UMWERSYTET SZCZECINSKI

Transkrypt

1 UMWERSYTET SZCZECINSKI NR 58 MATERIA3LY * KONFERENCJE 2000 ADAM BROZEK Centralna Komisja Egzaminacyjna Warszawa ZABANIA I STRUKTURA ZEWNETRZNEGO SYSTEMU OCENIANIA 1. ZADANIA SYSTEMU Utworzenie zewn? trznego systemu oceniania jest falctem nie maj^cym precedensu w dziejach polskiej oswiaty. Doswiadczenia krajow, w ktorych takie systemy funkcjonuj^ od lat, jednoznacznie wskazujq. na ich korzystny wptyw na jakosc edukacji. Reformujqc nasz system edukacji, zdecydowalismy si? zatem na wprowadzenie do niego oceniania zewn? trznego-jako elementu stymuluj^cegojakosc. Pierwszym zadaniem zewn?trznego systemu oceniania bylo ustalenie jednolitych dla wszystkich uczniow wymagan egzaminacyjnych. Te standardy wymagan, ogloszone w postaci Narodowej z 21 lutego 2000 roku, s^ zai^cznika do rozporzqdzenia Ministra Edukacji podstaw^ do przeprowadzenia sprawdzianu na zakonczenie szkoly podstawowej, egzaminu na zakonczenie gimnazjum oraz matury w 2002 roku. Przed ogloszeniem standardy wymagan oprocz zwyklej procedury uzgodnien mi? dzyresortowych przeszly proces konsultacji i recenzji eksperckich, zostaly poddane rowniez konsultacji spolecznej (ocenilo je w tym trybie ponad 60 tysi? cy respondentow) oraz uzyskaly pozytywn^ opini?

2 76 Adam Brozek Rady Programowej - statutowego organu doradczego dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Kolejnym zadaniem jest opracowanie informatorow o sprawdzianach i egzaminach. Zawarte w nich standardy wymagan (na poziomie szkoly zostan^ podstawowej i gimnazjum standardy zostanq. opatrzone objasnieniami dla uczniow), opisana b?dzie forma i struktura egzaminow oraz zamieszczone przykladowe testy i zadania. Zgodnie z wymogami rozporz^dzenia Ministra Edukacji Narodowej z 19 kwietnia 1999 roku w sprawie zasad oceniania informatory ukaz^ si? na dwa lata przed pierwszymi egzaminami, czyli w kwietniu i maju 2000 roku. Rownolegle trwaj % prace nad dostosowaniem sprawdzianu i egzaminow do potrzeb roznych grup uczniow, u ktorych ze wzgl?du na wyst? pujqce dysfunkcje nalezy uwzgl? dnic specjalne potrzeby edukacyjne. Do realizacji tego zadania powolano zespol specjalistow, ktory mi? dzy innymi zalecil wprowadzenie zmian do standardow wymagan przeznaczonych dla uczniow ghichych, niedoslysz^cych, niewidomych i niedowidz^cych oraz sporz^dzil wykaz zalecen dotycz^cych uwarunkowan techniczno -organizacyjnych dotycz^cych egzaminowania wyzej wymienionych grup uczniow, a takze uczniow ze specyficznymi trudnosciami w uczeniu si?, z uposledzeniem umyslowym w stopniu lekkim oraz z dzieci?cym porazeniem mozgowym. Obecnie trwaj^_ prace nad dostosowaniem informatorow. Przewidujemy, ze we wrzesniu 2000 roku trafi^_ one do odbiorcow. Niezwykle waznym zadaniem zewn? trznego systemu oceniania jest opracowanie programu oraz przeprowadzenie szkolen egzaminatorow. Wedlug naszych szacunkow do sprawnej obslugi systemu potrzeba ich okolo 60 tysi?cy. Podstawowym zadaniem egzaminatora b? dzie ocenienie, zgodnie z ustalonymi kryteriami, wszystkich zadan otwartych (zadania zamkni?te zostan^ sprawdzone elektronicznie). Formalne wymogi stawiane kandydatom na egzaminatorow zawiera rozporz^dzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19 pazdziernika 1999 ro - ku w sprawie wymagan, jakim powinni odpowiadac egzaminatorzy okr?gowych komisji egzaminacyjnych. B? dziemy wymagac, aby w wyniku szkolenia i samoksztalcenia egzaminator stai si? osob^ znaj^cq. i rozumiej^cq. podstaw? programowq, standardy wymagan, koncepcj? odpowiedniego egzaminu i jego miejsce w systemie zewn? trznego oceniania i by, nade wszystko, osi^gat zado -

3 Zadania i struktura zewn&rznego systemu oceniania 77 walaj^c^ zgodnosc w punktowaniu rozwiqzari roznego typu zadan otwartych, gdyzjest to warunek obiektywizmu pomiaru i-co za tym idzie- porownywalnoscijego wynikow. Niezb? dne wydaje si? rowniez opracowanie etycznego kodeksu egzaminatora. Zadaniem zewn?trznego systemu oceniania jest przygotowanie niekwestionowanej jakosci wystandaryzowanych zadan i testow egzaminacyjnych. Jest to zadanie niezwykle trudne, zwiaszcza w odniesieniu do sprawdzianu na zakonczenie szkoty podstawowej oraz egzaminu gimnazjalnego, a wynika to ze specyfiki etapu edukacyjnego (dzisiejsze gimnazjum oraz szescioletnia szkoia podstawowa sq. w polskim szkolnictwie instytucjami nowymi) oraz z ponadprzedmiotowosci sprawdzianu i egzaminu koricz^cego gimnazjum. Nieco latwiej jest w wypadku zadan maturalnych, gdyz tu mozna si? opierac na wieloletnich doswiadczeniach programu Nowa Matura. Najbardziej spektakulamym zadaniem b?dzie oczywiscie przeprowadzenie w 2002 roku pierwszych egzaminow i sprawdzianu oraz podstawie sprawozdan o poziomie osiqgni? c uczniow sporz^dzenie na ich koncz^cych poszczegolne etapy ksztalcenia. Zanim to nast^pi, nalezy wyznaczyc standardy organizacyj - no--techniczne, ktorym powinny odpowiadac miejsca przeprowadzenia sprawdzianu b^dz egzaminow oraz opracowac jednolite w cafym kraju procedury egzaminacyjne. W ten sposob zostanie zminimalizowany wplyw sytuacji egzaminacyjnej na wyniki. IConieczne jest takze opracowanie standardow kodowania, przesyiania i gromadzenia danych, standardow analiz statystycznych, przetwarzania danych egzaminacyjnych oraz komunikowania wynikow. D^zy - my do sytuacji, w ktorej wynik sprawdzianu lub egzaminu b? dzie z jednej strony uzyteczny do sporz^dzania analiz dotycz^cych calej badanej populacji, z drugiej zas b? dzie zobiektywizowanq. informacj^ uzupelniajqc^ dane wylco - rzystywane przez nauczyciela sporz^dzaj^cego diagnoz? osi^gni?c poszczegolnych uczniow. Obecnie wespol z Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Centralnym Osrodkiem Doskonalenia Nauczycieli przygotowujemy program szkolenia nauczycieli w wykorzystywaniu wynikow sprawdzianu i egzaminow do sporz^dzania diagnoz osi^gni?c uczniow (z uwzgl?dnieniem oceniania szkolnego i kontekstow ksztalcenia). W ten sposob zostanie przeszkolonych okolo 30 tysi? cy szkolnych koordynatorow oceniania.

4 78 Adam Brozek Zewn?trzny system oceniania jest jednq. z nielicznych organizacji w polskiej oswiacie, ktora w wykazie zadan ma stal^ ewaluacj? swoich dzialan. W tym zakresie zostal juz opracowany projekt ewaluacji wewn? trznej prowadzonej w instytucjach tworz^cych system. Obecnie prowadzona jest ewaluacja upowszechniania informacji o tworzonym systemie oceniania zewn? trznego. Jej celem jest systematyczny, jawny i precyzyjny opis rzeczywistosci (w wyznaczonym zakresie), umozliwiaj^cy analiz? i usprawnienie dzialan. Odr? bnym zadaniem omawianego systemu jest opracowanie koncepcji egzaminow zawodowych oraz standardow wymagan b?d^cych do podstaw^ przeprowadzenia tych egzaminow (po raz pierwszy w 2004 roku). Planuje si?, ze egzaminem b?d^ potwierdzane kwalifikacje wyodr?bnione z podstawy programowej ksztalcenia w zawodzie. Standardy wymagan zostan^ opracowane pod k^tem wyodr?bnienia kwalifikacji po przeanalizowaniu podstaw programowych dla 179 zawodow szkolnych. Zgodnie z nazewnictwem stosowanym w obowi^zujqcych aktach prawnych 78 z nich to zawody robotnicze, a nierobotnicze i pokrewne. 2. INSTYTUCJE TWORZ4.CE SYSTEM W celu realizacji omowionych zadan utworzono na mocy artykulu 9a ust. 1 ustawy z 7 wrzesnia 1991 roku o systemie oswiaty Centreing IComisj? Egzaminacyjn^ z siedzibq. w Warszawie, a na podstawie art. 9c ust. 1 wspo - mnianej ustawy- osiem okr? gowych komisji egzaminacyjnych o nast?puj%cym usytuowaniu i zasi?gu terytorialnym: - w Gdansku- dla wojewodztw pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, - w Eomzy- dla wojewodztw warminsko-mazurskiego i podlaskiego, - w Poznaniu - dla wojewodztw zachodniopomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego, - we Wroclawiu- dla wojewodztw dolnosl^skiego i opolskiego, - w Jaworznie-dla wojewodztwa sl^skiego, - w Krakowie- dla wojewodztw malopolskiego, podkarpackiego i lubelskiego, - w Warszawie- dla wojewodztwa mazowieckiego.

5 Zadania i struktura zewnqtrznego systemu oceniaiiia 79 Struktura organizacyjna Centralnej Komisji Egzaminacyjnej wynika ze statutu nadanego jej 1999 roku. Dzialalnosci^ zarz^dzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 15 marca komisji kieruje dyrektor powolywany i odwolywany przez Ministra Edukacji Narodowej. Tenze minister powohije i odwohije rowniez wicedyrektora - na wniosek dyrektora. Organem doradczym dyrektora komisji jest Rada Programowa, ktora opiniuje propozycje standardow wymagari, plany pracy komisji, analizuje sprawozdania o poziomie osi^gni^c uczniow na poszczegolnych etapach ksztalcenia oraz wnioskuje o podj? cie okreslonych prac badawczych i ewaluacyjnych. Czlonkow Rady Programowej powoluje i odwohije Minister Edukacji Narodowej. Minister takze, na wniosek Rady, powohije jej przewodniczqcego i wiceprzewodnicz^cego. W Centralnej Komisji Egzaminacyjnej funkcjonuje szesc wydzialow meiytorycznych: - Wydzial Sprawdzianow dla Uczniow Szkol Podstawowych, - Wydzial Egzaminow dla Uczniow Gimnazjow, - Wydzial Matur, - Wydzial Egzaminow Zawodowych, - Wydzial Badan, Analiz i Ewaluacji, - Wydzial Ewidencji Egzaminatorow i Programow Doskonalenia Nauczycieli, - Wydzial Ekonomiczno-Administracyjny. Do najwazniejszych zadan komisji nalezy: - opracowywanie propozycji standardow wymagan, - dokonywanie analizy wynikow sprawdzianow i egzaminow, - skladanie Ministrowi Edukacji Narodowej corocznych sprawozdan o poziomie osiqgni^c uczniow koriczqcych poszczegolne etapy ksztalcenia, - przygotowywanie i upowszechnianie programow doskonalenia nauczycieli w zakresie oceniania i diagnozowania, - prowadzenie ewidencji egzaminatorow okr^gowych komisji egzamina - cyjnych, - koordynowanie dzialan okr^gowych komisji egzaminacyjnych, - inspirowanie badan naukowych i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania.

6 80 Adam Brozek Struktura organizacyjna okr^gowych komisji egzaminacyjnych jest nieco inna i wynika ze statutow nadanych im przez Ministra Edukacji Narodowej zarz^dzeniem z 31 marca 1999 roku. W komisjach okr?gowych funkcjonuje po dwa wydzialy merytoryczne: - wydzial sprawdzianow i egzaminow szkolnych, - wydzial badan i analiz oraz wydzialy organizacyjno-administracyjne. Dyrektorow i wicedyrektorow komisji okr^gowych powoluje i odwoluje Minister Edulcacji Narodowej. Do najwazniejszych zadan okr^gowych komisji egzaminacyjnych nalezy: - przygotowywanie zadan i testow egzaminacyjnych, - opracowywanie informatorow o sprawdzianach i egzaminach, - szkolenie kandydatow na egzaminatorow, - przeprowadzanie sprawdzianow i egzaminow, - analizowanie wynikow sprawdzianow i egzaminow, - opracowywanie i przekazywanie sprawozdan z przeprowadzonych sprawdzianow i egzaminow dyrektorom szlcot, organom prowadz^cym szkoly, kuratorom oswiaty oraz Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. 3. WZAJEMNE RELACJE Wzajemne relacje mi^dzy centreing i okr^gowymi komisjami egzamina - cyjnymi se uwarunkowane prawnie i wynikaje przede wszystkim z art. 9a, 9b i 9c ustawy z 7 wrzesnia 1991 roku o systemie oswiaty (z pozniejszymi zmianami) oraz ze statutow nadanych przez Ministra Edukacji Narodowej. Najistotniejszy w omawianych relacjach jest fakt, ze centralna i okr^gowe komisje egzaminacyjne tworze system, czyli skoordynowany uklad elementow tworz^cych calosc uwarunkowane stalym, logicznym uporzedkowaniem jego cz^sci skladowych. Koordynowanie dzialan okr^gowych komisji egzaminacyjnych, o czym juz wczesniej wspomniano, jest ustawowym zadaniem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, ktora w ten sposob zostala zobowiezana do zapewnienia jednolitosci i jakosci realizowanych przez nie zadan. Komisja centralna ustala rowniez, na podstawie zadan i testow opracowanych przez komisje okr? - gowe, zestawy do przeprowadzenia sprawdzianow i egzaminow. Komisje okr? -

7 Zadania i struktura zewnqtrznego systemu oceniania 81 gowe w trakcie przygotowywania zadan i testow oraz opracowywania informatorow o sprawdzianach i egzaminach dziatajg w porozumieniu z komisj^ centralng. Ponadto komisje okr?gowe sg ustawowo zobowiqzane do wzajemnej wspotpracy i wspolpracy z komisje centreing. ICwesti? nadzoru nad dzialalnosciej. centralnej i okr?gowych komisji egzaminacyjnej rozstrzyga art. 9d wspomnianej ustawy. Nadzor ten sprawuje Minister Edukacji Narodowej. Takie ustrulcturowanie instytucji tworzgcych zewn? trzny system oceniania powinno zapewnic wysok^ jakosc realizowanych zadan i spowodowac przez to, ze system ten stanie si? czynnikiem skutecznie wpfywajgcym na podnoszenie jakosci ksztaicenia i, tym samym, efektywnie wspierajgcym rozwoj uczniow.