezszypułkowych. Najstarsze rosnące tu buki liczą od 120 do 150 lat i osiągają w pierśnicy cm. Jest to naturalny las odnawiający się z samosiewów i stąd w miejscach, w których wypadły samoistnie bądź zostały wycięte stare egzemplarze drzew, pojawiła się różnowiekowa drągowina bukowa, będąca kontynuacją tego zespołu. Występują tu takie gatunki roślin, jak: marzanka wonna, konwalia majowa, kruszyna pospolita oraz porosty. Rezerwat Jezioro Szare - rezerwat o całkowitej powierzchni 8,30 ha, utworzony w 1974 roku. Zlokalizowany jest na terenie gminy Bobolice. Obejmuje swym zasięgiem jedno z najpiękniejszych jezior oligotroficznych Pomorza Zachodniego - jezioro Szare. Jest to jezioro lobeliowe z lobelią jeziorną, poryblinem jeziornym i brzeżycą jednokwiatową. Na przyległych do jeziora mszarach licznie rośnie rosiczka okrągłolistna i rosiczka długolistna. Można również tu spotkać bagno zwyczajne, bagnicę torfową i borówkę bagienną. Rezerwat Wieleń - rezerwat o całkowitej powierzchni 2 ha, utworzony w 1965 roku i leży na terenie gminy Polanów. Rezerwat stanowi odcinek głębokiego jaru z lasem bukowym. Zbocza porośnięte są kwaśną buczyną z dużym udziałem mchów. Na początkowo suchym dnie jaru pojawia się zasilany źródłami strumień, szybko przybierający w wodę, zasilany dodatkowo krótkimi, bocznymi dopływami spływającymi z bocznych źródlisk. Niektóre ze źródlisk porośnięte są szuwarami manny gajowej. Dno strumienia jest kamieniste, dzięki czemu przypomina on górski potok. W zachodniej części rezerwatu na kamieniach występuje krwistoczerwony nalot krasnorostu Hildenbrandtia rivularis. Wykaz rezerwatów przyrody, które znajdują się na terenie powiatu koszalińskiego opisuje tabela nr

93 Tabela 47. Wykaz rezerwatów przyrody w powiecie koszalińskim. Lp. Nazwa rezerwatu Akt powołujący 1 Rezerwat Jezioro Piekiełko 2 Rezerwat Jodły Karnieszewickie 3 Rezerwat Wierzchomińskie Bagno 4 Rezerwat Sieciemińskie Rosiczki 5 Rezerwat Jezioro Lubiatowskie im. Profesora Wojciecha Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 1 czerwca 1965 r. (Monitor Polski nr 34/65 poz. 196 z dnia ; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.). Zadania ochronne ustanowione Zarządzeniem Nr 5/2015 RDOŚ w Szczecinie z dnia r. Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 16 stycznia 1978 r. (Monitor Polski nr 4/78 poz. 20 z dnia r.; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.) Plan ochrony zatwierdzony na lata : Rozporządzenie Nr 42/2005 Woj. Zach. Z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 116, poz z dnia r.) Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 lipca 1984 r. (Monitor Polski nr 17/84 poz. 125; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.) Plan ochrony zatwierdzony na lata : Rozporządzenie Nr 60/2007 Woj. Zach. z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 106, poz z dnia r.) Zarządzenie Nr 54/2009 Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 68, poz z dnia ). Plan ochrony zatwierdzony Zarządzeniem Nr 8 /2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 22 marca 2010 r. Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia r.; Rozporządzenie Woj. Zach. z dnia r. w sprawie rezerwatu przyrody Jezioro Lubiatowskie; Rozporządzenie Powierzchnia (ha) Lokalizacja (gmina) Typ rezerwatu 9,95 Bobolice Florystyczny 37,14 Sianów Florystyczny 43,6 Będzino Florystyczny 12,2211; 23,185 - otulina 370; 230,52 - otulina Malechowo; Malechowo, Sianów otulina Koszalin, Manowo Torfowiskowy Faunistyczny Jednostka zarządzająca Dyrektor Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa O/T Szczecin Nadleśnictwo Karnieszewice Nadleśnictwo Gościno Nadleśnictwo Karnieszewice Agencja Nieruchomości Rolnych O/T w Szczecinie filia 93

94 Lp. Nazwa rezerwatu Akt powołujący Powierzchnia (ha) Lokalizacja (gmina) Typ rezerwatu Jednostka zarządzająca Górskiego Nr 3/2008 Woj. Zach. z dnia zmieniające rozporządzenie w sprawie rezerwatu; Rozporządzenie Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia r. w sprawie rezerwatu przyrody Jezioro Lubiatowskie (dot. rezerwatu + otuliny). (Monitor Polski nr 65/56 poz. 761; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.; Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 1, poz. 1 z dnia r.) w Koszalinie (dzierżawa- Gospodarstwo Rybackie Mielno Sp. z o.o. ul. Chrobrego 43, Mielno) Plan ochrony zatwierdzony na lata : Zarządzenie Nr 19/2009 Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 15, poz. 268 z dnia , Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 16, poz. 652 z dnia r.) 6 Rezerwat Parnowo Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 listopada 1976 r.; (Monitor Polski nr 42/76 poz. 206) Zarządzenie RDOŚ w Szczecinie z dnia r. w sprawie rezerwatu przyrody Parnowo. 59,12 Biesiekierz Faunistyczny Nadleśnictwo Karnieszewice Plan ochrony zatwierdzony na lata (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 48, poz z dnia r.) 7 Rezerwat na Rzece Grabowej Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 grudnia 1970 (Monitor Polski nr 3 poz. 19 z 1971r.; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.). Zadania ochronne ustanowione Zarządzeniem Nr 19/2015 RDOŚ w Szczecinie z dnia r. 1,5 Polanów Faunistyczny Dyrektor Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie 8 Rezerwat Warnie Bagno Rozporządzenie Nr 21/2005 Woj. Zach. z dnia 26 września 2005 r. zm.: Zarządzenie Nr 153 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z r., Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 78, poz z 2005 r.). 518,92 Karlino, Biesiekierz, Będzino Torfowiskowy Nadleśnictwo Gościno 94

95 Lp. Nazwa rezerwatu Akt powołujący Powierzchnia (ha) Lokalizacja (gmina) Typ rezerwatu Jednostka zarządzająca Zadania ochronne ustanowione Zarządzenie Nr 21/2010 RDOŚ w Szczecinie z dnia 7 czerwca 2010 r. 9 Rezerwat Łazy Rozporządzenie Nr 44/2007 Woj. Zach. z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 91, poz z dnia r.) Plan ochrony zatwierdzony na lata : Zarządzenie Nr 28/2009 Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia r.(dz. Urz. Woj. Zach. Nr 48, poz z dnia r.). 10 Rezerwat Buczyna Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 lipca 1984 r. Rozporządzenie Woj. Zach. Nr 14/04 z dnia 5 maja 2004 r. (Monitor Polski nr 17/84 poz. 125; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.). 11 Rezerwat Jezioro Szare Plan ochrony zatwierdzony na lata : Rozporządzenie Nr 39/2005 Woj. Zach. z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 116, poz z dnia r.) Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 12 lipca 1974 r. (Monitor Polski nr 28 poz. 172; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.). Plan ochrony zatwierdzony na lata : Zarządzenie Nr 34/2009 Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia r. (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 48, poz z dnia r.) 12 Rezerwat Wieleń Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 1 czerwca 1965 r. (Monitor Polski nr 34/65 poz. 165 z dnia r.; Dz. Urz. Woj. Zach Nr 62, poz z r.). Zadania ochronne ustanowione Zarządzeniem Nr 20/2015 RDOŚ w Szczecinie z dnia r. źródło: opracowanie własne na podstawie zarządzeń wydanych przez RDOŚ w Szczecinie. 220,1265 Mielno, Sianów Torfowiskowy Nadleśnictwo Karnieszewice 9,78 Bobolice Leśny Nadleśnictwo Bobolice 8,3 Bobolice 2 Polanów Florystycznwodny Florystyczno - leśny Dyrektor Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa O/T Szczecin, Filia Koszalin, ul. Partyzantów 15a Nadleśnictwo Polanów 95

96 5.3. Obszary chronionego krajobrazu. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. W granicach powiatu występują cztery obszary chronionego krajobrazu: Koszaliński Pas Nadmorski, Dolina Radwi, Okolice Polanowa i Okolice Żydowo-Biały Bór. Koszaliński Pas Nadmorski - to obszar o niezwykłych walorach krajobrazowych, który obejmuje powiat koszaliński (gminy Będzino, Koszalin, Manowo, Mielno i Sianów), miasto Koszalin, powiat kołobrzeski (Kołobrzeg i Ustronie Morskie) oraz powiat sławieński (gmina Darłowo). Obszar ten zajmuje powierzchnię ha. W skład obszaru wchodzą wydmy nadmorskie, tereny leśne oraz łąki z roślinnością halofilną (słonolubną). Na tym terenie zachował się pas drzewiastej i zaroślowej roślinności wydmowej wraz z podmokłymi łąkami i trzcinowiskami na zapleczu wydm oraz z efektownymi klifami i piaszczystymi plażami na wybrzeżu. W granicach obszaru znajdują się siedliska ważne dla bytowania cennych kręgowców, takich jak traszka zwyczajna, ropucha szara, żaby: jeziorkowa, trawna i moczarowa, jaszczurki: żyworodna i padalec. Spotkać można również derkacza, kszyka, kanię rudą i błotniaki: stawowego oraz łąkowego, świerszczaka oraz strumieniówkę, nietoperze i łasicowate. W pasie nadmorskim znajdują się obszary klifowe, nadmorskie wydmy szare, inicjalne stadia nadmorskich wydm białych, lasy mieszane na wydmach nadmorskich, żyzne buczyny, kwaśne buczyny, grąd subatlantycki, kwaśne dąbrowy, lasy łęgowe oraz łąki świeże użytkowane ekstensywnie i podmokłe łąki eutroficzne oraz przymorskie jezioro Jamno z mierzeją oddzielającą go od morza oraz przylegające do jeziora kompleksy lasów i bagiennych łąk. Dolina Radwi - zajmuje powierzchnię 3560 ha. Leży na terenach gmin: Manowo i Świeszyno. Obszar swoim zasięgiem obejmuje rzekę Radew z jeziorami zaporowymi Rosnowo i Hajka. W otoczeniu borów sosnowych na uwagę zasługują: cenne jeziora lobeliowe, torfowiska mszarne, roślinność mokradeł wzdłuż rzeki i jezior skupiska grążeli żółtych, grzybieni białych i północnych, szuwary trzcinowe z rzadką pałką wąskolistną oraz oczka mezotroficzne z ceną florą, podmokłe łąki i źródliska. Okolice Polanowa - obejmuje fragment rzeki Grabowej na północ od Polanowa oraz tereny na wschód od doliny, położony pomiędzy miejscowościami: Polanów - Wielin Rochowo w gminie Polanów (powiat koszaliński). Powierzchniowo rozciąga się na 1857 ha, z czego 1271 ha to lasy, a 14 ha stanowią wody. Obszar powołany został ze względu na niezwykle malowniczy i urozmaicony charakter krajobrazu, na który składają się liczne drzewostany lasów liściastych i świerczyn posiadających liczne wysokie wzniesienia, pagórki oraz wąwozy. W trakcie prowadzonych obserwacji, w dolinie rzeki i jej sąsiedztwie, stwierdzono największą koncentrację cennych gatunków zwierząt. Są to między innymi: derkacz, świerszczak, pliszka górska, zimą również pluszcz i orlik krzykliwy. Rzeka stanowi miejsce występowania wielu gatunków ryb w tym, m.in. minoga strumieniowego, pstrąga potokowego, tęczowego, lipienia, strzelby potokowej, kiełba, głowacza białopłetwego, różanki, węgorza i miętusa. Okolice Żydowo-Biały Bór - zajmuje powierzchnię ha. Leży na terenach gminy Bobolice i Polanów (powiat koszaliński) oraz gminy Biały Bór (powiat szczecinecki). Jest to teren młodoglacjalny, pofałdowany, z dużą liczbą zagłębień terenu wypełnionych wodą w postaci jezior, drobnych zbiorników trwałych i torfowisk. Obszar ten charakteryzuje 96

97 się malowniczym krajobrazem. Duży kompleks leśny, obejmujący niemal wszystkie typy siedliskowe lasów, różnego rodzaju tereny podmokłe, zbiorniki wodne oraz szczególnie urozmaicona rzeźba terenu była głównym argumentem za powołaniem obszaru chronionego krajobrazu. W trakcie prowadzonych obserwacji potwierdzono ponadprzeciętne walory krajobrazowe okolic Żydowa. Wybrane elementy tego kompleksu krajobrazowego charakteryzują się dużymi walorami faunistycznymi w szczególności jezioro Kwiecko. Niezwykle malowniczy oraz cenny element obszaru stanowi również niespotykanej wielkości kompleks źródliskowy położony wzdłuż krawędzi doliny Radwi na wysokości jeziora Kwiecko. Tabela 48. Powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu w powiecie koszalińskim. Jednostka terytorialna Obszary chronionego krajobrazu ha ha ha ha ha ha ha ha Będzino 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 Biesiekierz , Bobolice 2260,0 2260,0 2260,0 2260,0 2260,0 2260,0 2102,1 2102,1 Manowo 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 Mielno 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 Polanów 5069,0 5069,0 5069,0 5069,0 5069,0 5069,0 5263,9 5263,9 Sianów 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 Świeszyno 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 Powiat koszaliński 31552, , , , , , , ,0 Województwo zachodniopomorskie , , , , , , , ,9 źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad Tabela 49. Powierzchnia rezerwatów i pozostałych form ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu w powiecie koszalińskim. Jednostka terytorialna Rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu ha ha ha ha ha ha ha ha Będzino ,00 0,00 Biesiekierz ,00 0,00 Bobolice ,00 0,00 Manowo ,00 0,00 Mielno 52,5 52,5 52,5 52,5 52,5 52,5 167,6* 167,6* Polanów 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,00 2,00 Sianów 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 52,5* 52,5* Świeszyno ,00 0,00 Powiat koszaliński 222,1 222,1 222,1 222,1 222,1 222,1 222,1 222,1 Województwo zachodniopomorskie 3720,6 3722,6 3720,6 3832,7 3968,8 3989,7 3981, ,25 źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad *w latach GUS błędnie wykazywał powierzchnię Rezerwatu Łazy. 97

98 5.4. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 Innym rodzajem ochrony przyrody w powiecie jest sieć Natura 2000, która została powołana na mocy postanowień Dyrektywy 92/43/EWG (tzw. siedliskowej lub habitatowej), a wcześniej Dyrektywy 17/409/EWG (tzw. Ptasiej). W wyżej wymienionych dyrektywach państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązały się do utworzenia do końca 2004 roku sieci obszarów chronionych. Pojęcie oraz zasady tworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 wprowadza Dyrektywa Siedliskowa, jednak część unormowań (dotyczących zasad wybierania do ochrony siedlisk ważnych dla ptaków) jest także zawarta w Dyrektywie Ptasiej. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, NATURA 2000 jest to spójna Europejska Sieć Ekologiczna, która obejmuje: Specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony: siedlisk naturalnych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków, połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migrację, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczna gatunków, Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji, który w regionie biogeograficznym, do którego należy, w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego; w przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania. Zgodnie z Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 18 listopada 2011 r. (Dz.U. UE L 11/105) w sprawie przyjęcia piątego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny, na terenie powiatu ustanowiono 12 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO), tj.: Dolina Grabowej (kod obszaru: PLH ), Dorzecze Parsęty (kod obszaru: PLH ), Warnie Bagno (kod obszaru: PLH ), Bobolickie Jeziora Lobeliowe (kod obszaru: PLH ), Trzebiatowsko Kołobrzeski Pas Nadmorski (kod obszaru: PLH ), Jezioro Bukowo (kod obszaru: PLH ), Jezioro Bobięcińskie (kod obszaru: PLH ), Dolina Radwi Chocieli i Chotli (kod obszaru: PLH ), Bukowy Las Górki (kod obszaru: PLH ), Mechowisko Manowo (kod obszaru: PLH ), Wiązogóra (kod obszaru: PLH ), Dolina Bielawy (kod obszaru: PLH ). Dolina Grabowej (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 8255,3 ha. Obszar ten stanowi dolinę rzeki Grabowej, 98

99 od obszaru źródliskowego aż po pradolinę i jej południowy skraj w okolicy Sulechówka. Większość obszaru nie jest chroniona. Znajdują się tu 2 rezerwaty przyrody: Rezerwat na Rzece Grabowej i Wieleń. Część obszaru znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Okolice Polanowa. Dorzecze Parsęty (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 27710,4 ha. Dolina rzeki Parsęty, od źródeł koło Parsęcka aż po strefę ujściową w Kołobrzegu. Obszar w większości nie jest chroniony. Obejmuje 48 użytków ekologicznych. Proponuje się utworzenie kilku obszarów chronionego krajobrazu, co najmniej pięciu rezerwatów przyrody i kilku zespołów przyrodniczokrajobrazowych. Na całym obszarze dorzecza proponuje się utworzenie Parku Krajobrazowego Dorzecze Parsęty. Warnie Bagno (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 1012,0 ha. Obniżenie w sfalowanej morenie dennej, pierwotnie wypełnione przez kopułowe torfowisko wysokie o powierzchni 495 ha, obecnie w około 90% wyeksploatowane. Rozległy kompleks przestrzenny, obejmujący liczne potorfia z różnorodnymi stadiami sukcesji wtórnej roślinności mszarnej i leśnej oraz zarastające jeziorko dystroficzne. Obszar w większości nie jest chroniony, obejmuje rezerwat przyrody Wierzchomińskie Bagno i Warnie Bagno. Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecnie z dnia r. ustanowiono plan zadań ochronnych dla obszaru (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z dnia r., poz. 1659). Bobolickie Jeziora Lobeliowe (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 4759,3 ha. Ostoja obejmuje skupienie kilkunastu jezior rynnowych oraz bardzo dużą liczbę oczek polodowcowych w okolicach Bobolic i Porostu. W jej granicach, oprócz różnego typu zbiorników wodnych, znajdują się torfowiska i rozległe kompleksy buczyn. Na szczególną uwagę i ochronę zasługują jeziora lobeliowe. Obszar w większości nie jest chroniony, obejmuje 5 rezerwatów przyrody: Buczyna, Jezioro Głębokie, Jezioro Kiełpino, Jezioro Szare, Jezioro Piekiełko oraz 131 użytków ekologicznych. Proponuje się utworzenie trzech rezerwatów przyrody i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego oraz Szczecinecko-Polanowskiego Parku Krajobrazowego. Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecnie z dnia r. ustanowiono plan zadań ochronnych dla obszaru (Dz. U. Woj. Zachodniopomorskiego z dnia r., poz. 1651). Trzebiatowsko Kołobrzeski Pas Nadmorski (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 17468,8 ha. Ostoja obejmuje najlepiej zachowany fragment zróżnicowanego geomorfologicznie wybrzeża Bałtyku: brzegi klifowe (aktywne - erodujące i ustabilizowane z zaroślami), wydmowe, mierzeje odcinające lagunowe jeziora przymorskie, płytkie ujścia rzek. Typowo wykształcony układ pasowy biotopów obejmuje pas wód przybrzeżnych, plażę z ugrupowaniami organizmów psammofilnych oraz pasami kidziny, inicjalne stadia wydm białych, wydmy szare z roślinnością niską, wydmy ustabilizowane porośnięte borami bażynowymi, zagłębienia międzywydmowe z mokradłami. Obszar w większości nie jest chroniony i w jego granicach położony jest fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski. Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecnie z dnia r. ustanowiono plan zadań ochronnych dla obszaru (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z dnia r., poz. 1657). 99

100 Jezioro Bukowo (kod obszaru: PLH ) -specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 3263,0 ha. Obszar obejmuje duże jezioro przymorskie wraz z mierzeją oddzielającą go od morza oraz przylegające do jeziora dwa kompleksy leśne: borów i brzezin bagiennych i łęgów w odmianie przymorskiej oraz bagien z woskownicą porastających wysokie torfowisko typu bałtyckiego. Obszar Jezioro Bukowo znajduje się w granicach obszaru chronionego krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski. Jezioro Bobięcińskie (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 3383,3 ha. Obszar swoim zasięgiem obejmuje 5 jezior lobeliowych, z których największe to jezioro Bobięcińskie Wielkie o powierzchni 524,6 ha i maksymalnej głębokości 48 m. W granicach obszaru znajduje się jeden rezerwat przyrody Jezioro Iłowatka. Jezioro Bobięcińskie uchwałą Rady Gminy w Miastku zostało uznane za użytek ekologiczny. Kilka użytków ekologicznych powołanych zostało przez Nadleśnictwo Bobolice na terenie gminy Bobolice. Ponadto część obszaru położona jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu okolice Żydowo-Biały Bór. Dolina Radwi Chocieli i Chotli (kod obszaru: PLH ) -specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 21861,7 ha. Obszar obejmuje dolinę Radwi i doliny jej największych dopływów: Chotli i Chocieli, począwszy od obszarów źródliskowych aż po strefę ujściową do rzeki Parsęty w Karlinie. Obszar w większości nie jest chroniony. Obejmuje część Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Radwi, część Obszaru Chronionego Krajobrazu okolice Żydowo - Biały Bór, Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Dolina rzeki Chocieli, 15 użytków ekologicznych na terenie gminy Polanów, 126 użytków ekologicznych na terenie gminy Bobolice. Projektuje się utworzenie rezerwatu przyrody "Pełnik europejski" w Bobolicach oraz Szczecinecko-Polanowskiego Parku Krajobrazowego. Bukowy Las Górki (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 964,6 ha. Obszar stanowi zwarty kompleks leśny, położony w krajobrazie morenowym, w bliskości jeziora Jamno i miasta Koszalin. W obszarze występują płaty starodrzewi z dominacją grądów subatlantyckich, łęgu jesionowego i buczyn - cały kompleks leśny jest wyjątkowo dobrze zachowany. Unikatem w skali Pomorza jest występowanie łęgów jesionowych w typie siedliska "91F0", tworzą one ekoton między buczynami a łęgami olszowymi. W obszarze występuje wiele gatunków atlantyckich roślin - np. złoć pochwolistna i górskich - np. pierwiosnka wyniosła (unikat w regionie). Mechowisko Manowo (kod obszaru: PLH ) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 55,47 ha. Obszar położony jest na terenie gminy Manowo, na południowy wschód od miejscowości Manowo, w dolinie rzeki Dzierżęcinki. W granicach obszaru znajduje się jedno z największych, dobrze zachowanych torfowisk alkalicznych w północno-zachodniej Polsce. Obszar torfowiska stanowi misa jeziorna w całości wypełniona osadami organicznymi. Wykonane odwierty wskazują na stosunkowo niedawno zakończony proces lądowienia dawnego zbiornika wodnego. Miąższość torfów w poszczególnych rejonach torfowiska wskazuje na rozpoczęcie procesu lądowienia dawnego jeziora od strony wschodniej w kierunku zachodnim. Strop złoża buduje warstwa słabo rozłożonych torfów turzycowo-mszystych i mszystych. Jej miąższość waha się w przedziale cm. Spąg złoża stanowią gytie organiczna i organiczno-wapienna, o co najmniej kilkumetrowej miąższości. Obszar misy jeziornej zasilany jest wodami podziemnymi napływającymi z wysoczyzn okalających torfowisko, głównie w części wschodniej i zachodniej. Obecnie, z uwagi na budowę złoża i aktualne położenie cieków, 100

101 prawdopodobnie największy bezpośredni wpływ na warunki siedliskowe mają wody napływające z mineralnych wyniesień po stronie wschodniej obszaru. Wody zasilające torfowisko od strony wschodniej i południowo-wschodniej płyną w kierunku zachodnim i północnym, gdzie odbierane są przez rzekę Dzierżęcinkę. Dokonane pomiary przewodnictwa elektrycznego oraz odczynu potwierdzają, iż są to wody podziemne aczkolwiek pozostające pod znaczącym oddziaływaniem wód opadowych. Obszar torfowiska charakteryzuje się w miarę stabilnym i wysokim poziomem wody utrzymującym się przez cały rok. Wstępne wyniki przeprowadzonych pomiarów wskazują, że wartość wahania poziomu wody wynosi ok. 15 cm, co świadczy o dobrej kondycji hydrologicznej torfowiska. W centralnej części Mechowiska Manowo rozciąga się torfowisko, które stanowi mozaikę roślinności szuwarowej i torfowiskowej, z licznymi pojedynczymi drzewami i kępami krzewów. Wokół torfowiska wykształciły się zbiorowiska zaroślowe i leśne. Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecnie z dnia r. ustanowiono plan zadań ochronnych dla obszaru (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z dnia r., poz. 443). Wiązogóra (kod obszaru: PLH ), specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 489,5 ha. W ostoi znajduje się 12 kompleksów roślinności bagiennej (od 0,3 ha do 58 ha), obejmującej torfowiska przejściowe, wysokie, brzeziny bagienne i jeziora dystroficzne. Poza niewielkimi fragmentami kwaśnych buczyn i dąbrów w części zachodniej obszaru, na pozostałym terenie pagórkowaty krajobraz między mokradłami pokrywają suboceaniczne bory sosnowe. Dolina Bielawy (kod obszaru: PLH ), specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 456,29 ha. Obszar obejmuje odcinek doliny niewielkiej rzeki pomorskiej, zasilanej źródliskami i mającej charakter rzeki włosienicznikowej, wraz z lasami w dolinie i na jej zboczach. Bielawa jest rzeką o długości ok. 14 km. Wypływa z okolic wsi Sowno i płynie ku północy, przez Kusice i Niemicę, uchodząc do Grabowej. Zlewnia ma powierzchnię ok. 56 km 2. średni przepływ przy ujściu wynosi 0,58 m 3 /s, co jest wartością bardzo wysoką jak na tak krótką rzekę, o tak małej zlewni (przepływ jest większy niż dwa razy większej, sąsiedniej Polnicy!).Bielawa przez większą część swego biegu płynie głęboko wciętą doliną, na dnie, której - przy rzece, która zachowała naturalny charakter - wykształciły się łęgi olszowe, a na zboczach - grądy, dąbrowy i kwaśne buczyny. Już po ok. 2,5 km swego biegu przyjmuje z prawej wybitny, choć bardzo krótki dopływ, odprowadzający wody z kompleksu Sierakowskich źródlisk k. Sierakowskiego Młyna. Kompleks Sierakowskich źródlisk to unikatowy obiekt, w którym występują cenne ekosystemy źródliskowo-mechowiskowe. Większa jego część jest zajęta przez łąki, nieliczne nisze źródliskowe są położone w lesie. Od Sierakowskich źródlisk zaczyna się odcinek doliny - objęty obszarem Natura 2000Dalej rzeka płynie ku północy śródleśną doliną. Nad rzeką wykształciły się bardzo ładne łęgi, a na zboczach -wyjątkowo dobrze zachowane dąbrowy, grądy i buczyny. Przed Niemicą rzeka zwalnia, spiętrzona jazem zabytkowego młyna w Niemicy; miejsce łęgów na dnie doliny zajmują olsy. Ok. 2,5 km za Niemicą rzeka uchodzi do Grabowej. W dolinie rzeki Bielawy stwierdzono występowanie 358 gatunków roślin naczyniowych, w tym wiele gatunków rzadkich i zagrożonych w skali Polski i Pomorza Zachodniego oraz liczne gatunki chronione. Dla obszarów Natura 2000 sporządza się i realizuje się plany zadań ochronnych. Plan powstaje w ciągu 6 lat od ustanowienia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub zatwierdzenia 101

102 przez Komisję Europejską obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty. Dokumentu nie sporządza się dla obszaru Natura 2000 lub jego części, dla którego ustanowiono plan ochrony, lub który pokrywa się z krajową formą ochrony przyrody albo obszarem będącym w zarządzie nadleśnictwa, których dokumenty planistyczne uwzględniają zakres planu zadań ochronnych, a także znajdującego się na obszarach morskich. Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 zawiera: opis granic obszaru i mapę obszaru Natura 2000; identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony; cele działań ochronnych; określenie działań ochronnych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów ich wdrażania, w tym w szczególności działań dotyczących: ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk; monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz monitoringu realizacji celów; uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony; wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000; wskazanie terminu sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub całości obszaru. Tryb sporządzania i zakres dokumentacji określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. z 2010 r., Nr 34, poz. 186). Na terenie powiatu koszalińskiego ustanowiono plany zadań dla obszarów SOO: Warnie Bagno, Bobolickie Jeziora Lobeliowe, Trzebiatowsko Kołobrzeski Pas Nadmorski, Mechowisko Manowo. Procent realizacji ustawowego obowiązku wykonania planów zadań ochronnych zilustrowano na rysunku

103 Rysunek 23. Zestawienie % wykonanych planów zadań ochronnych dla obszarów Natura % 21% powierzchnia obszarów Natura 2000 (SOO) powierzchnia obszarów SOO, dla których ustanowiono plany zadań ochrony źródło: opracowanie własne na podstawie aktów prawnych RDOŚ. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. Nr 25, poz. 133) na terenie powiatu ustanowiono 2 obszary specjalnej ochrony ptaków, tj.: Zatoka Pomorska (kod obszaru: PLB990003) Przybrzeżne wody Bałtyku (kod obszaru: PLB990002). Zatoka Pomorska (kod obszaru: PLB990003) - obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO). Powierzchnia obszaru wynosi ,9 ha. Obszar obejmuje akwen o dużym zróżnicowaniu dna morskiego (od piaszczystych ławic, po rozległe żwirowiska i głazowiska). Centralną część Zatoki Pomorskiej zajmuje duże wypłycenie zwane Ławicą Odrzańską. Rozciąga się od zachodnich krańców jeziora Bukowo (Łazy), gdzie obejmuje 15 kilometrową szerokość pasa wód przybrzeżnych Bałtyku po granicę Państwa rozszerzając się tutaj do około 70 km. Obszar stanowi ostoję ptasią. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej osobników, a zimą powyżej osobników. Przybrzeżne wody Bałtyku (kod obszaru: PLB990002) - obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO). Powierzchnia obszaru wynosi ,7 ha. Obejmuje pas wód przybrzeżnych Bałtyku o około 15 kilometrowej szerokości i głębokości osiągającej od 0 do 20m. Rozciąga się na odcinku 200 km, poczynając od nasady Półwyspu Helskiego po granicę z ostoją Zatoki Pomorskiej przebiegającą prostopadle do zachodnich krańców jeziora Bukowo (Łazy). Dno morskie jest nierówne, deniwelacje dna sięgają 3 m. W faunie bentosowej dominują drobne skorupiaki. Rzadko obserwowane są morskie ssaki duże - foki szare i obrączkowane oraz morświny. Obszar stanowi ostoję ptasią o randze europejskiej. Na obszarze zimują w znaczących ilościach 2 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej: nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Szczególne znaczenie mają również populacje lodówki, nurnika i uhli. 103

104 Tabela 50. Wykaz obszarów Natura 2000 na terenie powiatu koszalińskiego w latach Natura 2000 na obszarze województwa zachodniopomorskiego Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) Specjalny obszary ochrony siedlisk (SOO) ha ha ha ha ha ha ha ha , , , , , , , ,1 źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenie powiatu koszalińskiego powołano dotychczas 217 pomników przyrody w formie pojedynczych drzew, grup drzew i alei. Ilość ustanowionych pomników z podziałem na gminy przedstawia tabela nr 51 i rysunek nr 24. Tabela 51. Wykaz ilości pomników przyrody na terenie gmin powiatu w latach Jednostka terytorialna Pomniki przyrody szt. szt. szt. szt. szt. szt. szt. szt. Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Powiat koszaliński Województwo zachodniopomorskie źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad

105 Rysunek 24. Wykaz ilości pomników przyrody na terenie gmin powiatu w 2014r źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad Pomniki przyrody, które zostały ustanowione na terenie powiatu koszalińskiego, to drzewa, które rosną przy drogach, na terenie cmentarzy i parków zabytkowych oraz w lasach zarządzanych przez Lasy Państwowe (Nadleśnictwo Bobolice, Nadleśnictwo Karnieszewice i Nadleśnictwo Polanów). Największa ilość drzew objętych ochroną znajduje się na terenie gminy Polanów, ogółem wpisowi podlega 91 pomników. Do najbardziej znanych i charakterystycznych zalicza się dwie dwustuletnie pomnikowe aleje buków zwyczajnych, które znajdują się przy drodze Jacinki-Nacław-Polanów oraz drodze Dadzewo- Rosocha. Obie aleje zostały uznane za pomniki przyrody w 1992 roku, Rozporządzeniem Nr 7/92 Wojewody Koszalińskiego, które zostało przyjęte jako akt prawa miejscowego przez Wojewodę Zachodniopomorskiego Rozporządzeniem Nr 2/99 z dnia 30 marca 1999r. (Dz. Urz. Województwa Zachodniopomorskiego, Nr 7 z dnia r.). Na terenie gminy Polanów znajduje się jedno z największych drzew objętych ochroną, tj. dąb szypułkowy, w wieku ok. 500 lat, o obwodzie ok. 700 cm, tzw. Dąb Wrangla, który rośnie na terenie Nadleśnictwa Polanów. Drugim, co do wielkości dębem szypułkowym, który rośnie w powiecie koszalińskim jest Dąb Napoleona, o obwodzie ok. 700 cm, który znajduje się na terenie gminy Biesiekierz Parsowo. Tabela nr 52 przedstawia pomniki przyrody, które zinwentaryzowano w terenie i ujęto w Waloryzacji Przyrodniczej Województwa Zachodniopomorskiego. Zgodnie z niżej umieszczonym wykazem, aż 83% to drzewa liściaste (rysunek nr 25), a dominującym gatunkiem jest dąb szypułkowy i buk zwyczajny, natomiast w wśród drzew iglastych dominuje daglezja zielona i świerk pospolity (rysunek nr 26). 105

106 Rysunek 25. Procentowy rozkład gatunków drzew liściastych i iglastych stanowiących pomniki przyrody na terenie powiatu koszalińskiego. drzewa liściaste 83% drzewa iglaste 17% źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 52, stan na rok Rysunek 26. Ilościowy wykaz gatunków drzew stanowiących pomniki przyrody na terenie gmin powiatu koszalińskiego. Dąb szypułkowy (w tym jeden bezszypułkowy) - 62 szt. Buk pospolity - 23 szt. Lipa drobnolistna (w tym jedna szerokolistna) - 17 szt. Jesion wyniosły - 10 szt. Daglezja zielona - 6 szt. Topola biała - 1 szt. Sośnica japońska - 1 szt. Kasztanowiec pospolity - 1 szt. Cis pospolity - 1 szt. Żywotnik zachodni - 2 szt. Wiąz szypułkowy/polny - 2 szt. Grab pospolity - 2 szt. Sosna pospolita - 4 szt. Modrzew europejski - 3 szt. Świerk pospolity - 5 szt. Jodła pospolita/ jodła kaukaska - 4 szt. Klon zwyczajny - 6 szt. Robinia akacjowa - 2 szt. źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 52, stan na rok

107 Lp. Gmina Nazwa Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Najbliższa miejscowość Bliższa lokalizacja Średnica [m] Obwód [m] Wysokość [m] Forma Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 52. Położenie pomników przyrody na terenie powiatu koszalińskiego. Akty prawne 1 Biesiekierz brak Cis pospolity 2 Biesiekierz brak Dąb szypułkowy 3 Biesiekierz brak Dąb szypułkowy 4 Biesiekierz brak Jesion wyniosły 5 Biesiekierz brak Sośnica japońska 6 Bobolice brak Dąb szypułkowy 7 Bobolice brak Dąb szypułkowy, topola biała, sosna pospolita 8 Bobolice brak Jesion wyniosły Taxus baccata Quercus robur Quercus robur Fraxinus excelsior Sciadopitys verticillata Quercus robur Quercus robur, Populus nigra, Pinus sylvestris Fraxinus excelsior Parsowo Dom Pomocy Społecznej, park grupa Parsowo Obr. Parsowo 15x poj. Parsowo brak danych 9x19 Parsowo Parsowo, park przy pałacu aleja 18x poj. Nosowo Nosowo, pałac 3x poj. Glinki Cmentarz 8x10 Świelino Cmentarz 8x grupa grupa Kurowo Cmentarz 12x poj. 9 Bobolice brak Klon zwyczajny Acer platanoides Kłanino Cmentarz + droga 10x12 10 Bobolice brak Klon zwyczajny Acer platanoides Wojęcino Cmentarz b.d grupa 11 Bobolice brak Lipa drobnolistna, buk pospolity odm. czerwonolistna, Tilia cordata, Fagus sylvatica' Atropurpurea', Quercus robur Głodowa Cmentarz 15x aleja 24 grupa Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999 r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999 r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 107

108 12 Bobolice brak 13 Bobolice brak 14 Bobolice brak dąb szypułkowy Lipa drobnolistna, klon zwyczajny Lipa drobnolistna, świerk pospolity, modrzew europejski Modrzew europejski 15 Bobolice brak Jodła pospolita 16 Bobolice brak Daglezja zielona 17 Bobolice brak Daglezja zielona 18 Bobolice brak Żywotnik zachodni 19 Bobolice brak Dąb szypułkowy 20 Bobolice brak Dąb szypułkowy Tilia cordata, Acer platanoides Tilia cordata, Picea abies, Larix decidua Larix europea Abies alba Pseudotsuga menziesi Pseudotsuga menziesi Thuja oscidentallis Quercus robur Quercus robur Porost Cmentarz 8x12 Ubiedrze Cmentarz 5x10 Chociwle Chociwle Chociwle Chociwle Linowo Linowo Przydargiń Leśnictwo Łanki oddz. 401h Leśnictwo Bobolice. nr dz. 401/4 Leśnictwo Łanki oddz. 401h Leśnictwo Bobolice. Nr dz. 401/4 Leśnictwo Łanki oddz. 410l Leśnictwo Bobolice. Nr dz. 410/1 Leśnictwo Łanki oddz. 401h Leśnictwo Bobolice. Nr dz. 401/4 Leśnictwo Żubrowo, Nadleśnictwo Bobolice. Nr dz. 570 Leśnictwo Żubrowo dz. nr 570 Leśnictwo Olkowo, Nadleśnictwo Bobolice. nr dz. 322/ grupa grupa b.d grupa b.d grupa b.d grupa b.d grupa b.d poj. b.d poj. b.d poj. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. 21 Bobolice brak Buk pospolity Fagus Górawino Leśnictwo Dziupla, b.d poj. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady 108

109 22 Bobolice brak Buk pospolity 23 Bobolice brak Buk pospolity 24 Bobolice brak 25 Bobolice brak Modrzew europejski Sosna zwyczajna 26 Bobolice brak Świerk pospolity 27 Bobolice brak Świerk pospolity 28 Manowo brak Dąb szypułkowy 29 Manowo brak Dąb szypułkowy 30 Manowo brak Dąb szypułkowy 31 Manowo brak Dąb szypułkowy sylvatica Fagus sylvatica Fagus sylvatica Larix decidua Pinus sylvestris Picea abies Picea abies Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Cybulino Cybulino Cybulino Cybulino Kurowo Kurowo Manowo Wyszebórz 109 Nadleśnictwo Bobolice. nr dz. 721/1 Leśnictwo Kurowo, Nadleśnictwo Bobolice. Nr dz. 241/1 Leśnictwo Kurowo, Nadleśnictwo Bobolice. Nr dz. 249 Leśnictwo Kurowo, Nadleśnictwo Bobolice. Nr dz. 237 Leśnictwo Kurowo, Nadleśnictwo Bobolice. Nr dz. 245/1 Leśnictwo Sarnowo, Nadleśnictwo Bobolice. Nr dz.146 Leśnictwo Sarnowo, Nadleśnictwo Bobolice. nr dz.172/2 N-ctwo Manowo, oddz. 226m Obr. Wyszebórz Bonin Obr. Bonin 4x8 Kopanino Obr. Kopanino b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. 17x poj. 20x poj. 8x , grupa 22 grupa Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Uchwała nr XXVIII/259/09 Rady Miejskiej w Bobolicach z 27 marca 2009r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 32 Manowo brak Dąb szypułkowy Quercus Kopanino Obr. 8x10 186, 22 grupa Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody

110 robur Kopanino 264 Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 33 Mielno brak Buk pospolity Fagus sylvatica Mielno Dz. 455 b.d grupa Uch. Nr LIII/286/2002 Rady Gminy w Mielnie 34 brak Dąb szypułkowy 35 Mielno brak Jesion wyniosły 36 Mielno brak Klon zwyczajny 37 Mielno brak Wiąz szypułkowy 38 Mielno brak Jesion wyniosły 39 Mielno brak Żywotnik olbrzymi 40 Polanów brak Buk pospolity 41 Polanów brak Buk pospolity 42 Polanów brak Buk pospolity 43 Polanów brak 44 Polanów brak 45 Polanów brak 46 Polanów brak Buk pospolity odm. czerwonolistna Buk pospolity odm. czerwonolistna Buk pospolity, dąb szypułkowy Dąb bezszypułkowy Quercus robur Fraxinus excelsior Acer platanoides Ulmus laevis Fraxinus excelsior Thuja plicata Fagus sylvatica Fagus sylvatica Fagus sylvatica Fagus sylvatica 'Atropurpurea' Fagus sylvatica 'Atropurpurea' Fagus sylvatica, Quercus robur Quercus petraea Mielno b.d. b.d grupa Mielno b.d. b.d poj. Sarbinowo ul. Nadmorska 6x aleja Mielno ul. 1 Maja 10x poj. Łazy b.d. b.d. 446 bd poj. Mielno b.d. b.d. 242 bd poj. Dadzewo,Roso cha Nacław,Dadze wo,jacinki Dadzewo 15x Nacław 8x aleja aleja Polanów b.d. b.d poj. Dadzewo Wielin Krag Oddz. 391d, l-ctwo Dadzewo Wielin, park L-ctwo Krąg oddz.110 Ad b.d bd aleja 20x poj. 15x12 426, grupa Wietrzno Wietrzno 3 20x poj. Uch. Nr LIII/286/2002 Rady Gminy w Mielnie Uch. Nr LIII/286/2002 Rady Gminy w Mielnie Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uchwała Nr XXI/108/2004 Rady Gminy w Mielnie Uchwała Nr XXI/108/2004 Rady Gminy w Mielnie Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Rozporządzenia nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 110

111 47 Polanów brak Dąb szypułkowy Quercus robur Wietrzno Wietrzno, park 10x grupa Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 48 Polanów Dąb Wrangla Dąb szypułkowy Quercus robur Warblewo Oddz. 268 f b.d poj. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 49 Polanów brak Dąb szypułkowy 50 Polanów brak Dąb szypułkowy 51 Polanów brak Dąb szypułkowy 52 Polanów brak Dąb szypułkowy 53 Polanów brak Dąb szypułkowy Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Wietrzno Wietrzno, pałac 15x15 250, poj. Rekowo Rekowo 16x poj. Wietrzno Wietrzno, park 18x20 418, , 25 grupa Rzeczyca Wielka b.d. b.d poj. Rzeczyca Wielka b.d. b.d poj. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie 54 Polanów brak Dąb szypułkowy Quercus robur Rzeczyca Wielka b.d. b.d poj. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie 55 Polanów brak Dąb szypułkowy 56 Polanów brak Dąb szypułkowy 57 Polanów Żydosław Dąb szypułkowy Quercus robur Quercus robur Quercus robur Nacław b.d. b.d poj. Polanów b.d. b.d poj. Żydowo L-ctwo Żydowo, oddz. 583c nad jeziorem Kwiecko b.d. 500 bd poj. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie 58 Polanów Rosław Dąb szypułkowy Quercus robur Rzeczyca Wielka Skarpa na gruntach rolnych b.d. 433 bd poj. Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie 59 Polanów Zbysław Dąb szypułkowy 60 Polanów Przesław Dąb szypułkowy 61 Polanów Sławomir Dąb szypułkowy 62 Polanów Bolesław Dąb szypułkowy Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Rzeczyca Wielka Rzeczyca Wielka Skarpa na gruntach rolnych Park w Rzeczycy Wielkiej b.d. 434 bd poj. b.d. 398 bd poj. Komorowo Droga gminna b.d. 365 bd poj. Wielin Park zabytkowy w Wielinie b.d. 520 bd poj. Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie 111

112 63 Polanów Wielisław Dąb szypułkowy Quercus robur Wielin Park zabytkowy w Wielinie b.d. 560 bd poj. Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie 64 Polanów Warcisław dąbszypułkowy Quercus robur Wielin Park zabytkowy w Wielinie b.d. 520 bd poj. Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie 65 Polanów brak Dąb szypułkowy odm. stożkowata Quercus robur 'Fastigiata' Polanów b.d. b.d. 140, poj. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie 66 Polanów brak 67 Polanów brak Dąb szypułkowy odm. stożkowata Dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon zwyczajny Quercus robur 'Fastigiata' Quercus robur, Tilia cordata, Acer platanoides 68 Polanów brak Grab pospolity Carpinusbetulus 69 Polanów brak Grab pospolity 70 Polanów Mieszko Jesion wyniosły 71 Polanów Zbysław Jesion wyniosły 72 Polanów brak Lipa drobnolistna 73 Polanów Matylda Lipa drobnolistna 74 Polanów Olimpia Lipa drobnolistna 75 Polanów Gneomar Lipa drobnolistna 76 Polanów Katarzyna Lipa drobnolistna 77 Polanów Jagienka Lipa drobnolistna 78 Polanów Alna Robinia akacjowa Carpinus betulus Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Tilia cordata Tilia cordata Tilia cordata Tilia cordata Tilia cordata Tilia cordata Robinia pseudoacacia Wietrzno Wietrzno pałac 3x4 Karsina Karsina 7x12 Rzeczyca Wielka Polanów b.d. b.d. Wietrzno Chocimino 175, grupa grupa b.d. b.d aleja Droga Chocimino- Żydowo, L-ctwo Wietrzno, oddz.538a Droga zakładowa nr , grupa b.d. 325 bd poj. b.d. 316 bd poj. Dadzewo b.d. b.d poj. Komorowo Komorowo Komorowo Komorowo Wielin Droga do kościoła w Komorowie Droga do kościoła w Komorowie Obok kościoła w Komorowie Obok kościoła w Komorowie Droga Wielin - Polanów b.d. 288 bd poj. b.d. 402 bd poj. b.d. 485 bd poj. b.d. 505 bd poj. b.d. 570 bd poj. Chocimino Droga nr 504 b.d. 460 bd poj. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie 112

113 79 Polanów Balladyna Robinia akacjowa 80 Polanów brak Sosna pospolita Robinia pseudoacacia Pinus sylvestris Chocimino Droga nr 504 b.d. 360 bd poj. Rzeczyca Wielka b.d. b.d poj. 81 Polanów brak Sosna wejmutka Pinus strobus Polanów b.d. b.d poj. 82 Polanów brak Świerk pospolity Picea abies Polanów 83 Polanów brak Świerk pospolity Picea abies Dadzewo ul. Wiejska 3, obr. 2 Oddz. 391d, l-ctwo Dadzewo 18x poj. b.d poj. 84 Polanów brak Wiąz polny Ulmusminor Polanów b.d. b.d poj. 85 Polanów brak Buk pospolity 86 Polanów brak Buk pospolity 87 Sianów brak Buk pospolity 88 Sianów brak Daglezja zielona 89 Sianów brak Daglezja zielona 90 Sianów brak Dąb szypułkowy 91 Sianów brak Dąb szypułkowy 92 Sianów brak Dąb szypułkowy Fagus sylvatica Fagus sylvatica Fagus sylvatica Pseudotsuga menziesii Pseudotsuga menziesii Quercus robur Quercus robur Quercus robur Cetuń Cetuń Kolzin Kolzin Karnieszewice Skibno Ratajki przy drodze leśnej między oddz. 12 i 13obr. Kurowo N-ctwo Bobolice. Dz.nr 12 przy drodze leśnej między oddz. 12 i 13 obr. Kurowo N-ctwo Bobolice. Dz. nr 12 L-ctwo Karnieszewice oddz.42f L-ctwo Karnieszewice, oddz.29i L-ctwo Karnieszewice oddz.56h Skibno cmentarz Ratajki, cmentarz b.d. b.d. b.d. grupa b.d. 340 b.d. oj poj grupa 29 grupa poj poj. Karnieszewice Karnieszewice poj. Uch. Nr XXIV/277/2001 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr XIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uch. NrXIII/116/2003 Rady Miejskiej w Polanowie Uchwała Nr XXIX/265/09 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia18 lutego 2009r. Uchwała Nr XXIX/265/09 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia18 lutego 2009r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 113

114 93 Sianów brak Dąb szypułkowy Quercusrobur Sowno Kościół, Sowno poj. 94 Sianów brak Dąb szypułkowy Quercus robur 95 Sianów Sławomir Dąb szypułkowy Quercusrobur Karnieszewice 96 Sianów brak Dąb szypułkowy Quercusrobur 97 Sianów brak 98 Sianów brak Jodła pospolita (biała) Jodła pospolita (biała) 99 Sianów brak Lipa drobnolistna 100 Sianów brak Lipa drobnolistna 101 Sianów brak Lipa drobnolistna, buk pospolity 102 Sianów brak Daglezja zielona 103 Sianów brak Jodła kaukaska 104 Sianów brak Buk pospolity 105 Sianów brak Dąb szypułkowy 106 Sianów brak Dąb szypułkowy Abies alba Abies alba Tilia cordata Tilia cordata Tilia cordata, Fagus sylvatica Pseudotsuga menziesii Abies nordmaniana Fagus sylvatica Quercus robur Quercus robur Mokre Mokre poj. Sucha Koszalińska Kolzin Kolzin Sucha Koszalińska Sucha Koszalińska Węgorzewo Sucha Koszalińska Sucha Koszalińska Ratajki Bielkowo Bielkowo L-ctwo Karnieszewice oddz. 50h poj. b.d. b.d poj. L-ctwo Karnieszewice oddz.29i L-ctwo Karnieszedwice, oddz.29i poj poj. Cmentarz b.d aleja Sucha Koszalińska, cmentarz Węgorzewo 62, obr. Wegorzewo L-ctwo Kamionka oddz. 29j L-ctwo Kamionka oddz. 44g L-ctwo Stołpie oddz. 537i L-ctwo Iwięcino oddz.645c L-ctwo Iwięcino oddz.645c aleja 22 aleja b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. NrXI/30/2003Rady MiejskiejwSianowie Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. 114

115 107 Sianów brak Dąb szypułkowy 108 Sianów brak Dąb szypułkowy 109 Sianów brak Dąb szypułkowy 110 Sianów brak Dąb szypułkowy 111 Sianów brak Dąb szypułkowy 112 Sianów brak Buk pospolity 113 Sianów brak Daglezja zielona 114 Sianów brak Dąb szypułkowy 115 Sianów brak Dąb szypułkowy 116 Sianów brak Dąb szypułkowy 117 Sianów brak Dąb szypułkowy 118 Sianów brak Buk pospolity 119 Sianów brak Buk pospolity Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Fagus sylvatica Pseudotsuga menziesii Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Fagus sylvatica Fagus sylvatica Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo Bielkowo 115 L-ctwo Iwięcino oddz.647c L-ctwo Iwięcino oddz.647c L-ctwo Iwięcino oddz.647g L-ctwo Iwięcino oddz.647g L-ctwo Iwięcino oddz. 647g L-ctwo Iwięcino oddz. 647g L-ctwo Iwięcino oddz.654i L-ctwo Iwięcino oddz. 655f L-ctwo Iwięcino oddz. 655f L-ctwo Iwięcin ooddz. 645c L-ctwo Iwięcino oddz. 645c b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. b.d poj. Ratajki b.d. b.d. b.d. b.d. poj. Ratajki b.d. b.d. b.d. b.d. poj. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uch. Nr XLII/241/06 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 28 lutego 2006 r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. 120 Sianów brak Lipa drobnolistna Tilia Sierakowo b.d. b.d. b.d. b.d. poj. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady

116 121 Sianów brak Jesion wyniosły 122 Sianów brak Jesion wyniosły 123 Sianów brak Dąb szypułkowy 124 Sianów brak Dąb szypułkowy 125 Sianów brak Kasztanowiec pospolity 126 Sianów brak Buk pospolity 127 Sianów brak Buk pospolity 128 Sianów brak Buk pospolity 129 Sianów brak Buk pospolity 130 Sianów ECHO Dąb szypułkowy 131 Sianów HUBERTUS Dąb szypułkowy 132 Świeszyno brak Dąb szypułkowy 133 Świeszyno brak Dąb szypułkowy cordata Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Quercus robur Quercus robur Aesculus hippocastanum Fagus sylvatica Fagus sylvatica Fagus sylvatica Fagus sylvatica Quercus robur Quercus robur Quercus robur Quercus robur Sowno b.d. b.d. 360 b.d. poj. Sowno b.d. b.d. 400 b.d. poj. Sianów b.d. b.d. b.d. b.d. poj. Sianów b.d. b.d. b.d. b.d. poj. Sianów b.d. b.d. b.d. b.d. poj. Sianów ul. Węgorzewska b.d poj. Sianów ul. Węgorzewska b.d poj. Sianów ul. Węgorzewska b.d poj. Sianów ul. Węgorzewska b.d poj. b.d. b.d. 418 b.d. poj. Sianów b.d. b.d. 463 b.d. poj. Dunowo Zegrze Pomorskie 134 Świeszyno brak Dąb szypułkowy Quercusrobur Świeszyno Dunowo, Stary cmentarz 15x poj. b.d. b.d poj. były cmentarz w Świeszynie b.d poj. Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uchwała Nr XLVIII/272/2002 Rady Miejskiej w Sianowie z 16 marca 2002r. Uch. Nr XLVI/256/06 z dnia Rady Miejskiej w Sianowie Uch. Nr XLVI/256/06 z dnia Rady Miejskiej w Sianowie Uch. Nr XLVI/256/06 z dnia r. Rady Miejskiej w Sianowie Uch. Nr XLVI/256/06 z dnia r. Rady Miejskiej w Sianowie Uch. Nr XLVI/256/06 z dnia r. Rady Miejskiej w Sianowie Uchwała Nr XLIX/271/2006 Rady Miejskiej w Sianowie z 26 października 2006r. Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr V/32/03 Rady Gminy w Świeszynie Uch. Nr V/32/03 Rady Gminy w Świeszynie 116

117 135 Świeszyno brak 136 Świeszyno brak 137 Świeszyno brak 138 Świeszyno brak Dąb+Jesion+ Klon Lipa szerokolistna Lipa szerokolistna Lipa drobnolistna, klon zwyczajny, jesion wyniosły Quercus+Farxinus +Acer Tilia platyphyllos Tilia platyphyllos Tilia cordata,acer platanoides,fraxin usexcelsior Dunowo Świeszyno Świeszyno Jarzyce Dunowo przy pałacu były cmentarz w Świeszynie Cmentarz w Świeszynie Jarzyce 4, kościół 10x grupa b.d poj. b.d poj. 10x grupa źródło: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie, Waloryzacja przyrodnicza województwa zachodniopomorskiego, stan na dzień r., zaktualizowano listopad Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. Uch. Nr V/32/03 Rady Gminy w Świeszynie Uch. Nr V/32/03 Rady Gminy w Świeszynie Rozporządzenie Nr 2/99 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca1999r. 117

118 Dokumentacja fotograficzna wybranych pomników przyrody, które zostały umieszczone w tabeli nr 52. Fotografia 6. Pomnik przyrody, Cis pospolity park Parsowo, gmina Biesiekierz. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 7. Pomnik przyrody, Jesion wyniosły park Parsowo, gmina Biesiekierz. (wyk. Izabela Sawko) 118

119 Fotografia 8. Pomnik przyrody, Sośnica japońska park Nosowo, gmina Biesiekierz. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 9. Pomnik przyrody, Aleja dębowa - droga krajowa nr 6, gmina Biesiekierz. (wyk. Izabela Sawko) 119

120 Fotografia 10. Pomnik przyrody, Lipa, Klon zwyczajny - Porost cmentarz, gmina Bobolice. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 11. Pomnik przyrody, Aleja klonów - Kłanino cmentarz, gmina Bobolice. (wyk. Izabela Sawko) 120

121 Fotografia 12. Pomnik przyrody, Jesion - Łazy, gmina Mielno. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 13. Pomnik przyrody, Wiąz szypułkowy - Mielno. (wyk. Izabela Sawko) 121

122 Fotografia 14. Pomnik przyrody, Dąb szypułkowy - miasto Polanów. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 15. Pomnik przyrody, Aleja bukowa, droga Jacinki - Nacław, gmina Polanów. (wyk. Izabela Sawko) 122

123 Fotografia 16. Pomnik przyrody, Robinia akacjowa - droga Chocimino, gmina Polanów. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 17. Pomnik przyrody, Dąb szypułkowy - miasto Sianów. (wyk. Izabela Sawko) 123

124 Fotografia 18. Pomnik przyrody, Kasztanowiec pospolity - miasto Sianów. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 19. Pomnik przyrody, Dąb szypułkowy - Zegrze Pomorskie, gmina Świeszyno. (wyk. Izabela Sawko) 124

125 Lp Użytki ekologiczne Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, użytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, np. naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Tereny użytków ekologicznych nie mogą być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych. Całkowita powierzchnia użytków ekologicznych w powiecie, zgodnie z danymi GUS, w 2014 roku wynosiła 1117,0 ha i jest tożsama z powierzchnią wykazywaną w latach Wykaz użytków ekologicznych w obrębie powiatu przedstawia tabela 53. Tabela 53. Wykaz użytków ekologicznych w obrębie powiatu koszalińskiego w 2010 roku. Nazwa użytku ekologicznego Podstawa prawna 1. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 2. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 3. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 4. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 5. Bagno Stare Bielice I Uchwała Nr XII/69/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 6. Bagno Stare Bielice II Uchwała Nr XII/69/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 7. Mokradła pod Łabuszem Uchwała Nr XII/69/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 8. Bagno i Łąki Cieszyn Uchwała Nr XXI/150/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 9. Bagno Tatów Uchwała Nr XXI/150/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 10. Bagna Kotłowo Uchwała Nr XXI/150/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 11. Zarastające Oczko Uchwała Nr VII/60/99 Rady Miejskiej w Bobolicach z dnia 29 maja 1999 r., Torfowisko mszarne koło Lubowa Torfowisko mszarne koło Kępna Uchwała Nr XV/134/07/2007 Rady Miejskiej w Bobolicach z 28 grudnia 2007 r. Uchwała Nr XV/134/07/2007 Rady Miejskiej w Bobolicach z 28 grudnia 2007 r. 14. Jeziorko koło Porostu Uchwała Nr XV/134/07/2007 Rady Miejskiej w Bobolicach z 28 grudnia 2007 r użytków bez nazwy Uchwała nr 7/60/99 Rady Miejskiej w Bobolicach 16. Dołek Powidzki III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 17. Kościernickie Bagno Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996 r., 18 Kościernicki Dołek I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 19. Kościernicki Dołek II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 20. Kościernicki Dołek III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 21. Kościernicki Mszar Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r., 22. Kościernicki Dołek IV Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r 23. Kościernicki Wrzosiec Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 24. Kościernicki Dołek V Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 25. Jeziorko Powidzkie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 26. Sowiński Dołek I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 125

126 Lp. Nazwa użytku ekologicznego 126 Podstawa prawna 27. Sowiński Dołek II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 28. Jeziorko Sowińskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 29. Łozowisko Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 30. Staw w Sowinku I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 31. Staw w Sowinku II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 32. Łąki Sowinko Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 33. Sarnie Turzycowisko I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 34. Sarnie Turzycowisko II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 35. Staw w Sowinku III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 36. Jeziorko Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 37. Mszar w Sowinku I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 38. Mszar w Sowinku II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 39. Bagienko Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 40. Nacławskie Wrzośce I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 41. Nacławskie Wrzośce III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 42. Trzęślice w Sowinku I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 43. Łąka za Borami Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 44. Polnica Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 45. Dzikowe Mechowsko Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 46. Trzęślice w Sowinku II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 47. Trzęślice w Sowinku III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r 48. Nacławskie Wrzośce II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 49. Łąki Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 50. Torfowisko Krytno I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 51. Torfowisko Krytno II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 52. Torfowisko Krytno III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 53. Torfowisko Krytno IV Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 54. Torfowisko Krytno V Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 55. Torfowisko Krytno VI Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 56. Torfowisko Krytno VII Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 57. Bagno Buszyńskie Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 58. Torfowisko przy piwnicy Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 59. Pod Rabatami Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 60. Gwiazda Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 61. Bagno pracz Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 62. Żurawisko Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 63. Bagno Przebudowa Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 64. Bagno Dębowe Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 65. Bagno Kople Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 66. Bagno Karlota Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 67. Bagno Modrzewie Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 68. Szczerbińskie Bagno Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 grudnia 1998 r.

127 Lp. Nazwa użytku ekologicznego Podstawa prawna 69. Na Żurawiu Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 70. Szwajnebruch Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 71. Żwirowa Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 72. Kalce Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 73. Torfowisko Wierzchlas Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 74. Białe Bagno I Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 75. Łaszczewska Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 76. Przy Grabowej Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 77. Bagno Dzikowo Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 78. Bagno Hela Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 79. Bór Bagienny Świerzno II Uchwała Nr XII/45/99 Rady Gminy Polanów z dnia 30 grudnia 1999 r. 80. Bór Bagienny Świerzno I Uchwała Nr XII/45/99 Rady Gminy Polanów z dnia 30 grudnia 1999 r. 81. Halizna Świerzno Uchwała Nr XII/45/99 Rady Gminy Polanów z dnia 30 grudnia 1999 r. 82. Karczyńskie Bagno I Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998r. 83. Karczyńskie Bagno II Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 84. Karczyńskie Bagno III Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 85. Karczyńskie Bagno IV Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 86. Karczyńskie Bagno V Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 87. Karczyńskie Bagno VI Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 88. Zgniła Struga III Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 89. Bażynowe Jeziorko Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 90. Mszar Przygiełkowy w Karczynie Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 91. Długie Bagno Bażynowe Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 92. Bagno Nad Drężnianką III Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 93. Bagno Nad Drężnianką IV Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 94. Zgniła Struga I Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 95. Zgniła Struga II Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 96. Mechowiska Nad Radwią Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 97. Dołek Powidzki II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia1996r. 98. Bagno Pompa Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 99. Bagno Drewniany Mostek Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r Torfowisko poligeniczne - Bagno Wietrzno Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r Jeziorko Rude Uchwała publikowana Nr 1 poz. 51 Dz. W Zach. 13 stycznia 2009r Rozworowskie Szuwary Uchwała Nr XXXV/254/2009 Rady Gminy Manowo z dnia 26 listopada 2009 r użytki bez nazwy Uchwała nr 6/51/99 Rady Gminy Manowo użytków bez nazwy Uchwała nr XXXI/128/96 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 3 kwietnia 1996 roku Jezioro Topiele Uchwała Nr XI/69/2003 Rady Miejskiej w Sianowie z 11 września 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 104/2003, poz. 1761), źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, Starostwo Powiatowe w Koszalinie, Waloryzacje przyrodnicze gmin Powiatu Koszalińskiego (stan na dzień r.), zaktualizowano listopad 2015 r. 127

128 5.7. Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, zespoły przyrodniczo krajobrazowe to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego, zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. Zespoły wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Na terenie powiatu występuje jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Rzeki Chocieli. Obszar ten zlokalizowany jest na terenie gminy Bobolice, w strefie źródliskowej. Powołany został w dniu 7 marca 1995 roku Rozporządzeniem Nr 3/95 Wojewody Koszalińskiego (Dz. U. Woj. Koszalińskiego Nr 3, poz. 32). Obszar swoim zasięgiem obejmuje dolinę Chocieli z różnorodnymi zbiorowiskami bagiennymi i łąkowymi, w obrębie której występuje m.in. pełnik europejski oraz dwa inne gatunki chronione wawrzynek wilczełyko i podkolan biały oraz wiele innych roślin prawnie chronionych i zagrożonych Chronione gatunki roślin naczyniowych zinwentaryzowane na terenie powiatu koszalińskiego Wykaz gatunków roślin naczyniowych występujących na terenie powiatu koszalińskiego chronionych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014r., poz. 1409). Gatunki te zostały zinwentaryzowane podczas inwentaryzacji przyrodniczej gmin województwa zachodniopomorskiego, prowadzonej w latach r. i ujęte zostały w Waloryzacji przyrodniczej Województwa Zachodniopomorskiego stan na dzień r. Tabela 54. Wykaz zinwentaryzowanych gatunków roślin naczyniowych na terenie powiatu koszalińskiego. Lp. Nazwa łacińska 1 Allium ursinum Nazwa polska czosnek niedźwiedzi Status ochronny OCZ Miejsce występowania Sianów 2 Aquilegia vulgaris orlik pospolity OC Polanów 3 Arum maculatum obrazki plamiste OC Polanów 4 Asarum europaeum kopytnik pospolity OCZ Bobolice 5 Blechnum spicant podrzeń żebrowiec OC Polanów 6 Carex arenaria turzyca piaskowa OCZ Będzino, Mielno, Polanów, Świeszyno 7 Carex divulsa turzyca rozsunięta OC Polanów 8 Carex limosa turzyca bagienna OC 9 Centaurium erythraea centuria zwyczajna, tysięcznik OC Bobolice, Manowo, Polanów, Sianów Bobolice, Polanów źródło: opracowano na podstawie Waloryzacji przyrodniczej województwa zachodniopomorskiego, opracowanej przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Szczecinie, stan na dzień r., zaktualizowano listopad 2015 r. 128

129 Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Szczecinie, w 2013 roku, na terenie drogi powiatowej Wyszewo Wyszebórz (obecnie droga gminna), zidentyfikował na drzewach przydrożnych, z rodzaju klon, następujące gatunki chronione porostów: odnożyca mączysta Ramalina farinacea, odnożyca jesionowa Ramalina fraxinea, odnożyca kępkowa Ramalina fastigiata, wabnica kielichowata Pleurosticta acetaluum. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. z 2014r., poz. 1408) odnożyca jesionowa i odnożyca kępkowa objęte są ochroną ścisłą, natomiast odnożyca mączysta i wabnica kielichowata objęte są ochroną częściową. Fotografia 20. Droga Wyszewo - Wyszebórz. (wyk. Izabela Sawko). 129

130 Fotografia 21. Odnożyca mączysta i odnożyca jesionowa. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 22. Odnożyca jesionowa. (wyk. Izabela Sawko) 130

131 Fotografia 23. Odnożyca kępkowa. (wyk. Izabela Sawko) Fotografia 24. Odnożyca mączysta. (wyk. Izabela Sawko) 5.9. Chronione gatunki grzybów zinwentaryzowane na terenie powiatu koszalińskiego Wykaz gatunków grzybów występujących na terenie powiatu koszalińskiego chronionych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. z 2014r., poz. 1408). Gatunki te zostały zinwentaryzowane podczas inwentaryzacji przyrodniczej gmin województwa zachodniopomorskiego, 131

132 prowadzonej w latach r., ujęte zostały w Waloryzacji przyrodniczej Województwa Zachodniopomorskiego stan na dzień r. Tabela 55. Wykaz zinwentaryzowanych gatunków grzybów na terenie powiatu koszalińskiego. Lp. Nazwa łacińska 1 Meripilus giganteus 2 Strobilomyces floccopus Nazwa polska flagowiec olbrzymi (wachlarzowiec olbrzymi) Status ochronny OC Miejsce występowania Polanów szyszkowiec łuskowaty OC Polanów źródło: opracowano na podstawie Waloryzacji przyrodniczej województwa zachodniopomorskiego, opracowanej przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Szczecinie, stan na dzień r., zaktualizowano listopad 2015 r Chronione gatunki zwierząt zinwentaryzowane na terenie powiatu koszalińskiego. Wykaz gatunków zwierząt występujących na terenie powiatu koszalińskiego chronionych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014r., poz. 1409). Gatunki te zostały zinwentaryzowane podczas inwentaryzacji przyrodniczej gmin województwa zachodniopomorskiego, prowadzonej w latach r. i ujęte zostały w Waloryzacji przyrodniczej województwa zachodniopomorskiego stan na dzień r. Tabela 56. Wykaz zinwentaryzowanych gatunków zwierząt na terenie powiatu koszalińskiego. Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochronny Miejsce występowania 1 Calosoma inquisitor tęcznik mniejszy OG Sianów 2 Carabus arcensis Biegacz leśny OG Manowo 3 Carabus auratus biegacz złoty OG Manowo 4 Carabus coriaceus biegacz skórzasty OG Mielno, Bobolice 5 Carabus fioloceus biegacz fioletowy OG Mielno 6 Carabus glabratus biegacz gładki OG Mielno 7 Carabus granulatus biegacz granulowany OG Mielno 8 Carabus hortensis biegacz ogrodowy OG Mielno, Sianów, Manowo 9 Carabus irregularis biegacz dołkowany OG Sianów 10 Carabus nemoralis biegacz gajowy OG 11 Hydrous piceus kałużnica czarnozielona OG Mielno, Sianów, Manowo Sianów 12 Bombus hortorum trzmiel ogrodowy OG Mielno źródło: opracowano na podstawie Waloryzacji przyrodniczej województwa zachodniopomorskiego, opracowanej przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Szczecinie, stan na dzień r., zaktualizowano listopad 2015 r. 132

133 5.11. Ochrona zieleni na terenach zurbanizowanych miast i wsi. Istotnym wskaźnikiem presji na środowisko jest liczba usuwanych drzew i krzewów z terenów zabudowanych miast i wsi. Za ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego z zastosowaniem zasad zrównoważonego rozwoju w skali powiatu odpowiedzialne są poszczególne organy samorządów terytorialnych tj. wójtowie, burmistrzowie oraz starosta. W zakres ich kompetencji dotyczącej ochrony środowiska należy wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew i krzewów. Zarządzanie środowiskiem w powiatach wchodzi w skład systemu zarządzania środowiskiem w województwie i w kraju. Na podstawie danych otrzymanych z gmin możliwe było podanie całkowitej ilości drzew, które uzyskały zezwolenie na wycinkę Usuwanie drzew z pasów dróg publicznych Zestawienia ilości drzew rosnących wzdłuż dróg, które objęte zostały zezwoleniami przedstawia tabela 57. Uzyskanie zezwoleń na wycinkę drzew przydrożnych, w związku z przebudową dróg publicznych podlega zwolnieniu z opłat środowiskowych na podstawie art. 86 ust.1 pkt. 6 ustawy o ochronie przyrody. Regulacja ta z pewnością korzystnie wpływa na zmniejszenie wartości inwestycji drogowych. Wartości zawarte w tabeli 57 pokazują jednak na jak dużą skalę dokonano przekształceń środowiska w latach na terenie powiatu koszalińskiego. Na podstawie analizy rysunku 27 i 28 stwierdza się, iż najwięcej drzew przeznaczono do wycięcia wzdłuż dróg powiatowych. Jest to odpowiednio w latach % i 43% wszystkich drzew objętych zezwoleniami. Kolejną pozycję zajmują drogi krajowe i drogi gminne. Wartość przyrodnicza drzew w pasach drogowych, które uzyskały zezwolenia na wycięcie oszacowana na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie stawek opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew w dwuleciu wyniosłaby ponad 15 mln złotych. 133

134 Tabela 57. Zestawienie ilości drzew, na które uzyskano zezwolenia na usunięcie, w związku z przebudową dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych w powiecie koszalińskim w latach Gmina Drogi gminne Drogi powiatowe Drogi wojewódzkie Drogi krajowe Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Powiat Koszaliński źródło: opracowanie własne, na podstawie danych uzyskanych z gmin oraz zezwoleń wydanych przez Starostę Koszalińskiego. 134

135 Rysunek 27. Procentowy rozkład drzew, na których wycięcie wydano zezwolenia w roku 2013 według decyzji wydanych w powiecie koszalińskim, z podziałem na kategorie dróg. drogi gminne 11% drogi krajowe 10% drogi wojewódzkie 2% drogi powiatowe 77% źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z gmin oraz zezwoleń na usunięcie drzew, wydanych przez Starostę Koszalińskiego. Rysunek 28. Procentowy rozkład drzew, na których wycięcie wydano zezwolenia w roku 2014 według decyzji wydanych w powiecie koszalińskim, z podziałem na kategorie dróg. drogi gminne 18% drogi powiatowe 43% drogi krajowe 37% drogi wojewódzkie 2% źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z gmin oraz zezwoleń na usunięcie drzew, wydanych przez Starostę Koszalińskiego. 135

136 Tabela 58. Wycena wartości przyrodniczej dla drzew, na które uzyskano zgodę na wycięcie, w oparciu o zezwolenia wydane dla terenów stanowiących mienie gmin w powiecie koszalińskim, w latach Gmina Całkowita ilość drzew Ilość drzew przydrożnych Ilość drzew stanowiących nasadzenia zastępcze Wartość przyrodnicza drzew ogółem [ zł ] Wartość przyrodnicza drzew przydrożnych [ zł ] Będzino , , , ,86 Biesiekierz , , , ,17 Bobolice , , , ,81 Manowo , , , ,86 Mielno , , , ,28 Polanów , , , ,16 Sianów , , , ,75 Świeszyno , , , ,88 Ogółem , , ,58 zł ,77 źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń wydanych przez Starostę Koszalińskiego. 136

137 Odrębnym czynnikiem presji są zezwolenia wydane na usunięcie drzew z terenów zielonych. Wartości te w latach wynosiły odpowiednio w 2013 roku sztuk, a w roku sztuk, z czego na podstawie decyzji wujów i burmistrzów wydano zezwolenia na usunięcia sztuk drzew w roku 2013 i sztuk drzew w roku Orzekana kompensacja przyrodnicza, czyli naprawa szkód w środowisku rozumiana, jako wprowadzenie nasadzeń zastępczych według decyzji organów gmin stanowiła 15,5% w roku 2013 i 17,6% w roku Decyzje Starosty Koszalińskiego wydane w latach dotyczyły łącznie drzew (3% wszystkich drzew, które uzyskały zezwolenia). W przypadku tych decyzji orzekane nasadzenia zastępcze stanowiły dużo większy procent, było to 83,2% w 2013 roku i 70,11% w 2014 roku. Graficzną ilustrację opisanych relacji stanowią rysunki Tabela 59. Zestawienie ilości drzew, które uzyskały zezwolenia na wycięcie oraz ilość nasadzeń zastępczych wydanych, na podstawie zezwoleń burmistrzów oraz wójtów na terenie powiatu koszalińskiego, w latach Gmina Ilość drzew, które uzyskały zezwolenia na wycięcie Ilość nasadzeń zastępczych Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Ogółem źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z gmin. Tabela 60. Zestawienie ilości drzew, które uzyskały zezwolenia na wycięcie oraz ilość nasadzeń zastępczych wydanych na podstawie zezwoleń starosty na terenie powiatu koszalińskiego, w latach Gmina Ilość drzew, które uzyskały zezwolenia na wycięcie 137 Ilość nasadzeń zastępczych Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Ogółem źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń na usunięcie drzew, wydanych przez Starostę Koszalińskiego.

138 Rysunek 29. Ilość drzew objętych zezwoleniami (w tym drzew przydrożnych oraz nasadzeń kompensacyjnych) na podstawie decyzji wydanych przez wójtów i burmistrzów w 2013 roku Całkowita Ilość drzew objętych zezwoleniami na wycinkę Ilość drzew przydrożnych Ilość nasadzeń zastępczych źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń wydanych przez Starostę Koszalińskiego. Rysunek 30. Ilość drzew objętych zezwoleniami (w tym drzew przydrożnych oraz nasadzeń kompensacyjnych) na podstawie decyzji wydanych przez wójtów i burmistrzów w 2014 roku Całkowita Ilość drzew objętych zezwoleniem na wycinkę Ilość drzew przydrożnych Ilość nasadzeń zastępczych źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z gmin. 138

139 Rysunek 31. Ilość drzew objętych zezwoleniami (w tym drzew przydrożnych wraz z nasadzeniami kompensacyjnymi) wydanych przez starostę w 2013 roku Całkowita Ilość drzew objętych zezwoleniami na wycinkę Ilość drzew przydrożnych Ilość nasadzeń zastępczych źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń wydanych przez Starostę Koszalińskiego. Rysunek 32. Ilość drzew objętych zezwoleniami (w tym drzew przydrożnych wraz z nasadzeniami kompensacyjnymi) wydanych przez starostę w 2014 roku Całkowita Ilość drzew objętych zezwoleniem na wycinkę Ilość drzew przydrożnych Ilość nasadzeń zastępczych źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń wydanych przez Starostę Koszalińskiego. 139

140 Analiza drzewostanu, na który wydano zezwolenia w latach , wskazuje, iż pozwoleniami obejmowano głównie gatunki mniej wartościowe: topola, wierzba, klon, jesion, brzoza i olcha. W pozwoleniach wydanych przez starostę drzewa te stanowiły w roku ,3%, a w roku ,88%. Rysunek 33. Procentowy rozkład gatunkowy drzew, które uzyskały zezwolenia na wycięcie na terenach stanowiących mienie gmin w powiecie koszalińskim w roku cyprys 0,42% świerk 5,94% żywotnik 0,21% modrzew 0,64% głóg 1,27% wiąz 1,06% sosna 1,27% grab 0,64% robinia 1,49% topola 22,51% klon 15,29% kasztanowiec 1,06% daglezja 0,42% wierzba 10,40% jarząb 0,21% jesion 11,68% brzoza 7,43% olsza 4,03% dąb 4,67% buk 1,06% lipa 8,28% źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń na usunięcie drzew, wydanych przez Starostę Koszalińskiego. 140

141 Rysunek 34. Procentowy rozkład gatunkowy drzew, które uzyskały zezwolenia na wycięcie na terenach stanowiących mienie gmin w powiecie koszalińskim w roku żywotnik 1,23% głóg 0,46% modrzew 0,15% wiąz 2,92% grab 7,83% sosna 0,61% czeremcha robinia 1,08% 0,15% rokitnik 0,15% grusza 0,15% jodła 0,15% bez czarny 0,31% topola 5,53% kasztanowiec 2,00% wierzba 10,14% lipa 4,61% buk 3,99% świerk 21,81% dąb 4,30% klon 8,91% jarząb 2,76% daglezja 0,31% jesion 5,38% brzoza 1,54% olsza 13,52% źródło: opracowanie własne, na podstawie zezwoleń na usunięcie drzew, wydanych przez Starostę Koszalińskiego Lasy. Na obszarze powiatu koszalińskiego grunty leśne zajmują powierzchnię ,25 ha, co stanowi około 42,5% ogólnej powierzchni powiatu. Grunty leśne dzielą się na lasy publiczne o powierzchni ,98 ha oraz lasy prywatne o powierzchni 20 65,27 ha. Lasy Skarbu Państwa zarządzane są przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Szczecinku, obejmują 6 nadleśnictw, zajmują powierzchnię ,42 ha. Rozmieszczenie lasów na terenie powiatu jest nierównomierne. Przeważająca część terenów zalesionych znajduje się głównie w części południowej i wschodniej. Większe kompleksy stanowią między innymi lasy położone na terenie gminy Manowo, Bobolice i Polanów. Ogółem grunty leśne powiatu koszalińskiego zajmują 11,5 % powierzchni leśnej województwa zachodniopomorskiego. Pod względem lesistości powiat zajmuje 4 miejsce w skali województwa. 141

142 Rysunek 35. Lesistość na terenie województwa zachodniopomorskiego. gminy województwa zachodniopomorskiego w nawiasach podano liczbę gmin i powiatów powiaty województwa zachodniopomorskiego źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad 2015r. 142

143 Rysunek 36. Powierzchnia gruntów leśnych [ha] na terenie powiatu koszalińskiego. Sianów; 10076,79 Świeszyno; 4700,47 Będzino; 1937,26 Biesiekierz; 2249,68 Bobolice; 18455,45 Polanów; 21656,74 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, listopad Mielno; 676,71 Manowo; 12560,15 Rysunek 37. Lesistość na terenie powiatu koszalińskiego. Świeszyno 12% Będzino 4% Biesiekierz 7% Sianów 15% Bobolice 17% Polanów 19% Mielno 4% źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, listopad Manowo 22% Starosta Koszaliński sprawuje nadzór nad lasami niestanowiącymi własności Skarbu Państwa, położonymi na terenie powiatu koszalińskiego, co jest wynikiem obecnie obowiązującego stanu prawnego, uregulowanego przez przepis art. 4 ust. 1 pkt. 14 ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym oraz ustawę z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2014 r., poz z późn. zm.). 143

144 Do zadań Starosty z zakresu administracji rządowej, zgodnie z przepisami ustawy o lasach, należy m.in.: wydawanie decyzji zezwalającej na zmianę lasu na użytek rolny. Zmiana lasu na użytek rolny jest dopuszczalna w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzeb właścicieli lasów (art. 13 ust. 3 pkt. 2); uznawanie lasu za las ochrony lub pozbawienie go tego charakteru, po uzgodnieniu z właścicielem lasu i zasięgnięciu opinii rady gminy (art. 16 ust.1 a); zatwierdzenie uproszczonego planu urządzenia lasu, po uzyskaniu opinii właściwego terytorialnie nadleśniczego (art. 22 ust.2). Do zadań własnych Starosty, zgodnie z przepisami ustawy o lasach, należy m.in.: wydawanie decyzji określających obowiązki ochronne właścicieli lasów. Decyzja wydawana jest tylko wtedy, gdy właściciel lasu nie wykonuje zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów (art. 9 ust. 2); zarządzanie, z urzędu lub na wniosek nadleśniczego, wykonania zabiegów zwalczających i ochronnych w lasach zagrożonych (art. 10 ust. 1 pkt. 2); ocena udatności upraw leśnych na gruncie rolnym objętym zalesieniem, jeżeli zalesienia dokonano na podstawie przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub na podstawie przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (art. 14 ust. 7); cechowanie pozyskanego drewna. Starosta wystawia właścicielowi lasu dokument stwierdzający legalność pozyskanego drewna (art. 14a ust.3), wydawanie decyzji określających zadania z zakresu gospodarki leśnej dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha (art. 19 ust. 3); zlecanie sporządzenia uproszczonego planu urządzenia lasu dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa, należących do osób fizycznych i wspólnot gruntowych (art. 21 ust. 1 pkt 2); zlecanie prowadzenia inwentaryzacji stanu lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha (art. 21 ust. 2); wydawanie decyzji w sprawie uznania lub nieuznania zastrzeżeń do projektu uproszczonego planu urządzenia lasu (art. 21 ust. 5); nadzorowania wykonania zatwierdzonych uproszczonych planów urządzenia lasu (art. 22 ust. 5); wydawanie decyzji na pozyskanie drewna w przypadkach losowych niezgodnie z uproszczonym planem urządzenia lasu lub decyzją określającą zadania w zakresie gospodarki leśnej (art. 23 ust. 4); wydawanie decyzji nakazujących wykonanie obowiązków określonych w art. 13 i zadań ujętych w uproszczonym planie urządzenia lasu lub decyzji określającej zadania gospodarki leśnej (art. 24). W latach nadzór nad lasami realizowany był poprzez Wydział Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa/Wydział Środowiska i Gospodarki Nieruchomościami oraz zatrudnionego w ramach umowy zlecenie leśnika. Leśnik, w ramach wykonywanych prac, przygotowywał m.in.: dokumentację stanowiącą podstawę do wydawania przez Starostę 144

145 decyzji określających zadania właścicielom lasów, cechował pozyskane drewno oraz brał czynny udział przy dokonywaniu przez Starostę oceny udatności zalesionych gruntów rolnych W 2013 roku leśnik brał udział przy 125 postępowaniach administracyjnych, co szacunkowo zajęło łącznie 472 roboczogodziny. Natomiast w roku 2014, leśnik brał udział przy 116 postępowaniach, co ogółem zajęło 386 godzin. Leśnik wykonuje pracę, w ramach podpisanej umowy, własnym środkiem transportu oraz z wykorzystaniem własnych przedmiotów i urządzeń. Tabela 61. Powierzchnia lasów na terenie powiatu koszalińskiego w latach Jednostka Terytorialna Grunty leśne ogółem [ha] Lasy ogółem [ha] 145 Grunty leśne publiczne [ha] Grunty leśne prywatne [ha] Będzino 1 925, , ,9 1894, , ,2 127,0 140,0 Biesiekierz 2 243, , ,8 2192, , ,1 51,0 54,0 Bobolice , , , , , ,3 484,0 521,0 Manowo , , , , , ,5 51,0 51,0 Mielno 671,2 671,2 653,6 653,6 652,2 652,2 19,0 19,0 Polanów , , , , , ,3 817,0 851,0 Sianów , , ,1 9795, , ,1 207,0 217,2 Świeszyno 4 675, , ,9 4525, , , Powiat Koszaliński , , , , , ,2 źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad 2015 r. Tabela 62. Powierzchnia lasów na terenie powiatu koszalińskiego w latach Jednostka Terytorialna Grunty leśne ogółem [ha] Lasy ogółem [ha] Grunty leśne publiczne [ha] Grunty leśne prywatne [ha] Będzino 1 932, , , , , ,3 142,0 144,0 Biesiekierz 2 246, , , , , ,2 55,0 53,5 Bobolice , , , , , ,5 562,0 615,0 Manowo , , , , , ,5 51,0 57,0 Mielno 671,4 676,7 671,4 676,7 652,4 657,7 19,0 19,0 Polanów , , , , , ,9 881,8 900,8 Sianów , , , , , ,8 217,0 221,0 Świeszyno 4 675, , , , , ,5 48,0 55,0 Powiat Koszaliński , , , , , , , ,3 źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, listopad 2015 r. Tabela 63. Struktura lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa na terenie powiatu koszalińskiego, dla których Starosta Koszaliński prowadzi nadzór nad gospodarką leśną stan 2014 r. Jednostka Terytorialna Powierzchnia gruntów leśnych - ogółem Powierzchnia gruntów leśnych - osoby fizyczne Uznanych za lasy ochronne Objęta aktualnymi uproszczonymi planami urządzenia lasu Objęta inwentaryzacjami lasu ha ha ha ha ha Będzino ,3 Biesiekierz ,5 Bobolice miasto

146 Bobolice Manowo ,4 0 0 Mielno Polanów miasto ,76 Polanów ,31* 238,76 Sianów miasto 19,3 10, ,3 Sianów 212,9 201, ,9 Świeszyno ,8 0 0 RAZEM 1 963, ,2 21,2 573,31 644,52 * w tym opracowanie o pow. 425,72 ha wykonano na zlecenie i koszt os. prawnej. Starosta Koszaliński w latach zlecił wykonanie inwentaryzacji stanu lasu oraz uproszczonych planów urządzenia lasu dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa, należących do osób fizycznych, w gminach: Będzino, Biesiekierz, Bobolice, Mielno, Manowo, Polanów, Sianów i Świeszyno, dla ogólnej powierzchni 1247,31 ha, za łączną kwotę ,40 zł. W 2013 r. Powiat Koszaliński otrzymał dotację od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie na wykonanie ww. dokumentacji w kwocie ,00 zł. Tabela 64. Wykonywanie nadzoru nad lasami niestanowiącymi własności Skarbu Państwa, stan 2014r. Rok 2010 Obszar Inwentaryz acja stanu lasu Powierzchnia w ha Uproszczony plan urządzenia lasu Wykonawca Gmina Będzino 121,00 - Biuro Urządzania Lasu Gmina i Geodezji Leśnej 52,30 - Przedsiębiorstwo Państwowe Biesiekierz Raszyn, Sękocin Stary, ul. Leśników 21, Oddział w Gmina Mielno 19,40 - Szczecinku, ul. Koszalińska 91b, Szczecinek 2011 Gmina Sianów 200, Gmina Polanów 242,52 147, Agencja CEZAR Piotrkowicz Sp. J., Pracowania Urządzania Lasu, ul. Boczna 38, Mińsk Mazowiecki Agencja CEZAR Piotrkowicz Sp. J., Pracowania Urządzania Lasu, ul. Boczna 38, Mińsk Mazowiecki Koszt wykonania dokumentacji (zł) , , ,00 Gmina Bobolice 249,01 124,71 Agencja CEZAR Piotrkowicz ,70 Gmina Manowo 50,65 - Sp. J., Pracowania Urządzania 4 368,60 Gmina Lasu, ul. Boczna 38, 39, Mińsk Mazowiecki Świeszyno 4 222, Gmina Bobolice 73, ,8277 Agencja CEZAR Piotrkowicz Sp. J., Pracowania Urządzania Lasu, ul. Boczna 38, Mińsk Mazowiecki 9 652,5 RAZEM 1 048, , ,9* * w 2013 r. Starostwo Powiatowe w Koszalinie otrzymało, od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie, dotację w wysokości ,00 zł na wykonanie dokumentacji 146

147 Starosta Koszaliński w latach , zgodnie z art. 14 ust. 7 ustawy o lasach, dokonał oceny udatności upraw zalesionych gruntów rolnych (dokonanych na podstawie przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z funduszy europejskich) oraz przekwalifikował z urzędu grunt rolny na leśny. Ogółem w 2012 roku przekwalifikowano powierzchnię 56,00 ha, w 2013 roku 42,12 ha, natomiast w 2014 r. 56,71 ha. Tabela 65. Powierzchnie gruntów rolnych przekwalifikowane na grunty leśne w roku Lp. Gmina Obręb ewidencyjny 147 Powierzchnia zalesienia w ha Rok zalesienia 1 Bobolice Chlebowo 20, Polanów Chocimino 6, Bobolice Łozice 1, , , , Bobolice Drzewiany 3, Polanów Wietrzno 20, Będzino Będzino 1, RAZEM 56,00 źródło: opracowanie własne, na podstawie danych ARiMR i zrealizowanych umów powiatu na przekwalifikowanie zalesionych gruntów rolnych na grunty leśne. Tabela 66. Powierzchnie gruntów rolnych przekwalifikowane na grunty leśne w roku Lp. Gmina Obręb ewidencyjny Powierzchnia zalesienia w ha Rok zalesienia 1 Polanów Powidz 6, Bobolice Przydargiń 9, Sianów Sierakowo 0, , , Polanów Chocimino 14, Bobolice Łozice RAZEM 42,12 7, , , źródło: opracowanie własne, na podstawie danych ARiMR i zrealizowanych umów powiatu na przekwalifikowanie zalesionych gruntów rolnych na grunty leśne. Tabela 67. Powierzchnie gruntów rolnych przekwalifikowane na grunty leśne w roku Lp. Gmina Obręb ewidencyjny Powierzchnia zalesienia w ha Rok zalesienia 1 Będzino Słowienkowo 1, Będzino Słowienkowo 0, Manowo Grzybnica 5, Bobolice Ostrówek 11, Bobolice Darżewo 7, Bobolice Porost 20,

148 7 Bobolice Boboliczki 6, Bobolice Jatynia 3, RAZEM 56,71 źródło: opracowanie własne, na podstawie danych ARiMR i zrealizowanych umów powiatu na przekwalifikowanie zalesionych gruntów rolnych na grunty leśne. Informacje z zakresu hodowli lasu i pozyskania drewna w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa zawierają tabele Tabela 68. Hodowla lasu i pozyskanie drewna w lasach stanowiących własność osób fizycznych i prawnych na terenie powiatu koszalińskiego w latach Lp. Wyszczególnienie Zalesienia gruntów nieleśnych powierzchnia w ha 3,6 112,1 26,33 25,73 Pielęgnowanie lasu powierzchnia w ha w tym młodników Powierzchnia objęta trzebieżami powierzchnia w ha Pozyskanie drewna masa w m źródło: opracowanie własne na podstawie wydanej dokumentacji przez Starostę Koszalińskiego. Tabela 69. Pozyskanie drewna 2011 rok. Lp. Gmina Ogółem - masa pozyskanego drewna m 3 LIŚCIASTE Masa pozyskanego drewna m 3 IGLASTE dłużycowe stosowe dłużycowe stosowe 1 Będzino 82,95 2,85 80, Biesiekierz 52,29 1,54 36,22 8,48 6,05 3 Bobolice 323,31 47,47 232,46 5,27 38,11 4 Manowo 26, ,96 7,32 7,4 5 Mielno 31, , Polanów 164, ,16 8,03 22,45 7 Sianów 107, ,03 23,24 28,68 8 Świeszyno 69,93 0 4,55 8,46 56,92 RAZEM 858,8 51,86 586,53 60,8 159,61 źródło: opracowanie własne na podstawie wydanej dokumentacji przez Starostę Koszalińskiego. Tabela 70. Pozyskanie drewna 2012 rok. Lp. Gmina Ogółem - masa pozyskane go drewna m 3 LIŚCIASTE Masa pozyskanego drewna m 3 IGLASTE dłużycowe stosowe dłużycowe stosowe 1 Będzino 210,11 0,87 201,62 0 7,62 2 Biesiekierz 148, , Bobolice 201, ,44 0 9,97 4 Manowo 26, ,57 0 4,54 5 Mielno 48, , Polanów 359,98 23,47 242,01 18,34 76,16 7 Sianów 116, , ,63 148

149 8 Świeszyno 34, ,99 0 3,43 RAZEM 1 146,21 24,34 960,18 18,34 143,35 źródło: opracowanie własne na podstawie wydanej dokumentacji przez Starostę Koszalińskiego. Tabela 71. Pozyskanie drewna 2013 rok. Lp. Gmina Ogółem - masa pozyskanego drewna m 3 LIŚCIASTE Masa pozyskanego drewna m 3 IGLASTE dłużycowe stosowe dłużycowe stosowe 1 Będzino 122, ,91 0 0,26 2 Biesiekierz 44, , Bobolice 273, ,31 4 Manowo 28,35 0 2,77 10,92 14,66 5 Mielno 7, ,46 6 Polanów 1 459,72 64,35 902,58 64,9 427,89 7 Sianów 263,88 3,2 100,70 81,63 78,35 8 Świeszyno 39, ,52 7,8 10,01 RAZEM 2 238,96 67, ,04 165,25 571,12 źródło: opracowanie własne na podstawie wydanej dokumentacji przez Starostę Koszalińskiego. Tabela 72. Pozyskanie drewna 2014 rok. Lp. Gmina Ogółem - masa pozyskanego drewna m 3 LIŚCIASTE Masa pozyskanego drewna m 3 IGLASTE dłużycowe stosowe dłużycowe stosowe 1 Będzino 87,2 0 53,7 0 33,5 2 Biesiekierz 21, , ,53 3 Bobolice 796,74 111,99 348,11 23,57 313,07 4 Manowo 194,76 0 4,29 166,68 23,79 5 Mielno 0,46 0 0, Polanów 836,21 15,01 317,33 150,63 353,24 7 Sianów 2, ,52 8 Świeszyno 140,29 40,41 36,72 14,33 48,83 RAZEM 2 098,26 167,41 778,62 355,21 797,02 źródło: opracowanie własne na podstawie wydanej dokumentacji przez Starostę Koszalińskiego. 149

150 6. REALIZACJA PRIORYTETU 6 POPRAWA KLIMATU AKUSTYCZNEGO Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.) definiuje hałas, jako: dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do Hz. Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł, hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie, hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku wyrażony w decybelach (db). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do lub noc od do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U r. poz. 112). W zakresie działań mających na celu zmniejszenie emisji hałasu za priorytetowe uznano: 1. Sporządzenie map akustycznych dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla dróg krajowych, linii kolejowych, 2. Opracowanie wynikających z map akustycznych Programów ochrony przed hałasem, 3. Kontrola jednostek gospodarczych w zakresie emitowanego hałasu. 4. Modernizację dróg i budowę obwodnic. Większość informacji o stopniu zanieczyszczenia powietrza ponadnormatywnym hałasem pochodzi z opracowanych map akustycznych dla dróg, kolei i aglomeracji. Dla obszarów, dla których wykonane zostały obligatoryjne mapy akustyczne, rok po ich wykonaniu powinny powstać programy ochrony środowiska przed hałasem. Programy te powinny ujmować zasady i kierunki działań, których realizacja przyczyni się do poprawy klimatu akustycznego poprzez dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. W 2011 roku powstała mapa akustyczna dla dróg krajowych, po których porusza się ponad pojazdów rocznie. Za jej wykonanie odpowiedzialna była Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA). Na obszarze powiatu koszalińskiego mapa obejmuje odcinki drogi krajowej nr 6 oraz nr 11. Z danych pozyskanych w latach wynika, iż ponad 26 tys. ludności narażona jest na odziaływanie niekorzystnego klimatu akustycznego, a należy zaznaczyć, iż nie są rozpoznane wszystkie problemy (miasto Szczecin jeszcze nie zakończyło aktualizacji mapy). W dyrektywie 2002/49/WE nie jest ujęty aspekt dotyczący zagrożeń dla ludności zamieszkującej miasta o liczbie mieszkańców poniżej 100 tys. Jednak wykonane przez WIOŚ w Szczecinie obliczenia zasięgu odziaływania hałasu wskazują, iż również w tych miastach ludność narażona jest na oddziaływanie ponadnormatywnego hałasu, którego nie należy ignorować. Nadmierny hałas wpływa niekorzystnie na organizm człowieka, powodując zakłócenia podstawowych czynności m.in. snu, odpoczynku, nauki i porozumiewania się. Na podstawie badań WIOŚ z lat oszacowano, iż około 3 tys. ludności z mniejszych miast jest narażona na negatywne oddziaływanie wysokich poziomów hałasu w środowisku pochodzących tylko od źródeł drogowych. 150

151 W 2013 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie nie prowadził pomiarów hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu koszalińskiego. Decydujący wpływ na klimat akustyczny środowiska ma wciąż rosnąca liczba pojazdów na drogach, co powoduje coraz większą emisję hałasu komunikacyjnego. W związku z powyższym istnieje pilna potrzeba budowy, przebudowy oraz remontu dróg. Zestawienie przebudowanych i wyremontowanych dróg powiatowych w latach prezentują tabele 73 i 74. Tabela 73. Przebudowy i remonty dróg powiatowych w roku L.p. Lokalizacja dł. odcinka [km] kwota [zł] 1 Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 3546Z Sianów - Nadbór 3,58km ,34 2 Przebudowa mostu w m. Bobolice wraz z drogami dojazdowymi 1,25km , Remont dróg powiatowych Nr 3541Z Kawno-Sieciemin i Nr 3539Z Wiekowo-Grabowo - droga nr 6 oraz budowa chodnika w pasie drogowym drogi powiatowej nr 3541Z Przebudowa i remont drogi powiatowej Nr 3504Z IV etap na odcinku Mielno Gąski oraz drogi Nr 3506Z na odcinku od skrzyżowania z drogą Nr 3504Z do miejscowości Sarbinowo źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Koszalinie, październik 2015r. Uwagi numery dróg aktualne na okres raportowania 1m ,16 4,71km ,02 Razem: 10,54 km ,01 Tabela 74. Przebudowy i remonty dróg powiatowych w roku L.p Lokalizacja Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 3529Z (0379Z) Koszalin- Niedalino na odcinku Niekłonice- Giezkowo Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 3546Z (0396Z) Sianów- Nadbór III etap Przebudowa i remont mostu w m. Dworek oraz drogi dojazdowej nr 3544Z (0395Z) Gąski- Dworek- droga nr 11 długość odcinka [km] kwota [zł] 2,6km ,81 7,6km ,22 1,9 km ,56 4 Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 3564Z Wyszewo droga nr 11 2,5 km ,99 źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Koszalinie, październik 2015r. Uwagi numery dróg aktualne na okres raportowania Razem: 14,60 km ,58 Zmiana przepisów w 2012 roku, dotyczących dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku znacząco ograniczyła ilość obszarów, na których można stwierdzić przekroczenia ponadnormatywnego hałasu. Nie przekłada się to jednak na rzeczywistą ochronę mieszkańców przed uciążliwym hałasem czy poprawę ich komfortu życia. Dlatego też nadal konieczne są działania ograniczające emisję hałasu do środowiska podejmowane w związku z występującymi przekroczeniami poprzez stosowanie różnych zabezpieczeń akustycznych, remontów dróg, budowy obwodnic, czy też nasadzenia drzew i krzewów, jako zieleni izolacyjnej. 151

152 Cisza jest coraz rzadszym zasobem i wymaga szczególnej troski. Rozumiana jako słyszalność dźwięków przyrody, staje się wartością coraz bardziej poszukiwaną. Postrzegana bywa także jako cenny produkt turystyczny. Hałas zaś jest zagrożeniem cywilizacyjnym. Wpływa na obniżenie jakości środowiska i jakości życia mieszkańców, jest zagrożeniem dla zachowania bioróżnorodności i zdrowia człowieka. W ustawie Prawo ochrony środowiska wprowadzono instytucję obszarów cichych (zarówno na terenie aglomeracji, jak i poza nią). Obszar cichy poza aglomeracją jest to obszar, który nie jest narażony na oddziaływanie hałasu komunikacyjnego, przemysłowego lub pochodzącego z działalności rekreacyjno-wypoczynkowej. Wyznaczanie wspomnianych obszarów na drodze uchwały rady powiatu jest wiążące dla instrumentów planowania i zagospodarowania przestrzennego, co oznacza że miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu) nie może przeznaczyć takiego obszaru dla działalności, która mogłaby powodować zwiększenie poziomu hałasu. Dodatkowo, w celu zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe możliwe jest wyznaczenie stref ciszy, w których obowiązuje ograniczenie lub zakaz używania jednostek pływających o napędzie spalinowym. Strefa ciszy jest to obszar obejmujący zbiornik wodny oraz jego brzegi, na którym nie wolno wytwarzać hałasu powyżej 45 db. Zakaz obejmuje głównie jednostki wodne o napędzie silnikami spalinowymi. Strefa ciszy może obowiązywać także na cieku wodnym. Strefy ciszy ustanawiane są na podstawie uchwał rad powiatów w celu zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjnowypoczynkowe oraz obowiązują na terenie jezior i cieków wodnych, będących rezerwatami przyrody. Uchwałami Rady Powiatu w Koszalinie na terenie powiatu koszalińskiego, zostały wprowadzone strefy ciszy na następujących akwenach: Jezioro Parnowo - Uchwała Nr XIII/137/04 Rady Powiatu w Koszalinie z dnia 30 czerwca 2004 r. w sprawie zakazu używania jednostek pływających z napędem spalinowym na jeziorze Parnowo gm. Biesiekierz; Jezioro Rosnowo i Jezioro Hajka - Uchwała Nr XXXIII/293/13 Rady Powiatu w Koszalinie z dnia 20 grudnia 2013 r. w sprawie zakazu używania jednostek pływających na jeziorze Rosnowskim i jeziorze Hajka; Jezioro Długie (Nidno/Duże) - Uchwała Nr X/71/15 Rady Powiatu w Koszalinie z dnia 2 września 2015 r. w sprawie zakazu używania jednostek pływających na jeziorze Długim (Nidno/Duże) w miejscowości Krąg, Gmina Polanów. 152

153 7. REALIZACJA PRIORYTETU 7 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych prowadzone są przez Wojewódzka Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie w cyklu trzyletnim, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). W roku 2013 powtórzone zostały pomiary promieniowania elektromagnetycznego w środowisku w tych punktach, gdzie wykonywano pomiary w 2010 roku. Na terenie powiatu koszalińskiego WIOŚ w Szczecinie przeprowadził pomiary w Polanowie, przy ul. Dworcowej oraz w Niedalinie. Wykonano pomiar natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w środowisku, w przedziale częstotliwości, co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz. Zmierzone wartości pomiaru są bardzo niskie (poniżej progu czułości przyrządu pomiarowego), znacznie poniżej wartości dopuszczalnej (7 V/m), określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Na podstawie art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z późn. zm.), wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności. Wykaz miejsc dostępnych dla ludności, na których stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych PEM - stan na 2014 rok Po stwierdzeniu wystąpienia przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku na wieży widokowej na Chełmskiej Górze, przy ul. Słupskiej 1 w Koszalinie w 2013 roku, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie (WSSE) dnia 25 czerwca 2014 roku przeprowadziła pomiary pola elektromagnetycznego w zakresie 0,1 MHz - 38 GHz dla celów ochrony ludności i środowiska. Wyniki pomiarów wykazały: Przekroczenie dopuszczalnej wartości natężenia pola magnetycznego (wartość dopuszczalna 3 A/m) w zakresie częstotliwości 0,1-3 MHz w pionach pomiarowych 1,2,3,4 znajdujących się na tarasie wieży. 153

154 Tabela 75. Wyniki pomiarów natężenia pola magnetycznego w zakresie 0,1-3 MHz na wieży widokowej na Górze Chełmskiej (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów ochrony ludności i środowiska nr ŚR/R/111/14 - WSSE w Szczecinie). Zakres pomiaru 0,1-3 MHz Pion pomiarowy źródło: WIOŚ Szczecin, 2015r. Miejsce pomiaru Maksymalne natężenie pola magnetycznego [A/m] Niepewność pomiarowa ± [A/m] Wysokość pomiaru [m] 1 Taras - punkt 1 5,0 ± 0,9 0,15-2,0 2 Taras - punkt 2 24,0 ± 4,3 0,15-2,0 3 Taras - punkt 3 24,0 ± 4,3 0,15-2,0 4 Taras - punkt 4 6,2 ± 1,1 0,15-2,0 Przekroczenie dopuszczalnej wartości natężenia pola elektrycznego (wartość dopuszczalna 20 V/m) w zakresie częstotliwości 0,1-3 MHz w pionach pomiarowych 2,3,4 znajdujących się na tarasie wieży. Przekroczenie dopuszczalnej wartości natężenia pola elektrycznego (wartość dopuszczalna 7 V/m) w zakresie częstotliwości MHz w pionach pomiarowych 1,2,3,4 znajdujących się na tarasie wieży oraz w pionach pomiarowych 5,6,8 znajdujących się na V piętrze. Tabela 76. Wyniki pomiarów natężenia pola elektrycznego w zakresie 0,1-300 MHz na wieży widokowej na Górze Chełmskiej (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów ochrony ludności i środowiska nr ŚR/R/111/14 - WSSE w Szczecinie). Zakres pomiaru 0,1-300 MHz Pion pomiarowy źródło: WIOŚ Szczecin, 2015r. Miejsce pomiaru Maksymalne natężenie pola elektrycznego [V/m] Niepewność pomiarowa ± [V/m] Wysokość pomiaru [m] 1 Taras - punkt 1 20,0 3,6 0,15-2,0 2 Taras - punkt 2 30,0 5,4 0,15-2,0 3 Taras - punkt 3 24,0 4,3 0,15-2,0 4 Taras - punkt 4 30,0 5,4 0,15-2,0 5 V piętro - punkt 5 8,5 1,5 0,15-2,0 6 V piętro - punkt 6 7,5 1,4 0,15-2,0 8 V piętro - punkt 8 8,5 1,5 0,15-2,0 Przekroczenie dopuszczalnej wartości natężenia pola elektrycznego i gęstości mocy (wartości dopuszczalne 7 V/m / 0,1 W/m 2 ) w zakresie częstotliwości 300 MHz 38 GHz w pionach pomiarowych 1,2,3,4 znajdujących się na tarasie wieży. Tabela 77. Wyniki pomiarów natężenia pola elektrycznego w zakresie 400 MHz - 38 GHz na wieży widokowej na Górze Chełmskiej (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów ochrony ludności i środowiska nr ŚR/R/111/14 - WSSE w Szczecinie). Zakres pomiaru 400 MHz - 38 GHz Pion pomiarowy źródło: WIOŚ Szczecin, 2015r. Miejsce pomiaru Maksymalne natężenie pola elektrycznego [V/m] 154 Niepewność pomiarowa ± [V/m] Wysokość pomiaru [m] 2 Taras - punkt 2 19,0 6,5 0,15-2,0 4 Taras - punkt 4 15,0 5,1 0,15-2,0

155 Tabela 78. Wyniki pomiarów gęstości mocy w zakresie 400 MHz - 38 GHz na wieży widokowej na Górze Chełmskiej (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów ochrony ludności i środowiska nr ŚR/R/111/14 - WSSE w Szczecinie). Zakres pomiaru 400 MHz -38 GHz Pion pomiarowy źródło: WIOŚ Szczecin, 2015r. Miejsce pomiaru Gęstość mocy [W/m 2 ] Niepewność pomiarowa ± [V/m] Wysokość pomiaru [m] 2 Taras - punkt 2 1,0 0,3 0,15-2,0 4 Taras - punkt 4 0,6 0,2 0,15-2,0 Tabela 79. Wyniki pomiarów natężenia pola elektrycznego w zakresie 300 MHz - 3 GHz na wieży widokowej na Górze Chełmskiej (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów ochrony ludności i środowiska nr ŚR/R/111/14 - WSSE w Szczecinie). Zakres pomiaru 300 MHz - 3 GHz Pion pomiarowy źródło: WIOŚ Szczecin, 2015r. Miejsce pomiaru Maksymalne natężenie pola elektrycznego [V/m] Niepewność pomiarowa ± [V/m] Wysokość pomiaru [m] 1 Taras - punkt 1 20,0 4,8 0,15-2,0 2 Taras - punkt 2 40,0 9,6 0,15-2,0 3 Taras - punkt 3 13,0 3,1 0,15-2,0 4 Taras - punkt 4 20,0 4,8 0,15-2,0 Tabela 80. Wyniki pomiarów gęstości mocy w zakresie 300 MHz - 3 GHz na wieży widokowej na Górze Chełmskiej (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów ochrony ludności i środowiska nr ŚR/R/111/14 - WSSE w Szczecinie). Zakres pomiaru 300 MHz - 3 GHz Pion pomiarowy źródło: WIOŚ Szczecin, 2015r. Miejsce pomiaru Gęstość mocy[w/m 2 ] Niepewność pomiarowa ± [W/m 2 ] Wysokość pomiaru [m] 1 Taras - punkt 1 1,0 0,2 0,15-2,0 2 Taras - punkt 2 4,0 1,0 0,15-2,0 3 Taras - punkt 3 0,44 0,1 0,15-2,0 4 Taras - punkt 4 1,0 0,2 0,15-2,0 155

156 Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Zużycie sorbentów [kg] Zużycie [kg] neutralizatorów Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego 8. REALIZACJA PRIORYTETU 8 ZAPOBIEGANIE POWAŻNYM AWARIOM Według Rejestru poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w latach na terenie powiatu koszalińskiego nie odnotowano zdarzeń o charakterze poważnych awarii. W województwie zachodniopomorskim w roku 2013 odnotowano 5 takich zdarzeń Zdarzenia związane z anomaliami pogodowymi i ratownictwem drogowym Oddzielną grupę stanowią zdarzenia wiązane z anomaliami pogodowymi, usuwaniem substancji ropopochodnych z dróg, ratownictwem chemicznym i ekologicznym na terenie miasta i powiatu koszalińskiego w latach 2013 i Zestawienie powyższych zdarzeń, z wyszczególnieniem form ratownictwa, jak niżej, zawierają tabele 81-82: Zdarzenia związane z usuwaniem skutków huraganów i silnych wiatrów; Zdarzenia związane z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i przyborów wody; Zdarzenia związane z usuwaniem substancji ropopochodnych na drogach publicznych; Inne zdarzenia ratownictwa chemicznego i ekologicznego. Tabela 81. Interwencje jednostek ochrony przeciwpożarowej związane z anomaliami pogodowymi, usuwaniem substancji ropopochodnych z dróg, ratownictwem chemicznym i ekologicznym na terenie miasta Koszalin i powiatu koszalińskiego ROK 2013 Zdarzenia związane z usuwaniem skutków huraganów i silnych wiatrów Zdarzenia związane z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i przyborów wody Zdarzenia związane z usuwaniem substancji ropopochodnych na drogach publicznych Inne zdarzenia ratownictwa chemicznego i ekologicznego m. Koszalin Powiat Koszaliński Gmina Biesiekierz Gmina Bobolice Gmina Będzino Gmina Manowo Gmina Mielno

157 Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Zużycie sorbentów [kg] Zużycie [kg] neutralizatorów Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Świeszyno RAZEM źródło: Państwowa Straż Pożarna w Koszalinie, październik 2015 r. Tabela 82. Interwencje jednostek ochrony przeciwpożarowej związane z anomaliami pogodowymi, usuwaniem substancji ropopochodnych z dróg, ratownictwem chemicznym i ekologicznym na terenie miasta i powiatu koszalińskiego w latach Zdarzenia związane z usuwaniem skutków huraganów i silnych wiatrów Zdarzenia związane z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i przyborów wody Zdarzenia związane z usuwaniem substancji ropopochodnych na drogach publicznych Inne zdarzenia ratownictwa chemicznego i ekologicznego ROK 2014 m. Koszalin Powiat Koszaliński Gmina Biesiekierz Gmina Bobolice Gmina Będzino Gmina Manowo Gmina Mielno Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Świeszyno RAZEM źródło: Państwowa Straż Pożarna w Koszalinie, październik 2015 r. 157

158 Tabela 83. Dotacje udzielone w roku 2013, w trybie art. 403 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008r. z późn. zm.), w związku z Uchwałą nr VI/56/11 Rady Powiatu w Koszalinie z dnia 27 kwietnia 2011r. w sprawie zasad udzielania dotacji ze środków finansowych powiatu przeznaczonych na finansowanie Lp. Nazwa beneficjenta Rozliczona dotacja [zł] Przedmiot dotacji 1 PSP Szczecin (Koszalin) ,67-614,33 zwrot pożytków z tytułu oprocentowania na rachunku bankowym Zakup łodzi ratowniczej z silnikiem i przyczepą, wyposażonej w cztery komplety suchych ubrań nurkowych do pracy pod wodą 2 OSP Będzino 0,00-3 OSP Dobrzyca 0,00-4 OSP Biesiekierz 0,00-5 OSP Parnowo 0,00-6 OSP Sianów 0,00-7 OSP Mielenko 0,00-8 OSP Mścice 0,00-9 OSP Polanów 0,00-10 OSP Świeszyno 0,00-11 OSP Wyszewo 0,00-12 OSP Bobolice 0,00-13 OSP Kłanino 0,00-14 OSP Porost 0,00 - Suma ,34 źródło: opracowanie własne 158

159 Tabela 84. Dotacje udzielone w roku 2014, w trybie art. 403 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008r. z późn. zm.), w związku z Uchwałą nr VI/56/11 Rady Powiatu w Koszalinie z dnia 27 kwietnia 2011r. w sprawie zasad udzielania dotacji ze środków finansowych powiatu przeznaczonych na finansowanie Lp. Nazwa beneficjenta Rozliczona dotacja [zł] Przedmiot dotacji 1 PSP Szczecin (Koszalin) ,00 2 OSP Będzino 0,00 Zakup kamery termowizyjnej 3 OSP Dobrzyca 0,00 4 OSP Biesiekierz 4 500,00 5 OSP Parnowo 0,00 6 OSP Sianów 4 500,00 7 OSP Mielenko 4 500,00 8 OSP Mścice 4 298,94 Zakup zestawu gaśniczego 9 OSP Polanów 4 298,94 10 OSP Świeszyno 4 500,00 11 OSP Wyszewo 4 500,00 12 OSP Bobolice 0,00 13 OSP Kłanino 3 852,63 14 OSP Porost 0,00 Suma ,51 źródło: opracowanie własne 159

160 9. REALIZACJA PRIORYTETU 9 ZRÓWNOWAŻONA GOSPODARKA ZASOBAMI NATURALNYMI 9.1. Zasoby złóż kopalin pospolitych Torfy. W obrębie powiatu koszalińskiego występują wszystkie typy torfowisk: torfowiska wysokie, przejściowe i niskie. Wśród nich znajdują się specyficzne i unikatowe wysokie torfowiska bałtyckie, które zasilane są wyłącznie wodami opadowymi. Objęte są one ochroną prawną w rezerwatach Wierzchomińskie oraz Warnie Bagno, jak i w rezerwacie Łazy. W powiecie koszalińskim stwierdzono występowanie czterech typów ekologicznych torfowisk (Succow 1988): torfowiska pojeziorne, torfowiska przepływowe (soligeniczne), torfowiska źródliskowe, torfowiska mszarne typu bałtyckiego i torfowiska mszarne typu kotłowego. Udokumentowana powierzchnia złóż torfów na terenie powiatu wynosi 9646 ha, z czego najwięcej występuje w gminach: Sianów (1796 ha) i Świeszyno (1663 ha), natomiast najmniej w gminie Mielno (216 ha). Aktualnie złoża torfowe na terenie powiatu nie są eksploatowane. Poniższa tabela przedstawia powierzchnię i zasoby torfów jak również powierzchnię potorfi - złóż już wyeksploatowanych, które stanowią naturalne zbiorowiska roślinności i innych organizmów, często unikalnych, będących ostoją różnych zwierząt. Tabela 85. Powierzchnia i zasoby złóż torfowych. Jednostka terytorialna ogółem trwałe użytki zielone Powierzchnia /ha/ inne użytki rolne nieużytki Zasoby torfów /mln m 3 / Potorfia /ha/ Będzino ,7 99 Biesiekierz Gmina i Miasto Bobolice ,6 60 Manowo ,8 0 Mielno ,1 14 Gmina i Miasto Polanów Gmina i Miasto Sianów , ,4 5 Świeszyno ,3 35 Powiat ,2 327 źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie na podstawie sprawozdań RRW r. 160

161 Kruszywa naturalne. Na terenie powiatu koszalińskiego występują również inne kopaliny: kruszywa naturalne, surowce ilaste ceramiki budowlanej, piaski kwarcowe, służące głównie celom budownictwa mieszkaniowego, przemysłowego i drogownictwa, piaski formierskie używane w hutnictwie i odlewnictwie oraz kreda mająca zastosowanie w rolnictwie. Tabela nr 86 przedstawia zestawienie rozpoznanych zasobów oraz stan ich zagospodarowania. Tabela 86. Zasoby kopalin oraz stan zagospodarowania. Rodzaj kopaliny Kruszywa naturalne Surowce ilaste ceramiki budowlanej Piaski formierskie Stan zagospodarowania złóż Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo geologicznie bilansowe Zasoby w Mg, m 3 przemysłowe Wydobycie w Mg, m Złoża eksploatowane Złoża zagospodarowane, eksploatowane okresowo Złoża, z którego wydobycie zostało zaniechane Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo Złoża, z którego wydobycie zostało zaniechane Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie m m Piaski kwarcowe Kreda Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo źródło: publikacja Bilans zasobów złóż zasobów w Polsce, według stanu na 31.XII.2013 r. Na terenie gminy Polanów, eksploatowane były pokłady surowców ilastych ceramiki budowlanej (cegielnie). Obecnie zakończono już eksploatację, trwa proces rekultywacji i zmiany przeznaczenia terenu na cele inne. Z pozostałych kopalin występują również piaski formierskie (gmina Sianów) i kwarcowe oraz kreda (gmina Manowo), których złoża są rozpoznane, ale nieeksploatowane na skalę przemysłową. Znaczące pod względem wielkości jak i znaczenia zakłady wydobywcze kruszyw naturalnych występują na terenie trzech gmin: Bobolice, Polanów, Sianów. Łączna powierzchnia gruntów zajętych przez kopalnie w tych gminach wynosi około 197 ha. W pozostałych gminach znajdują się sporadycznie punkty poboru żwiru na cele miejscowej społeczności. Poniższa tabela przedstawia powierzchnie i zasoby kopalni kruszyw naturalnych (żwirownie) w trzech gminach powiatu koszalińskiego. 161

162 Tabela 87. Powierzchnia i zasoby aktualnie eksploatowanych złóż kopalin naturalnych. Jednostka terytorialna Polanów Sianów Bobolice Nazwa złoża Powierzchnia w ha Zasoby w Mg Ważność koncesji w latach Wietrzno II 2, Kępiny 1, Kościernica 67, Sianów VII 2, Węgorzewo 15, Węgorzewo III 9, Ratajki V 11, Ratajki VII 23, Jadwiżyn II 1, Janówiec pola A, B, C 61, OGÓŁEM 197, źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie na podstawie własnych danych. 162

163 Tabela 88. Osuwiska występujące na terenie powiatu koszalińskiego. Numer obszaru predysponowanego Numer osuwiska Miejscowość Rodzaj inwentaryzacji/ numer identyfikacyjny OSUWISKA 163 Krótka charakterystyka osuwiska (na podstawie opisu z materiałów archiwalnych) Typ Przyczyna powstania Powierzchnia w ha II K 1 LXX K 1 2 LXXIII K 1 LXXVI K 1 LXXX K źródło: PIG Szczecin. 1 2 Unieście k. Mielna gm. Mielno Chocimino wsch. część wioski Chocimino wsch. część wioski Żydowo - nad jeziorem dolnym siłowni szczytowo - pompowej Drzewiany - przy osadzie Jabłonna, zbocze dolinki Ołbrzycy Wojęcino przy drodze do Zamęcina - krawędź doliny Wojęcino przy drodze do Zamęcina - krawędź doliny AGH/N A-a/1 (2004) KO/woj. Koszalińskie pow. sławieński/7 KO/woj. Koszalińskie pow. sławieński/8 KO/woj. Koszalińskie pow. sławieński/9 KO/woj. Koszalińskie pow. koszaliński/3 KO/woj. Koszalińskie pow. koszaliński/1 KO/woj. Koszalińskie pow. koszaliński/2 abradowane zbocze klifu nadmorskiego o wysokości 12 m obrywy i zsuwy w gruntach spoistych (gliny) obrywy i zsuwy w gruntach spoistych (gliny) obrywy i zsuwy w gruntach spoistych (gliny) obrywy gruntów spoistych (gliny) obrywy gruntów słabo spoistych (piaski gliniaste) obrywy gruntów słabo spoistych (piaski gliniaste) abrazja morska 0,46 infiltracja wód opadowych i sufozja, nisza źródliskowa infiltracja wód opadowych i sufozja, nisza źródliskowa UWAGI piaski eoliczne w formie pokrywy na glinach zwałowych. Nachylenie stoku 38 o 0,110 podlega rozwojowi 0,013 podlega rozwojowi podcięcie zbocza 0,018 nie aktywne erozja boczna oraz infiltracja wód opadowych erozja boczna rzeki Chotla, infiltracja wód opadowych erozja boczna rzeki Chotla, infiltracja wód opadowych 1,12 aktywna faza rozwoju 0,05 0,046 okresowa aktywność, obecnie zamarłe okresowa aktywność, obecnie zamarłe

164 Tabela 89. Wykaz obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych ziemi na terenie powiatu koszalińskiego. Numer obszaru (nazwa gminy) Typ obszaru Predyspozycja obszaru Element budowy geologicznej lub geomorfologicznej OBSZARY PREDYSPONOWANE DO WYSTĘPOWANIA RUCHÓW MASOWYCH ZIEMI Proces Geolog. Krótka charakterystyka obszaru (na podstawie map: topograficznej i szkicu geomorfologicznego, geologicznej, hydrogeologicznej) Lokalizacja Geomorfologia Wysokość względna zboczy/stoków (w metrach) Nachylenie zboczy/stoków (w stopniach) Geologia Litologia / Geneza / Wiek I K (gm. Będzino i gm. Mielno) II K (gm. Mielno) III K (gm. Mielno) IV K (gm. Będzino) V K (gm. Będzino) VI K (gm. ZKN ZKN ZKN SWP + ZDR NL + W N + L N + L N + L ab + iw + an ab + an ab + an er + iw SWP N + L er + iw SFG N + L er + iw klifowy brzeg morski pomiędzy ujściem rzeki Czerwonej a przystania Rybacką w Chłopach (Pleśna, Gąski, Sarbinowo, Chłopy) podcios klifowy wydmy nadmorskiej we wschodniej części Unieścia podcios klifowy wydmy nadmorskiej (Czajcze Góry na mierzei jez. Jamno) Borkowice - zbocze wschodnie doliny Czerwonej zbocze kulminacji na południe od Miłogoszczy zbocza drobnych pagórów kemowych 5-10 lokalnie lokalnie lokalnie piaski wydmowe na glinach, przewarstwienia mułków oraz piasku ze żwirem /eoliczne, glacjalne, limnoglacjalne i fluwioglacjalne/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny piaski pagórków wydmowych, piaski i żwiry /eoliczne i morskie/ holocen piaski pagórków wydmowych, piaski i żwiry /eoliczne i morskie/ holocen piaski gliniaste z przewarstwieniami gliny /glacjalne/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny mułki, piaski i żwiry, gliny /lodowcowe/, plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny deluwia glin, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, gliny Powierzchnia w km 2 0,59 0,23 0,13 0,18 0,10 0,07 164

165 Będzino) ulokowanych wzdłuż doliny rzeki Czerwonej pomiędzy Słowienkowem a Wierzchominem piaszczyste /wodnolodowcowe i glacjalne /plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny VII K (gm. Będzino) SFG N + L er + iw zbocza drobnych pagórów kemowych ulokowanych wzdłuż doliny rzeki Czerwonej pomiędzy Słowienkowem a Wierzchominem deluwia glin, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, gliny piaszczyste /wodnolodowcowe i glacjalne /plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,09 VIII K (gm. Będzino) SFG N + L er + iw zbocza drobnych pagórów kemowych ulokowanych wzdłuż doliny rzeki Czerwonej pomiędzy Słowienkowem a Wierzchominem deluwia glin, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, gliny piaszczyste /wodnolodowcowe i glacjalne /plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,12 IX K (gm. Sianów) SFG N ew +er obszar jest położony ok.2 km na południowywschód od Sianowa w pobliżu osady Sianówek i Węgorzewskiej Góry piaski ze żwirami i mułki/terasy kemowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,64 X K (gm. Polanów) ZFR N ew obszar jest położony ok. 3 km na wschód od miejscowości Bożenice; ekspozycja stoku na wschód piaski ze żwirami/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,69 XI K (gm. Polanów) ZFR NL ew obszar jest położony ok.1 km na południe od miejscowości Buszyno, w pobliżu leśniczówki Świerkowicze; ekspozycja stoków na północ i wschód piaski i żwiry wodnolodowcowe/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły 0,64 165

166 XII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.3 km na północ od miejscowości Wielin i ok.1,5 km na wschód od Leśniczówki Świerkowicz; ekspozycja stoku na północ i wschód piaski i żwiry lodowcowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,10 XIII K (gm. Manowo) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.4 km na południowyzachód od Węgorzewa Koszalińskiego; w pobliżu miejscowości Lubiatowo, nad zachodnim brzegiem Jez. Policko iły, mułki, piaski i żwiry, eluwia glin zwałowych/osady kemów oraz osady eluwialne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 1,58 XIV K (gm. Manowo) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.2 km na północny-zachód od miejscowości Wyszebórz, na wschodnim brzegu Jez. Policko iły, mułki, piaski i żwiry, eluwia glin zwałowych/osady kemów oraz osady eluwialne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,32 XV K (gm. Polanów) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.8 km na wschód od Węgorzewa Koszalińskiego w pobliżu miejscowości Przywidz gliny, piaski i mułki/gliny zwałowe piaski i mułki w morenach wyciśnięcia/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,34 XVI K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.1,5 km na wschód od miejscowości Bukowo i Świerczyna; ekspozycja stoków na północ i na wschód piaski i żwiry lodowcowe/piaski i żwiry glacjalne/zlodowacenie Wisły 5,49 XVII K (gm. Polanów) ZFR +SRS NL ew+er obszar jest położony na wschodnim brzegu rzeki Grabowa; ok.2,5 km na piaski i żwiry/piaski i żwiry wodnolodowcowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,29 166

167 północny-wschód od miejscowości Wielin; ekspozycja stoków na zachód XVIII K (gm. Manowo) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.1 km na północny zachód od miejscowości Wyszebórz; znajduje się na południe od Jez. Policko gliny, piaski i mułki/gliny zwałowe piaski i mułki w morenach wyciśnięcia/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,60 XIX K (gm. Manowo) SWP NL ew+er obszar położony jest ok.2 km na wschód od Manowa, w pobliżu kulminacji Żółtej Góry, w dolince rzeki Wyszewki; ekspozycja stoku na północ glina/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,21 XX K (gm. Sianów) SWP +ZDD NL ew+er obszar jest położony ok.3 km na północny-wschód od miejscowości Wyszebórz, rozciąga się w pobliżu osady Wyszebórz Młyn i Leśniczówki Kościerza; stanowi północnowschodnie zbocze dolinki rzeki Unieść; ekspozycja stoku na południowyzachód gliny, miejscami eluwia glin/gliny zwałowe lub eluwia glin/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 1,54 XXI K (gm. Sianów i gm. Manowo) SWP NL ew+er obszar jest położony ok.3,5 km na wschód od miejscowości Wyszebórz, stanowi połuniowozachodni stok dolinki piaski i żwiry/formy akumulacji szczelinowej ozy/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 167

168 Unieść XXII K (gm. Manowo) SRS NL ew+er obszar jest położony ok.2,5 km na północnywschód od Wyszewa, w pobliżu osady Wiewiórowo (północnozachodnia część obszaru); ekspozycja stoków na północnywschód piaski i żwiry/fluwioglacjalne/zlodowaceni e Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,41 XXIII K (gm. Manowo i gm. Sianów) SWP NL ew+er obszar jest położony ok.6 km na wschód od miejscowości Wyszebórz i ok.1 km na południowyzachód od Kościernicy; ekspozycja stoku na zachód gliny zwałowe/gliny eluwialne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,40 XXIV K (gm. Polanów) SFG NL ew obszar jest położony około 1,5 km na zachód od Dadzewa i około 1 km na pólnocny-wschód od Garbna; orientacja stoku na południowy-wschód piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,19 XXV K (gm. Polanów) SWP N ew obszar jest położony ok. 2,5 km na południowywschód od miejscowości Nacław i ok.1 km na zachód od Dadzewa; ekspozycja stoku na północny-zachód gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,40 XXVI K (gm. Polanów i gm. SWP NL ew obszar stanowi krawędź wysoczyzny polodowcowej i jest ograniczony od wschodu, piaski i żwiry lodowcowe z głazami oraz gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 9,32 168

169 Bobolice) dolinką rzeki Drężnianki i od południa doliną rzeki Radew; ekspozycja stoku na południe i na wschód XXVII K (gm. Polanów) SRS NL ew obszar jest położony ok.1 km na północny-zachód od Polanowa i tworzą go zbocza otaczające dolinkę cieku piaski i żwiry/osady rzeczne/holocen 0,22 XXVIII K (gm. Polanów) SWP N ew obszar rozciąga się na północ od Polanowa, ok.1 km na zachód od Wielina; stanowi wschodnią krawędź dolinki rzeki Grabowej; ekspozycja stoków na północny-wschód piaski i żwiry lodowcowe z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 6,35 XXIX K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar rozciąga się równoleżnikowo od ok.1 km na wschód od miejscowości Polanów; ekspozycja stoków na południe i zachód piaski i żwiry lodowcowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 4,16 XXX K (gm. Świeszyno) SWP NL er + iw stok wysoczyzny na północ i południe od Bardzlina, krawędź doliny Chotli gliny zwałowe, piaski gliniaste /lodowcowe/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,10 XXXI K (gm. Świeszyno) SWP NL ew + er wzgórze na południowy zachód od Strzekęcina, stok północny i południowy piaski i piaski z mułkami z pokrywą glin/ osady kemów/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,08 XXXII K (gm. Manowo) ZDD N ew+er obszar jest położony ok.1 km na północny-zachód od Polanowa i około 2, piaski i żwiry/osady rzeczne/holocen 0,19 169

170 km na wschód od miejscowości Jacinki, ok.0,5 km na zachód od doliny rzeki Grabowej XXXIII K (gm. Manowo) SWP NL ew+er obszar jest położony ok.2 km na północny-wschód od miejscowości Rosnowo; na zachód od górnego biegu cieku Kanał Dzierżęcinka gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,11 XXXIV K (gm. Manowo) ZDR + ZFR NL + W er + iw wschodnie zbocze doliny Dzierżęcinki na południowy wschód od Manowa piaski /wodnolodowcowe/, gliny, piaski gliniaste /glacjalne/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,43 XXXV K (gm. Manowo) ZFR NL + W er + iw północne i południowe zbocza rynny jezior Debro i Okółko, 1 km na południe od Wyszewa piaski gliniaste /glacjalne/, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,34 XXXVI K (gm. Polanów) ZDR + ZFR NL + W er + ew + iw zbocza doliny Polnicy (w części południowej) na wysokości wsi Ratajki i Powidz w części północnej piaski gliniaste i gliny zwałowe /glacjalne/, w części południowej piaski /wodnolodowcowe//, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 1,10 XXXVII K (gm. Polanów) ZDR NL + W er + iw południowe zbocze doliny Radwi w rejonie Rosnowa piaski /tarasu rzecznego/, gliny zwałowe /glacjalne/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,38 XXXVIII K (gm. Polanów) ZDR NL + W er + ew + iw krawędź morfologiczne równiny sandrowej na północ od doliny Radwi na wysokości Mostowa (rejon ujęcia wód podziemnych) piaski i piaski z żwirami sandrowe /wodnolodowcowe/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,32 XXXIX K (gm. SRS +ZDD NL ew+er obszar jest położony ok.1,5 km na wschód od piaski i żwiry/fluwioglacjalne/zlodowacenie 0,60 170

171 Manowo) Wyszewa; stanowi zachodnie zbocze obniżenia wypełnionego korytami cieków; orientacja stoków na zachód Wisły/stadiał główny/faza pomorska XL K (gm. Manowo) SRS +ZDD NL ew obszar położony ok.2 km na południowy-wschód od Wyszewa; jest rozcinany przez dolinkę cieku piaski i żwiry/piaski i żwiry glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,13 XLI K (gm. Manowo i gm. Polanów) SRS NL ew+er obszar położony jest ok. 4 km na północ od miejscowości Grzybnica; jest rozcinany przez dolinkę cieku i dolinkę Mszanki, stanowiącą dopływ rzeki Radew; położony ok.1 km na południowy-zachód od Jez. Nicemino piaski i żwiry/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,54 XLII K (gm. Manowo i gm. Polanów) SRS NL ew+er obszar położony jest ok. 5 km na północ od Grzybnicy; stanowi wschodnie zbocze dolinki cieku; ekspozycja stoku na zachód i południe; jest położony ok.0,5 km na południe od Jez. Nicemino piaski i żwiry/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 XLIII K (gm. Manowo) SWP NL er+ew obszar położony jest ok.1 km na północny-zachód od wsi Karsina; obszar stanowi dolinkę rzeki gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,57 171

172 Mszanka; ok.1 km na wschód od Jez. Nicemino XLIV K (gm. Polanów) SFG +ZDD NL ew+er obszar położony jest około 3 km na południe od miejscowości Nacław, pomiędzy Rekowem a Leśniczówką Karczyn i Karsiną; w zasięgu obszaru znajdują się dwa źródliska piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,96 XLV K (gm. Polanów) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.0,5 km na południe od Rekowa i ok.0,5 km na południwowy-zachód od miejscowości Garbno, stanowi południwozachodnie zbocze dolinki cieku;ekspozycja stoku na północny-wschód piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,26 XLVI K (gm. Polanów) SFG N ew+er obszar jest położony pomiędzy Rekowem a Garbnem, stanowi północno-wschodnie zbocze dolinki cieku; ekspozycja stoku na południowy-zachód piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,27 XLVII K (gm. Polanów) SFG NL ew obszar jest położony ok.3 km na południowyzachód od Garbna i około 1 km na południe od miejscowości Karsina piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,69 XLVIII K (gm. Polanów) SFG +ZDD NL ew obszar jest położony ok. 4 km na południowywschód od Dadzewa, piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 1,05 172

173 w pobliżu wzniesień Baranie Góry; ekspozycja stoków na północnywschód i południe XLIX K (gm. Bobolice) SRS N ew obszar położony ok.2,5 km na południowywschód od miejscowości Cetuń piaski tarasów akumulacyjnych/osady rzeczne/zlodowacenie Wisły 0,13 L K (gm. Polanów) SWP N ew+an obszar znajduje się 1,9 km na południowy - zachód od Polanowa piaski i żwiry /glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał górny 0,47 LI K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.3 km na południowywschód od Polanowa, rozciąga się na znacznym obszarze, w pobliżu przysiółków Przybrodzie i Żolibórz; na północnym-zachodzie obszar jest ograniczony przez dolinkę rzeki Grabowej; ekspozycja stoków na północ i zachód gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 4,45 LII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.2 km na południe od Polanowa, ok.0,5 km na północ od miejscowości Wietrzno; ekspozycja stoków na zachód piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,91 LIII K (gm. Polanów) SWP N+W+L iw+ew obszar jest położony ok.2 km na południowywschód od miejscowości Polanów i około 3 km na gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 1,42 173

174 LIV K (gm. Polanów) LV K (gm. Polanów) LVI K (gm. Bobolice) LVII K (gm. Polanów) SWP NL ew SWP N ew SWP N ew SWP N ew północ od Żydowa; obszar jest porozcinany dolinkami cieków, a w jego zasięgu znajdują się dwie nisze źródliskowe obszar jest położony 0,5 km na północ od Chocimina i około 1 km na zachód od Wietrzna; ekspozycja stoku na południowy zachód obszar położony ok.1 km na północ od Chocimina w pobliżu, na południe od miejscowości Wietrzno; ekspozycja stoku na południe obszar jest położony ok.2,5 km na północnyzachód od miejscowości Żydowo, w pobliżu Chocimina; ekspozycja stoku na południe obszar jest położony ok.3 km na północny-wschód od Żydowa; w zasięgu obszaru znajduje się dolinka cieku; stanowi zachodnią krawędź doliny górnego biegu rzeki Grabowej; ekspozycja stoku na północny-wschód piaski tarasów akumulacyjnych/osady rzeczne/zlodowacenie Wisły piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne zlodowacenie Wisły piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne zlodowacenie Wisły gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły LVIII K SRS NL er + iw obszar na wschód od maj piaski ze żwirami 0,19 0,45 0,32 0,18 1,46 174

175 (gm. Polanów) lotniska w Zegrzu Pomorskim, krawędź tarasu sandrowego i ostańca morenowego nad dolinka Zaspianki /wodnolodowcowe/ gliny piaszczyste/lodowcowe/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny LIX K (gm. Manowo i gm. Bobolice) SRS +SWP NL ew obszar położony ok.5 km na połodniowy-wschód od miejscowości Rosnowo; ok.1 km na północny-wschód miejscowości Krępa, rozciąga się w kierunku Kopanina; w pobliżu Leśniczówki Dębogóra gliny oraz piaski ze żwirem/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,82 LX K (gm. Malechowo i gm. Bobolice) SWP N ew obszar położony ok. 0,5 km na północny-wschód od drogi łączącej Grzybnicę i Grzybniczkę gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,47 LXI K (gm. Bobolice) SRS NL ew obszar rozciąga się na południowy-wschód od miejscowości Kłanino; stanowi południowy dopływ rzeki Radew piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,89 LXII K (gm. Bobolice) SRS NL ew+er obszar położony ok.0,5 km na wschód od miejscowości Kłanino na wschód od dolinki cieku, w pobliżu miejscowości Jadwiżyn; ekspozycja stoku na zachód i na południe piaski i żwiry wodnolodowcowe/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 LXIII K (gm. SRS NL ew obszar położony ok.1 km na północny-zachód od piaski i żwiry wodnolodowcowe/piaski 1,03 175

176 Bobolice) miejscowości Ubiedrze; ekspozycja stoków na południe i wschód i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska LXIV K (gm. Manowo, gm. Świeszyno i gm. Bobolice) SWP +ZDR NL+W ew+sf +iw obszar stanowi strefę krawędziową wysoczyzny morenowej i jest ograniczony dolinami rzek: Radew na północy i Chociel na zachodzie; rozciąga się na znacznym obszarze w pobliżu miejscowości: Cybulino, Kurowo, Ubiedrze i Boboliczki; ekspozycja stoków na północ i zachód piaski i żwiry lodowcowe oraz gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 7,73 LXV K (gm. Bobolice) SRS NL er+ew obszar znajduje się w pobliżu miejscowości Glinka, około 2,5 km na południe od Kłanina stanowi południowozachodnie zbocze dolinki cieku piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,18 LXVI K (gm. Bobolice) SRS NL ew obszar znajduje się ok. 2 km na południe od miejscowości Kłanino w pobliżu miejscowości Gumnica; ekspozycja stoku na południe piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,84 LXVII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar znajduje się ok.0,5 km na północnyzachód od miejscowości Przydargiń i około 1 km piaski i żwiry glacjalne z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,60 176

177 LXVIII K (gm. Bobolice) LXIX K (gm. Bobolice) LXX K (gm. Bobolice) LXXI K (gm. Bobolice) SFG N + L ew SWP N ew SWP N+W iw+ew SWP NL+G ew+er +iw na południowy-zachód od miejscowości Ubiedrze; ekspozycja stoku na północ stok pagóra 216,5 na północ od Chmielewa obszar jest położony ok.2,5 km na północnywschód od Żydowa; ok.1 km na południe od miejscowości Chocimino obszar położony ok.1,5 km na północny zachód od Żydowa i ok. 0,5 km na południe od Chocimina; obszar stanowi zbocza otaczające dno zatorfionego obniżenia obszar rozciąga się po południowo-zachodniej stronie koryta rzeki Radew, a w jego zasięgu znajdują się dwie dolinki cieków; obszar jest położony ok.3,5 km na południowy-zachód od Żydowa i ok.1 km na północ od miejscowości Stare Borne; ekspozycja stoków na północnywschód gliny zwałowe moreny wyciśnięcia /glacjalne/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne/zlodowacenie Wisły piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne/zlodowacenie Wisły piaski i żwiry lodowcowe/piaski glacjalne/zlodowacenie Wisły LXXII K SWP NL ew+ab obszar położony ok.1 km piaski i żwiry lodowcowe 0,55 0,07 0,84 0,70 0,57 177

178 (gm. Polanów i gm. Bobolice) na południowy-zachód od Żydowo; obszar stanowi północne zbocze zbiornika Jez. Kwiecko; ekspozycja stoków na południe z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły LXXIII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar położony ok.1 km na południowy-zachód od miejscowości Żydowo; obszar stanowi północnowschodni brzeg Jez. Kwiecko, w pobliżu kanału łączącego Jez. Kwiecko z Jez. Kamiennym; ekspozycja stoku na południowyzachód piaski i żwiry lodowcowe z głazami oraz gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 1,67 LXXIV K (gm. Polanów) SWP +ZFR NL ew obszar stanowi wschodni brzeg Jez. Kamiennego, jest położony ok.0,5 km na północ od Gołogóry gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,46 LXXV K (gm. Polanów) ZFR NL ew+sf +ab obszar stanowi północnozachodnią rynny krawędź Jez. Bobięcińskiego Wielkiego; ekspozycja stoków na południowywschód gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,38 LXXVI K (gm. Bobolice) SWP +ZDD NL+G ew obszar znajduje się ok.4 km na południowyzachód od Żydowa w pobliżu osady Stare Borne w centralnej części obszaru znajduje się dolinka cieku gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły 0,68 178

179 LXXVII K (gm. Bobolice) SWP NL ew obszar znajduje się ok. 2 km na zachód od Drzewian, na południe od Jez. Karpiowskiego; obszar stanowi zachodnie zbocze obniżeń i koryta rzeki Dębrzycy piaski i żwiry lodowcowe z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,47 LXXVIII K (gm. Polanów) SWP N ew obszar znajduje się ok.0,3 km na południe od Jez. Kamienne, na północ od miejscowości Gołogóra piaski i żwiry z głazami/moreny czołowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,55 LXXIX K (gm. Bobolice) ZFR + ZDR NL + G er + ew północna krawędź doliny Chotli na wschód od Wojęcina piaski i żwiry z głazami/moreny czołowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,11 LXXX K (gm. Bobolice) ZFR + SFG NL + G er + ew północna krawędź doliny Chotli w rejonie Wojęcina /20-30 piaski i żwiry z głazami/moreny czołowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 2,02 LXXXI K (gm. Bobolice) ZDR +SRS NL ew+sf obszar znajduje się ok.0,5 km na północnywschód od miejscowości Głodowa i stanowi południowo-zachodnią krawędź dolinki rzeki Chociel; ekspozycja stoku na północnywschód piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 LXXXII K (gm. Bobolice) ZDR +SRS NL ew+sf obszar znajduje ok.1 km na wschód od Głodowa; stanowi północnowschodnie zbocze doliny piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,27 179

180 rzeki Chociel; ekspozycja stoku na południowyzachód LXXXIII K (gm. Bobolice) ZDR +SRS NL ew+sf obszar znajduje się ok.1 km na północ od Bobolic i ok.1 km na południowywschód od miejscowości Głodowa, w pobliżu miejscowości Zabudówka; stanowi południowo zachodni fragment zbocze dolinki rzeki Chociel piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,25 LXXXIV K (gm. Bobolice) ZDR+S RS+ZD D NL ew+er obszar znajduje się w pobliżu północnozachodniej części miasta Bobolice, na północnywschód od górnego biegu rzeki Chociel; na południe od torów kolejowych; ekspozycja stoku na południowyzachód piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,53 LXXXV K (gm. Bobolice) ZFR + SFG NL + W er + ew zachodnia krawędź rynny Debrzycy na południe od Drzewian piaski, żwiry, głazy i gliny /moreny czołowe/, w dnie piaski i żwiry wodnolodowcowe, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,92 LXXXVI K (gm. Bobolice) SWP +ZDD NL + W ew + iw stok wysoczyzny i fragment dolinki Łęcznej w rejonie Kępska piaski, żwiry, głazy i gliny /moreny czołowe/, w dnie piaski i żwiry wodnolodowcowe, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 1,51 LXXXVII K (gm. Polanów) ZFR+S WP NL ew obszar znajduje się ok.10 km na zachód od Miastka i ok..1 km na wschód od gliny/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,63 180

181 przysiółka Gosław; stanowi zachodni brzeg Jez.Bobięcińskiego Wielkiego; ekspozycja stoków na wschód LXXXVIII K (gm. Polanów) SFG N + L ew stoki pagóra morenowego 216,3 na wschód od Nowych Łozic gliny zwałowe moreny wyciśnięcia /glacjalne/ zlodowacenia Wisły, stadiał górny 0,18 LXXXIX K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL ew obszar położony ok. 3 km na południe od Bobolic, w pobliżu przysiółków Ostrówek i Łozice; ekspozycja stoków na północny-wschód gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,26 XC K (gm. Bobolice) SWP +ZDD NL ew obszar położony ok.2,5 km na południe od Bobolic w pobliżu miejscowości Opatówek i Janowiec; w zasięgu obszaru znajduje się obniżenie wykorzystywane przez ciek; ekspozycja stoku na północny-zachód gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,20 XCI K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL+W ew+iw obszar znajduje się ok.1,2 km na południowywschód od Bobolic w pobliżu przysiółków Chociwie i Spokojne; ekspozycja stoku na południe gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,61 XCII K (gm. Bobolice) SWP NL ew obszar położony jest ok.2,5 km na południowywschód od miejscowości gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,73 181

182 Bobolice, na zachód od miejscowości Porost; w zasięgu obszaru znajduje się zagłębienie wypełnione wodami jeziora i fragment cieku; ekspozycja stoków na północ XCIII K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL ew obszar znajduje się ok.5 km na wschód od Bobolic, ok.2 km na północny-wschód od miejscowości Porost, stanowi wschodni brzeg obniżeń wypełnionych wodami jezioro: Trzebień Średni, Trzebień Mały oraz Chlewienko; ekspozycja stoku na zachód piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły 0,92 XCIV K (gm. Bobolice) SWP NL ew obszar jest położony na północny-wschód od miejscowości Porost; stanowi południowowschodni brzeg Jez. Chlewe Wielkie; ekspozycja stoku na północny-zachód gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,16 XCV K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL ew obszar jest położony ok.3 km na wschód od miejscowości Porost; stanowi południowowschodnie zbocze dolin obniżeń wypełnionych wodami Jezior: Pniewo gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,99 182

183 źródło: PIG Szczecin. oraz Piekiełko I oraz Piekiełko II, miejscami obszar jest przecinany doliną cieku; ekspozycja stoków na północnyzachód RAZEM 84,85 183

184 10. REALIZACJA PRIORYTETU 10 - OCHRONA GLEB PRZED NAGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM ORAZ REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH Gleby w powiecie charakteryzują się średnią klasą bonitacyjną. W gminach północnych powiatu występują również gleby kompleksów pszennych, natomiast w gminach południowych przeważają gleby żytnie dobre i słabe. Podział gleb pod względem bonitacyjnym przedstawia się następująco: gleby II klasy bonitacyjnej stanowią niecały procent ogółu gleb, gleby klasy III 15 %, najwięcej, bo 58% stanowią gleby klas IV-tych. Gleby najsłabsze w klasach V-VI zajmują 27% powierzchni gruntów rolnych. Rysunek 38. Bonitacja użytków rolnych w powiecie koszalińskim. V 20% VI 7% II 0% III 4% IIIa 2% IIIb 9% IV 11% IVb 19% IVa 28% źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie Pod względem jakości jak i przydatności do uprawy, największy udział stanowią gleby kompleksów żytnich: bardzo dobrych i dobrych o średniej lekkiej kategorii agronomicznej. Pod względem zasobności jak i możliwości agronomicznych gleby kształtują się w większości w kategorii lekkiej. Najlepsze warunki do uprawy i uzyskiwania dobrych plonów istnieją w gminach Będzino i Biesiekierz, natomiast najmniej korzystne są w gminach Bobolice i Polanów. W roku 2014 Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie przebadała 6,5% gruntów rolnych na terenie powiatu koszalińskiego. Charakterystykę kategorii agronomicznej gleb powiatu koszalińskiego w roku 2013 i 2014 na podstawie badań Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w Koszalinie przedstawiają tabele 90 i 91. Tabela 90. Zestawienie użytków wg kategorii agronomicznej (%) w 2013 roku. Rodzaj użytku Grunty orne Powierzchnia przebadana [ha] Ilość próbek Bardzo lekka Kategoria agronomiczna gleb Lekka Średnia Ciężka Organiczna 6 748, Użytki 180,

185 zielone źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ) Tabela 91. Zestawienie użytków wg kategorii agronomicznej (%) w 2014 roku. Rodzaj użytku Grunty orne Użytki zielone Powierzchnia przebadana [ha] Ilość próbek Bardzo lekka Kategoria agronomiczna gleb Lekka Średnia Ciężka Organiczna 4797, , źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ) Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, najczęściej będące efektem gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie mineralne, niewłaściwa irygacja pól nawozami naturalnymi gnojówką, gnojowicą, itp., ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, intensywne zabiegi agrotechniczne, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych chwastobójczych i grzybobójczych, eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych, zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne, emisje i emisje gazów i pyłów. Erozja gleby jest jednym z czynników degradujących środowisko przyrodnicze, a zwłaszcza rolniczą przestrzeń produkcyjną. Jej skutki przejawiają się w niekorzystnych z reguły trwałych zmianach warunków przyrodniczych oraz warunków gospodarczoorganizacyjnych (np. deformowanie granic pól, pogłębianie dróg). Zmiany te prowadzą do obniżenia potencjału produkcyjnego ziemi oraz walorów ekologicznych krajobrazu. Stopień zdegradowania gleby zależy od nasilenia erozji: zmywanie gleby z poziomu próchniczego występuje przy erozji słabej, zmiana poziomu orno-próchniczego gleby, zmniejszająca jej miąższość oraz częściowo pogarszająca właściwości biologiczno fizyczno - chemiczne występuje dla erozji umiarkowanej, redukcja poziomu próchniczego często zmycie poziomu próchniczego wywołane jest erozją średnią, a warstwa uprawna wytworzona jest z poziomu przejściowego, niszczenie profilu glebowego wywołuje erozja silna oraz bardzo silna, w takich warunkach warstwa uprawna tworzona jest z podłoża. 185

186 bardzo kwaśny kwaśny lekko kwaśny obojętny zasadowy konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Degradacja naturalna gleb Degradacja naturalna gleb spowodowana jest działaniem sił przyrody: wiatru, wody, siły grawitacyjnej, które wywołują erozję naturalną (geologiczną). Przebieg i charakter procesów erozyjnych zależy głównie od rzeźby i nachylenia terenu, wielkości, rozkładu i rodzaju odpadów atmosferycznych, temperatury, sposobu użytkowania terenu oraz składu mechanicznego gleb. Natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości zbocza, przy czym wpływ spadku jest większy od wpływu długości zbocza. Istotnym czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest działalność antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana poprzez intensywne i nieprawidłowe użytkowanie rolnicze, nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinne, czy różnego rodzaju zabiegi melioracyjne powodujące erozję przyspieszoną. Na terenie powiatu w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne oraz leśne, które zajmują odpowiednio około 90 % powierzchni całego powiatu. Jakość gleb jest więc bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość oraz jakość uzyskiwanych plonów. Wybór rodzaju upraw związany jest z występowaniem gleb najbardziej wartościowych pod względem przydatności rolniczej. Przy uprawach należy zwrócić uwagę na dobór zabiegów agrotechnicznych. Powinny one zabezpieczać cenne obszary rolnicze przed nadmierną erozją. Sposób uprawy powinno się również dostosować do spadku terenu. Na terenie powiatu mamy do czynienia ze średnim zagrożeniem erozją wodną powierzchniową uwzględniając główne kryteria przyrodnicze tj. wielkość opadu rocznego, nachylenie terenu oraz podatność gleb na zmywy powierzchniowe. Degradacja chemiczna gleb Gleby na terenie powiatu pod względem odczynu mają charakter bardzo kwaśny, kwaśny i lekko kwaśny. Wyniki prowadzonych badań gleb wskazują na ich podwyższoną kwasowość. Kwasowość to ważny wskaźnik degradacji gleb uprawnych. Nadmierna kwasowość najczęściej jest powodowana przez naturalne czynniki klimatyczno glebowe, w mniejszym stopniu przez zanieczyszczenia kwasotwórcze powstające przez zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne lub przez niektóre nawozy. Na zakwaszenie gleb wpływają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologiczne kwaśne nawozy sztuczne. Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Koszalinie w 2013 i 2014 roku prowadziła badania odczynu gleb użytków rolnych na terenie poszczególnych gmin powiatu. Wyniki badań przedstawiają tabele 92 i 93. Tabela 92. Wyniki badań odczynu użytków rolnych w roku 2013 na terenie powiatu koszalińskiego. ODCZYN (ph) POTRZEBY WAPNOWANIA Jednostka terytorialna Gmina Będzino Gmina Biesiekierz % 31% 39% 8% 2% 36% 17% 19% 17% 11% % 41% 27% 4% 0% 36% 18% 20% 16% 10% 186

187 bardzo kwaśny kwaśny lekko kwaśny obojętny zasadowy konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Miasto i Gmina Bobolice Gmina Koszalin Gmina Manowo Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów Gmina Świeszyno RAZEM: % 32% 28% 12% 3% 33% 13% 13% 15% 26% % 75% 25% 0% 0% 0% 25% 50% 25% 0% % 30% 12% 0% 4% 54% 10% 18% 14% 4% % 39% 48% 5% 3% 5% 16% 24% 30% 25% % 6% 55% 29% 10% 0% 3% 15% 28% 54% % 51% 33% 7% 0% 9% 31% 25% 16% 19% % 36% 35% 9% 2% 24% 18% 19% 18% 21% źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ) Tabela 93. Wyniki badań odczynu użytków rolnych w roku 2014 na terenie powiatu koszalińskiego. ODCZYN (ph) POTRZEBY WAPNOWANIA Jednostka terytorialna Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Gmina Koszalin Gmina Manowo Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów Gmina Świeszyno RAZEM: % 43% 31% 8% 0% 39% 24% 17% 11% 9% % 66% 9% 2% 3% 36% 38% 12% 2% 12% % 37% 25% 5% 1% 34% 24% 13% 14% 15% % 100% 0% 0% 0% 0% 100% 0% 0% 0% % 40% 17% 3% 0% 50% 17% 23% 3% 7% % 44% 29% 4% 1% 23% 20% 24% 18% 15% % 30% 33% 13% 6% 22% 17% 18% 18% 25% % 30% 5% 0% 0% 65% 25% 5% 5% 0% % 39% 29% 7% 2% 30% 21% 18% 15% 16% źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ). W 2014 r. gleby gminy Świeszyno charakteryzowały się największą kwasowością. W Świeszynie aż 95% stanowią gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym. Podobna sytuacja kształtuje się w gminach Biesiekierz oraz Manowo, gdzie odpowiednio 86% i 80% użytków rolnych charakteryzuje się odczynem kwaśnym. Użytki rolne gminy i miasta Sianów charakteryzują się najmniejszą kwasowością sięgającą 48%. Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Koszalinie w 2013 i 2014 roku prowadziła badania zasobności gleb w makro i mikroelementy. Wyniki prowadzonych badań zasobności gleb powiatu w makroelementy prezentują tabele nr 94 i 95, natomiast zasobności gleb w mikroelementy tabele nr 96 i

188 Jednostka teryt. bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Jednostka teryt. bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 94. Wyniki badań zasobności gleb powiatu koszalińskiego w makroelementy w 2013 roku. ZAWARTOŚĆ FOSFORU [%] ZAWARTOŚĆ POTASU [%] ZAWARTOŚĆ MAGNEZU [%] Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Gmina Koszalin Gmina Manowo Miasto i Gmina Polanów Gmina i Miasto Sianów Gmina Świeszyno RAZEM źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ) Tabela 95. Wyniki badań zasobności gleb powiatu koszalińskiego w makroelementy w 2014 roku. ZAWARTOŚĆ FOSFORU [%] ZAWARTOŚĆ POTASU [%] ZAWARTOŚĆ MAGNEZU [%] Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Gmina Koszalin Gmina Manowo Miasto i Gmina Polanów Gmina i Miasto Sianów Gmina Świeszyno RAZEM źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ) 188

189 niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Na podstawie przeprowadzonych badań w 2013 i 2014 roku można wywnioskować, iż użytki rolne powiatu koszalińskiego charakteryzują się niską oraz średnią zawartością fosforu. Najniższa zawartość fosforu występuje na terenie gminy Będzino. Około 84% gleb powiatu koszalińskiego charakteryzuje się bardzo niską, niską oraz średnią zawartością potasu. Zgodnie z danymi Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej na terenie powiatu koszalińskiego około 33% gleb charakteryzuje się średnią zawartością magnezu. Natomiast bardzo wysoką oraz wysoką zawartością charakteryzuje się 27% gleb powiatu. Tabela 96. Wyniki badań zasobności gleb powiatu koszalińskiego w mikroelementy w roku BOR [%] MANGAN [%] MIEDŹ [%] CYNK [%] ŻELAZO [%] źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ). Tabela 97. Wyniki badań zasobności gleb powiatu koszalińskiego w mikroelementy w roku BOR [%] MANGAN [%] MIEDŹ [%] CYNK [%] ŻELAZO [%] źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie ). Zgodnie z prowadzonymi badaniami przez Okręgową Stację Chemiczno Rolniczą w Koszalinie w 2014 roku określono, iż gleby powiatu koszalińskiego wykazują średnią zawartość żelaza (100%), manganu (74%), miedzi (86%) oraz cynku (66%). Ponadto gleby charakteryzuje niska zasobność w bor na poziomie 68%. 189

190 11. REALIZACJAPRIORYTETU 11 WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ Edukacja ekologiczna realizowana przez Starostwo Powiatowe w Koszalinie. Działania w zakresie realizacji edukacji ekologicznej w Powiecie Koszalińskim odzwierciedlają priorytety strategii sektorowych Unii Europejskiej, Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej oraz Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata Główne osie merytoryczne programu edukacji ekologicznej w Powiecie Koszalińskim to: zasada zrównoważonego rozwoju, odpowiedź na zmiany klimatyczne oraz ochrona różnorodności biologicznej. Powiat Koszaliński rokrocznie organizuje i wspiera projekty regionalne, mające na celu wdrażanie zasad ekorozwoju w formie edukacji nieformalnej i formalnej. W latach działania powiatu bezpośrednio koncentrowały się wokół dwóch akcji cyklicznych: Regionalna akcja Sprzątamy wokół naszych jezior i rzek 2013 r. i 2014 r., Ekologiczny festyn rodzinny Radew energia życia 2013 r. i 2014 r., a także związane były z realizacją Festiwalu Energii Odnawialnej Polanów Bobolice. W listopadzie 2014 r. oddano również do użytkowania i otworzono dla potrzeb edukacji ekologicznej Transgraniczne Centrum Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie, a Powiat Koszaliński zdobył I miejsce w Województwie Zachodniopomorskim w konkursie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pn. Lider ekologii edukacja ekologiczna Regionalna akcja Sprzątamy wokół naszych jezior i rzek. Akcję prowadzi Starostwo Powiatowe w Koszalinie, przy współpracy ośmiu gmin Powiatu Koszalińskiego tj.: Będzino, Biesiekierz, Bobolice, Manowo, Mielno, Polanów, Sianów i Świeszyno oraz w mieście Koszalin. W ramach akcji rokrocznie przeprowadzana jest zbiórka śmieci i różnorodnych odpadów z brzegów akwenów wodnych powiatu - jezior, rzek i brzegu morskiego w regionie. W akcji udział bierze młodzież szkolna, przedszkolaki oraz dorośli, głównie wędkarze, mieszkańcy wsi oraz pracownicy gmin. Do akcji co roku przyłączają się członkowie Stowarzyszenia ROWERIA oraz klubu płetwonurków MARES. Głównym celem zadania jest ochrona dziedzictwa środowiskowego regionu koszalińskiego, w szczególności obszarów Natura 2000 (Dolina Radwi Chocieli i Chotli, Jezioro Bukowo, Dolina Grabowej, Bobolickie Jeziora Lobeliowe) oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą myśl globalnie, działaj lokalnie. Na podstawie sprawozdań otrzymanych od poszczególnych gmin i innych uczestników akcji, starostwo, jako beneficjent dotacji z WFOŚiGW, przygotowało sprawozdanie z osiągnięcia następujących efektów ekologicznych: w 2013 roku: w akcji udział wzięło uczestników - wolontariuszy, zebrano 69,60 m 3 odpadów z brzegów akwenów wodnych, w 2014 roku: w akcji udział wzięło uczestników - wolontariuszy, zebrano 71,50 m 3 odpadów z brzegów akwenów wodnych, zorganizowano konkurs fotograficzny, do którego swoje prace złożyło 17 osób. 190

191 Łączny koszt akcji sprzątamy wokół jezior i rzek to około 51,91 tys. zł. Koszty akcji zestawiono w tabeli w tabeli 96, dzieląc wydatki w poszczególnych latach według źródeł dofinansowania. Tabela 98. Źródła finansowania akcji Sprzątamy wokół rzek i jezior w latach 2013 i rok Całkowity koszt przedsięwzięcia [zł] Finansowanie ze środków WFOŚiGW [zł] Finansowanie ze środków własnych [zł] , , , , , ,90 źródło: opracowanie własne na podstawie danych budżetowych Ekologiczny festyn rodzinny Radew energia życia. W latach 2013 i 2014 odbył się odpowiednio V i VI Festyn Rodzinny Radew energia życia - Niedalino. Impreza skierowana jest do mieszkańców regionu, w szczególności do mieszkańców powiatu i miasta Koszalina. Współorganizacją festynu zajmują się: jednostki gmin, nadleśnictwa, Polski Związek Łowiecki, Polski Związek Wędkarski, gospodarstwa agroturystyczne i ekologiczne, Środkowopomorskie Regionalne Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Koszalinie, PTTK Oddział Koszalin, Koszalińskie Stowarzyszenie Rowerowe Roweria w Koszalinie, Politechnika Koszalińska, Klub płetwonurków Mares, zapaśniczy Klub Sportowy w Koszalinie. W ramach zadania, obok wielotematycznego spotkania w plenerze, organizowane są konkursy związane tematycznie z ochroną przyrody i zrównoważonym, w tym między innymi: Konkurs na Najbardziej ekologiczne stoisko ; Konkurs na kompozycję z materiałów wtórnych; Konkurs na strój z materiałów wtórnych; Konkursy na rodzinny bieg do Krainy łososia ; Miniturniej Ekozapasów; Warsztaty rękodzieła połączone z wykorzystaniem materiałów wtórnych; Quizy wiedzy o Dolinie Radwi, Chocieli i Chotli; Zawody wędkarskie; Gra Poszukiwanie skarbu Doliny Radwi, Chocieli i Chotli. Rodzinne malowanie na płótnie; Konkurs fotograficzny Podwodny świat ryb Doliny Radwi, Chocieli i Chotli ; Konkurs fotograficzny Piękno wędkowania ; Konkurs plastyczny Podwodny świat ryb Doliny Radwi, Chocieli i Chotli ; Gra planszowa Wędrówki łososia ; W trakcie realizacji projektów osiągnięto, nakładem własnym i ze środków WFOŚiGW szereg efektów ekologicznych, których zestawienie dla dwulecia zestawiono poniżej: w 2013 roku: - w akcji udział wzięło uczestników; - plakaty 500 sztuk; - butony sztuk; - torby płócienne 500 sztuk; - zeszyty edukacyjne sztuk; 191

192 - gawędy radiowe 6 sztuk; - płyty multimedialne sztuk; - jeden fotoreportaż; - dwie tablice informacyjne; w 2014 roku: - w akcji udział wzięło uczestników i osób współpracujących; - zorganizowano 25 stoisk wystawienniczych; - wykonano pięć sztucznych tarlisk 4 na Radwi i 1 na Chocieli; - publikacja sztuk; - skrypt konferencyjny 200 sztuk; - wkładka w Gazecie Ziemskiej sztuk; - jedna gra planszowa wielkoformatowa; - butony sztuk; - dwie tablice informacyjne; - jeden fotoreportaż; - zakupiono urządzenie wielofunkcyjne do przygotowania materiałów informacyjnych; - zainicjowano odnowienie szlaku pełnika europejskiego i oczyszczono koryto Radwi na odcinku 2,5 km; Dodatkowym elementem edukacyjnym wzbogacającym efekt ekologiczny omawianego projektu była konferencja dotycząca zrównoważonego rozwoju wykorzystania rzek doliny Radwi, Chocieli i Chotli, która zainicjowała otwarcie Transgranicznego Centrum Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie. W ramach konferencji zostały wygłoszone następujące referaty: Drożność ekologiczna konstrukcja i monitoring przepławek; Budowa sztucznych tarlisk jako forma wspomagania naturalnego tarła troci i łososia w zlewni rzeki Wieprz; Choroby ryb wywołane czynnikami zakaźnymi, powodujące starty w ośrodkach hodowlanych i w populacjach ryb łososiowatych żyjących w rzekach pomorskich; Monitoring hydrologiczny jeziora Jamno oparty o automatyczne stacje pomiarowe. Łączny koszt projektu w dwuleciu to około 154 tys. zł. Szczegółowe koszty akcji zestawiono w tabeli w tabeli 99, dzieląc wydatki w poszczególnych latach na źródła dofinansowania. Tabela 99. Źródła finansowania akcji Radew - energia życia Niedalino 2013 i rok Całkowity koszt przedsięwzięcia [zł] Finansowanie ze środków WFOŚiGW [zł] Finansowanie ze środków własnych [zł] , , , , , ,08 źródło: opracowanie własne na podstawie danych budżetowych 192

193 Nowatorskie przedsięwzięcia edukacyjne realizowane przez Starostwo Powiatowe w Koszalinie w latach Festiwal energii odnawialnej Polanów Bobolice 2014 r. Festiwal energii odnawialnej Polanów Bobolice 2014 r. to przedsięwzięcie propagujące wiedzę o energii odnawialnej i możliwościach wdrażania nowych technologii. W ramach festiwalu zorganizowano następujące działania: prezentacje na scenie dot. energii odnawianej; punkt konsultacyjny z panelami dyskusyjnymi; pokazy szalonego naukowca; warsztaty energii odnawialnej energia z wody ; konkurs plastyczny dla dzieci Energia odnawialna ze słońca, wiatru i wody ; quiz wiedzy o energii odnawialnej; program artystyczny z udziałem lokalnych grup wokalno-tanecznych. Łączny koszt projektu to ,99 zł - z czego ,98 zł dofinansowania pochodziło ze środków zewnętrznych Szkolenie w zakresie metaplantacji porostów przydrożnych. Szkolenie zorganizowane zostało w 2013 r. przez Starostwo Powiatowe w Koszalinie i było specjalistycznym działaniem edukacyjnym, mającym na celu poszerzenie wiedzy pracowników samorządów lokalnych i powiatowych zarządców dróg w przedmiocie ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków chronionych porostów i ich siedlisk, którymi są przydrożne aleje drzew. Jego organizacja cieszyła się dużym zainteresowaniem branżowych pracowników merytorycznych opisanych jednostek z uwagi na obserwowany deficyt wiedzy organów decyzyjnych (gmin/ powiatów/zarządców dróg) w zakresie identyfikacji gatunkowej w ich naturalnym siedlisku. W szkoleniu uczestniczyło 60 osób, z czego 50 słuchaczy, będących przedstawicielami zarządów dróg oraz organów wydających decyzję na usuwanie drzew i krzewów w obrębie zadrzewień, tj. gmin i powiatów. Wśród osób szkolących, obok przedstawicieli kadry uniwersyteckiej, znaleźli się pracownicy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie, sprawujący bezpośredni nadzór nad ochroną gatunkową roślin i zwierząt. Wartością dodaną szkolenia była również możliwość bezpośredniej dyskusji z przedstawicielami RDOŚ, tj. osobami określającymi warunki przenoszenia gatunków chronionych na stanowiska zastępcze lub wydającymi zezwolenia na zniszczenie tychże siedlisk. Tematyka szkolenia: Porosty jako biomonitory. Metaplantacje porostów. Uwarunkowania prawne dotyczące ochrony porostów nadrzewnych oraz odstępstwa od tej ochrony. Znaczenie alei przydrożnych w krajobrazie. Kształtowanie zieleni wysokiej w obrębie zadrzewień przydrożnych. Gatunki chronionych roślin i zwierząt w siedlisku drzew przydrożnych Szkolenie wzbudziło duże zainteresowanie pracowników jednostek samorządowych. Starostwo Powiatowe otrzymało 33 zgłoszenia do udziału w szkoleniu z terenu całego 193

194 Województwa Zachodniopomorskiego. Uczestnicy sfinansowali części kosztów organizacyjnych szkolenia na rzecz wkładu własnego powiatu w ten projekt. Powyższe skutkowało faktem, iż opisywany projekt o wartości , 70 zł sfinansowano w 97% ze środków zewnętrznych, na które składała się: dotacja ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie oraz wpłat uczestników projektu Zachodniopomorski Lider Ekologii w dziedzinie edukacji ekologicznej. W 2014 Powiat Koszaliński zajął pierwsze miejsce i otrzymał 50 tys. złotych nagrody w konkursie Zachodniopomorski Lider Ekologii w dziedzinie edukacji ekologicznej. Nagrodzono projekt pn. eko-edukacyjny cykl działań Powiatu Koszalińskiego na rzecz ochrony jego osobliwości przyrodniczych. Oceniany okres powadzonej działalności to lata Eko-edukacyjny cykl działań powiatu koszalińskiego wyróżniono za nowatorskie i innowacyjne podejście do działań w sferze edukacji nieformalnej (tj. pozaszkolnej), poprzez wykorzystanie bogatych walorów przyrodniczych Powiatu Koszalińskiego. Głównym atrybutem tych działań była aktywna edukacja in situ prezentująca naturalne siedliska obszarów NATURA Eko-edukacja była skierowana do różnych wiekowo grup społecznych i zawodowych w jednym czasie i miejscu, co stanowiło o nowatorskim podejściu do aktywnej edukacji międzypokoleniowej. Przyjęta forma zajęć terenowych i towarzyszących im warsztatów, przy wykorzystaniu służb działających na rzecz ochrony środowiska i mediów, zapewniła możliwość samodzielnego dochodzenie do wiedzy i rozwinęła poznawczo w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej na rzecz czynnej ochrony przyrody. Działania prowadzone były w sposób ciągły. Cyklicznie raz w roku organizowano festyny i akcje co dało rezultat w wypracowanym systemie współpracy między partnerami projektu i zapewniło wysoki poziom edukacji. Edukacja ekologiczna z wykorzystaniem osobliwości przyrodniczych Powiatu Koszalińskiego (2011) rozpoczęła szeroką promocję edukacyjnego cyklu działań powiatu, opartego na edukacji poprzez osobliwości przyrodnicze, wnosząc, elementy integracji, informacji i promocji w działania eko-edukacyjne. Upowszechnienie w tym czasie wiedzy o bioróżnorodności powiatu koszalińskiego szerokiemu audytorium zainspirowało do wykorzystania ekologicznych projektów powiatu do tworzenia spójnego produktu ekologicznego, stanowiącego markę powiatu koszalińskiego opartą o nowatorską, zintegrowaną, międzypokoleniową edukację ekologiczną, prowadzoną przez pasjonatów przyrody u jej źródła. W latach w projekcie udział wzięło osób, a uzyskane efekty rzeczowe wszystkich zadań zrealizowanych w ramach tego projektu opisać można w postaci następujących statystyk: sztuk wydanych publikacji, folderów i wkładek tematycznych w gazecie, zakładek i pocztówek, płyt multimedialnych, map przyrodniczych, 68 stoisk tematycznych, 8 słuchowisk radiowych i 2 utwory muzyczne; 2 konferencji naukowych z udziałem łącznie 250 osób, zajęć terenowych dla 63 nauczycieli Centrum Edukacji Nauczycieli, 550 uczestników konkursów, 6 marszów i rajdów, zawody wędkarskie, 194

195 odnowa szlaków turystycznych (35,8 km), czyszczenia rzek i jezior - 237,8 m 3 zebranych odpadów, zarybianie rzeki Radew, 4 tablice informacyjne. Wartością dodaną opisanego cyklu działań ponad 40 organizacji pozarządowych i instytucji. był wymierny współudział w projektach Edukacja ekologiczna realizowana przez gminy. Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w dwuleciu skutkowała zorganizowaniem 49 imprez ekologicznych, w których udział wzięło osób. Łączny koszt przedstawionych przedsięwzięć to ,42 zł co w przeliczeniu na osiągnięty osobowy efekt ekologiczny stanowi koszt około 9 zł/osobę. Tabela 100. Efekt rzeczowy i finansowy prowadzonej działalności edukacyjnej na terenie powiatu koszalińskiego w roku Lp. Gmina Ilość przeprowadzonych imprez ekologicznych [szt.] Efekt ekologiczny liczba wyedukowanych osób [szt.] Nakłady finansowe [zł] 1 Biesiekierz Będzino b.d. 3 Bobolice ,00 4 Manowo ,00 5 Mielno ,00 6 Polanów ,00 7 Sianów ,00 8 Świeszyno ,00 9 Powiat Koszaliński ,51 RAZEM ,51 źródło: opracowanie własne na podstawie ankietowych złożonych przez gminy powiatu koszalińskiego. Tabela 101. Efekt rzeczowy i finansowy prowadzonej działalności edukacyjnej na terenie powiatu koszalińskiego w roku Lp. Gmina Ilość przeprowadzonych imprez ekologicznych [szt.] Efekt ekologiczny liczba wyedukowanych osób [szt.] Nakłady finansowe [zł] 1 Biesiekierz Będzino Bobolice ,37 4 Manowo ,00 5 Mielno ,00 6 Polanów ,00 7 Sianów ,00 8 Świeszyno ,00 195

196 9 Powiat Koszaliński ,54 RAZEM ,91 źródło: opracowanie własne na podstawie ankietowych złożonych przez gminy powiatu koszalińskiego Transgraniczny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie. W listopadzie 2014 r. rozpoczęło działalność Transgraniczne Centrum Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie. Koszt realizacji zadań inwestycyjnych związanych z tworzeniem ośrodka wyniósł w latach ,68 zł. Od maja 2015 r. działalnością centrum kieruje Samorządowe Centrum Kultury w Sarbinowie, które realizuje projekt pn. Transgraniczne Centrum Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie. Z oferty Transgranicznego Centrum Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie na dzień 30 listopada 2015 roku skorzystało osób, w ramach realizacji między innymi następujących działań: zajęć edukacyjnych z ekologicznego stylu życia, ochrony Morza Bałtyckiego i odnawialnych źródeł energii - grupy przedszkolne i szkolne, warsztatów -pn.: Wakacje z nutą ekologii, Recyklingowy ogród, Plon niesiemy plon, florystycznych skierowanych do osób indywidualnych, cyklu spotkań Folkowe wieczory z kulturą osoby indywidualne, szkolenia z zakresu odnawialnych źródeł energii (osoby indywidualne), obchodów Dnia Ziemi, Ekologicznego Dnia Dziecka (osoby indywidualne i grupy zorganizowane). Samorządowe Centrum Kultury w Sarbinowie w 2015 r. było organizatorem imprezy plenerowej pn. Ekologiczny Festyn Rodzinny Radew energia życia oraz Święta Plonów. Samorządowe Centrum Kultury zatrudnia 7 osób na pełen etat Kontrole i inspekcje na terenie Powiatu Koszalińskiego w latach Do wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców przyczyniają się też działania z zakresu kontroli i nadzoru. Podsumowanie dla wykonanych w tym zakresie czynności Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska (WIOŚ) przedstawiono w tabeli 102, a szczegółowe zestawienie podmiotów kontrolowanych w tabeli 103. Postępowania WIOŚ w prezentowanym zakresie dotyczą kontroli podmiotów korzystających ze środowiska w roku 2013, w tym również weryfikacji wykonywanych pozwoleń wydawanych przez Starostę Koszalińskiego. Brak danych za rok 2014 związany jest z brakiem publikacji informacji WIOŚ o stanie środowiska za rok

197 Tabela 102. Wyniki kontroli użytkowników środowiska w powiecie koszalińskim w roku Gmina Liczba kontrolowanych podmiotów gospodarczych Liczba kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego Liczba stwierdzonych naruszeń przepisów dla kontrolowanych podmiotów gospodarczych dla kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Kontrolowana dziedzina ochrona powietrza gospodarka odpadami ochrona powietrza gospodarka odpadami ochrona wód ochrona przed hałasem gospodarka odpadami ochrona wód ochrona przed hałasem poważne awarie REACH nadzór rynku ochrona wód ochrona powietrza ochrona przed hałasem Mielno gospodarka odpadami ochrona wód Polanów ochrona wód Sianów Świeszyno ochrona powietrza ochrona wód gospodarka wodna gospodarka odpadami ochrona przed hałasem REACH suma źródło: opracowanie własne na podstawie informacji o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ. Liczba kontrolowanych przez Wojewódzką Inspekcję Ochrony Środowiska na terenie powiatu koszalińskiego podmiotów w 2013 r. wyniosła 39. W tym osiem kontrolowanych podmiotów stanowiły jednostki samorządu terytorialnego, a 31 podmioty gospodarcze. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły 2 jednostek samorządowych i połowy podmiotów gospodarczych. Tematycznie prowadzone kontrole głownie dotyczyły gospodarki odpadami, ochrony powietrza, w tym ochrony przed hałasem oraz ochrony wód. Szczegółowe zestawienie zawiera tabela

198 Nazwa Obiektu Data kontroli Miejscowość Naruszenie przepisów Przekroczenie warunków Kara Mandat Kwota [ zł ] Artykuł Zakres prac Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 103. Szczegółowe zestawienie podmiotów kontrolowanych przez WIOŚ w 2013r. Lp. GMINA BĘDZINO 1 "GREDANTEX"- GRZEGORZ CZOPKO oparta o dokumentację Mścice tak nie art. 32 ust. 1 i art. 34 ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów nie - - gospodarka odpadami 2 Przedsiębiorstw o Zbożowo- Młynarskie "PZZ" w Stoisławiu S.A Stoisław tak tak nie tak 300 art. 351 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona powietrza, gospodarka odpadami GMINA BIESIEKIERZ 1 "DOMAR" Kazimierz Domaracki Tatów tak nie art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach w związku z art. 237 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach nie - - gospodarka odpadami, ochrona wód 198

199 2 DPS im. Anselma Alojzego Młodzika w Parsowie - oczyszczalnia ścieków Parsowo Parsowo nie tak nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami 3 Mojsiuk Centrum Blacharsko- Lakiernicze S.A Stare Bielice tak nie nie tak 500 art. 351 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska oparta o 4 dokumentację nie nie nie nie - - ochrona powietrza, gospodarka odpadami, REACH ochrona powietrza, gospodarka odpadami 5 Ośrodek Wypoczynkowy "JURKA" Jerzy Pierzchalski, Łasin Koszaliński Dobrzyca Łasin Koszaliński tak nie nie tak pkt 7 ustawy Prawo wodne ochrona wód GMINA BOBOLICE 1 PKN ORLEN S.A Stacja Paliw w Bobolicach Bobolice nie nie nie nie - - poważne awarie, REACH 2 Marek Leman - ferma norek amerykańskich ? Stare Borne tak nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami, ochrona przed hałasem 199

200 3 EURO-FARMING Sp Trzebień tak nie tak art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach w związku z art. 237 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami, ochrona przed hałasem PHU "LAS - OGRÓD" WRÓBLEWSKA VIOLETTA Firma Handlowo- Usługowa "AGROM1X' Monika Tuziak w Opatówku POLDANOR S.A. - Ferma Świelino Zakład Karny w Starem Bomem oparte o dokumentację RWiK Sp. 7. o.o. Białogard.' oczyszczalnia ścieków Fabryka Guzików "MUCHA" Marcin Mucha Bobolice nie nie nie nie - - nadzór rynku Opatówek nie nie nie nie - - gospodarka odpadami Świelino nie nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami Stare Borne nie nie nic nie - - ochrona powietrza Bobolice nie nie nie nie - - ochrona wód GMINA MANOWO S-26 Cewlino nie nie nie nie - - ochrona powietrza 2 PP-U Rosnowo nie tak tak nie - - ochrona wód, gospodarka 200

201 HYDRONIKA - oczyszczalnia ścieków Rosnowo art. 298 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo ochrony środowiska odpadami 3 Koszalińskie Przedsiębiorstwo Przemyślu Drzewnego S.A. Zakład Przemysłu Drzewnego w Manowie Manowo tak tak nie nie - - gospodarka odpadami, ochrona przed hałasem 4 AGROPELET Sp. z o.o. oparta o dokumentację Rosnowo nie nie nie nie - - ochrona powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, ochrona przed hałasem 5 Przedsiębiorstwo Wielobranżowe "BJ.M" Jerzy Mucha - Zaktad Produkcyjny w Cewlinie Cewlino tak tak tak art. 300 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowisko - decyzja w sprawie ustalenia wymiaru kary biegnącej nie - - ochrona powietrza, gospodarka odpadami. REACH GMINA MIELNO 1 2 Zakład Wodociągowo- Kanalizacyjny Sp. z o.o. Unieście - oczyszczalnia ścieków Unieście Gmina Mielno - składowisko odpadów w Mielnie Unieście nie nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami Mielno tak nie nie nie - - gospodarka odpadami GMINA POLANÓW 201

202 ZUK w Polanowie - oczyszczalnia "Nacław Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Usługowo- Handlowe '"POL-DREW" Leszek Siudek POLDANOR S.A. -FERMA NACŁAW ZUK. Polanów - oczyszczalnia ścieków Krąg Nacław nie tak nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami Polanów tak nie nie nie - - ochrona przed hałasem Nacław nie nie nie nie Polanów nie nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami ochrona wód, gospodarka odpadami 5 ZUK Polanów - oczyszczalnia ścieków Żydowo ] 6 Żydowo nie nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami 6 Gospodarstwo Rybackie Mielno Sp. z o.o.- ośrodek hodowli pstrągów Buszyno Buszyno nie nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami GMINA SIANÓW 1 2 Koszalińskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Ogrodniczej Karnieszewice Sp. z o.o. PGK Sp. z o.o. Koszalin - Regionalny Zakład Odzysku Odpadów w Sianowe Trawica tak nie nie nie - - ochrona wód, ochrona powietrza Sianów tak nie nie nie - - gospodarka odpadami 202

203 3 Gminna Spółdzielnia SAMOPOMOC CHŁOPSKA Sianów- Piekarnia Sianów Sianów tak nie nie tak 300 Art. 37 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej opłacie depozytowej ochrona powietrza, gospodarka odpadami 4 5 Gminne Wodociągi i Kanalizacja w Sianowie - oczyszczalnia Sianów EMS STUDIO URODY EUZA. EMS ŚWIAT MYJNI. EMS CARS. MAREK SZAFRAŃSKI Sianów tak tak nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami Skwierzynka nie nie nie nie - - gospodarka odpadami 6 Ferma Drobiu Adamkiewicz - Szczeglino Szczeglino tak nie nie nie - - ochrona powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, ochrona GMINA ŚWIESZYNO 1 PKN OR1.EN SA-stacja paliwa Konikowie Konikowo nie nie nie nie - - poważne awarie, REACH 2 GRC Marek Chruszcz Czaple tak nie nie nie - - ochrona powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, ochrona przed hałasem 3 Gmina Świeszyno Świeszyno nie nie nie nie - - gospodarka odpadami 203

204 4 Gospodarstwo Rybackie Mielno Sp. z o.o.- Ośrodek Hodowli Pstrągów Bardzlino Bardzlino nie nie nie nie - - ochrona wód, gospodarka odpadami 5 ZEGROL Sp. z o.o Zegrze Pomorskie tak nie nie tak 500 art. 351 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona wód, gospodarka odpadami źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2013 r. Praca zbiorowa WIOŚ. 204

205 12. FINANSOWANIE INWESTYCJI ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA Nakłady na inwestycje w ochronę środowiska i gospodarkę wodną w Województwie Zachodniopomorskim i w podregionie koszalińskim. Wydatki na ochronę środowiska i gospodarkę wodną stanowią procentowo znaczny udział budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Łączna suma wydatków w gospodarce komunalnej i w ochronie środowiska w ośmiu gminach powiatu koszalińskiego wyniosła około 22 mln złotych w roku 2013 i około 27 mln złotych w roku Przedstawione nakłady na inwestycje prośrodowiskowe podano jako dane Głównego Urzędu Statystycznego, według ujęcia statystycznego pn. Wydatki w dziale 900 gospodarka komunalna i ochrona środowiska i zawierają one informacje dotyczące gmin (bez środków budżetowych Powiatu Koszalińskiego). Analogiczna pozycja budżetowa stanowiła ,72 zł w roku 2013 i ,83 zł w roku Interesujące zestawienie nakładów na ochronę i gospodarkę wodną prezentują tabele Ich redakcja w banku danych GUS odnosi się do jednostek statystycznych, takich jak: województwo zachodniopomorskie i podregion koszaliński. Według prezentowanych zestawień wydatki służące ochronie środowiska w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły w 2013 r. dla ochrony środowiska 252,18 zł, a dla gospodarki wodnej (oddzielnie) 72,61 zł. W 2014 r. finansowanie ochrony środowiska wyniosło 320,87 zł/osobę i 58,22 zł/osobę. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2013 r. wyniosły około 434 mln złotych, a w 2014 r mln złotych. Nakłady na gospodarkę wodną w dwuleciu wynosiły około 225 mln złotych. W tym zestawieniu wydatkowanie środków na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w podregionie koszalińskim opisują następujące liczby - inwestowanie w ochronę środowiska w 2013 to około 107 mln złotych, a w roku 2014 około 102 mln złotych, a nakłady na gospodarkę wodną wykazywane w omawianym dwuleciu stanowiły 87,5 mln złotych Nakłady na inwestycje w ochronę środowiska i gospodarkę wodną w Powiecie Koszalińskim. W skali lokalnej to jest na poziomie powiatu inwestycje w gospodarce komunalnej i ochronie środowiska wyniosły w dwuleciu ponad 56 mln zł (wraz ze środkami powiatu koszalińskiego). Analiza budżetów gmin wykazuje, że wydatki jednostek samorządu terytorialnego na działania w dziale gospodarka komunalna i ochrona środowiska stanowiły w 2014 roku od 5% (gmina Polanów i gmina Sianów) do 25% (gmina Mielno) ogółu wydatków budżetowych. Nakłady inwestycyjne stanowiły szacunkowo około 50% wydatków określonych w dziale 900, co stanowi około 28 mln na inwestycje w ochronie środowiska czyli 14% wszystkich środków przeznaczonych na inwestycje w podregionie koszalińskim (tabela nr 106). Analiza kosztów inwestycyjnych nie uwzględnia nakładów na inwestycje drogowe. Te w samym powiecie koszalińskim wynosiły w dwuleciu ponad 27 mln. 205

206 12.3. Środki finansowe przeznaczone na ochronę środowiska i gospodarkę wodną. W budżetach jednostek samorządowych odrębną pozycję budżetową stanowią środki pochodzące z opłat i kar za korzystanie ze środowiska. Wpływy z tytułu tych środków w Powiecie Koszalińskim (powiat + osiem gmin) wyniosły: w 2013 roku 962,5 tys. zł i w 2014 roku 1 649,0 tys. zł oraz ponad 7 mln zł z innych źródeł. Otrzymane środki finansowe przeznaczane są przez jednostki na wydatki z tytułu gospodarki wodno-ściekowej i ochrony wód, a w drugiej kolejności wydatki na gospodarkę odpadami i edukację ekologiczną. Utworzenie Transgranicznego Ośrodka Edukacji Ekologicznej w latach znacznie zwiększyło wydatki w tym zakresie w omawianym dwuleciu. Rysunek 39. Procentowy rozkład wydatków na podstawowe działy ochrony środowiska według sprawozdań Oś-4g i 4p. 21% 20% 57% 2% gospodarka ściekowa i ochrona wód gospodarka odpadami ochrona powietrza inne dziedziny w tym edukacja ekologiczna źródło: opracowanie własne. Dane liczbowe przedstawione na powyższym wykresie nie zawierają kosztów inwestycyjnych Powiatu Koszalińskiego przeznaczonych na realizację projektu pod nazwą Transgraniczne Centrum Edukacji Ekologicznej w Sarbinowie oraz środków przeznaczonych na termomodernizację obiektów użyteczności publicznej. Wartość przedmiotowych inwestycji w latach wyniosła ok. 5,8 mln zł. 206