Dostęp do informacji publicznej i ochrona danych osobowych Ćwiczenia nr 2. Dr Sylwia Kotecka-Kral

Transkrypt

1 Dostęp do informacji publicznej i ochrona danych osobowych Ćwiczenia nr 2 Dr Sylwia Kotecka-Kral sylwia.kotecka@uwr.edu.pl

2 Konstytucyjne podstawy informowania jednostki w demokratycznym państwie prawnym

3 Prawo do informacji w polskiej Konstytucji Art. 54 wolność słowa Art. 51 ochrona informacji o sobie Art. 61 prawo dostępu do informacji publicznej Art. 74 prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

4 Wolność słowa, wolność wyrażania poglądów, zakaz cenzury art. 54 Konstytucji

5 Art. 54 Konstytucji wolność słowa, zakaz cenzury 1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

6 Art. 54 Konstytucji Wolność wyrażania poglądów ma zasadnicze znaczenie w sferze życia publicznego, zwłaszcza politycznego, i wiąże się ściśle z innymi wolnościami konstytucyjnymi wyrażającymi łącznie wolność działania jednostki w życiu publicznym: wolność tworzenia i działania związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, wolność tworzenia i działania partii politycznych, wolność zrzeszania się, wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność wyznawania i uzewnętrzniania publicznego swojej religii.

7 Wolność wypowiedzi Wolność wypowiedzi należy rozpatrywać w kontekście bardziej szczegółowych względem niej praw i wolności: wolności komunikowania się (art. 49), prawa do informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (art. 61), wolności twórczości artystycznej, badań naukowych, w tym ogłaszania ich wyników, wolności nauczania, wolności korzystania z dóbr kultury (art. 73), autonomii informacyjnej jednostki w sferze prawa dostępu do dotyczących jej urzędowych dokumentów i zbiorów danych (art. 51 ust. 3), prawa do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74 ust. 3). Wolność wypowiedzi pozostaje w ścisłym związku z zasadą wolności prasy (art. 14) obydwie te wolności mają względem siebie charakter komplementarny, wzajemnie się wzmacniają i potwierdzają.

8 Prawo międzynarodowe i unijne Swoboda wypowiedzi, jako jedno z zasadniczych praw wolnościowych, deklarowana jest we wszystkich aktach międzynarodowych lub ponadnarodowych dotyczących ochrony praw człowieka. Wolność wypowiedzi przewidziana została w: art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, art. 10 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 11 Karty Praw Podstawowych UE.

9 Prawo do wolności wypowiedzi Prawo to obejmuje klasyczne wolności jednostki: wolność posiadania poglądów, wolność otrzymywania informacji i idei, wolność przekazywania informacji i idei, bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.

10 Wolność wypowiedzi Swoboda wypowiedzi stanowi jeden z fundamentów społeczeństwa demokratycznego, jest podstawowym warunkiem jego rozwoju i samorealizacji jednostki. Swoboda wypowiedzi nie może ograniczać się do informacji i poglądów, które są odbierane przychylnie albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojętne, lecz odnosi się w równym stopniu do takich, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój w państwie lub jakiejś grupie społeczeństwa takie są wymagania pluralizmu, tolerancji i otwartości na inne poglądy, bez których demokratyczne społeczeństwo nie istnieje. Wartość w postaci swobodnej i nieskrępowanej debaty publicznej znajduje swoje bezpośrednie uzasadnienie w samej istocie systemu demokratycznego. Wszelkie ograniczenia wolności wypowiedzi powinny być interpretowane restryktywnie.

11 Wolność wypowiedzi Swoboda wypowiedzi umieszczona została przez ustrojodawcę w katalogu praw i wolności osobistych. Dwie sfery wolności wypowiedzi w kontekście indywidualnych praw człowieka i obywatela realizowanych w sferze życia prywatnego (wolność słowa w aspekcie mikro) oraz w sferze życia publicznego i politycznego (wolność słowa w aspekcie makro). Wolność słowa ma charakter mieszany wolności osobistej w sferze życia prywatnego jednostki i wolności politycznej w sferze życia publicznego.

12 Wolność wypowiedzi Swoboda wypowiedzi jako wolność osobista, sytuowana w sferze autonomii jednostki i mająca swoje źródło w konstrukcji godności osobowej (art. 30 Konstytucji) przysługuje tylko osobom fizycznym i stanowi element składowy innych wolności osobistych: prawa do wolności osobistej (art. 41 ust. 1) prawa do prywatności (art. 47) wolności komunikowania się (art. 49) wolności sumienia i wyznania (art. 53). Podmiotami swobody wypowiedzi jako wolności politycznej mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty zbiorowe (osoby prawne i inne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej), w tym w szczególności partie polityczne, komitety wyborcze, stowarzyszenia.

13 Wolność wypowiedzi Art. 54 Konstytucji RP obejmuje wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji w formie słownej, pisemnej i drukowanej, także za pośrednictwem wszelkich środków społecznego przekazu. Treść normatywna art. 54 Konstytucji RP zawiera się w przyjętym współcześnie demokratycznym standardzie "wolności ekspresji. Wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury zostały odrębnie ujęte w art. 73 Konstytucji RP.

14 Wolność wypowiedzi Przedmiotem ochrony na gruncie art. 54 Konstytucji RP są wszelkie wypowiedzi - wszelkie zachowania wyrażające określone poglądy stanowiące formy ekspresji myśli, zarówno zwerbalizowane, jak i posługujące się innym aniżeli słowo kodem znaczeniowym (obraz, dźwięk, gest, mimika, sposób ubierania się, noszona fryzura). Norma z art. 54 Konstytucji RP obejmuje wszelkiego rodzaju wypowiedzi, a więc również wypowiedzi artystyczne i naukowe w tym zakresie normy z art. 54 i 73 Konstytucji RP nie pozostają rozłączne, ale wzajemnie się przenikają. Wolność sztuki, badań naukowych i wolność korzystania z dóbr kultury mogą stanowić szczególną formę realizacji swobody wypowiedzi.

15 Wolność wypowiedzi Wolność wyrażania swoich poglądów oznacza wolność wszelkich zachowań (działań i zaniechań) stanowiących formę ekspresji własnych myśli, zarówno zwerbalizowanych, jak i posługujących się innym niż słowo kodem znaczeniowym poglądy można wyrażać w różny sposób, nie tylko słownie (mówiąc lub pisząc), lecz także za pomocą obrazów, w tym różnego rodzaju plakatów, a nawet nosząc określony ubiór lub odznaki. Poglądy mogą zostać wyrażone również przez brak działania (zaniechanie) niewzięcie udziału w określonym wydarzeniu publicznym, uroczystości, akcie głosowania. nieodwzajemnienie pozdrowienia kierowanego przez inną osobę.

16 Wolność wypowiedzi Przewidziana w art. 54 wolność wyrażania dotyczy poglądów własnych. Swoboda prezentowania cudzych poglądów (myśli, opinii) mieści się w wolności rozpowszechniania informacji. Pogląd to wypowiedzi ocenne, wyrażające stosunek mówiącego do określonych zdarzeń i zjawisk (oceny i opinie), ale również wypowiedzi deskryptywne, informujące o faktach tak rzeczywistych, jak i faktach domniemanych (twierdzenia, przypuszczenia, prognozy).

17 Wolność pozyskiwania informacji Wolność pozyskiwania informacji dotyczy nie tylko informacji o faktach, ale także o cudzych poglądach. Wolność pozyskiwania informacji jest szersza niż gwarantowane na gruncie art. 61 oraz 74 ust. 3 Konstytucji RP prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, którym odpowiada obowiązek udzielania informacji przez władze publiczne i inne podmioty, wykonujące zadania władzy publicznej oraz gospodarujące mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

18 Wolność pozyskiwania informacji Wolność pozyskiwania informacji obejmuje nie tylko uprawnienie do uzyskania informacji w sferach wskazanych w art. 61 i 74 ust. 3 Konstytucji RP, ale również prawo do poszukiwania informacji przez podmiot zainteresowany na własną rękę, niezależnie od obowiązków informacyjnych nałożonych na inne podmioty, z zastosowaniem wszelkich sposobów mieszczących się w granicach ustaw, w szczególności za pomocą środków społecznego przekazu. Wolność pozyskiwania informacji obejmuje więc zarówno wolność dostępu do istniejących źródeł informacji krajowych i zagranicznych, jak i wolność poszukiwania informacji.

19 Wolność rozpowszechniania informacji Wolność rozpowszechniania informacji obejmuje zarówno "udostępnianie" podmiotom indywidualnie wybranym przez rozpowszechniającego zebranych danych (informacji i idei zarówno własnych, jak i cudzych), jak i "upowszechnianie" informacji, tj. podawanie informacji do wiadomości publicznej adresatom niezindywidualizowanym, zwłaszcza przez środki społecznego przekazu. Wolność rozpowszechniania informacji dotyczącej sfery życia prywatnego, ze względu na istotny wymiar konstytucyjnego prawa do prywatności, ma znacznie dalej posunięte ograniczenia niż wolność pozyskiwania tego typu informacji. W sferze życia publicznego wolność rozpowszechniania informacji ma granice identyczne, co wolność pozyskiwania takich informacji.

20 Wypowiedzi opisowe i ocenne Z punktu widzenia treści swobody wypowiedzi, w szczególności wytyczenia jej granic, istotne znaczenie ma zaczerpnięty z logiki formalnej podział na wypowiedzi opisowe i ocenne. Wypowiedzi opisowe to wypowiedzenia deskryptywne, zawierające informacje o określonych faktach, twierdzenia co do faktów zdania w sensie logicznym, które opisują rzeczywistość, wskazując, że "tak a tak jest", albo że "tak a tak nie jest", podlegają klasyfikacji według kryterium prawdy i fałszu, prawdziwość tych wypowiedzeń może być przedmiotem dowodzenia. Wypowiedzi ocenne (sądy wartościujące) nie mają charakteru deskryptywnego. Są to wyrażenia zawierające poglądy, oceny, opinie, które wartościują określone stany rzeczy, ale ich nie opisują. wypowiedzi ocenne uchylają się spod wartościowania w kategoriach prawdy i fałszu, nie są zdaniami w sensie logicznym.

21 Wypowiedzi opisowe i ocenne Podział na wypowiedzi opisowe i ocenne odgrywa istotną rolę zwłaszcza w sytuacjach rozstrzygania kolizji zachodzących pomiędzy wolnością wypowiedzi a prawem do ochrony dobrego imienia. Na gruncie prawa karnego, leżącą u podstaw powyższego podziału koncepcja zakładająca niemożność kwalifikowania wypowiedzi ocennych w kategoriach prawdy i fałszu, prowadzi do ograniczenia znamion przestępstwa zniesławienia, stypizowanych w art i 2 KK, jedynie do wypowiedzi deskryptywnych, a więc możliwych do weryfikacji jako prawdziwe albo fałszywe testowi prawdy nie mogą bowiem być poddane wypowiedzi ocenne. Strona przedmiotowa przestępstwa zniesławienia nie obejmuje więc wypowiedzi zawierających sądy wartościujące.

22 Kodeks karny - zniesławienie Art Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 3. W razie skazania za przestępstwo określone w 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. 4. Ściganie przestępstwa określonego w 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.

23 Kodeks karny - zniewaga Art Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. 4. W razie skazania za przestępstwo określone w 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. 5. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

24 Kodeks cywilny W sprawach nieobjętych kodeksem karnym np. w przypadku znieważania osób ze względu na ich orientację seksualną czy tożsamość płciową powołać się można na przepisy Kodeksu cywilnego. W procesie cywilnym nie przewidziano sankcji karnych, natomiast możliwe jest żądanie od sprawcy czynu odpowiedniego zadośćuczynienia. W kodeksie cywilnym znajduje się pojęcie dóbr osobistych. Odnosi się do nich art. 23 i art. 24. Do dóbr osobistych Kodeks cywilny zalicza: zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko, lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską.

25 Wypowiedzi opisowe i ocenne W sporach cywilnoprawnych dotyczących ochrony dobrego imienia, kwalifikacja wypowiedzi, stanowiącej źródło naruszenia, jako deskryptywnej albo wartościującej wpływa na przebieg postępowania dowodowego oraz zakres możliwej do udzielenia ochrony. W wypadku wypowiedzi ocennych bezprzedmiotowe jest dowodzenie ich nieprawdziwości lub prawdziwości. W efekcie prawdziwość tego typu wypowiedzi nie może stanowić kryterium oceny ich bezprawności w świetle art KC. Stosując środki niemajątkowej ochrony dóbr osobistych uwzględnić należy, że wypowiedzi ocenne nie podlegają odwołaniu złożenie oświadczenia odwołującego postawione uprzednio zarzuty dotyczyć może jedynie wypowiedzi odnoszących się do faktów.

26 Kodeks cywilny Art. 24. [Ochrona dóbr osobistych] 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

27 Kodeks cywilny W przypadku naruszenia przynajmniej jednego z tych dóbr o ile działanie miało charakter bezprawny (czyli, np. nie możemy powoływać się na nietykalność mieszkania jeżeli przyjdą do nas policjanci z nakazem przeszukania) możemy zażądać podjęcia działań na rzecz usunięcia skutków działań. W zależności od tego, które dobro zostało naruszone, może to wyglądać inaczej. Naprawić szkodę można przez opublikowanie oświadczenia w odpowiedniej treści i formie, lub też zadośćuczynienia finansowego, naprawienia wyrządzonej szkody majątkowej bądź zapłaty określonej kwoty na rzecz wskazanej przez pokrzywdzonego organizacji charytatywnej.

28 Wolność wypowiedzi Przewidziana w art. 54 Konstytucji RP swoboda wypowiedzi obejmuje nie tylko jej treść, ale również formę. Uczestnicy debaty publicznej mogą pozwolić sobie na pewien stopień nieumiarkowania. Dotyczy to również wypowiedzi, które obrażają, szokują lub oburzają, posługując się nierzadko bardzo wyrazistymi, czy nawet przesadzonymi i mało eleganckimi środkami ekspresji. Nie jest dopuszczalne przekraczanie granic wynikających z konieczności respektowania dobrego imienia oraz innych praw osób trzecich, jednakże pewien stopień przesady czy prowokacji zawarty w wypowiedziach publicznych jest dopuszczalny w szczególności w zakresie sporu ściśle politycznego, prowadzonego zwłaszcza w ramach kampanii wyborczej, polityczna inwektywa dotyka często sfery osobistej jest to ryzyko związane z uprawianiem polityki i swobodną wymianą idei stanowiącą gwarancję społeczeństwa demokratycznego, osoby publiczne muszą w większym stopniu, niż osoby niemające tej cechy, tolerować zainteresowanie opinii publicznej, w tym kierowaną pod ich adresem krytykę

29 Ograniczenia wolności wypowiedzi Swoboda wypowiedzi, tak jak inne konstytucyjne prawa wolnościowe, nie ma charakteru absolutnego i podlega ograniczeniom wynikającym zarówno z samej Konstytucji RP, jak i poszczególnych ustaw. Żadne ograniczenia swobody wypowiedzi nie zostały wskazane bezpośrednio w tekście art. 54 ust. 1. nie oznacza to jednak wyłączenia z zakresu stosowania tego przepisu klauzuli ograniczającej z art. 31 ust. 3. Norma zawarta w art. 31 ust. 3 ma charakter zasady ogólnej i znajduje zastosowanie nie tylko wtedy, gdy przepis będący podstawą wolności lub prawa wyraźnie przewiduje dopuszczalność ich ograniczenia, ewentualnie także zawiera szczególne przesłanki ograniczenia (np. art. 64 ust. 3), ale także wtedy, gdy przepis będący podstawą wolności lub prawa nie wspomina o możliwości wprowadzenia ograniczeń.

30 Art. 31 Konstytucji 1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. zasada wolności ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw

31 Ograniczenia wolności wypowiedzi Art. 233 ust. 1 dopuszcza możliwość szerszego, aniżeli wynika to z art. 31 ust. 3, ograniczenia, a nawet zawieszenia wolności wypowiedzi, w czasie stanu wojennego albo wyjątkowego. Wprowadzone w tym zakresie ograniczenia z natury rzeczy mają charakter czasowy i muszą uwzględniać ogólne zasady, o których mowa w art. 228, w szczególności zasadę proporcjonalności, a także przewidzianą w art. 233 ust. 2 zasadę niedyskryminacji nie obowiązuje w tym wypadku zakaz naruszania istoty wolności wypowiedzi. W czasie stanu wojennego lub wyjątkowego może być wprowadzona cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu, a także emisja sygnałów uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów radiowych, telewizyjnych lub dokonywanych przez urządzenia i sieci telekomunikacyjne, których treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

32 Zasada autonomii informacyjnej jednostki Ma konstytucyjne podstawy w art. 47 oraz 51 Konstytucji RP Rozumiana jako prawo każdego do wyznaczania sfery informacyjnej dostępności o sobie samym prawo do samodzielnego decydowania o ujawnianiu innym informacji dotyczących swojej osoby, prawo do sprawowania kontroli nad takimi informacjami, jeśli znajdują się w posiadaniu innych podmiotów. Ogromna dynamika zmian następujących w sferze nowych technologii, dokonująca się w istocie cały czas permanentna rewolucja informatyczna i informacyjna, wpływa zasadniczo na sposoby i zakres realizacji wolności wypowiedzi. Nowe kanały komunikacji, sposoby wymiany oraz gromadzenia i przetwarzania informacji, możliwe dzięki rozwojowi techniki, w tym Internetu, skutkują m.in. tym, że jednostka w coraz większym zakresie traci faktyczną kontrolę nad danymi i informacjami jej dotyczącymi.

33 Zasada autonomii informacyjnej jednostki W ostatnich latach widoczna jest tendencja do wzmacniania ochrony autonomii informacyjnej jednostki kosztem sfery wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Kolizje wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji z prawem do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego Prawo do bycia zapomnianym sprawa przed Trybunałem Sprawiedliwości UE C-131/12 Google Spain SL Google Inc. Przeciwko Agencia Española de Protección de Datos (AEPD), Mario Costeja González ze względu na konieczność ochrony autonomii informacyjnej jednostki dopuszczalne jest nakazanie usunięcia informacji jej dotyczących (a ściślej: wyników wyszukiwania tych informacji w wyszukiwarce internetowej i prowadzących do nich linków), choćby informacje te były zgodne z prawdą i opublikowane zgodnie z prawem, jeżeli w okolicznościach faktycznych danej sprawy okaże się, że mają one charakter informacji obecnie "zbędnych", "niewłaściwych", czy już "niestosownych"

34 Dziękuję za uwagę!