Niepełnosprawność w świetle estymacji pośredniej na przykładzie województwa wielkopolskiego

Transkrypt

1 Niepełnosprawność w świetle estymacji pośredniej na przykładzie województwa wielkopolskiego Michał Pietrzak 1,2, Tomasz Józefowski 2, Tomasz Klimanek 2, Marcin Szymkowiak 1,2 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 1, Urząd Statystyczny w Poznaniu 2 Referat zrealizowany w ramach projektu "Estymacja pośrednia w zakresie badania niepełnosprawności na podstawie NSP 2011", który został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/11/B/HS4/ Poznań, 19 kwietnia 2018 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 1 / 22

2 Zjawisko niepełnosprawności Zjawisko niepełnosprawności Zjawisko niepełnosprawności jednym z najpoważniejszych współczesnych problemów społecznych. Starzenie się społeczeństw przyczyną systematycznego wzrostu liczby osób niepełnosprawnych. Około 80 mln Europejczyków (17% osób w Unii Europejskiej) jest niepełnosprawnych, w różnym stopniu, często nie mając możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym. Według danych ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku (NSP 2011) w Polsce liczba osób niepełnosprawnych wynosiła około 4,7 mln (ponad 12% ludności kraju) [GUS 2012]. Konieczność włączania różnych grup osób, w tym osób z niepełnosprawnością, w rynek pracy. W świetle wyników NSP 2011 blisko 80% osób niepełnosprawnych, w wieku 15 lat i więcej, było poza rynkiem pracy [GUS 2013]. Aktywność zawodowa podstawowym narzędziem integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, zapobiegającym ich izolacji i marginalizacji społecznej. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 2 / 22

3 Zjawisko niepełnosprawności Zapotrzebowanie na dane o niepełnosprawności Rosnące zapotrzebowanie na aktualne, o niskim stopniu zagregowania i dobrej jakości dane w zakresie sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy w Polsce. Rosnące zapotrzebowanie na takie dane ze strony organów władzy na szczeblu centralnym i lokalnym (w tym władz samorządowych), podmiotów sektora publicznego oraz sektora prywatnego. Dostosowywanie prowadzonej polityki. Monitorowanie skuteczności wdrażanych strategii i rozwiązań (krajowych, zagranicznych). Możliwość łatwiejszego dotarcia z pomocą do osób z niepełnosprawnością. Możliwość lepszego dostosowania ofert i miejsc pracy pod kątem zatrudniania osób niepełnosprawnych. Osiągnięcie obustronnych korzyści zaspokojenie zapotrzebowania na siłę roboczą (rynek pracy), integracja ze społeczeństwem, poprawa sytuacji materialnej, uzyskanie samodzielności i niezależności, rozwój osobisty (osoby niepełnosprawne). Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 3 / 22

4 Zjawisko niepełnosprawności Źródła danych o niepełnosprawności Rejestry administracyjne: Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Elektroniczny Krajowy System Monitorowania i Orzekania o Niepełnosprawności (EKSMOoN). Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Rejestr Urzędu Pracy. Narodowy Fundusz Zdrowia Centralny Wykaz Ubezpieczonych (CWU). System Informacji Oświatowej (SIO). Narodowe Spisy Powszechne Ludności i Mieszkań GUS. Badania reprezentacyjne GUS: Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia (EHIS). Europejskie Badanie Dochodów i Warunków Życia (EU-SILC). Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych (BBGD). Badanie Spójności Społecznej (BSS). Badania Systemu Oświaty (dane z SIO). Szkoły Wyższe i Ich Finanse. Inne badania statystyczne oraz badania ankietowe [Antczak, Grabowska i Polańska 2018]. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 4 / 22

5 Zjawisko niepełnosprawności Cele badania Cele badania 1 Estymacja odsetka osób z niepełnosprawnością prawną, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach woj. wielkopolskiego, według statusu na rynku pracy def. ILO. 2 Estymacja odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach woj. wielkopolskiego, według poziomu ukończonego wykształcenia. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 5 / 22

6 Zjawisko niepełnosprawności Definicja statystyczna osoby niepełnosprawnej Definicja Głównego Urzędu Statystycznego [GUS 2013, s. 51] Osoba niepełnosprawna to osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenia nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Podział zbiorowości osób niepełnosprawnych na podstawowe dwie grupy: Osoby niepełnosprawne prawnie takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony. Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych. Pytania o niepełnosprawność mają charakter dobrowolny i deklaratywny. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 6 / 22

7 Statystyka małych obszarów Idea statystyki małych obszarów Estymacja bezpośrednia Stosowana, gdy liczebność próby badania reprezentacyjnego w zdefiniowanych domenach jest odpowiednio duża. W rzeczywistości, szczegółowe domeny reprezentowane są w próbie przez niewielką liczbę jednostek. W takiej sytuacji stosowanie estymatora bezpośredniego obarczone jest zbyt dużym ryzykiem, co związane jest zazwyczaj z jego większą wariancją (niska precyzja). Zwiększenie liczebności próby (wzrost kosztów, czasu badania), metody estymacji pośredniej. Estymacja pośrednia [Dehnel 2003; Rao i Molina 2015]. Wykorzystanie informacji spoza badanej domeny: pożyczanie mocy z przestrzeni (inne domeny), z czasu. Wykorzystanie zmiennych pomocniczych: z innych badań reprezentacyjnych, spisów powszechnych, rejestrów administracyjnych. Podejścia w statystyce małych obszarów: wnioskowanie oparte na schemacie losowania, wspomagane modelem, oparte na modelu. W porównaniu do estymacji bezpośredniej obciążona, ale zazwyczaj o mniejszej wariancji. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 7 / 22

8 Statystyka małych obszarów Estymatory oprogramowane w ramach projektu EURAREA The EURAREA project Głównym celem projektu było wypracowanie technik estymacji oraz opracowanie odpowiedniego oprogramowania wspierającego Europejski System Statystyczny w zakresie szacowania podstawowych charakterystyk rynku pracy oraz poziomu życia ludności w skali lokalnej. Proponowane w ramach projektu estymatory pośrednie oprogramowane i udostępnione w postaci kodu w języku 4GL (SAS). Wśród standardowych estymatorów dla małych obszarów oprogramowane zostały następujące estymatory [The EURAREA Consortium 2004; Gołata 2004]: DIRECT estymator bezpośredni. GREG uogólniony estymator regresyjny. SYNTH_A syntetyczny estymator uwzględniający model A (model regresji na danych jednostkowych i z efektami losowymi obszaru). SYNTH_B syntetyczny estymator uwzględniający model B (model regresji na danych zagregowanych do poziomu małych obszarów). EBLUP_A estymator EBLUP (ang. Empirical Best Linear Unbiased Predictor) uwzględniający syntetyczny model A. EBLUP_B estymator EBLUP uwzględniający syntetyczny model B. Oprócz wartości estymatorów wyznaczane są także oszacowania ich błędów średniokwadratowych oraz 95% przedziały ufności. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 8 / 22

9 Wybrane wyniki badania Charakterystyka badania Cel badania: 1 Estymacja odsetka osób z niepełnosprawnością prawną, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach woj. wielkopolskiego, według statusu na rynku pracy def. ILO. 2 Estymacja odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach woj. wielkopolskiego, według poziomu ukończonego wykształcenia. Populacja: 1 Osoby z niepełnosprawnością prawną, w wieku 15 lat i więcej, w województwie wielkopolskim w 2011 roku. 2 Osoby z niepełnosprawnością prawną aktywne zawodowo, w wieku 15 lat i więcej, w województwie wielkopolskim w 2011 roku. Źródło danych: NSP Przekroje: powiat x status na rynku pracy; powiat x poziom ukończonego wykształcenia. Szacowane zmienne: 1 3 zmienne binarne, związane ze statusem na rynku pracy: pracujący, bezrobotny, bierny zawodowo. 2 4 zmienne binarne, związane z poziomem ukończonego wykształcenia: wyższe; średnie, policealne; zasadnicze zawodowe; gimnazjalne, podstawowe, niższe. Zmienne pomocnicze: 4 zmienne binarne: płeć, miejsce zamieszkania, niepełnosprawność biologiczna, wiek. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 9 / 22

10 Wybrane wyniki badania Charakterystyka badania Estymatory: standardowe estymatory z pakietu EURAREA. HT: ˆȲ d HT 1 = w i y i (1) w i s i d i s d GREG: SYNTH_A: SYNTH_B: EBLUP_A: ˆȲ GREG d ˆȲ EBLUPA d = ˆȲ HT d + ( X d ˆ X HT d ) T ˆβ (2) ˆȲ SYNTHA d = X T d ˆβ (3) ˆȲ SYNTHB d = X T d ˆβ (4) = ˆγ d ˆȲ GREG d + (1 ˆγ d ) X T d ˆβ (5) EBLUP_B: ˆȲ d EBLUPB = ˆγ d ˆȲ d HT + (1 ˆγ d ) X T d ˆβ (6) Ocena jakości współczynnik zmienności mierzący dokładność (CV): CV = ˆ MSE( ˆȲ d ) ˆȲ d (7) Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 10 / 22

11 Wybrane wyniki badania Dokładność estymatora odsetka wg statusu na rynku pracy Rysunek 1: Wartości CV estymatorów odsetka osób z niepełnosprawnością prawną, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach woj. wielkopolskiego, w przekroju statusu na rynku pracy Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 11 / 22

12 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych pracujących Rysunek 2: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną pracujących, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 12 / 22

13 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych bezrobotnych Rysunek 3: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną bezrobotnych, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 13 / 22

14 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych biernych zawodowo Rysunek 4: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną biernych zawodowo, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 14 / 22

15 Wybrane wyniki badania Dokładność estymatora odsetka wg wykształcenia Rysunek 5: Wartości CV estymatorów odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach woj. wielkopolskiego, w przekroju poziomu ukończonego wykształcenia Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 15 / 22

16 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo o wykształceniu wyższym Rysunek 6: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo o wykształceniu wyższym, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 16 / 22

17 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo o wykształceniu policealnym i średnim Rysunek 7: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo o wykształceniu policealnym i średnim, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 17 / 22

18 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo o wykształceniu zasadniczym zawodowym Rysunek 8: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo o wykształceniu zasadniczym zawodowym, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 18 / 22

19 Wybrane wyniki badania Odsetek osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo o wykształceniu podstawowym i niższym Rysunek 9: Przestrzenne zróżnicowanie odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo o wykształceniu gimnazjalnym, podstawowym i niższym, w wieku 15 lat i więcej, w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 r. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 19 / 22

20 Podsumowanie, literatura Podsumowanie Analiza odsetka osób z niepełnosprawnością prawną, w wieku 15 lat i więcej, według statusu na rynku pracy oraz odsetka osób z niepełnosprawnością prawną aktywnych zawodowo, w wieku 15 lat i więcej, według poziomu ukończonego wykształcenia pozwoliła zaobserwować pewne prawidłowości jego przestrzennego zróżnicowania w powiatach województwa wielkopolskiego w 2011 roku. Statystyka małych obszarów remedium na ograniczenia estymacji bezpośredniej; szansą na udostępnienie informacji w szczegółowo zdefiniowanych przekrojach. Potrzeba dostępu do zmiennych pomocniczych z różnych źródeł (rejestry administracyjne, badania statystyczne, inne bazy danych). Osoby z niepełnosprawnością niewykorzystany potencjał na rynku pracy. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 20 / 22

21 Podsumowanie, literatura Literatura 1 Antczak, R., Grabowska, I. i Polańska, Z. (2018), Podstawy i źródła danych statystyki osób niepełnosprawnych, Wiadomości Statystyczne, nr. 2 (681) 2018, s , Warszawa. 2 Dehnel, G. (2003), Statystyka małych obszarów jako narzędzie oceny rozwoju ekonomicznego regionów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań. 3 The EURAREA Consortium (2014), PROJECT REFERENCE VOLUME Vol. 3: SAS Programs and Documentation. 4 Gołata, E. (2004), Estymacja pośrednia bezrobocia na lokalnym rynku pracy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań. 5 GUS (2012), Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa. 6 GUS (2013), Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna. Część I. Ludność. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa. 7 Rao, J.N.K., Molina, I. (2015), Small Area Estimation, 2nd Edition, Wiley Series in Survey Methodology. Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 21 / 22

22 Podsumowanie, literatura Dziękujemy za uwagę! Pietrzak, Józefowski, Klimanek, Szymkowiak Konferencja Naukowa PFRON i UEP Poznań, 19 kwietnia 2018 r. 22 / 22