DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI KONSULTACJA SPOŁECZNA: w kierunku spójnego europejskiego podejścia do roszczeń zbiorowych

Transkrypt

1 PL PL PL

2 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 4 lutego 2011 r. SEC(2011) 173 wersja ostateczna DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI KONSULTACJA SPOŁECZNA: w kierunku spójnego europejskiego podejścia do roszczeń zbiorowych PL PL

3 1. WPROWADZENIE 1.1. Możliwość wykorzystania roszczeń zbiorowych do poprawy egzekwowania prawa UE 1. Skuteczne egzekwowanie prawa UE ma pierwszorzędne znaczenie zarówno dla obywateli, jak i przedsiębiorstw. Jak podkreślono w strategii Europa oraz programie sztokholmskim 2, Unia Europejska musi zagwarantować, by obywatele i przedsiębiorstwa, w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) mogły korzystać w praktyce z możliwości oferowanych przez jednolity rynek oraz europejska przestrzeń sprawiedliwości Prawa, których przestrzegania nie można wyegzekwować, są bezwartościowe. Kiedy dochodzi do naruszenia materialnych unijnych praw, obywatele i przedsiębiorstwa muszą mieć możliwość wyegzekwowania praw przyznanych im w przepisach UE. 2. Jednym z istotnych instrumentów zagwarantowania skutecznej egzekucji prawa UE w takich przypadkach jest egzekucja publiczna prowadzona przez Komisję Europejską (tzn. postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom lub postępowanie na rzecz ochrony konkurencji), często oparta na skargach obywateli i przedsiębiorstw. Jako strażniczka Traktatów, Komisja musi zagwarantować uwzględnienie nie tylko indywidualnych, lecz także publicznych i, w szerszym ujęciu, unijnych interesów. Także organy krajowe odgrywają ważną rolę w publicznym egzekwowaniu przepisów UE, zwłaszcza w dziedzinie konkurencji, prawa ochrony konsumentów i środowiska naturalnego, a obowiązujące przepisy UE zwiększają możliwość transgranicznej współpracy organów krajowych w przeciwdziałaniu naruszeniom Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej liczba spraw wymagających egzekucji znacząco wzrosła ze względu na rozleglejszy terytorialny zakres stosowania prawa UE. Uwydatniło to potrzebę bardziej scentralizowanego egzekwowania prawa UE. Pojawiło się także w związku z tym pytanie, czy obecny system unijnych środków ochrony prawnej powinien zostać rozszerzony o dalsze mechanizmy służące prywatnej egzekucji, w celu poprawy egzekwowania prawa UE. 4. Prywatna egzekucja prawa UE możliwa jest przede wszystkim za pomocą indywidualnych środków ochrony prawnej: osoby fizyczne lub prawne mogą indywidualnie wszczynać postępowania prawne w celu egzekwowania praw przysługujących im na mocy prawa UE. Niedawno uchwalone przepisy UE ustanowiły przyśpieszone procedury umożliwiające stronom szybkie uzyskanie tytułu egzekucyjnego w transgranicznych sprawach dotyczących drobnych i bezspornych roszczeń 4. Ponadto zapewniono gwarancje proceduralne stronom COM(2010) 2020 z Dokument Rady nr 17024/09, przyjęty przez Radę Europejską w dniach grudnia 2009 r. I tak rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów wyznacza ogólne ramy współpracy krajowych publicznych organów egzekucyjnych. W dziedzinie prawa ochrony konkurencji uruchomiono Europejską Sieć Konkurencji wraz z wejściem w życie rozporządzenia 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu [obecnie art. 101 i 102 TFUE]. Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych; rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie PL 2 PL

4 próbującym rozstrzygnąć swoje spory transgraniczne polubownie poprzez mediację 5. Wspólne normy minimalne dotyczące pomocy prawnej gwarantują skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych niezależnie od zasobów finansowych powoda 6. Jednak w przypadku gdy to samo naruszenie prawa UE powoduje szkody dla dużej grupy obywateli i przedsiębiorstw, często okazuje się, że indywidualne pozwy nie są skuteczną metodą powstrzymania bezprawnych praktyk lub uzyskania odszkodowania za spowodowane nimi szkody. Obywatele i przedsiębiorstwa często wahają się przed złożeniem prywatnych pozwów z tytułu bezprawnych praktyk, w szczególności gdy indywidualna strata jest niewielka w porównaniu z kosztami procesu. W rezultacie nadal realizowane nielegalne praktyki powodują istotne łączne szkody dla europejskich obywateli i przedsiębiorstw. Obok tego, jak stwierdzono w europejskiej agendzie cyfrowej 7 egzekwowanie prawa UE w środowisku cyfrowym wydaje się czasem trudne ze względu na brak jasności co do mających zastosowanie praw, w szczególności wśród konsumentów. Niepewność i przekonanie o trudnym dostępie do środków ochrony prawnej należą do istotnych czynników podważających zaufanie, a tym samym stanowią przeszkodę w rozwoju transgranicznego handlu elektronicznego. 5. Ponadto nawet wtedy gdy składanych jest wiele indywidualnych pozwów z tytułu naruszenia prawa UE, przepisy proceduralne wielu państw członkowskich nie dają sądom możliwości sprawnego poradzenia sobie z nawałem spraw w rozsądnym terminie. Może to dotyczyć zbiorowych roszczeń o zaprzestanie bezprawnych praktyk, ale przede wszystkim roszczeń odszkodowawczych. 6. Z tego powodu mechanizmy roszczeń zbiorowych można uznać za środek zaradczy na obecne niedociągnięcia w egzekwowaniu prawa UE Co należy rozumieć przez roszczenia zbiorowe? 7. Unijni obywatele i przedsiębiorstwa powinni mieć możliwość reagowania, w przypadku gdy ucierpią na wskutek naruszenia jakichkolwiek przepisów UE tworzących prawa materialne. W przypadku gdy obywatele i przedsiębiorstwa padają ofiarą naruszenia popełnionego przez to samo przedsiębiorstwo, połączenie ich roszczeń w jednej procedurze roszczenia zbiorowego lub zezwolenie na dochodzenie takich roszczeń przez podmiot przedstawicielski działający w interesie publicznym mogłoby uprościć procedurę i ograniczyć koszty. Roszczenia zbiorowe to ogólne pojęcie obejmujące wszelkie mechanizmy, które mogą doprowadzić do zaprzestania bezprawnym praktykom biznesowym, które szkodzą wielu powodom albo do zapobieżenia takim praktykom, lub też do uzyskania odszkodowania za szkody wywołane takimi praktykami. Istnieją dwie główne formy roszczeń zbiorowych: powództwo o zaprzestanie bezprawnych praktyk, przez które powodowie dążą do powstrzymania bezprawnego zachowania, oraz powództwo odszkodowawcze, przez które dochodzą odszkodowania za wywołane szkody. Procedury roszczeń europejskiego nakazu zapłaty; rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń Zob. dyrektywę 2008/52/WE w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych. Dyrektywa Rady 2002/8/WE w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze. COM(2010) 245 z PL 3 PL

5 zbiorowych mogą przybierać różnorodne formy, w tym pozasądowych mechanizmów rozstrzygania sporów albo powierzania dochodzenia roszczeń zbiorowych publicznym lub innym podmiotom przedstawicielskim Formy roszczeń zbiorowych występujące w Unii Europejskiej 8. Roszczenia zbiorowe nie są nową koncepcją w Unii Europejskiej. Obowiązujące przepisy UE i umowy międzynarodowe nakładają na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia możliwości złożenia zbiorowego powództwa o zaprzestanie bezprawnych praktyk w określonych dziedzinach. W rezultacie wszystkie państwa członkowskie mają procedury zapewniające możliwość wytoczenia powództwa o zaprzestanie takich praktyk. W dziedzinie prawa ochrony konsumentów, w wyniku dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania bezprawnych praktyk 8, organy ochrony konsumentów i organizacje konsumenckie mogą doprowadzić do powstrzymania praktyk stanowiących pogwałcenie krajowych i unijnych przepisów o ochronie konsumentów we wszystkich państwach członkowskich. W dziedzinie prawa ochrony środowiska konwencja z Aarhus nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w przypadku naruszenia norm ochrony środowiska. Wszystkie państwa członkowskie wykonały ten obowiązek wprowadzając określone formy zbiorowych powództw o zaprzestanie bezprawnych praktyk, w ramach których organizacje pozarządowe zyskały zdolność do zaskarżania decyzji administracyjnych dotyczących środowiska. 9. W większości państw członkowskich wprowadzono procedury umożliwiające zbiorowe dochodzenie roszczeń odszkodowawczych w niektórych dziedzinach. Istniejące mechanizmy odszkodowań dla grup osób pokrzywdzonych na skutek nieuczciwych praktyk biznesowych są dość zróżnicowane w poszczególnych państwach członkowskich UE 9. Zasadniczo każdy krajowy system powództw odszkodowawczych jest unikalny i nie ma dwóch podobnych systemów krajowych w tej dziedzinie. Niektóre procedury obowiązują jedynie w odniesieniu w odniesieniu do bardzo konkretnych sektorów (np. odzyskanie strat z tytułu inwestycji kapitałowych w Niemczech lub strat spowodowanych praktykami antykonkurencyjnymi w Zjednoczonym Królestwie). Inne mają szerszy zakres (np. hiszpańskie procedury powództw zbiorowych). Kolejna różnica dotyczy zdolności sądowej w procedurach w procedurach odszkodowawczych: niektóre państwa członkowskie upoważniły organy publiczne do wszczynania postępowań w niektórych dziedzinach (np. rzecznik praw obywatelskich w Finlandii), inne przyznają prawo do działania organizacjom prywatnym, takim jak stowarzyszenia konsumentów (np. Bułgaria) lub osobom fizycznym występującym w imieniu grupy (np. Portugalia). Wiele państw członkowskich posiada kombinację wielu przepisów dotyczących zdolności sądowej. Kolejna różnica dotyczy kategorii poszkodowanych, którzy mogą korzystać ze zbiorowych powództw odszkodowawczych. Większość wspomnianych krajowych systemów prawnych dopuszcza pozwy odszkodowawcze konsumentów, ale jedynie kilka zezwala na powództwa odszkodowawcze innym poszkodowanym, takim jak małe przedsiębiorstwa. Różnice występują również w odniesieniu do skutków orzeczenia dla członków danej grupy: w większości państw 8 9 Dz.U. L 166 z , s. 51. Zob. przykładowo analizę z 2008 r. Evaluation of the effectiveness and efficiency of collective redress mechanisms in the European Union zleconą przez Komisję Europejską i dostępną pod następującym adresem: PL 4 PL

6 członkowskich decyzja jest wiążąca jedynie w stosunku do tych, którzy wyrazili wyraźną zgodę na udział w postępowaniu (np. Szwecja, Włochy). W kilku państwach członkowskich decyzja staje się wiążąca dla wszystkich członków grupy, chyba że wyraźnie z tego zrezygnowali (Portugalia, Dania, Niderlandy). Ponadto istnieją różnice między państwami członkowskimi w kwestii momentu indywidualnego ustalenia osób uprawnionych do wystąpienia z roszczeniem. W niektórych państwach członkowskich ich identyfikacja musi nastąpić w momencie wniesienia pozwu w ich imieniu (np. w Zjednoczonym Królestwie), natomiast w innych może nastąpić na późniejszym etapie (np. Polska i Hiszpania). Istnieją również istotne różnice dotyczące finansowania postępowań z powództwa zbiorowego, podziału uzyskanych kwot oraz wykorzystania alternatywnych mechanizmów rozwiązywania sporów. Wpływ ewentualnego europejskiego aktu prawnego na systemy krajowe byłby zróżnicowany, w zależności od tego, czy dane państwo członkowskie wprowadziło już system roszczeń zbiorowych oraz jakie są zasadnicze cechy tego systemu W kierunku spójnego europejskiego podejścia do roszczeń zbiorowych 10. Ze względu na zróżnicowanie istniejących systemów krajowych oraz różne poziomy ich skuteczności, brak spójnego podejścia do roszczeń zbiorowych na szczeblu UE może utrudnić korzystanie przez obywateli i przedsiębiorstwa z przysługujących im praw oraz powodować nierówne egzekwowanie tych praw. Spójne europejskie ramy czerpiące z różnych tradycji krajowych mogą poprawić dochodzenie roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub uzyskaniu odszkodowania) w określonych dziedzinach. W każdym razie takie ramy powinny zawierać wspólne zasady, z którymi zgodne byłyby wszelkie ewentualne inicjatywy UE dotyczące roszczeń zbiorowych w dowolnym sektorze. Ma to zagwarantować, by od samego początku wszelkie ewentualne projekty w tej dziedzinie, służąc zapewnieniu skuteczniejszego egzekwowania prawa UE, odpowiadały równocześnie dobrze tradycji prawnej UE oraz pasowały do już dostępnego zestawu środków proceduralnych w zakresie egzekwowania prawa UE. 11. W Komisji Europejskiej od wielu lat trwają prace na rzecz opracowania europejskich norm w zakresie zbiorowych roszczeń odszkodowawczych w dziedzinie prawa ochrony konsumentów i prawa ochrony środowiska. Komisja przyjęła zieloną księgę w sprawie roszczeń o odszkodowanie za naruszenie przepisów antymonopolowych w 2005 r. 10 oraz białą księgę w 2008 r. 11 W 2008 r. Komisja opublikowała także zieloną księgę w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów 12. Znane jest stanowisko zainteresowanych podmiotów w wielu sprawach: większość organizacji konsumenckich opowiada się za ogólnounijnymi systemami dochodzenia zbiorowych roszczeń odszkodowawczych w sądach, podczas gdy wielu przedstawicieli sektora obawia się nadużywania związanych z tym uprawnień. Równocześnie jednak zainteresowane podmioty ostrzegły przed ryzykiem niespójności między różnymi inicjatywami Komisji dotyczącymi roszczeń zbiorowych, gdzie pożądana byłaby spójność COM(2005) 672 z COM(2008) 165 z COM(2008) 794 z PL 5 PL

7 12. Dlatego też Komisja inicjuje horyzontalną konsultację społeczną W kierunku spójnego europejskiego podejścia do roszczeń zbiorowych. Ma ona na celu między innymi ustalenie wspólnych zasad prawnych dotyczących roszczeń zbiorowych. Konsultacje powinny również pomóc w zbadaniu, jak takie wspólne zasady wpasowałyby się w system prawny UE oraz porządki prawne 27 państw członkowskich UE. Konsultacja ma na celu także sprawdzenie, w których dziedzinach różne formy roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub uzyskaniu odszkodowania) mogą wnieść wartość dodaną w zakresie poprawy egzekwowania przepisów UE lub lepszej ochrony praw ofiar. Uzyskany w ten sposób zestaw zasad powinien ukierunkować wszelkie ewentualne inicjatywy w zakresie roszczeń zbiorowych w prawodawstwie UE. 2. POTENCJALNA WARTOŚĆ DODANA ROSZCZEŃ ZBIOROWYCH W ZAKRESIE POPRAWY EGZEKWOWANIA PRAWA UE 13. Należy uważnie rozważyć, czy i w jakich dziedzinach inicjatywa UE może wnieść wartość dodaną w zakresie poprawy egzekwowania prawa UE oraz czy istnieją alternatywne sposoby uzupełnienia ewentualnych luk w obecnym systemie. W tym kontekście należałoby uwzględnić ostatnie zmiany w przepisach UE zarysowane powyżej. Należy również rozważyć, czy obecnym niedociągnięciom można zaradzić poprzez rozciągnięcie istniejących możliwości uzyskania orzeczenia nakazującego zaprzestanie bezprawnych praktyk na inne dziedziny niż ochrona konsumentów. Obok tego zbadane zostałoby, czy można zwiększyć rolę krajowych organów publicznych (takich jak rzecznik praw obywatelskich) lub prywatnych organizacji przedstawicielskich w egzekwowaniu prawa UE, na podobieństwo istniejących modeli krajowych. 14. Wszelkie nowe inicjatywy musiałyby być również zgodne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności ustanowionymi w art. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. We wszystkich państwach członkowskich wdrożono już pewne mechanizmy roszczeń zbiorowych o zaprzestanie bezprawnych praktyk w sprawach konsumenckich, a w szeregu państw członkowskich obowiązują także, w różnym zakresie, inne formy roszczeń zbiorowych (w tym odszkodowawczych). Należałoby rozważyć, czy i w jaki sposób działanie na szczeblu UE byłoby w tych okolicznościach potrzebne do zagwarantowania skutecznego egzekwowania prawa UE. Obok tego wszelkie działania na szczeblu UE powinny uwzględniać szczególny transgraniczny wymiar roszczeń zbiorowych (o zaprzestanie bezprawnych praktyk i odszkodowawczych). Pytania: P 1 P 2 Jaką wartość dodaną miałoby wprowadzenie nowego mechanizmu roszczeń zbiorowych (o zaprzestanie bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) dla egzekwowania prawa UE? Czy dochodzenie prywatnych roszczeń odszkodowawczych powinno mieć charakter niezależny, uzupełniający lub subsydiarny w stosunku do egzekucji przez organy publiczne? Czy zachodzi potrzeba koordynacji między prywatnym dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych i publiczną egzekucją? Jeżeli tak, to w jaki sposób zapewnić taką koordynację? Czy mogą Państwo podać przykłady w państwach PL 6 PL

8 członkowskich lub w państwach trzecich, na których można byłoby się w szczególności oprzeć podejmując jakiekolwiek ewentualne unijne inicjatywy? P 3 P 4 P 5 P 6 Czy UE powinna wzmocnić rolę krajowych organów publicznych lub prywatnych organizacji przedstawicielskich w egzekwowaniu prawa UE? Jeżeli tak, w jaki sposób i w jakich dziedzinach należy tego dokonać? Co jest Państwa zdaniem niezbędne do tego, by podjęte na szczeblu europejskim działania w sprawie roszczeń zbiorowych (mających na celu powstrzymanie bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) były zgodne z zasadami UE, konkretnie zasadami pomocniczości, proporcjonalności i skuteczności? Czy Państwa odpowiedź różniłaby się w zależności od tego, jakiej dziedziny dotyczyłyby te działania? Czy wystarczające byłoby rozciągnięcie zakresu obowiązujących przepisów UE o dochodzeniu roszczeń zbiorowych służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk na inne dziedziny, czy też należałoby wprowadzić mechanizmy dochodzenia zbiorowych roszczeń odszkodowawczych na szczeblu UE? Czy ewentualne działania UE wymagają prawnie wiążącego podejścia czy niewiążącego podejścia (takiego jak zestaw wytycznych dotyczących dobrych praktyk)? Jakie są Państwa zdaniem korzyści wynikające z obu tych wariantów? Czy Państwa odpowiedź różniłaby się w zależności od tego, jakiej dziedziny dotyczyłyby dane działania? 3. OGÓLNE ZASADY PRZEWODNIE W EWENTUALNYCH PRZYSZŁYCH INICJATYWACH UE DOTYCZĄCYCH ROSZCZEŃ ZBIOROWYCH 15. W oparciu o wyniki poprzednich konsultacji można ustalić pierwszy zestaw wspólnych podstawowych zasad przewodnich dla ewentualnych inicjatyw UE dotyczących roszczeń zbiorowych (o zaprzestanie bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych). Obejmują one: 1) potrzebę efektywności i skuteczności powództw; 2) znaczenie informacji i rolę organów przedstawicielskich; 3) potrzebę uwzględnienia zbiorowych uzgodnień polubownych jako alternatywnych metod rozstrzygania sporów; 4) potrzebę silnych zabezpieczeń przed nadużywaniem prawa do dochodzenia roszczeń; 5) dostępność odpowiednich mechanizmów finansowania, w szczególności dla obywateli i MŚP; 6) znaczenie skutecznego egzekwowania w całej UE. Zasady te mogłyby znaleźć zastosowanie do wszystkich form roszczeń zbiorowych (w celu powstrzymania bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych), choć niektóre z nich mogą mieć istotniejsze znaczenie w przypadku zbiorowych roszczeń odszkodowawczych. Pytania: P 7 Czy zgadzacie się Państwo z tym, że wszelkie ewentualne inicjatywy UE w dziedzinie roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) powinny być zgodne z zestawem wspólnych zasad ustanowionych na szczeblu UE? Jakie powinny to być zasady? Do jakiej zasady przywiązywaliby Państwo szczególną wagę? PL 7 PL

9 P 8 Jak wskazano powyżej, wiele państw członkowskich podjęło inicjatywy w dziedzinie roszczeń zbiorowych. Czy dotychczasowe doświadczenia państw członkowskich mogą przyczynić się do sformułowania europejskiego zestawu zasad? P 9 Czy istnieją szczególne elementy, którymi Państwa zdaniem powinny charakteryzować się ewentualne inicjatywy UE w celu zagwarantowania skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, biorąc pod uwagę tradycje prawne UE oraz porządki prawne 27 państw członkowskich? P 10 Czy znają Państwo konkretne dobre praktyki w dziedzinie roszczeń zbiorowych w jednym lub większej liczbie państw członkowskich, które mogłyby stanowić źródło inspiracji dla UE/pozostałych państw członkowskich? Proszę wyjaśnić, dlaczego uważają Państwo te praktyki za szczególnie cenne. Czy z drugiej strony istnieją inne krajowe praktyki, które były źródłem problemów i w jaki sposób można byłoby problemy te przezwyciężyć? 3.1. Potrzeba efektywnych i skutecznych środków ochrony prawnej 16. Wszelkie inicjatywy UE w zakresie powództw zbiorowych powinny przede wszystkim gwarantować, by system powództw zbiorowych funkcjonował efektywnie i skutecznie. Skuteczne środki ochrony prawnej to kwestia praw podstawowych: Karta praw podstawowych Unii Europejskiej potwierdza prawo do skutecznych środków ochrony prawnej dla każdej osoby, której prawa i wolności gwarantowane prawem Unii Europejskiej zostały pogwałcone 13.W sytuacji, w której złożono wiele pozwów, połączenie indywidualnych pozwów w ramach jednej procedury zbiorowego powództwa lub zezwolenie na wniesienie takiego powództwa przez podmiot przedstawicielski (np. rzecznika praw obywatelskich, organizacje konsumenckie lub branżowe), powinno umożliwić oszczędności dla zaangażowanych stron oraz zwiększyć skuteczność zarówno sądowych, jak i pozasądowych środków ochrony prawnej. Powinno to również pozwolić zapobiec ponownym procesom sądowym dotyczącym tych samych, lub podobnych spraw, które mogłyby mieć wzajemnie sprzeczne rezultaty. System roszczeń zbiorowych, który prowadziłby do długich i kosztownych procesów, nie leży w interesie ani konsumentów, ani przedsiębiorców, dlatego należy go unikać. Zatem za efektywny i skuteczny system roszczeń zbiorowych zostanie uznany ten, który może doprowadzić do prawnie pewnych i sprawiedliwych rezultatów w rozsądnych ramach czasowych, gwarantując równocześnie poszanowanie praw wszystkich zaangażowanych stron. Pytania: P 11 P 12 Jakie powinny być Państwa zdaniem zasadnicze cechy efektywnego i skutecznego systemu roszczeń zbiorowych? Czy mechanizm dochodzenia roszczeń zbiorowych musiałby posiadać jakieś specyficzne cechy, by mógł byś dostępny dla MŚP? Jak można skutecznie dochodzić roszczeń unikając równocześnie długich i kosztownych procesów? 13 Artykuł 47 ust. 1. Dz.U. C 364 z , s. 1. Zostało to dodatkowo podkreślone w art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej zawierającym zasadę skutecznej ochrony sądowej, Dz. U. C 306 z PL 8 PL

10 3.2 Znaczenie informacji i rola podmiotów przedstawicielskich 17. Należy rozważyć, jakie czynniki pomogłyby w zapewnieniu, by mechanizm dochodzenia roszczeń zbiorowych działał efektywnie i skutecznie. Na pewno istotną rolę ma informowanie poszkodowanych. Aby możliwe było połączenie ich roszczeń, obywatele i przedsiębiorcy muszą mieć świadomość, że padli ofiarą tych samych bezprawnych praktyk, i że mają możliwość wspólnego dochodzenia roszczeń lub przystąpienia do toczącego się postępowania. Może okazać się to wyjątkowo dużym wyzwaniem w sytuacji, gdy krąg poszkodowanych obejmuje osoby z wielu państw członkowskich. 18. Ponadto konieczne byłoby ustalenie, jaką rolę w kontekście procesów dotyczących roszczeń wielu stron powinny odgrywać organizacje reprezentujące interesy poszkodowanych, w szczególności w kontekście transgranicznym. Skuteczność dochodzenia roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) wymaga zapewne tego, by podmiot przedstawicielski mógł reprezentować w swoim państwie członkowskim poszkodowanych z innych państw członkowskich. Podobnie podmiot przedstawicielski mógłby uzyskać możliwość reprezentowania poszkodowanych w postępowaniach sądowych i pozasądowych w innym państwie członkowskim. Pytania: P 13 P 14 Jak, kiedy i przez kogo podmioty poszkodowane wskutek naruszenia prawa UE powinny być informowane o możliwości wniesienia roszczenia zbiorowego (służącego powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczego) lub przystąpienia do toczącego się procesu? Jaka metoda pozwoliłaby najskuteczniej zapewnić, by informacje otrzymała maksymalna liczba osób poszkodowanych, w szczególności gdy zamieszkują oni/mają siedzibę w wielu państwach członkowskich? Jak można uzyskać skuteczną reprezentację poszkodowanych, w szczególności w sytuacjach transgranicznych? Jak można ułatwić współpracę między różnymi podmiotami przedstawicielskimi, w szczególności w sprawach transgranicznych? 3.3 Potrzeba uwzględnienia zbiorowych uzgodnień polubownych jako alternatywnych metod rozstrzygania sporów 19. Mechanizmy zbiorowego polubownego rozstrzygania sporu odgrywają istotną rolę uzupełniającą w stosunku do sądowego dochodzenia roszczeń oraz często mogą zapewnić stronom szybsze i tańsze zaspokojenie ich roszczeń. Dlatego strony powinny mieć możliwość rozstrzygania ich sporów zbiorowych poza sądem, bądź to z udziałem podmiotu trzeciego (np. z wykorzystaniem jednego z mechanizmów alternatywnego rozstrzygania sporów, takich jak arbitraż czy mediacja) lub bez jego udziału (np. ugoda między zainteresowanymi stronami). Należy rozważyć, w jaki sposób można ułatwić korzystanie z alternatywnych metod rozstrzygania sporów (AMRS) w sytuacji dochodzenia roszczeń przez wiele podmiotów. Należy również zbadać, czy i w jakich dziedzinach polityki korzystanie ze zbiorowych polubownych metod rozstrzygania sporów może stać się wymogiem prawnym przed pójściem do sądu. PL 9 PL

11 20. Rozwiązywanie sporów poprzez ich zbiorowe polubowne rozstrzyganie może często prowadzić do sprawiedliwych rezultatów dla wszystkich zaangażowanych stron, co oznacza, że żadna ze stron nie może czuć się zobowiązana do zaakceptowania niesprawiedliwego rozwiązania. Skuteczność polubownego rozstrzygania sporów i sprawiedliwość rezultatów zależą jednak w dużej mierze od stopnia zaangażowania stron w ten proces. Dostępność skutecznego systemu dochodzenia roszczeń na drodze sądowej powinna stanowić silną zachętę dla stron, by porozumieć się poza sądem, dzięki czemu można przypuszczalnie rozstrzygnąć znaczną liczbę spraw i uniknąć procesu. Przygotowywana jest obecnie inicjatywa w zakresie AMRS dotycząca indywidualnych i zbiorowych AMRS w sprawach konsumenckich. Pytania: P 15 Obok mechanizmu sądowego, jakie inne zachęty byłyby konieczne do promowania korzystania z AMRS w sytuacji dochodzenia roszczeń przez wiele podmiotów? P 16 P 17 P 18 P 19 Czy próba polubownego rozwiązania sporu poprzez zbiorowe polubowne jego rozstrzygnięcie powinna być etapem obowiązkowym w związku z zbiorowym sądowym pozwem odszkodowawczym? Jak najlepiej zagwarantować sprawiedliwość rezultatów polubownego zbiorowego rozstrzygania sporów? Czy sądy powinny kontrolować czy rezultaty te są sprawiedliwe? Czy powinna istnieć możliwość nadania rezultatom polubownego zbiorowego rozstrzygnięcia sporu charakteru wiążącego wobec uczestniczących stron, także w przypadkach, które nie są obecnie objęte zakresem dyrektywy 2008/52/WE w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych? Czy istnieją inne elementy w zakresie polubownego zbiorowego rozstrzygania sporów, które należy zagwarantować w celu zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości? 3.4 Silne gwarancje przed nadużywaniem prawa do procesu 21. We wszelkich europejskich strategiach w zakresie roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) należy od początku zapobiec ryzyku nadużywania prawa do procesu. Wiele zainteresowanych podmiotów wyraziło obawy związane z koniecznością zapobieżenia określonym nadużyciom, które miały miejsce w USA w ramach systemu pozwów grupowych. System ten zapewnia silne zachęty ekonomiczne do wnoszenia przez strony spraw do sądu nawet w przypadku, gdy pozew niekoniecznie jest, co do istoty, uzasadniony. Zachęty te wynikają z połączenia szeregu czynników, w szczególności możliwości uzyskania odszkodowań karnych, braku ograniczeń dotyczących legitymacji (właściwie każdy może wnieść pozew w imieniu otwartej grupy poszkodowanych), możliwości uzgodnienia z adwokatem, że honorarium zostanie zapłacone jedynie w przypadku korzystnego wyniku oraz szerokich możliwości uzyskania dowodów procedury dowodowej przed rozpoczęciem procesu. Komisja uważa, że, razem wzięte, czynniki te zwiększają ryzyko nadużywania prawa do procesu w zakresie, który nie jest zgodny z europejską tradycją prawną. PL 10 PL

12 22. Żadna europejska strategia w zakresie roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) nie powinna stwarzać zachęt ekonomicznych do nadużyć na polu wnoszenia pozwów. Poza tym należy określić skuteczne gwarancje, by zapobiec zbiorowym powództwom stanowiącym nadużycie. Inspirację powinny tutaj stanowić obowiązujące krajowe systemy środków ochrony prawnej w państwach członkowskich UE. Analiza istniejących mechanizmów krajowych prowadzi do wniosku, że zastosować można różne gwarancje lub ich kombinacje. 23. Jedną z powszechnie stosowanych jest zasada przegrywający płaci, która oznacza, że strona przegrywająca pokrywa koszty sądowe i adwokackie obu stron. 24. Pełne poszanowanie słusznych interesów wszystkich stron to kolejna istotna gwarancja. Prawa te stanowią element prawa do rzetelnego procesu 14 i muszą być chronione także w przypadku roszczeń zbiorowych. 25. Dochodzenie roszczeń zbiorowych może przybrać różne formy. Dlatego też gwarancje powinny uwzględniać szczególne rodzaje ryzyka związane z każdą z tych szczególnych form dochodzenia roszczeń. Przykładowo, jeżeli podmioty przedstawicielskie są uprawnione do wniesienia powództwa, należy rozważyć, na jakich warunkach mogą być one legitymowane do udziału w postępowaniu dotyczącym roszczeń zbiorowych. W niektórych państwach członkowskich na przykład, na mocy krajowych przepisów wdrażających konwencję z Aarhus, aby uzyskać prawo do uczestniczenia w postępowaniach zbiorowych organizacje pozarządowe muszą spełnić szereg wymogów (określony okres istnienia, geograficzny zasięg działania, określona liczba członków, mieć na celu wspieranie interesu publicznego itd.). 26. Podczas analizy gwarancji szczególną uwagę należy zwrócić na konieczność zachowania równowagi między potrzebą zapobieżenia nadużywaniu prawa do procesu oraz zachowaniem skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla unijnych obywateli i przedsiębiorców, w szczególności MŚP. Jeżeli trudno jest wyważyć to w sposób ogólny, konieczny może się okazać udział sędziego, który dokona tego wyważenia w konkretnej rozpatrywanej sprawie. Pytania: P 20 Jak można odpowiednio zabezpieczyć słuszne interesy wszystkich stron w powództwach dotyczących roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych)? Jakie gwarancje istniejące w państwach członkowskich lub państwach trzecich uważają Państwo za szczególnie skuteczne w zakresie zapobiegania nadużywaniu prawa do procesu? P 21 Czy do powództw zbiorowych UE (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) powinna mieć zastosowanie zasada przegrywający płaci? Czy Państwa zdaniem istnieją okoliczności uzasadniające odstępstwa od tej zasady 15? Jeżeli tak, czy wyjątki te powinny być ściśle opisane w przepisach czy też Artykuł 47 ust. 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Na przykład w dziedzinie prawa ochrony środowiska zob. art. 10a dyrektywy 85/337 i art. 15a dyrektywy 96/61 (oba akty w wersji po zmianach wprowadzonych dyrektywą 2003/35), które zakazują PL 11 PL

13 należy je pozostawić każdorazowej ocenie sądów, być może w ramach ogólnego przepisu prawnego 16? P 22 Kto powinien mieć możliwość wnoszenia powództw zbiorowych? Czy prawo do wnoszenia takich powództw powinno być zarezerwowane dla określonych podmiotów? Jeżeli tak, jakie kryteria powinny one spełniać? Proszę zaznaczyć, czy Państwa odpowiedź różni się w zależności od rodzaju mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych oraz rodzaju poszkodowanych (np. konsumenci lub MŚP). 16 sytuacji, w których procedury będą zbyt kosztowne dla organizacji pozarządowych. Zob. także wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-427/07 Komisja przeciwko Irlandii. Zob. art. 16 rozporządzenia 861/2007 ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń Koszty postępowania ponosi strona przegrywająca. Jednak sąd lub trybunał nie zasądza na rzecz strony wygrywającej kosztów, które były zbędne lub nieproporcjonalne do wartości przedmiotu sporu. PL 12 PL

14 P 23 Jaka powinna być rola sędziego w postępowaniach dotyczących roszczeń zbiorowych? W przypadkach, w których podmioty przedstawicielskie są uprawnione do wniesienia powództwa, czy powinny one zostać wcześniej uznane za podmioty przedstawicielskie, czy też kwestia ta powinna być pozostawiona każdorazowej ocenie sądów? P 24 Jakie inne gwarancje powinny być elementem wszelkich ewentualnych europejskich inicjatyw w zakresie roszczeń zbiorowych? 3.5 Znalezienie odpowiednich mechanizmów finansowania dochodzenia roszczeń zbiorowych, w szczególności dla obywateli i MŚP 27. Obywatele i przedsiębiorcy, w szczególności MŚP, nie powinni mieć zablokowanego dostępu do wymiaru sprawiedliwości ze względu na ograniczone zasoby finansowe. Oznacza to konieczność rozważenia, w jakim stopniu istnieją odpowiednie mechanizmy finansowania spraw dotyczących roszczeń zbiorowych. Mechanizmy te powinny umożliwiać finansowanie słusznych roszczeń, nie stanowiąc równocześnie zachęty do dochodzenia roszczeń bezzasadnych. Pytania: P 25 Jak można odpowiednio zorganizować finansowanie dochodzenia roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych), mając w szczególności na uwadze potrzebę uniknięcia nadużywania prawa do procesu? P 26 P 27 P 28 Czy uważają Państwo za możliwe ustanowienie niepublicznych mechanizmów finansowania (takich jak finansowanie przez osoby trzecie lub ubezpieczenie od kosztów prawnych), które zapewniłyby odpowiednią równowagę między potrzebą zagwarantowania dostępu do wymiaru sprawiedliwości a zapobieganiem nadużyciom proceduralnym? Czy podmioty przedstawicielskie wnoszące powództwa dotyczące roszczeń zbiorowych powinny mieć możliwość odzyskania poniesionych kosztów postępowania, w tym kosztów administracyjnych, od strony przegrywającej? Czy istnieją inne, alternatywne sposoby pokrycia kosztów poniesionych przez podmioty przedstawicielskie? Czy istnieją jeszcze inne problemy dotyczące finansowania dochodzenia roszczeń zbiorowych, które należy rozważyć w celu zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości? 3.6 Skuteczna egzekucja w UE 28. Na rynku wewnętrznym, na którym funkcjonują przedsiębiorcy i obywatele, przepisy europejskiego prawa postępowania cywilnego oraz prawa właściwego powinny skutecznie funkcjonować w praktyce w odniesieniu do roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych), a wyroki powinny być wykonalne w całej UE. Pojawia się w związku z tym pytanie, czy PL 13 PL

15 Pytania: obecne europejskie przepisy o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń 17 oraz prawie właściwym pozwalają w wystarczającym stopniu osiągnąć ten cel, czy też spójne europejskie podejście do roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk lub odszkodowawczych) wymagałoby dodatkowych, szczególnych przepisów o prawie właściwym/jurysdykcji. Jak dotąd zainteresowane podmioty nie wskazywały Komisji na praktyczne problemy w tej dziedzinie. Dlatego też niniejsza konsultacja społeczna ma na celu uzyskanie opinii i informacji na temat ewentualnych szczególnych wyzwań związanych z problemami dotyczącymi jurysdykcji i prawa właściwego w kontekście roszczeń zbiorowych, uwzględniając obecne zróżnicowanie krajowych systemów prawnych, szczególnie w zakresie zbiorowych roszczeń odszkodowawczych, potrzebę skutecznej transgranicznej egzekucji oraz potrzebę zapobieżenia nadużywaniu prawa do procesu, w tym wyboru sądu ze względu na możliwość korzystniejszego rozstrzygnięcia sprawy. P 29 P 30 P 31 Czy Państwa zdaniem istnieją przykłady szczególnych problemów z praktycznym wykonywaniem jurysdykcji, uznawaniem lub wykonywaniem orzeczeń w kontekście transgranicznym? Jakie były konsekwencje tych problemów i jaką ostatecznie przyjęto strategię przeciwdziałania im? Czy konieczne są przepisy szczególne dotyczące jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń lub prawa właściwego w odniesieniu do roszczeń zbiorowych, w celu zagwarantowania skutecznego egzekwowania prawa UE na całym jej terytorium? Czy dostrzegają Państwo potrzebę ustanowienia jakichkolwiek innych szczególnych przepisów w odniesieniu do dochodzenia roszczeń zbiorowych, przykładowo dotyczących zbiorowego polubownego rozstrzygania sporów lub też naruszania przepisów UE przez usługodawców i dostawców towarów działających w Internecie? 3.7 Ewentualne zasady dodatkowe 29. Dotychczas ustalone wspólne zasady, które mają mieć zastosowanie do europejskiego podejścia do roszczeń zbiorowych, nie są wyczerpujące. Możliwe jest ustanowienie przez UE dalszych zasad. Pytanie: Q 32 Czy UE powinna dodać jeszcze jakieś inne wspólne zasady? 4. ZAKRES SPÓJNEGO EUROPEJSKIEGO PODEJŚCIA DO ROSZCZEŃ ZBIOROWYCH 30. Jeżeli chodzi o odszkodowanie za szkody poniesione wskutek naruszenia prawa UE, należy rozważyć, czy pożądane byłoby rozszerzenie zakresu obecnych prac Komisji w kwestii roszczeń zbiorowych (służących powstrzymaniu bezprawnych praktyk i odszkodowawczych) w dziedzinie konkurencji i ochrony konsumentów oraz 17 Zob. rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. PL 14 PL

16 Pytania: pasażerów na inne dziedziny (takie jak ochrona środowiska lub przepisy o usługach finansowych). Niezależnie od tego zakresu należy zagwarantować spójne unijne podejście. P 33 P 34 Czy zakres prac Komisji w kwestii zbiorowych roszczeń odszkodowawczych należałoby rozciągnąć na inne dziedziny prawa UE, oprócz konkurencji i ochrony konsumentów? Jeżeli tak, to na jakie? Czy dziedziny te mają swoją specyfikę, którą należałoby uwzględnić? Czy wszelkie ewentualne inicjatywy UE w zakresie roszczeń zbiorowych powinny mieć charakter ogólny, czy też właściwsze byłoby rozważanie inicjatyw w konkretnych dziedzinach polityki? 5. KONSULTACJA SPOŁECZNA Wszystkie zainteresowane podmioty proszone są o przesłanie swoich odpowiedzi do dnia 30 kwietnia 2011 r. Powinny one być przesłane, w miarę możliwości w formie elektronicznej, na następujący adres: EC-collective-redress@ec.europa.eu, lub w innej formie pisemnej na adres: European Commission "Consultation on collective redress" Avenue de Bourget 1-3 B-1140 Brussels (Evere) Belgia Każde pismo powinno być wyraźnie oznaczone hasłem: Konsultacje w sprawie roszczeń zbiorowych. W celu zapewnienia przejrzystości zachęca się organizacje (w tym np. organizacje pozarządowe, organizacje branżowe i przedsiębiorstwa handlowe) do udostępniania opinii publicznej odpowiednich informacji na swój temat przez rejestrację w rejestrze grup interesu i podpisanie kodeksu postępowania dotyczącego tego rejestru. Aby wywołać faktyczną debatę dotyczącą omawianych kwestii Komisja opublikowała niniejszy dokument konsultacyjny na stronie Komisji znajdującej się na portalu internetowym Europa, pod następującym adresem: Wszystkie odpowiedzi zostaną opublikowane na tej stronie internetowej. Istnieje też możliwość zastrzeżenia poufności uwag. W takim przypadku na pierwszej stronie nadsyłanej opinii jej autor powinien wyraźnie zaznaczyć, że nie wyraża zgody na jej publikację. Oświadczenie o ochronie prywatności Cel i zakres przetwarzania danych osobowych: PL 15 PL

17 Komisja zarejestruje i dokona dalszego przetworzenia Państwa danych osobowych w zakresie niezbędnym do uwzględnienia opinii zgłoszonych w ramach konsultacji społecznej na temat roszczeń zbiorowych. Dane te będą przetwarzane zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 45/2001 o ochronie osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez instytucje i programy wspólnotowe i o swobodnym przepływie takich danych. Dane te pozostają zarejestrowane i są przechowywane tak długo, jak wymagają tego działania następcze w kontekście nadesłanych opinii. W celu zapewnienia przejrzystości treść nadesłanych opinii, w tym imię i nazwisko ich autorów oraz informacje o stanowisku zajmowanym przez nich w ich organizacji, zostaną upublicznione, w szczególności za pośrednictwem następującej strony internetowej Komisji: Prawo do sprostowania danych oraz administrator danych osobowych: W przypadku bardziej szczegółowych pytań na temat przetwarzania danych osobowych lub korzystania z przysługujących Państwu praw (np. dotyczących dostępu albo sprostowania nieprawidłowych lub niekompletnych danych ) prosimy o kontakt za pośrednictwem poniższego adresu: EC-collective-redress@ec.europa.eu Przysługuje Państwu prawo do odwołania się w każdej chwili do Europejskiego Inspektora Ochrony Danych: edps@edps.europa.eu PL 16 PL