l'i'ektarow ANIE I WYDAJNOŚĆ MIODOWA NIEKTOKYCH DRZEW I KRZEWOW W WARUNKACH POLSKI Akademia Rolnicza w Lublinie WPROWADZENIE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXII 1878 l'i'ektarow ANIE I WYDAJNOŚĆ MIODOWA NIEKTOKYCH DRZEW I KRZEWOW W WARUNKACH POLSKI Kazimiera Szklanowska Akademia Rolnicza w Lublinie WPROWADZENIE Opracowań książkowych na temat uprawy, pielęgnacji i zastosowań różnych drzew i krzewów jest wiele, natomiast mało wiadomo o przydatności tej grupy roślin dla pszczelarsbwa. Wprawdzie w literatwrze fachowej krajowej i zagranicznej podana jest dla niektórych drzew i krzewów wydajność miodowa w kg z 1 ha lub dziennyprzyrost ula na wadze, ale wyniki te są bardzo 'rozbieżne. Jedynie w przypadku, gdy autorzy polscy cytują dane z G ł u c h o wa (1950) lub K u l i j e w a (1952), wielkości są identyczne. Sprzeczności wynikają z prowadzenia obserwacji różnymi metodami, na innym terenie i w odmiennych warunkach klimatycznych. WyniJki z terenu Bułgarii S i m i dc z i e w (1967, 1975), oraz Węgier (P e t e r 1972) dotyczące ilości nektaru wydzielonego przez l kwiat w ciągu doby wielu drzew i krzewów są również niereprezentatywne dla warunków naszego Maju. Wartość pożytkowa drzew i krzewów, określona w Polsce na podstawie analizy nektaru, dotyczy nielicznych rodzajów. Najwięcej badań przeprowadzono na drzewach owocowych, głównie wiśniach, śliwach czereśniach, jabłoniach i gruszach (G ł o w s k a 1958, K w ia t k o w- ski, Niezgoda, Paszek 1973, Demianowicz, Mazurek, Sobaszek, Neroj 1977, Skowronek 1977). Z grupy drzew,i krzewów ozdobnych oraz dziko rosnących najszerzej opracowano gatunki z rodzaju Tilia - M a jer a n o w s ki (1952), Maksymiuk :(1960), P o d igó r s k a (Demianowiczowa i inni 1960), D e m i a n o w ic zow a i H ł y ń (1960). Zbadano takiże nektarowanie Acer tat01l'icum (Jaroszyńska 1960). Symphoricarpos albus, Colutea arborescens i C. media, 7 gatunków Cotoneaster oraz Lonicera tataricum i L. xylosteum (Szklanowska 1960,1961,1975,1976), Parthenocissus tricuspidata (J a b ł o ń s k i 1962), Caragana arborescens, Deutzia scabra i D. magnifica (G o z d a l i k 1976, 1977), Grossuiaria reclinata (K o l a s a 1977). 117

2 w '.naturalnych zbiorowiskach leśnych wydajność miodową oszacowano dla Rubus idaeus i R. fruticosus oraz Frangula alnus, Ledum palustre, Sorbus aucuparia, Cytisus nigricans (S z k l a n o w s k a 1972, 1973, 1977). Wyniki tych badań są już częściowo uwzględnione w drugim wydaniu książki L i p i ń s k i e g o (1976). Praca niniejsza miała na celu rozszerzenie dotychczasowych wiadomości na temat atrakcyjności tej -grupy roślin dla pszczół. Dane" dotyczące wydajności miodowej mogą posłużyć jako dodatkowy wskaźnik przy typowaniu drzew i krzewów do różnego rodzaju nasadzeń. TEREN BADAŃ I METODYKA Badaniami objęto 28 gatunków drzew i krzewów z 16 rodzajów, rosnących swobodnie, pojedynczo lub grupami w różnych siedliskach roślinnych: wrogowie k/łodzi na terenie arboretum (A) i na obszarze leśnym, należącym do ośrodka SGGW (R), na Lubelszczyźnie - w Ogrodzie Botanicznym UMCS na Sławinku (B), na terenie Zakładu Zieleni Miejskiej w Czechowie (C), w zaroślach lasoboru po wyciętym grądzie w Dębówce (D), w zespole lasu mieszanego nadl. Kraśnik (K), w zbiorowiskach torfowiskowych i leśnych nadl. Parćzew na Pojezierzu Łęczyńska- Włodawskim (P), w zespołach borowych nadi. Zwierzyniec na Roztoczu Środkowym (Z). Obserwacje długości i obfitości kwitnienia oraz badanie nektarowania prowadzono od 1964 do 1976 roku. Każdy gatunek krzewu ibadano w okresie kwitnienia przez co najmniej 3 sezony wegetacyjne na 2 różnych stanowiskach. Liczbę kwiatów na badanym egzemplarzu lub 1 m 2 jego powierzchni określano w ten sposób, że Iiczono najpierw wszystkie kwiatostany, a następnie ich sumę mnożono przez średnią liczbę kwiatów ustaloną na podstawie 25 losowo wzięty-ch kwiatostanach. W przypadku krzewów silnie rozgałęzionych i obficie kwitnących, kwiatostany lub wprost kwiaty liczono w 10 dowolnie obranych punktach korony. W tym celu posługiwano się kółkiem z drutu o średnicy 36,7 cm, co odpowiada powierzchni 0,1 m", Suma tych pomiarów stanowiła przeciętną liczbę kwiatostanów lub kwiatów bezpośrednio na 1 m 2 powierzchni korony danego krzewu. Badanie nektarowanią wykonywano według powszechnie przyjętej metody pipetowe], a cukry oznaczano refraktometrem. Nektar z kwiatów wszystkich badanych krzewów pobierano przez 8-12 dni okresu pełni kwitnienia, zawsze w godzinach między _15 00 z zachowaniem powtórzeń, tj. 3 prób dziennie. Zależnie od obfitości nektarowania do jednej próby brano nektar z lub 30 kwiatów. Wydajność miodową obliczano przyjmując dla wszystkich badanych gatunków przeciętną długość życia 1 kwiatu 3 dni. Wprawdzie od chwili rozchylenia się płatków korony do ich opadania upływało więcej czasu, 118

3 ale zauwazono, że proces wydzielania nektaru trwa przeważnie przez pierwsze 3 dni życia kwiatu. Statystyczne opracowanie wyników ograniczono do obliczenia błędu standardowego dla wartości średnich. WYNIKI I DYSKUSJA Pory i długości kwitnienia krzewów. Kwitnienie większości krzewów pr.zypada na miesiące wiosenne, co jest bardzo ważne z uwagi na duże zapotrzebowanie pszczół w tym okresie na nektar i 'Pyłek. Spośród badanych krzewów niewiele dostarcza pożytku w kwietniu, prawie wszystkie zakwitają w maju, są atrakcyjnym i bardzo pożądanym źródłem nektaru. Przeciętnie poszczególne gatunki kwitną 2-4 tygodnie, z czego na pełnię kwitnienia przypada około 10 dni. Przebieg i zazębienie się okresów kwitnienia (ryc. 1) przedstawiono z uwzględnieniem zmiennych dat zakwitania i przekwitania krzewów. W każdym Toku początek kwit- KWI«;w/. MAJ CUItlN/IC LIPiec 61cIł.I-fEi, 6A.TUNEK - SPCC/~ APttuL MAy JUN~ JULY ~/J6IJST.t "fil/ 1I1t1.",1,,1/11 11,,1,1t 11"T", Ryc. 1. Okresy kwitnienia bada- :nych drzew krzewów The bloomirig period-s of investigated tries and bushes GO~NU.MAS PflłUNUS GI~.1.NIi CHAEIIOMEU6 1iI01ł&IM 1łE1ł6E1ł1fl.EIlM1US CAI'tA6AHA CAUJTEA CAJ.UTIA COIlNUS roroneiiste~ G070NEASrER. COJONEA.STrIt G070NEASTEIt ~TAaUS LECIU"" LONICERA.~I>I06A- AVIUM Al.Jc:.UPAlłIA. vuu;, THUN~I JA.PONIGA AR~/U5C.ENS NtiJoRIfSCIN5 MEDIA. SANąUIHEA QA"",.,ERI LVCIDA. IVIlGłt.OPHrUA 7OM~A QIIYAc;.4NJ?1,4 IMLIJ$TItE TATAlllGA toniceiła. XYL06T.Uwf ', 1aJ8U$ /DAEU!1 IłUIlłU$ CIt-17J11lNS ~/COI>U$ /tifo~yna. ~/U.55A GOTON~AST~1l. COTOHEASTUł {JIIIAtrlClłTA = C01OH~ASrEIł. IIOIł/ZOHTAU$ === GYTtSLIS "'_IGAHS FIUlllfWLA,ALN(J$ 5YMPIIOttlCAIlPfJ6 Al.aus 119

4 nienia i długość poszczególnych faz były zależne od warunków pogody oraz opóźnionej lub przyśpieszonej wegetacji wiosennej. Dlatego na v.:ykresie nie zaznaczono okresu pełni kwitnienia krzewów. Te same gatunki, rosnące w różnych siedliskach np. w wilgotnym i ocienionym lesie, zakwitały i przekwitały w danym sezonie o 5 do 8 dni później od występujących na odkrytym i nasłonecznionym terenie. Ogólnie biorąc przeciętny okres kwitnienia badanych na przestrzeni kilku lat krzewów pokrywa się z obserwacjami fenologicznymi podawanymi dla naszych warunków przez Z a n o w ą (1958) i L i P i ń s k i e g o 1976). Obfitość kwitnienia krzewów i rodzaje pożytku. Kwiatostany lub wprost kwiaty liczono na krzewach bardzo zróżnicowanych pod względ em wieku i rozmiarów koron, w związku z czym wahania w liczbie kwiatostanów na 1 m 2 powierzchni były dość duże. Często liczba kwiatów zależała od partii dolnej czy górnej korony oraz strony oświetlenia. Najwięcej kwiatów wtwarzały krzewy swobodnie rosnące i o odpowiednim nasłonecznieniu oraz w dobrych warunkach uprawowych. Na 1 m 2 powierzchni krzewu najwięcej było zawsze kwiatów u.przedstawicieli rodzaju Cotoneaster. Mają one niemal całe gałązki obsypane drobnymi pojedynczymi kwiatami lub zebranymi po 2 albo po 3-8. Krótkie szypułki i nieregularność występowania w :kwiatostana,ch zadecydowała, że liczono bezpośrednio wszystkie kwiaty, stąd brak w tab. 1 danych dla gatunków Cotoneaster i Berber is thunbergii co do liczby kwiatostanów. Liczba około 1500 kwiatów na 1 m 2 powierzchni krzewu lub drzewa była charakterystyczna w przypadku kwiatów drobnych i zebranych w obfite baldachy lub baldachogrona. W kwiatostanach tego rodzaju z reguły liczba kwiatów była bardzo zmienna i wykazywała duże wahania, stąd w tab. 1 załączono min. i maks. wielkości. Określenie przeciętnej liczby kwiatów na 1 m? powierzchni korony wydaje się bardziej celowe niż na całym krzewie. Ponieważ wielkość tę można odnieść do każdego krzewu 'po oszacowaniu jego powierzchni, a nie tylko do okazów o określonej wysokości, wieku i wielkości korony. Tak więc średnia liczba kwiatów ustalona na 1 ~2 powierzchni krzewu, jako wynik otrzymany na podstawie wielu powtórzeń i na zróżnicowanym materiale jest bardziej przydatna praktycznie. Rodzaj pożytku, jakiego poszczególne krzewy dostarczają pszczołom, określono na podstawie wizualnych obserwacji własnych, w porównaniu z danymi innych autorów (Z a n o w a 1958, H a r a g s i m 1970, L i- p i ń s k i (1976). Większość badanych krzewów stanowi dla 'pszczół głównie źródło nektaru, w mniejszym stopniu bazę pyłkową. Obserwowano jedynie z kwiatów karagany, maliny i jeżyn równocześnie intensywny zbiór nektaru,i pyłku. Spadzi dodatkowo dostarczają trzy badane rodzaje drzew śliwa, głóg i jarząb, propolisu tylko pączki bagna ZWY'CZ8.jnego. Obliczanie powierzchni krzewów oraz liczby kwiatów. Aby oszacować powierzchnię korony dowolnego krzewu można posłużyć się odpowied- 120

5 Wyniki badania obfitości kwitnienia krzewów i oceny dostarczanego przez nie pszczolom pożytku The results of the investigated abundance of blooming shrubs and estimation of their flow gieren to bees Tabela 1 Gatunek Species -a '1j '" 5~ t g E-<...1 Rok badań Year Liczba kwiatostanów na l m' powierzchni korony w tys. szt. Number of inf1orescence on 1 m' of the crown in thous pieces Liczba kwiatów w kwiatostanie Number of flowers in inf1orescence Liczba kwiatów na l m' powierzchni korony w tys. szt. Number of f10- wers on the surface of 1 m' of the crown in thous pieces min.-max. I X min.-max. I X min.-max. I X Wizualna ocena obfitości pożytku Visuel estimation of abundance of flow nektar nectar I pyłek pollt'n... t-'... Berberis Berberis Caragona *Cerasus thunbergii vulgaris arborescens avium Chaenomeles japonica Colutea arborescens Colutea media Cornus mas Cornus sanguinea Cotoneaster adpressa " dammeri " divaricata " horizontalis " lucida " microphylla " tomentosa *Crataegus monogyna Crataegus oxyacantha AC PR AC KR AC BC BC AC AC DR DR ,08-0,40 0,50-2,50 0,03-0,80 0,04-0,35 0,10-0,60 0,05-0,45 0,02-0,10 0,02-0,08 0,20-0,50 0,05-0,15 0,1 1,0 0,2 0,10 0,35 0,30 0,05 0,03 0,30 0, ,5 15,0 2,5 3,0 2,5 7,0 5,0 25,0 80,0 1,5 1,0 2,5 1,5 5,0 2,0 6,0 4,0 10,0 0,3-2,3 0,5-2,9 1,9-5,8 0,13-1,4 0,17-0,63 1,1-2,9 0,8-2,5 0,9-1,9 1,2~4,9 2,7-15,4 0,5-7,8 2,3-11,6 2,9-22,1 2,2-17,5 0,9-11,5 0,9-3,6 1,1-3,6 0,6-3,8 1,0 1,5 3,0 0,5 0,3 2,0 1,6 1,2 2,0 10,0 5,0 8,0 11,1 12,0 9,0 2,5 1,5 1,0 ~

6 ... N N Gatunek Species Liczba kwiatosranów na l m' powierzchni korony Rok w tys. szt. badań Number of inflore-.~ Year scence on l m ' ef -o Ol od ;>, the crown in thous 5.!:: -. pieces Ol ~ g E-<..J Liczba kwiatów w kwiatostanie Number of flowers in inflorescence min.-max. I X min.-max. I X I Liczba kwiatów na l m' powierz- Wizualna ocena chni korony w tys. obfitości pożytku szt. Visuel estimation Number of floof abudance of wers on the sur- flow face of l m' of the crown in thous pieccs nektar pyłek min.-max. X nectar pollen Cytisus nigricans PZ ,05-0,15 0, ,5 0,2-0,5 0,3 Prongula alnus KP ,07-0,25 0, Jl,O 0,4-2,2 1,5 ** Ledum palustre PZ ,02-0,07 0, ,0 1,3-3,1 1,2 Lonicera tatarica AC ,52-1,15 0,60 2 2,0 1,1-3,0 2,4 Lonicera xylosteum DR ,12-0,85 0,47 2 2,0 0,2-1,5 1,0 Prunus spinosa DR ,48-1,65 0, ,5 0,8-3,6 1,5 Rubus idaeus KZ ,06-0,25 0, ,0 0,3-1,1 0,6 Rubus jruticosus KZ ,02-0,95 0, ,0 0,1-0,5 0,3 *Sorbus aucuparia CZ ,02-0,18 0, ,0 0,9-4,2 2,5 Symphoricarpos albus CD ,06-0,20 0, ,0 0,8-1,6 1,2 Obserwowano: * pożytek spadziowy ** zbiór kitu were observed honey dew flow propolis colected by bees I

7 nim wzorem geometrycznym (ryc. 2). Według klasyfikacji M a t u s z a (1963), kształt korony drzewa lub krzewu można porównać do bryły na przykład stożkowej (A), paraboloidalnej (B) lub krągłej, czyli kulistej o przekroju kołowym (C). Znając z kolei promień podstawy korony krzewu (R), bok trójkąta, w przypadku korony w kształcie stożka obrotowego (l) oraz wysokość korony (h), możemy 'przy pomocy działania o S-1Trl matematycznego łatwo obliczyć powierzchnię dowolnego krzewu. Mając określoną powierzchnię korony krzewu (S), oraz przeciętną liczbę kwiatów na 1 m 2 (a) - tab, 1 i wydajność miodową z 1000 kwiatów (b) - tab. 2, można z niżej podanego wzoru obliczyć w gramach wydajność miodową całego dowolnie obranego krzewu (y) W przypadku krzewów o pędach rozesłanych i grzbietobrzusznej symetrii gałęzi, powierzchnię ich oblicza się tak, jak dla pola kwadratów (bok X bok). Warakomska!(1972),ustalając liczbę kwiatów na drzewach owocowych, uwzględniła w przeliczeniach wzór dla elipsoidy obrotowej. Nektarowanie i wydajność miodowa. Szczególnie obfitym nektarowaniem i dużą wydajnością miodową charakteryzują się krzewy z rodzaju Colutea, Cotoneaster, Rubus oraz Caragana arborescens, Cłuienomeies japoniea, Lonicera xyiosteum, Cytisus nigricans (tab. 2). Gatunki te w literaturze pszczelarskiej są również wymieniane jako dobre rośliny nektarodajne(z a n o w a 1958, Lipiński 1976) dlatego zasługują na szczególną uwagę. Średnia zawartość cukrów w nektarze z 10 kwiatów izolowanych 1 dobę oraz wydajność miodowa wyliczona dla 1000 kwiatów pozwala badane krzewy sklasyfikować na 4 grupy. Najwyższą wydajność miodową w granicach od 8,5 do 16,5 g i wartość cukrową od 24,0 do 44,0 mg wykazały tylko oba gatunki Colutea, Cotoneaster luci da, Caragana arbo- 123

8 Nektarowanie i wydajność miodowa badanych krzewów Nectar secretion and honey yield of the investigated shrubs Tabela 2, Gatunek Species Wydajność Ilość nektaru Ilość cukrów miodowa Zawartość z 10 kwiatów z 10 kwiatów z 1000 cukrów na dobę w mg na dobę w mg kwiatów w nektarze Quantity of Quantity of wg w% the nectar sugar from 10 Honey Procentage of from 10 flowers flowers per day, yield frorn sugars in nec tar per day in mg in mg 1000 flowers ; ; in G Berberis vulgaris 3,5± 2,2 66,9±7,98 2,35±0,1O 0,88 Berberis thunbergii a 26,3± 3,3 41,0±4,30 1l,02±0,6'5 4,13 Caragana arborescens 54,0± 9,7 45,6±4,98 24,89±0,56 10,85 Cerasus avium a 6,3± 3,7 29,5±8,04. 5,85,1::0,32 2,54 Chaenomeles japonica 43,0±14,8 20,2:lA,85 8,68=0,34 3,26 Colutea arborescens 96,0±20,4 45,9:i::6,3'l 43,99.; 0,82 16,46 Colutea media a 74,0±16,2 58,0±9,42 42,89:: 0,79 16,08 COrJlUSmas 3,9::!:: 1,4 2<1,2±5,03 0,78±0,69 0,19 Cornus sanquinea 6,5± 1,1 24,1±6,27 1,56±0,58 0,59 Cotoneaster adpressa 29,0± 6,0 23,6±8,28 6,85:i::O,96 2,55 Cotoneaster dammeri 20,2±1O,3 31,8::!:7,35 6,28::,:::0,93 2,38 Cotoneaster divaricata 23,4± 6,9 27,1 :.:5,04 6,34-'::0,62 2,82 Cotoneaster horizontalis 48,0±15,3 18,61,50 8,84 ~0,45 3,32 Cotoneaster lucida 126,0±35,9 24,0-:-5,61 30,24±0,98 1l,34 Cotoneaster microphylla 80,2±21,0 18,0±3,82 14,83:0,81 3,57 Cotoneaster tomentosa 65,0± 7,2 18,5 ± 1,6 10,92±0,22 4,09 Crataegus monogyna 4,9.± 0,5 60,0±5,28 2,94±0,05 1,10 Crataegus oxyacantha 4,2± 0,9 4O,5±3,06 1,70::':::0,09 0,64 Cytisus nigricaus 31,8± 8,5 36,35,78 11,06",2,33 4,32 Frangula alnus 14,2± 5,6 46,9±5,53 6,53±2,06 2,50 Ledum palustre 4,6± 0,2 43,6±8,27 2,05:,:::0,44 0,75 Lonicera tatarica 6,0± 1,7 41,4±6,38 1,95::,::0,45 0,73 Lonicera xylosteum 31,3± 2,4 29,9±4,85 8,74:1::1,10 3,28 Prunus spinosa 34,5±1O,8 25,2±6,20 4,53±0,35 J.,70 Rubus idaeus 70,3± 9,8 33,1±4,67 24,07 == 3,24 9,03 Rubus fruticosus 45,0± 6,9 24,8±5,5 1O,36±2,80 3,88 Sorbus aucuparia 4,2± 3,3 57,3±4,97 2,40:i::O,17 0,90 Symphoricarpos albus 40,0±11,9 32,8±4,68 10,30±0,64 3,86 rescens oraz Rubus idaeus. Do :roślin pożytkowych o dobrej wydajności miodowej od 3,3 do 4,3 g i zawartości cukrów w nektarze od 8,7-14,8 mg klasyfikuje się 9 gatunków. W kolejności, o war-tościach nieznacznie malejących, zaliczono Cytisus nigricans, Berberis thunbergii, Cctoneast.er ' tomentosa, Rubus fruticosus, Symphoricarpos aious, Cotoneaster microphyha i C. horizontahs, Lonicera xylosteum, Chaenomeles japonica. Niższa wartość miodowa od 1,7 do 2,8 g i ilość cukrów 'W granicach od 4,5 124

9 do 6,9 mg charakteryzuje 3 gatunki z rodzaju Cotoneaster, w!kolejności C. divaricata, C. adpressa i C. dammeri oraz Frangula alnus, Cerasus avium i Prumus spinosa. Najmniejszą wydajnością miodową od 0,2 do 1,1 g i wartość cukrową zaledwie od 0,7 do 2,9 mg stwierdzono u 8 gatunków z 6 eodaajów są to: Crataegus monogyna, Sorbus aucuparia, Berberis vulgaris, Ledum palustre, Lonicera tatarica, Crataegus oxyacantho, Cornus sanguinea i C. mas. Wszystkie gatunki z tej grupy również w literaturze pszczelarskiej są zaliczane do słabo nektarująeych. Ze względu na wczesne zakwitanie i obfite pylenie wytwarzanych Ucznie kwiatów, zalecane są te krzewy do uprawy wśród innych roślin miododajnych. Krzewy Caragana arboreseens, występujące w lesie, wykazały wydajność miodową z 1000!kwiatów 8,2 g (S z k l a n o w s k a 1977), zaś w przypadku badań G o z d a l i k (1976) wolno rosnące na terenie nasłonecznionym - 14,0 g. Wydajność miodowa 10,9 g, otrzymana dla tego gatunku jako średnia z wielu lat (tab. 2), na podstawie zbadanych różnych egzemplarzy, wydaje się być jak najbardziej reprezentatywna dla naszych warunków. Przykład ten potwierdza między innymi słuszność obliczania wydajności miodowej dla krzewów i drzew z 1000 kwiatów. Zaletą takiego właśnie podawania danych jest możliwość porównywania i posługiwania się nimi w każdej sytuacji. Interesujące jest, że przeciętna ilość nektaru wydzielana przez kwiaty Lonicera tatarica i Symphcricarpos albus (S. race mosus) jest identyczna w naszych warunkach z wielkością podawaną rprzez S i m i d- e z i e w a (1975) dla terenu Bułgarii. Oznaczona również przez P e t e- r a (1972) wydajność nektarowa i ilość cukrów w nektarze dla Symphoricairpos riuularis, gatunku rosnącego na obszarze Węgier, jest taka sama jak w przypadku S. albus występującego u nas. Koncentracja cukrów w nektarze wszystkich badanych krzewów na przestrzeni lat kształtowała się w granicach od 18,5 do 66,9%. WNIOSKI Kwitnienie badanych krzewów i drzew przypada w większości na miesiąc maj, okres wyjątkowo dużego zapotrzebowania pszczół na nektar i pyłek. W związku z tym jest wskazane, aby krzewy obficie kwitnące i dostarczające dobrego pożytku wprowadzać jak naj liczniej do różnego rodzaju zadrzewień i zalesień. Spośród badanych krzewów nektarodajnych najwięcej kwiatów na l m 2 powierzchni korony wytwarzały zawsze przedstawiciele rodzaju Cotoneaster, Caragana i Colutea. Jednocześnie wykazały one najlepsze nektarowanie { mg cukrów z 10 kwiatów izolowanych 1 dobę, a także najwyższą wydajność miodową (8,5-16,5 g z 1000 kwiatów). Z krzewów głównie pyłkodajnych najobficiej kwitły Sorbus nucupnria, Berberis vulgaris, Ledum palustre, Lonicera tatarica, Cornus sanquinea i C. mas. Równocześnie ich wydajność miodowa z 1000 kwiatów 125

10 okazała się najniższa (0,~-1,1 g), a wartość cukrowa z.10.kwia~w. wynosiła zaledwie od 0,7-2,9 mg. Krzewy o stosunkowo dużych kwiatach (Chaenomeies japo nica, Cytisus nigricans, Cerasus avium oraz Rubus idaeus i R. fr.uticosus) produkowały ich zawsze mniej na pędach niż krzewy o kwiatach drobnych, ale charakteryzowały się dobrą wydajnością miodową (3,3-4,3 g z 1000 kwiatów). Zastosowany w pracy sposób obliczania powierzchni korony krzewów i podawania Iiczby kwiatów na 1 m 2 powierzchni korony oraz wydajności miodowej z 1000 kwiatów wydaje się praktycznie bardziej przydatny niż inne, gdyż pozwala względnie dokładnie szacować wartość pożytkową różnych wiekiem, wymiarami i pokrojem krzewów. LITERATURA D e m i a n o w i c z i inni (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach Polski, Cz. I. Pszczelno Zesz. Nauk. 4(2): D e m ia n o w i c z Z. i H ł Y ń M. (1960) - Porównawcze badania nad nektarowaniem 17 gatunków lip. Pszczelno Zesz. Nauk., 4(3-4): 133~152 Demianowicz Z., Mazurek H., Sobaszek H., Neroj M., (1977) - Secretion de nectar et rendement en miel pour quatre var. de pornrniers: James Grieve, Macoun, Stark ing. Wealt hy. Edition-Apimondia, Bucarest 1977 r. G ł o w s k a Z. (1958) - Porównanie intensywności nektarowania i oblatywania przez pszczoły pięciu gatunków drzew owocowych. Pszczelno Zesz. Naulc., 2(3): G ł u c h o w M. M. (1950) - Ważniejsze miedonosnyje rastlenia i sposoby ich razwiedienija. Moskwa. G o z d a l i k B. (1976) - Karagana syberyjska - żółta akacja, Pszczelarstwo, 27(3): G o z d a l i k B. (1976) - Ozdobne krzewy z rodzaju Deutzia - także mektarodajne, Pszczelarstwo, 27(11): 4-5. H a l' a g s i m O. (197il) - Spadź i pszczoły. PWRiL. Warszawa. J a b ł o ń s k i B. (1962) - O wartości pszez elarsk iej winobluszczu trójklapowego. Pszczeturstzoo 13(12): 3-4. Jar o s z y ń s oka T. (1960) - Biologia kwitnienia i nektarowania klonu tatarskiego Acer tataricum L. Pszczelno Zesz. Nauk., 4(3-4): 153--'165 K o l a s a Z. (1977) - Nektarowanie i biologia kwitnienia czterech odmian agrestu (Grossular ia reclinata) oraz owocowanie w zależności od! odmiany zapylającej. Praca doktorska. Bibl. Gł. AR w Lublinie. K w i a t k o w s k i M., N i e z g o d a M., P a s z e k E. (W73) - Nektarowanie, wydajność miodowa i owocowanie czterech odmian śliw. Pszczelno Zesz. Nauk., t. 17: K u l i j ew A M. (1952) - :Oadaczi izuczenija miedonosnych i pie rgonosnych rast.enij. Moskwa=-Lenrrigrad. L i p i ń s kim. (1976) - Pożytki pszczele zapylanie i miododajność roślin PWRiL, Warszawa. M a j e l' a n o w g, kil. (1952) - Nektarowanie lupy drobnolistnej. Pszczelarstwo, 3(7): 2-3. M a k s y m i u k I. (1960) - Nektarowanie Hpy drobnolistnej Tilia cerdata Mill. w rezerwacie Obrożyska koło Muszyny. Pszczelno Zesz. Nauk. 4(2):

11 NIa t u s z S. (1963) - Nowa metoda i przyrządy do oznaczania pokroju drzew. IBL-Nc : 5-54 Warszawa. p e t fi! r J. (1972) - Untersuchung der floralen Nektarsekretlon von nieht - obst bringenden Baumen und Strauchen, Agrarwlssenschaftl iche Univ. zu Keszthely. Ungary, S k o w r o n e k J. (1977) - Badania niektórych zjawisk kwitnienia, nektarowania oraz zapylania wiśni przez pszczoły. Pszczeln, Zesz. Nauk., t. 21: S i m i dlc z i j e w '1'. (1977) - Izsledowania brachu nektaroproduktiwnostta i miedoproduktiwnostta na niakoj owoszczi widowie i sortowie i znaczenieto im kalo pszczelna pasza. Awtoreferat na disertacja., Wissz. Sielshostupanski Institut "W. Kolarow" - Plowdiw. S i m i d c z i e w T. (1975) - Tracht problerne und Untersuchung der FracM.merkmale Versohiedener Pflanzerrkategortem, Grenoble Apimondia: S z k l a n o w s k a K. (1960) - Sniegullczka biała, krzew nektarodajny i dekoracyjny. PszczeLarstwo, 11(8): S z k l a n o w ska. K. (1961) - Kolutea, interesujący krzew nektarodajny. Pszcze- Larstwo, 12(10):7--9. S z k l a n o w ISk a K. (1972) - Nektarowanie i wydajność miodowa maliny właściwej i jeżyn w środowisku leśnym. Pszczelno Zesz. Nauk.., t. 16: S z k l a In o w s k a K. (1975) - Irga - cenny krzew. Pszczelarstwo, 26(11): 7-8. S z k l a n o w s k a K. (1976) - Suchodrzew pospolity i tatarski, Pszczelarstwo, 27(10): 3-4. Z a n Q wam. (1958) - Drzewa i krzewy miododajne. Rocznik: Dendrologiczny. Vol. XII. Warszawa. War a k o m s k a Z. (1972) - Badania nad wydajnością pyłkową roślin. Pszczelo Zesz. Nauk., t. 16: HEKTAPOB~~EnEHME H ME~OITPO~YKTHBHOCTb HEKOTOP~X AEPEBbEB H KYCTOB B YCJIOBH.HX ITOJIbllIH Ka3HMepa IlIKJlRHoBcKa Pe310Me B ITOJlbllIe nenozmoe 3HaHHe HeKTapOBbl;n;eJleHJ1RH Me;n;onpOAYKTHBHOCTH xy- CTOB. HacTOR[4He HCCJle)l;OBaHJ1R6bIJIH npoaeneasr c nensro pacurapeaaa cynie- CTBOBIUHXzto CHX nop 3HaHID1:Ha TeMy n=rerroaon-recxoa l.\ehhocthnom rpyrmsr pa.cte:a:hh:.mhorojlethhe Ha6JlIO;n;eHJ1R( ) BeJlH CbHa BH;n;ax KyCTOB, ;n;hcpą>epehhhypobahhbix!liob03pacty H paasiepax KpOH, a T02Ke ;n;hkopactyi:4hxb aecax H BblpaII:(HBaeMblX B Ka'IeCTBe.D;eKOpaTHBHbIX. ITOJlyqeHHble pe3yjlbtatbl!li03bojlhjlh nph'ihcjłhtb, HCCJle;n;yeMbleKYCTbI'IeTblpeM rpyrmasr, Ca MyIOBblCOKYIOMe;n;OHOCHOCTb 8,5-16; rpam:ma c 1000 l.\betkobh30jlhpobahhblx I CyMKHHMeJlH cnenyronme BH.D;bI: Colutea arborescens H C. media. Cotoneaster lucida, Caragana arborescens a TaK2Ke Rubus idaeus. C 3,3-4,3 rpasoaa no oxepena: Cytisus nigricans, Berberis thunbergii, Cotoneaster 'tomentosa, Rubus fruticosus, Symphoricarpos albus, Cotoneaster microphyha H C. ho'rizontalis, Lonicera xylosteum, Chaenomeles jap01lica c 1,7-2,8 rpasnra Cotoneaster divaricata, H C. adpressa H C. dammeri a TaK2KeFrangula alnus, Cerasus avium, Prunus spinosa. CaMyIO HH3KyIO C 0,2-1,1 rpa-mimacrataegus monogyna, Sorbus aucuparia, Berberis vulgaris, Ledum palustre, Lonicera tatarica, Crataegus oxuacantha, Cornus sanquinea H C. mas. Me.D;cmpo.u;yKTHBHOCTb!lIOJliC'IHTblBaeMaR;n;JlR 1000 l.\betkob B cny-rac KyCTOB HMeeT 60JIee np8kth'ieckoe HCnOJlb3OBaHHe 'lem IIO,lliC'fHTbIBaeMaRHa l.\ejlblm xy- 127

12 CTapwm:, a ~ acex Jq)OH 'łhcjio~e'l1kob Ha I KB. M njioiqaaj{kpohbl ~epesa Hmf KyCTa, nosearaer' 6blCTI>I*lopHełłTKpOBaTbCII B 06HJIH qbetehll'ii, a Toze B AOCTa- BneHH B3Jl'l'Ea. NECTAR SECRETION AND PRODUCTIVENS OF HONEY OF SOME TREES AND BUSHES IN CONDITION OF POLAND Kazimiera Szklanowska Summary The knowledge of nectar secretion and produetivens of honey of trees and bushes in Poland is fragmentary. In order to extend information obtainedi up to now regarding Importance from beekeeping point of view of these plants, investigation were carr ied out for some years ( ) on the sampels of these plants of different age, dimention, growing in forests or planted as ornamentals. Obtained results enable to classfy tested plants. in to 4 group, The highest productivenes of honey from 8,5 to 16,5 g from 1000 flowers gave: Colutea arborescens and C. media, Cotoneaster lucida, Caragana arborescens otso Rubus idaeus. From 3,3 to 4,3 g in sequence Cytisus nigricans, Berberis thunbergii, Cotoneaster tomentosa, Rubus [ruticosus, Symphoricarpos alb'us, Coronecster microphyha and C. horizontalis, Lonicera xylosteum, Chaenomeles japonica. From. 1,7 to 2,8 g Cotoneaster divaricata, C. tuipressa and C. dammeri also Frangula alnus, Cerasus avium, Prunus spinosa. The lowest from 0,2 to 1,1 g Crataegus monogyna, Sorbus aucuparia, Berberis vulaaris, Ledum palustre, Lonicera tatarica, Crataegus oxyacantha, Cornus sanquinea and C. mas. Productivenes of honey calculated trom 1000 flowers in case of bushes seems to be more practlcal than recalculated on the whole bushes. Similarly establishment of number of flowers per 1 m2 of tree surface or bunsh give better picture on blooming intensity and also productivens of honey,