Katarzyna Charkowska. Zjawisko prostytucji w doświadczeniach prostytuujących się kobiet

Transkrypt

1

2 Katarzyna Charkowska Zjawisko prostytucji w doświadczeniach prostytuujących się kobiet

3 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010 Recenzenci: prof. zw. dr hab. Stanisław Kawula dr Dorota Zaworska-Nikoniuk Redakcja wydawnicza: Zuzanna Bochenek Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) , fax (12) Wydanie I, Kraków 2010

4 Spis treści Wstęp... 7 Rozdział 1 Zjawisko prostytucji w świetle literatury 1.1. Pojęcie prostytucji w literaturze naukowej Fenomen prostytucji w wybranych kulturach rys historyczny Prostytucja starożytna Epoka średniowiecza Epoka renesansu Epoka galanterii Epoka pruderii Prostytucja końca XX i początku XXI wieku Sponsoring Prawne uregulowania zjawiska prostytucji w Polsce Rozdział 2 Etiologia, zagrożenia i profilaktyka prostytucji 2.1. Teorie rozwoju i funkcjonowania prostytucji Nurt biologiczno-psychologiczny Nurt społeczno-ekonomiczny Nurt kulturowy i środowiskowy Wnioski wynikające z dotychczasowych ustaleń Zagrożenia i skutki uprawiania prostytucji Konsekwencje prostytucji dla zdrowia psychicznego Konsekwencje prostytucji dla zdrowia fizycznego Zagrożenia płynące ze strony społeczeństwa Dyskursy wokół profilaktyki i legalizacji prostytucji... 70

5 6 Spis treści Rozdział 3 Metodologia badań własnych 3.1. Model badawczy Cel i przedmiot badań Problematyka badań Metody, techniki i narzędzia badawcze Organizacja i przebieg badań Charakterystyka badanych kobiet Rozdział 4 Zjawisko prostytucji w doświadczeniu badanych kobiet 4.1. Okres dzieciństwa i relacje z najbliższymi osobami Prostytuowanie się badanych kobiet Przyczyny rozpoczęcia uprawiania prostytucji Wpływ prostytuowania się na związek partnerski Ewentualne zaprzestanie uprawiania prostytucji Samoocena badanych kobiet Preferowane sposoby uprawiania prostytucji Stanowisko wobec klientów Ocena zjawiska prostytucji w Polsce Oczekiwania związane z przyszłością Zakończenie Bibliografia Aneks

6 WstĘp Zjawisko prostytucji jest jedną z najstarszych patologii społecznych w dziejach całego świata. Towarzyszy nam już od czasów antycznych, a nawet wcześniej można się doszukać jej znamion. Niestety, wówczas nie była ona rozumiana i postrzegana jako patologia. Traktowano ją jak pewien nieodłączny element kultury. We wszystkich epokach zjawisko prostytucji przechodziło rozmaite ewaluacje i przemiany. Wyodrębniły się nie tylko nowe określenia dla osób prostytuujących się, ale również nowe grupy osób zajmujących się prostytucją. Mimo podejmowanych działań profilaktycznych od czasów starożytnych i stosowania surowych kar wobec osób prostytuujących się nikt nie zwalczył tego zjawiska. Przetrwało ono do czasów współczesnych, w których ciągle nie udaje się znaleźć złotego środka skutkującego zlikwidowaniem prostytucji. Podejście do prostytucji w naszym społeczeństwie, niestety, opiera się często na stereotypach, tak mylnych i nieprawdziwych. Nie zauważono nawet, że w ostatniej dekadzie zjawisko to wykształciło nową formę, obecnie określaną sponsoringiem. Jeszcze kilkanaście lat temu nikt by nie pomyślał, że młode, zadbane, ambitne oraz wykształcone i elokwentne kobiety zaczną świadczyć płatne usługi seksualne w zamian za pieniądze bądź inne dobra niematerialne. Brakuje aktualnych i wyczerpujących badań nad tym problemem. Dopiero od kilku lat naukowcy dostrzegają, że zjawisko prostytucji nie tylko przybiera na sile, ale również przyjmuje nowe formy. Dotychczasowe badania są zbyt ubogie, aby móc dokładnie zrozumieć mechanizmy funkcjonowania tego zjawiska, motywy, jakimi kierują się osoby rozpoczynające prostytuowanie się, oraz w jaki sposób oddziałuje to na ich życie i przyszłość. Prostytucja jest zjawiskiem bardzo złożonym, zarówno ze względu na płeć i wiek osób świadczących odpłatne usługi seksualne, jak i miejsce ich wykonywania, wysokość otrzymywanego wynagrodzenia oraz motywy, jakimi się kierują te osoby, podejmując taką decyzję. Powszechnie przyjęty jest pogląd, że to kobiety trudnią się prostytucją. Dlatego właśnie w niniejszej pracy badaniom poddano kobiety prostytuujące się.

7 8 WstĘp Badaczkę interesowało nie tylko samo zjawisko prostytucji, ale również motywy, jakimi kierowały się kobiety, podejmując decyzję o rozpoczęciu prostytuowania się, oraz zależności i zagrożenia, jakie płyną wprost ze świadczonych płatnych usług seksualnych. Dlatego zdecydowała się ona na przybliżenie tego zjawiska, czerpiąc informacje wprost ze źródła. W tym celu posłużono się dwoma metodami badawczymi. Metodę sondażu diagnostycznego wykorzystano jako pierwszą. Do kobiet prostytuujących się rozesłano drogą elektroniczną kwestionariusz ankiety. Nie uzyskano jednak wystarczającej liczby odpowiedzi w formie wypełnionych ankiet, która pozwoliłaby na dokonanie analizy. Specyfika tematu oraz trudności, jakie badaczka napotkała podczas prowadzonych badań, zmusiły ją do wykorzystania drugiej metody badawczej, którą była metoda biograficzna. Za pomocą wywiadu, również przeprowadzonego drogą elektroniczną z kobietami prostytuującymi się, które odesłały uprzednio wypełnioną przez siebie ankietę, dokonano badania zjawiska prostytucji opartego na ich doświadczeniach. Zważywszy na specyfikę tematu, jej intymność i osobliwość, badania należało przeprowadzić bez przyjętych z góry założeń, uprzedzeń czy ocen. W przeciwnym razie mogłoby to wpłynąć ujemnie na ich jakość. Niniejsza praca badawcza składa się z czterech rozdziałów, a każdy z nich poświęcony jest innemu aspektowi zjawiska prostytucji. Rozdział pierwszy stanowi przybliżenie istoty zjawiska we współczesnej Polsce, z uwzględnieniem rysu historycznego. Rozdział drugi przedstawia etiologię najstarszej patologii społecznej w aspekcie biologicznym, społecznym, psychologicznym, ekonomicznym oraz społecznym. Zawarte w nim zostały również zagrożenia, jakie płyną ze świadczenia płatnych usług seksualnych dla osób prostytuujących się i ich klientów. Rozważania nad profilaktyką, które zostały zamieszczone na końcu tego rozdziału, pozwalają na zorientowanie się w temacie działań, jakie zostały podjęte w ostatnich epokach. Rozdział trzeci został poświęcony w zupełności wykorzystanej metodologii badań własnych. Natomiast rozdział czwarty wykorzystano do zaprezentowania wyników przeprowadzonych badań. Podzielony on został na kilka podrozdziałów dotyczących: dzieciństwa badanych kobiet oraz ich relacji z najbliższymi osobami, samoakceptacji badanej populacji kobiet, preferowanych przez nie sposobów uprawiania prostytucji z uwzględnieniem stanowiska wobec swoich klientów oraz subiektywnej oceny zjawiska prostytucji i planów na przyszłość. Badaczka poruszyła również sam wątek prostytuowania się badanych kobiet, w którym uwzględniła motywy, jakimi się kierowały, podejmując decyzję o świadczeniu płatnych usług seksualnych, oraz wpływ tego zjawiska na ich przyszły związek partnerski. Dość istotną kwestią poruszaną w tym podrozdziale jest również wątek dotyczący ewentualnego zaprzestania świadczenia płatnych usług seksualnych przez badane kobiety. Warto nadmienić, iż jednej z nich udało się zerwać z prostytucją, a wywiad z nią został wzbogacony o dodatkowe pytania.

8 WstĘp 9 Niniejsza praca nie zachęca do uprawiania prostytucji ani jej nie promuje. Badaczka starała się unikać również osądów i ocen wobec osób prostytuujących się. Jej celem było przybliżenie zjawiska prostytucji na podstawie informacji zdobytych u źródła. Niezaprzeczalny jest fakt, że jest to patologia społeczna zaliczana do najstarszych w dziejach świata. Jednakże, chcąc zrozumieć motywy, jakimi kierują się osoby wykonujące czynności seksualne za pieniądze oraz mechanizmy całego zjawiska, należy wysłuchać samych zainteresowanych i spróbować chociaż na niektóre aspekty spojrzeć z ich perspektywy, a nie wyłącznie ich potępiać i skreślać z życia społecznego. * * * Serdecznie dziękuję wszystkim kobietom, które zgodziły się na udzielenie mi wywiadu. Bez nich nie powstałaby niniejsza książka. Pragnę wyrazić im wdzięczność za wytrwałość i cierpliwość podczas badań oraz za odwagę, która umożliwiła nam współpracę i korespondencję ową. Składam serdeczne podziękowania Panu prof. Stanisławowi Kawuli i Panu dr. Sławomirowi Przybylińskiemu za wsparcie naukowe, cenne uwagi merytoryczne i metodologiczne oraz okazaną pomoc w tworzeniu niniejszej publikacji. Pragnę podkreślić, że zasługi Pani dr Doroty Zaworskiej-Nikoniuk, Pana dr. Mieczysława Gałasia i wielu innych osób miały niewątpliwie znaczący wpływ na kształtowanie się mojej pracy. Pragnę również podziękować mojej Rodzinie i osobom mi bliskim, które towarzyszyły mi przez cały okres pisania, dodając otuchy w chwilach trudności i zwątpienia. Wasze zaangażowanie oraz życzliwość nie pozwoliły mi zrezygnować z prowadzenia badań.

9 Rozdział 1 Zjawisko prostytucji w Świetle literatury 1.1. PojĘcie prostytucji w literaturze naukowej W literaturze przedmiotu spotykamy bardzo wiele określeń dla zjawiska prostytucji, o czym świadczą liczne i bardzo różnorodne definicje. Ogólnie a zarazem bardzo skrótowo można powiedzieć, że prostytucja to oddawanie własnego ciała większej liczbie osób w celach materialnych. Termin prostytucja wywodzi się z języka łacińskiego od słowa prostitutio i oznacza nierząd uprawiany w celu osiągnięcia zysku. Według niektórych autorów, termin ten pochodzi również od łacińskiego czasownika prostare oznaczającego stać przed czymś, wystawać, ofiarowywać się na sprzedaż 1. Można zatem powiedzieć, że prostytucja kojarzy się z oddawaniem własnego ciała za pieniądze w celu zaspokojenia seksualnego osób (klientów), które chcą za to zapłacić. W mowie potocznej uznawana jest ona za najstarszy zawód świata. Nie jest to do końca prawda, gdyż za taki można uznać np. myślistwo czy łowiectwo powstałe w kulturach pierwotnych, w których nie są widoczne przejawy prostytucji. To sygnalizuje jedynie, że pojawia się ona już od najdawniejszych czasów w historii 2. Pojęcie to przedstawia się inaczej, jeżeli spojrzymy na nie z perspektywy najstarszego zjawiska patologii społecznej. Współcześnie, w dobie informacji technicznej i wszechobecnego eksponowania obrazu seksualności, trudno jest wyznaczyć wyraźną granicę między tym, co stanowi normę powszechnie akceptowaną, a patologią społeczną będącą w sprzeczności z obowiązującymi kanonami moralnymi. Nie zawsze znaczna swoboda obyczajowa potępiana przez opinię społeczną oraz nadmierne wyrażanie własnej seksualności można nazwać prostytucją. Ta trudność we właściwym odróżnieniu prostytucji od zachowań zdecydowanie przekraczających normy oby- 1 Za: K. Imieliński, Manowce seksu prostytucja, Res Polonia, Łódź 1990, s Tamże, s. 19.

10 12 Rozdział 1. Zjawisko prostytucji w Świetle literatury czajowe, które mogą być z nią utożsamiane, skłania do rozważań nad istotą i cechami znamiennymi dla zjawiska prostytucji 3. Według Iwana Blocha, prostytucja to [...] forma pozamałżeńskich stosunków płciowych, odznaczających się tym, że prostytuująca się jednostka, mniej lub bardziej bez wyboru, oddaje się nieokreślonej liczbie osób, jawnie i notorycznie, rzadko bez zapłaty, na ogół w formie zawodowego sprzedawania się w celu odbywania stosunków seksualnych lub innych zachowań tego rodzaju albo w celu dostarczania jakichś podniet dających zadowolenie seksualne i w rezultacie tego zawodowego uprawiania nierządu staje się określonym, stałym typem 4. Seksuolog ten zwraca uwagę, podobnie jak większość autorów próbujących zdefiniować prostytucję, że owe czyny mają na celu zaspokojenie seksualne tych osób, które są w stanie za nie zapłacić. Podkreśla on również, że wpływają one na osobowość i psychikę osób trudniących się tym procederem. Bardzo podobne spojrzenie na definicję prostytucji prezentuje znany polski seksuolog Zbigniew Lew-Starowicz, który rozumie ją jako [...] różnorodne w formie kontakty hetero- lub homoseksualne uprawiane w celach zarobkowych z większą liczbą osób. Stosunek prostytucyjny traktowany jest w kategoriach rzeczowych (usługowych) i wyklucza więź emocjonalną 5. Jego zdaniem, prostytucja traktowana jest jako usługa, a ciało osoby prostytuującej się jako towar, za który musi zapłacić klient, aby go nabyć. Zwięźle i rzeczowo brzmi hasło poświęcone prostytucji w Nowej encyklopedii powszechnej PWN: [...] uprawianie stosunków płciowych w celach zarobkowych; zjawisko szkodliwe społecznie, sprzyjające szerzeniu się chorób przenoszonych drogą płciową (wenerycznych, AIDS), często wiąże się z przestępczością 6. Inaczej kształtuje się spojrzenie Alfreda Kinseya na to zjawisko. Stwierdza on, że prostytutką można nazwać taką osobę, która została opłacona, chociaż za jeden jedyny stosunek seksualny 7. Jego zdaniem, prostytucja ma miejsce wówczas, gdy formą zapłaty są najczęściej pieniądze, a za prostytutkę uważa taką kobietę, która 3 M. Kowalczyk-Jamnicka, Charakterystyka współczesnej prostytucji [w:] Problemy współczesnej patologii społecznej, red. B. Urban, Wyd. UJ, Kraków 1998, s Za: M. Jasińska, Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt, PWN, Warszawa 1967, s Z. Lew-Starowicz, Słownik seksuologiczny, Omnipress, Warszawa 1986, s Kaczorowski B. (red.), Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom 7, Pri Sud, PWN, Warszawa 2004, s Za: J. Sztobryn-Giercuszkiewicz, Psychologiczne aspekty prostytucji, Dajas, Łódź 2004, s. 18.

11 1.1. PojĘcie prostytucji w literaturze naukowej 13 [...] zgadza się na stosunki seksualne prawie z każdym bez względu na to, czy jest to znajomy, czy obcy, jeśli oferuje jej zapłatę, przy czym zapłata następuje w przeważającej mierze w pieniądzach, a nie w towarach czy jakichś przysługach 8. Kolejną definicję proponuje Kazimierz Imieliński. Jego zdaniem, Prostytucja cechuje się oddawaniem własnego ciała do dyspozycji większej liczbie osób celem osiągnięcia przez nie zadowolenia seksualnego i pobieraniem za to wynagrodzenia materialnego 9. Zwraca on uwagę, że zjawisko prostytucji zaliczyć można do manowców seksu, tzn.: [...] do manowców seksu zaliczyć można te jego formy, w których nie spełnia on wszystkich funkcji. Chodzi tu przede wszystkim o brak spełnienia funkcji społecznej oraz upośledzenie funkcji psychologicznej. Manowce seksu są więc tym większe, im bardziej ogranicza się on do sfery biologicznej. Kontakty seksualne podejmowane wówczas doprowadzają tylko do prostego spełnienia potrzeby seksualnej. Dają poczucie odprężenia i ulgi, lecz nie zaspokajają istotnych potrzeb psychicznych człowieka, ani nie zacieśniają więzi z innym człowiekiem. Klasycznym przykładem manowców seksu jest prostytucja 10. Autor uważa, że seks ma znaczenie dla człowieka zarówno w sferze biologicznej, psychologicznej, jak i społecznej. Funkcje biologiczne dostarczają nie tylko poczucia odprężenia, ulgi, ale również zapewniają możliwość prokreacji. Satysfakcja seksualna osiągana na tym etapie sprowadza się przede wszystkim do rozładowania napięcia seksualnego. Zaspokojenie funkcji psychologicznych daje osobom uprawiającym seks możliwość zaspokojenia takich potrzeb, jak wyrażenie własnej wartości, samorealizacja, sprawdzenie się czy dostarczenie przyjemności partnerowi 11. W sferze psychologicznej istotne jest również to, na jakim etapie i jak mocno zaangażowane w akt seksualny są uczucia osób biorących w nim udział, np. miłość, wzajemny szacunek, pożądanie, euforia. Funkcja społeczna, jeżeli jest realizowana podczas współżycia płciowego, dostarcza człowiekowi kontaktu z drugą osobą, poczucia bliskości i wzajemnej zależności. Eliminuje ona osamotnienie i poczucie izolacji. Sfera ta realizuje mianowicie możliwość zaistnienia oraz pogłębienia więzi międzyludzkiej, tworzenia wspólnoty z drugim człowiekiem. Satysfakcja seksualna osiągana na tym poziomie, w połączeniu z poprzednimi uważana jest za największą Tamże. 9 K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s Tamże, s Tamże, s Tamże.

12 14 Rozdział 1. Zjawisko prostytucji w Świetle literatury Prostytucję, jak słusznie zauważył Kazimierz Imieliński, charakteryzuje zaspokojenie jedynie sfery biologicznej. Nie występuje w niej ani funkcja psychologiczna, ani społeczna. Zjawisko prostytucji zachodzi w momencie, gdy osoba świadcząca usługi seksualne pobiera opłatę i nie zaistnieje żadna więź uczuciowa między tą osobą a klientem. Jeżeli jednak osoba prostytuująca się obdarzy swojego klienta jakimkolwiek uczuciem, mimo że będzie on opłacał świadczone przez nią usługi seksualne, zjawiska tego nie będzie można nazwać prostytucją, gdyż [...] z punktu widzenia osoby uprawiającej prostytucję kontakt z klientem nie może spełniać żadnej z funkcji właściwych dla seksu. Kontakty takie może ona traktować jako swoisty rodzaj pracy umożliwiającej zarobkowanie w sferze seksu, a nie akt seksualny, którego celem jest osiągniecie rozkoszy 13. Kazimierz Imieliński zwraca uwagę na kilka istotnych elementów, które muszą wystąpić, aby można było mówić o zjawisku prostytucji: 1. Oddawanie własnego ciała do dyspozycji klientów celem spowodowania zaspokojenia seksualnego, płynącego nie tylko ze współżycia seksualnego. 2. Większa liczba osób korzystających z usług osoby prostytuującej się, co wyklucza możliwość zaistnienia trwałego związku. 3. Osiąganie wynagrodzenia materialnego, które umożliwia traktowanie stosunku seksualnego jako czysto rzeczowy. 4. Nie może zaistnieć więź emocjonalna między osobą świadczącą płatne usługi seksualne a jej klientem. Stosunek seksualny może mieć charakter wyłącznie materialny 14. Bardzo podobną definicję prostytucji i osoby prostytuującej się podaje Joanna Sztobryn-Giercuszkiewicz. Uważa, że za prostytutkę uznać można [...] osobę, która odpłatnie świadczy usługi seksualne, będąc świadoma, że jest to sposób zarobkowania, a z klientem łączą ją jedynie więzi zarobkowe 15. Autorka w dużej mierze podziela zdanie Kazimierza Imielińskiego, dodając, że nie istnieją podczas aktu seksualnego wzajemne stosunki pomiędzy sferą emocjonalną a behawioralną. Więzi zarobkowe natomiast to takie poczucie świadomości osoby prostytuującej się, która traktuje swoje ciało jako towar, narzędzie pracy. Podejmowana przez te osoby aktywność zawodowa jest nie tylko świadoma, ale również dobrowolna 16. Definicje prostytucji, czy osób prostytuujących się, zmieniają się nieznacznie. Różni badacze tego samego zjawiska mają nieco zróżnicowane opinie. Wiąże 13 K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s R. Gardian, Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej, Impuls, Kraków 2007, s J. Sztobryn-Giercuszkiewicz, Psychologiczne aspekty prostytucji, dz. cyt., s R. Gardian, Zjawisko sponsoringu..., dz. cyt., s. 15.

13 1.1. PojĘcie prostytucji w literaturze naukowej 15 się to ze zmianą pełnionych przez kobiety ról w kulturze. Istotne jest, że prawie każdy z autorów rozróżnia prostytucję hetero- i homoseksualną. Pisząc jednak o osobach prostytuujących się, mają na myśli głównie kobiety, gdyż znacznym odsetkiem trudniących się tym procederem jest płeć piękna. Podsumowując: o zjawisku prostytucji możemy mówić, gdy ciało osoby prostytuującej się traktowane jest jako towar wystawiony na sprzedaż, który może nabyć wielu przypadkowych, nieznanych tej osobie klientów różnej płci. Ze strony prostytutki nie powinny również zaistnieć żadne więzi emocjonalne z którymkolwiek z jej klientów, gdyż motywem kluczowym, którym owa kobieta się kieruje, są wyłącznie zyski materialne. Dlatego prostytucja jest społecznie nieakceptowana i uważana za patologię społeczną. Kościół katolicki od zarania dziejów potępia prostytucję i uważa ją za czyn zdrożny, chociaż, według niektórych autorów, ratuje ona podstawową komórkę społeczną, jaką jest rodzina. Warto tu przytoczyć słowa Kazimierza Imielińskiego, który interpretuje myśli Leopolda von Wiesego: [...] mężczyzna z prostytutką odpręża się, lecz nie łączy go z nią na ogół więź uczuciowa, ani nie wiąże się z nią na długo. A zatem prostytucja nie zagraża małżeństwu. Bowiem przygoda pozamałżeńska nie z prostytutką, lecz z inną kobietą może być źródłem wielu powikłań życiowych i małżeńskich 17. Autorzy nie mają na celu rozpowszechniania prostytucji jako zjawiska pozytywnego, jednak ukazują nam spojrzenie od drugiej strony na to, co powszechnie złe, nieakceptowane i niezrozumiałe. Duży wpływ na zjawisko prostytucji oraz jej potencjalnych klientów wywiera natura człowieka, która jest poli- i monogamiczna. Cytując Kazimierza Imielińskiego, znanego seksuologa, można łatwo odzwierciedlić ludzkie zachowania seksualne: Człowiek posiada tendencje poli- i monogamiczne (-andryczne) górujące na przemian jedne nad drugimi. Ostateczny wynik zachowania się człowieka w kierunku dotrzymania wierności seksualnej lub jej złamania jest wypadkową działania [...] czynników, tj.: tendencji pozaseksualnych do zmian, stanu uczuć ich integracji z popędem seksualnym, aktualnej sytuacji życiowej, siły popędu seksualnego, siły hamulców psychicznych i możliwości uregulowania zaspokojenia popędu seksualnego. Nie istnieją jakieś jednolite, samoistne czynniki, które miałyby warunkować poli- lub monogamiczność popędu seksualnego i które miałyby być stworzone przez naturę K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s K. Imieliński, Psychofizjologiczne problemy seksuologii [w:] Seksuologia społeczna, red. K. Imieliński, PWN, Warszawa 1974, s. 35.

14 16 Rozdział 1. Zjawisko prostytucji w Świetle literatury Prostytucja, mimo że jest zjawiskiem, które pojawiło się w kulturze już w czasach starożytnych, istnieje do dzisiaj. I, według znanych badaczy tej patologii, będzie istniała tak długo, dopóki będą osoby gotowe za to zapłacić Fenomen prostytucji w wybranych kulturach rys historyczny Prostytucja starożytna Prostytucja, przybierając rozmaite formy w różnych kulturach, istnieje od czasów starożytnych i nadal stanowi nierozstrzygnięty problem społeczny. Kazimierz Imieliński pisze: Kulturowe uwarunkowania prostytucji wynikają stąd, że prostytucja jako zinstytucjonalizowana forma regulacji życia seksualnego jest podporządkowana porządkowi społecznemu panującemu w danej kulturze i epoce 19. Prostytucja w starożytnych państwach Bliskiego Wschodu (Babilon, Fenicja, Syria) istniała w dwóch formach, mianowicie miała charakter religijny i gościnny 20. Ta pierwsza forma funkcjonowała w dwóch odmianach: jako prostytucja religijna jednorazowa i stała. Iwan Bloch sądzi, że prostytucja religijna jednorazowa to [...] najczęściej ofiarowanie dziewictwa lub jednorazowe oddanie się kobiety już oddziewiczonej dla uczczenia bóstwa. [...] kobieta oddaje się bezpośrednio bóstwu, poprzez swój fizyczny kontakt z materialnym jego symbolem, np. ma kontakt seksualny z męskim członkiem z kamienia, kości słoniowej, drewna, odbywa stosunek z fallusem figurki bóstwa albo oddaje się człowiekowi jako zastępcy bóstwa, np. królowi, kapłanowi, krewnemu lub obcemu mężczyźnie 21. Trudno się zgodzić z tym poglądem, gdyż takie praktyki seksualne dokonywane z użyciem figurki bóstwa nie miały nic wspólnego z prostytucją. Kobiety składały w ten sposób ofiarę swojemu bogowi, który w zamian zsyłał na ludzi i zwierzęta płodność oraz urodzaj w sadach i winnicach. Iwan Bloch twierdził, że sytuacja, w której kobieta oddawała się pierwszemu lepszemu mężczyźnie (jako przedstawicielowi bóstwa) bez miłości, lecz za pieniądze, świadczyła o tym, że starożytna prostytucja religijna nosiła cechy współczesnej prostytucji 22. Taki zwyczaj panował, jak donosi Herodot, w okresie 19 K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s B. Hołyst, Kryminologia, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001, s Za: K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s Tamże, s. 28.

15 1.2. Fenomen prostytucji w wybranych kulturach rys historyczny 17 starobabilońskim. Mianowicie każda kobieta, bez względu na swoją pozycję społeczną oraz stan cywilny zamężna czy panna, dziewica czy matka, musiała choć raz w życiu oddać się obcemu mężczyźnie za sztukę srebra. Zapłata ta wędrowała wówczas do skarbca świątyni. Miało to na celu zjednoczenie kobiety i jej rodziny z bóstwem poprzez jej współżycie z obcym mężczyzną. Prostytucja religijna stała stanowiła natomiast pewien fenomen historyczny. Iwan Bloch uważał, że ten akt seksualnego oddania się kobiety był czysto zmysłowy, gdyż wiązał się z odczuciami religijnymi. Połączenie namiętności i całkowitego poświęcenia się bóstwu miało skłonić kobietę do stałego oddawania swojego ciała mężczyznom w imieniu boga. Można w tej sytuacji mówić o boskim haremie, gdzie bóstwo za pośrednictwem mężczyzn współżyje z wieloma kobietami. W późniejszym czasie bóstwo otrzymało (od człowieka) własne dziewczęta hierodule, czyli niewolnice świątynne. Mężczyźni nie mieli już obowiązku posyłania do świątyń swoich córek, sióstr czy żon, gdyż mogli współżyć seksualnie z hierodulami, co miało zapewnić płodność ludzi, zwierząt i roślin 23. Prostytucja gościnna polegała na oddawaniu gościowi przez gospodarza domu swojej żony lub córki jako towarzyszki do spania. Mąż czy ojciec okazywał w ten sposób swoją wdzięczność obcemu mężczyźnie, którego pobyt miał przynieść szczęście i dobrostan dla domu 24. Za panowania Solona w Atenach wprowadzono system praw, które miały ustalić pozycję społeczną wszystkich kobiet. Grecki prawodawca odwoływał się do tradycyjnego podziału kobiet na porządne i całą resztę. Jak pisze Nickie Roberts, Godne szacunku żony i przyszłe żony mogły wychodzić tylko na pogrzeby i święta religijne, ewentualnie do teatru, w wielu przypadkach nie mogły chodzić na targ zakupy robili mężczyźni lub niewolnicy. Przez całe życie godna szacunku pozostawała pod opieką mężczyzny: najpierw miał nad nią władzę ojciec, potem mąż. Ateńska żona nie posiadała nic, ani żadnego majątku, ani prawa dziedziczenia 25. Podział Solona jasno przedstawiał sytuację społeczną kobiet były one żonami albo dziwkami. Do tej drugiej grupy zaliczał wszystkie kobiety, które próbowały żyć niezależnie od mężczyzny, cudzoziemki, niewolnice pracujące poza domem, a nawet kobiety ubogie 26. W starożytnej Grecji istniały trzy stopnie prostytucji: dikteriady stanowiły najniższy stopień; były to głównie niewolnice, które zgodnie z prawem Solona zamieszkiwały w domach publicznych; 23 Tamże, s B. Hołyst, Kryminologia, dz. cyt., s N. Roberts, Dziwki w historii. Prostytucja w społeczeństwie zachodnim, tłum. L. Engelking, Volumen Alfa-Wero, Warszawa 1997, s Tamże.

16 18 Rozdział 1. Zjawisko prostytucji w Świetle literatury auletridy kobiety świadczące swoje usługi na wyższym poziomie; były to zazwyczaj tancerki, flecistki itp., które odwiedzały mężczyzn w ich domach; hetery (kurtyzany) świadczyły usługi na najwyższym poziomie; były utrzymywane przez najbogatszych mężczyzn 27. Były to bardzo inteligentne i piękne kobiety, znające tajniki sztuki miłosnej, dla greckich poetów, rzeźbiarzy i polityków były niczym muzy, które pobudzały ich wenę twórczą. W starożytnym Rzymie, podobnie jak w Grecji, prostytucja zawodowa sięgała korzeniami obrzędów religijnych. Działalność domów publicznych zapobiegała uwodzeniu cudzych żon. Wszystkie prostytutki publiczne quaestuariae, zgodnie z obowiązującym prawem podzielone zostały na prostytutki zarejestrowane i niezarejestrowane: meretrices prostytutki zarejestrowane należące do wyższej klasy. Po tym, jak władze państwa zapisały ich imię, wiek oraz miejsce urodzenia i ustaliły cenę, za jaką mają świadczyć usługi, każda z nich otrzymywała licencję na uprawianie prostytucji; prostibulae prostytutki niezarejestrowane, które również należały do wyższej klasy. Zaliczało się do nich liczne grono tancerek, aktorek i muzykantek, które prostytuowały się na boku. Każda z nich miała własną nazwę i zwyczaje: dorides swoje nagie wdzięki reklamowały, stojąc w drzwiach; lupae (wilczyce) wabiły klientów, naśladując wycie wilków; aelicariae (piekareczki) sprzedawały ciasteczka w restauracjach w kształcie żeńskich i męskich narządów płciowych; bustuariae pracowały na cmentarzach, używając grobowców jako łoża. Łączyły zawód prostytutki z profesją płaczki na pogrzebach; sorta erratica rzymskie ulicznice; blitidae nazwa ich wywodzi się od taniego wina sprzedawanego w gospodach, gdzie szukały klientów; copae pracowały jako służące w restauracjach i gospodach; gallinae (kury) łączyły prostytucję z rabunkiem; forarirae wieśniaczki, które wabiły klientów na wiejskich drogach 28 ; delicatae i famosae [...] żyły na własny rachunek, przyjmując wizyty kilku bogatych klientów. Niekiedy gdzieś na drugim planie czaił się pomocny małżonek, pełniący funkcję dyskretnego rajfura* 29 ; noctilucasae prostytutki pracujące tylko nocą; naniae dzieci od 6. r.ż., które zostały wciągnięte do prostytucji; 27 B. Hołyst, Kryminologia, dz. cyt., s N. Roberts, Dziwki w historii..., dz. cyt., s. 73. * Dawne określenie stręczyciela, kuplera, sutenera. 29 N. Roberts, Dziwki w historii..., dz. cyt., s. 85.

17 1.2. Fenomen prostytucji w wybranych kulturach rys historyczny 19 tzw. chłopcy do zabawy nieletni chłopcy, których można było kupić lub wynająć na Polu Marsowym 30. Znaczna część elity prostytutek, które należały do wyższych klas, wywodziła się z porządnych, tradycyjnych rodzin. Były to najczęściej kobiety piękne, wykształcone, obdarzone ogładą, wysoką kulturą osobistą i znające doskonale tajniki sztuki miłosnej. Nic więc dziwnego, że mężczyźni korzystali z ich usług Epoka Średniowiecza W epoce średniowiecza, w której wielką potęgą był Kościół, zwracano uwagę przede wszystkim na czystość duchową i cielesną, traktując ze wstrętem nagie ciało i potępiając stosunki seksualne 31. Obowiązujące wówczas tendencje ascetyczne i antyseksualne sprawiły, że temat seksu i jego praktykowanie uważane było za grzech. Prostytutki natomiast traktowano jako zło konieczne. R. Buks podaje, że państwo utrzymywało agencje publiczne, czerpiąc z nich duże zyski, gdyż należały one do instytucji państwowych. Ze względu na obowiązującą religijność i oddanie Bogu na prostytutki nakładane były coraz surowsze kary i ograniczenia, które doprowadzić miały do odseparowania ich od reszty społeczeństwa. Traktowano je z pogardą: mieszkały w osobnych dzielnicach; nosiły stroje odróżniające je od innych kobiet (czerwona przepaska na rękawie, tzw. gilda, była jak naznaczenie piętnem); nie mogły wnosić aktu oskarżenia za gwałt na nich; nie mogły otrzymywać spadków ani sporządzać testamentów. Kiedy umierały, chowano je na osobnych cmentarzach, poza miastem. Zarówno ograniczenia prawne, jak i moralne sprawiły, że prostytutki żyjące w epoce średniowiecza naprawdę znajdowały się poza nawiasem społeczeństwa 32. W średniowieczu uprawiano prostytucję nie tylko w domach publicznych czy różnorodnych zakładach kąpielowych, istniała również potajemna prostytucja uliczna i wędrowna. Zakłady kąpielowe funkcjonujące w średniowieczu działały również jako agencje publiczne. Stosowano w nich oblewanie wodą, kąpiele we dwoje i masaż, a następnie odbywano stosunki płciowe w łóżku lub w basenie, który spełniał rolę salonu 33. Prostytucja uliczna zaliczana była do prostytucji potajemnej. Głównym zadaniem policji w epoce średniowiecza było dopilnowanie, aby kobiety świadczące płatne usługi seksualne przestrzegały nakazu noszenia przyszytej na rękawie gildy B. Hołyst, Kryminologia, dz. cyt., s N. Roberts, Dziwki w historii..., dz. cyt., s K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s Tamże, s Tamże.

18 20 Rozdział 1. Zjawisko prostytucji w Świetle literatury Prostytutki wędrowne można było spotkać tam, gdzie organizowano uroczystości, sejmy czy koronacje, oraz na turniejach rycerskich. Zaliczano do nich również te, które towarzyszyły wyprawom krzyżowym. Ta wielka migracja wojsk spowodowała olbrzymią ekspansję prostytucji. Władze państwowe musiały skoszarować tysiące prostytutek w domach publicznych pod nadzorem policji 35. Średniowiecze starało się walczyć z prostytucją głównie ze względów religijnych. Jak podaje Richard Lewinsohn, kiedy grzesznice chciały zawrócić ze złej ścieżki i wstąpić na drogę cnoty, Kościół zalecał, aby im tego nie utrudniano ani zerwania z prostytucją, ani powrotu do społeczeństwa. W tym celu powstawały nawet schroniska Magdaleny dla nawróconych grzesznic, gdzie miały się one oczyszczać z grzechów. Niestety, władze państwowe musiały je zlikwidować i zakazać powoływania nowych, gdyż zaczęły się one przekształcać w domy publiczne 36. Koniec epoki średniowiecza był okresem prześladowań czarownic. Kobiety grzeszne, czyli np. prostytutki, postrzegano jako czarownice, kusicielki służące nieznanym siłom. Represje społeczeństwa dotyczyły tylko tych, które pracowały na własną rękę. Natomiast prostytutki świadczące swe usługi w domach publicznych były traktowane jako kobiety sypiające z szanowanymi obywatelami kraju, czego nikt im nie mógł zabronić 37. Zadziwiający jest fakt, że wpływ na to, czy prostytutka została spalona na stosie, czy nie, zależało od tego, kto czerpał zyski ze świadczonych przez nią usług seksualnych państwo czy ona sama Epoka renesansu W epoce renesansu prostytucja przyjmowała taką samą formę jak w epoce antyku. Ponownie pojawiły się wykształcone, wpływowe i utalentowane damy do towarzystwa, dawniej zwane heterami, a teraz kurtyzanami, które specjalizowały się w zaspokajaniu potrzeb seksualnych mężczyzn 38. Najczęściej były to aktorki, śpiewaczki, tancerki itp. Różnica, jaką można dojrzeć między kurtyzanami a antycznymi heterami, jest taka, że te drugie postrzegane były jako kapłanki pobudzające w sercach i umysłach ludzkości aspekty religijne. Renesansowe prostytutki natomiast to urodziwe i bardzo utalentowane śmiertelniczki mające zaspokoić potrzeby seksualną i towarzyską mężczyzny 39. Za kurtyzany uważano głównie wolne prostytutki, które w odróżnieniu od prostytutek pracujących w domach publicznych pracowały na własną rękę, przyjmując nielicznych, ale za to bogatych klientów we własnych i eleganckich mieszkaniach 40. Pokusić się 35 K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s Za: tamże, s Tamże, s N. Roberts, Dziwki w historii..., dz. cyt., s R. Gardian, Zjawisko sponsoringu..., dz. cyt., s K. Imieliński, Manowce seksu..., dz. cyt., s. 78.

19 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie