BHP w zak³adzie pracy

Transkrypt

1 Franciszek Ma³ysz BHP w zak³adzie pracy Tom I

2 BHP w zak adzie pracy Tom I

3

4 Franciszek Ma ysz BHP w zak adzie pracy Tom I Poradnik 210 Warszawa 2008

5 Powielanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie bez zgody wydawcy jest zabronione. ISBN: Wydawca: ul. Mangalia 4, Warszawa, tel , fax wydawnictwo@wbp.com.pl Sk³ad: Wydawnictwo Biblioteczka Pracownicza

6 SPIS TREŒCI TOM I Wykaz skrótów Wstêp Rozdzia³ I. Zagadnienia ogólne Prawna regulacja w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy Organy nadzoru nad stanem bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adach pracy Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Pracy Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej Spo³eczna inspekcja pracy Rzeczoznawcy do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy Rozdzia³ II. Obowi¹zki w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy 1. Obowi¹zki pracodawcy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy Obowi¹zki organów sprawuj¹cych nadzór nad przedsiêbiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi Obowi¹zki pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy... Rozdzia³ III. Wymagania bhp dotycz¹ce obiektów budowlanych i terenu zak³adu pracy Pomieszczenia pracy Oœwietlenie

7 3. Ogrzewanie i wentylacja Pomieszczenia i urz¹dzenia higienicznosanitarne Szatnie Umywalnie i pomieszczenia z natryskami Jadalnie Palarnie Ustêpy Pomieszczenia do ogrzewania pracowników Pomieszczenia do wypoczynku Pralnie, punkty pierwszej pomocy, woda do picia, œrodki higieny osobistej Teren zak³adu pracy Rozdzia³ IV. Wymagania bhp dotycz¹ce maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych Rozdzia³ V. Procesy pracy Uwagi wstêpne Organizacja stanowisk pracy Transport wewnêtrzny i magazynowanie Ochrona przed ha³asem Prace szczególnie niebezpieczne Roboty budowlane, remontowe i inne prowadzone bez wstrzymania ruchu zak³adu pracy Prace w zbiornikach, kana³ach i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniêtych Prace przy u yciu materia³ów niebezpiecznych Prace na wysokoœci Rozdzia³ VI. Czynniki oraz procesy pracy o szczególnym zagro eniu dla zdrowia lub ycia Materia³y i procesy technologiczne Substancje i preparaty chemiczne Czynniki biologiczne szkodliwe dla zdrowia

8 4. Ochrona przed promieniowaniem jonizuj¹cym Wykonywanie prac o szczególnym zagro eniu dla zdrowia lub ycia Powstrzymanie siê od wykonywania pracy Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia Rozdzia³ VII. Profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników Zagadnienia ogólne Badania lekarskie pracowników Posi³ki i napoje profilaktyczne TOM II Rozdzia³ VIII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe 1. Wypadki przy pracy 1.1. Pojêcie wypadku przy pracy Nag³oœæ zdarzenia Przyczyna zewnêtrzna zdarzenia Zwi¹zek zdarzenia z prac¹ 1.2. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy Obowi¹zki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku przy pracy Powo³anie zespo³u powypadkowego Postêpowanie powypadkowe 1.3. Dokumentacja powypadkowa Protokó³ powypadkowy Rejestr wypadków przy pracy Statystyczna karta wypadku przy pracy 2. Choroby zawodowe 2.1. Pojêcie choroby zawodowej 2.2. Zg³aszanie podejrzenia choroby zawodowej 2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej 2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych 3. Œwiadczenia z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych 4. Okolicznoœci wy³¹czaj¹ce prawo do œwiadczeñ z tytu³u wypadku przy pracy 7

9 Rozdzia³ IX. Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy 1. Zasady ogólne 2. Organizatorzy szkolenia 3. Szkolenie wstêpne 4. Szkolenie okresowe 5. Szkolenie pracodawców wykonuj¹cych zadania s³u by bhp 6. Egzaminy sprawdzaj¹ce Rozdzia³ robocze X. Œrodki ochrony indywidualnej oraz odzie i obuwie Rozdzia³ XI. S³u ba bezpieczeñstwa i higieny pracy Rozdzia³ XII. Konsultacje w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeñstwa i higieny pracy Rozdzia³ XIII. Ochrona pracy kobiet, pracowników m³odocianych oraz osób niepe³nosprawnych 1. Ochrona pracy kobiet 1.1. Prace wzbronione kobietom 1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ci¹ y lub karmi¹cej dziecko piersi¹ 1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ci¹ y 2. Ochrona pracy pracowników m³odocianych 2.1. Uwagi ogólne 2.2. Prace wzbronione pracownikom m³odocianym 2.3. Zatrudnianie m³odocianych przy lekkich pracach 2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci 3. Zatrudnianie osób niepe³nosprawnych Rozdzia³ XIV. Odpowiedzialnoœæ za wykroczenia przeciwko przepisom i zasadom bhp Literatura Wykaz wa niejszych aktów prawnych 8

10 Teksty wybranych aktów prawnych 1. Kodeks pracy (wyci¹g Dzia³ dziesi¹ty Bezpieczeñstwo i higiena pracy ) 2. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 2 wrzeœnia 1997 r. w sprawie s³u by bezpieczeñstwa i higieny pracy 3. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy 4. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy 5. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy

11 WYKAZ SKRÓTÓW DzU FUS k.k. k.p. k.p.a. k.p.k. MOP NSA ONSA OSN OSNAP OSNAPiUS OSNCP OSP OSPiKA PIP PIS PiZS Pr. Pr. RM sip S³. Prac. SN ZUS Dziennik Ustaw Fundusz Ubezpieczeñ Spo³ecznych kodeks karny kodeks pracy kodeks postêpowania administracyjnego kodeks postêpowania karnego Miêdzynarodowa Organizacja Pracy Naczelny S¹d Administracyjny Orzecznictwo Naczelnego S¹du Administracyjnego Orzecznictwo S¹du Najwy szego Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Administracyjna oraz Izba Pracy Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Administracyjna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych Orzecznictwo S¹dów Polskich Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra owych Pañstwowa Inspekcja Pracy Pañstwowa Inspekcja Sanitarna Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne Prawo Pracy Rada Ministrów spo³eczna inspekcja pracy S³u ba Pracownicza S¹d Najwy szy Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych

12 WSTÊP Problematyka bezpieczeñstwa i higieny pracy mieœci siê w szerszym pojêciu tzw. ochrony pracy, obejmuj¹cej normy prawne dotycz¹ce szeroko rozumianej ochrony ycia i zdrowia ludzkiego. Realizowanie zadañ z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy przekracza niejednokrotnie mo liwoœci organizacyjne i finansowe poszczególnych pracodawców, zw³aszcza ma³ych i œrednich. Nie zawsze jednak realizacja tych zadañ wymaga wiêkszych nak³adów finansowych, gdy czêsto zale y to tylko od w³aœciwej organizacji pracy i przestrzegania obowi¹zuj¹cych przepisów, zarówno przez pracodawców, osoby kieruj¹ce pracownikami, jak i samych pracowników. Lekcewa enie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecznej pracy jest czêsto przyczyn¹ wypadków przy pracy oraz powstawania chorób zawodowych i innych schorzeñ zwi¹zanych z prac¹. Kiedy jednak praca ze swej istoty musi byæ œwiadczona w warunkach zagra aj¹cych yciu i zdrowiu ludzkiemu (np. w górnictwie, prace przy u yciu materia³ów niebezpiecznych, prace na wysokoœci), wówczas powinny byæ podejmowane starania maj¹ce na celu maksymalne zmniejszenie wystêpuj¹cych zagro eñ. Nie jest bowiem mo liwe ca³kowite wyeliminowanie ryzyka, choæby za spraw¹ si³ przyrody, mimo sta³ego postêpu naukowo-technicznego. Sprawy bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny byæ stale na uwadze ka dego z pracodawców, bez wzglêdu na ich status prawny, gdy jedynym celem dzia³alnoœci nie mo e byæ tylko maksymalizacja zysków, bez wzglêdu na stosowane œrodki. 13

13 Poradnik niniejszy obejmuje czternaœcie rozdzia³ów, w których omówiono najistotniejsze unormowania dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy, zawarte przede wszystkim w kodeksie pracy i wielu przepisach wykonawczych wydanych na jego podstawie. Podzia³ na rozdzia³y odpowiada te w zasadzie systematyce przyjêtej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte s¹ jednak tak e w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych na ich podstawie, co równie zosta³o uwzglêdnione. Ze wzglêdu na swoj¹ objêtoœæ poradnik zosta³ podzielony na dwa tomy. Na koñcu tomu II zamieszczony zosta³ wykaz wa niejszych aktów prawnych dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak e teksty niektórych aktów prawnych (ujednolicone, w przypadku ich zmiany), co powinno u³atwiæ Czytelnikowi dotarcie do nich.

14 Rozdzia³ I ZAGADNIENIA OGÓLNE W 1. PRAWNA REGULACJA ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY Jakie podstawowe akty prawne reguluj¹ problematykê bezpieczeñstwa i higieny pracy? Zgodnie z art. 66 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Ka dy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Temu konstytucyjnemu prawu odpowiada ustanowiony w art. 15 kodeksu pracy obowi¹zek pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, któremu te ustawodawca nada³ rangê jednej z podstawowych zasad prawa pracy. Zagadnienia dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy reguluje przede wszystkim kodeks pracy w dziale dziesi¹tym ( Bezpieczeñstwo i higiena pracy ). Przepisy zawarte w tym dziale konkretyzuj¹ wymienion¹ podstawow¹ zasadê zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, okreœlaj¹c obowi¹zki pracodawców oraz innych podmiotów, a tak e pracowników w tym zakresie. Równoczeœnie te kodeks pracy zawiera szereg delegacji zobowi¹zuj¹cych w³aœciwe organy pañstwowe (Radê Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz w³aœciwych ministrów) do wydania odpowiednich aktów wykonawczych, co generalnie jest realizowane. Przede wszystkim istotne znaczenie ma tu rozporz¹dzenie Ministra 15

15 Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (j.t. DzU z 2003 r. nr 169, poz ze zm.), wydane na podstawie art kodeksu pracy. Na podstawie ogólnej delegacji zawartej w art k.p. ministrowie w³aœciwi dla okreœlonych ga³êzi pracy lub rodzajów prac upowa nieni zostali do okreœlenia, w drodze rozporz¹dzenia, przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹cych tych ga³êzi lub prac. Na podstawie tych upowa nieñ ustawowych wydanych zosta³o kilkadziesi¹t rozporz¹dzeñ w³aœciwych ministrów reguluj¹cych szczegó³owo okreœlone zagadnienia z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy. Problematyka bezpieczeñstwa i higieny pracy znajduje te wyraz w innych ustawach i wydanych na ich podstawie aktach wykonawczych. Przede wszystkim chodzi o takie ustawy, jak: ustawê z dnia 24 czerwca 1983 r. o spo³ecznej inspekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.), ustawê z dnia 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzU z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.), ustawê z dnia 27 czerwca 1997 r. o s³u bie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r. nr 125, poz ze zm.), ustawê z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92), ustawê z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (j.t. DzU z 2004 r. nr 161, poz ze zm.), ustawê z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.), ustawê z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoœci (j.t. DzU z 2004 r. nr 204, poz ze zm.), ustawê z dnia 30 paÿdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo- ³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz ze zm.), ustawê z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589). Przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych s¹ Ÿród³ami prawa pracy obowi¹- 16

16 zuj¹cego powszechnie. Nie wszystkie jednak spoœród tych innych ustaw i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych maj¹ powszechny zasiêg w tym sensie, i odnosz¹ siê do wszystkich pracowników i pracodawców, bez ich konkretnego oznaczenia. Niektóre ustawy i wydane na ich podstawie akty wykonawcze odnosz¹ siê bowiem tylko do okreœlonych kategorii pracowników i maj¹ powszechne zastosowanie tylko do tych pracowników, przy uzupe³niaj¹cym stosowaniu przepisów kodeksu pracy w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Powszechnie obowi¹zuj¹cymi Ÿród³ami prawa pracy nie s¹ natomiast postanowienia uk³adów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumieñ zbiorowych oraz regulaminów i statutów okreœlaj¹cych prawa i obowi¹zki stron stosunku pracy. Obowi¹zuj¹ one bowiem tylko w okreœlonych bran ach, zawodach lub poszczególnych zak³adach pracy, w których zosta³y wprowadzone. Zgodnie z przepisami art. 9 k.p. postanowienia uk³adów zbiorowych pracy i porozumieñ zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mog¹ byæ mniej korzystne dla pracowników ni przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych, natomiast postanowienia regulaminów i statutów nie mog¹ byæ mniej korzystne dla pracowników ni przewiduj¹ to postanowienia uk³adów zbiorowych pracy i innych porozumieñ zbiorowych. Wymienione akty mog¹ natomiast zawieraæ postanowienia korzystniejsze dla pracowników ni przewiduj¹ to przepisy kodeksu pracy i innych ustaw oraz aktów wykonawczych, w czym wyra a siê tzw. zasada uprzywilejowania pracownika. Postanowienia aktów ni szej rangi nie mog¹ jedynie umniejszaæ uprawnieñ pracowniczych przewidzianych w przepisach wy szej rangi. Jakie dyrektywy unijne dotycz¹ bezpieczeñstwa i higieny pracy? Kodeks pracy w zakresie swojej regulacji dokona³ te wdro enia nastêpuj¹cych dyrektyw Wspólnot Europejskich zwi¹zanych z problematyk¹ bezpieczeñstwa i higieny pracy: 1) dyrektywy 83/477/EWG z dnia 19 wrzeœnia 1983 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie azbestu w miejscu pracy (druga dyrektywa szczegó³o- 17

17 wa w rozumieniu art. 8 dyrektywy 80/1107/EWG) (DzUrz WE L 263 z ze zm.), 2) dyrektywy 86/188/EWG z dnia 12 maja 1986 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie ha³asu w miejscu pracy (DzUrz WE L 137 z ), 3) dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia œrodków w celu poprawy bezpieczeñstwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z ), 4) dyrektywy 89/654/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycz¹cej minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy (pierwsza dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 393 z ), 5) dyrektywy 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycz¹cej minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny u ytkowania sprzêtu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 393 z ze zm.), 6) dyrektywy 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników korzystaj¹cych z wyposa enia ochrony osobistej (trzecia dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 393 z ), 7) dyrektywy 90/269/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa podczas rêcznego przemieszczania ciê arów w przypadku mo - liwoœci wyst¹pienia zagro enia, zw³aszcza urazów krêgos³upa pracowników (czwarta szczegó³owa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 156 z ), 8) dyrektywy 90/270/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia przy pracy z urz¹dzeniami wyposa onymi w monitory ekranowe (pi¹ta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 156 z ), 9) dyrektywy 90/394/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagro eniem dotycz¹cym nara enia na 18

18 dzia³anie czynników rakotwórczych podczas pracy (szósta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 196 z ze zm.), 10) dyrektywy 91/322/EWG z dnia 29 maja 1991 r. w sprawie ustalenia indykatywnych wartoœci granicznych w wykonaniu dyrektywy 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych w miejscu pracy (DzUrz WE L 177 z ), 11) dyrektywy 91/383/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupe³niaj¹cej œrodki maj¹ce wspieraæ poprawê bezpieczeñstwa i zdrowia w pracy pracowników pozostaj¹cych w stosunku pracy na czas okreœlony lub w czasowym stosunku pracy (DzUrz WE L 206 z ), 12) dyrektywy 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wprowadzenia w ycie minimalnych wymagañ w zakresie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia w miejscach tymczasowych lub ruchomych budów (ósma dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 245 z ), 13) dyrektywy 92/58/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwa i/lub zdrowia w miejscu pracy (dziewi¹ta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 245 z ), 14) dyrektywy 92/85/EWG z dnia 19 paÿdziernika 1992 r. w sprawie wprowadzenia œrodków s³u ¹cych wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeñstwa i zdrowia pracownic w ci¹ y, pracownic, które niedawno rodzi³y i pracownic karmi¹cych piersi¹ (dziesi¹ta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 348 z ), 15) dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób m³odych (DzUrz WE L 216 z ), 16) dyrektywy 96/34/WE z dnia 3 czerwca 1996 r. w sprawie Porozumienia ramowego dotycz¹cego urlopu rodzicielskiego zawartego przez Europejsk¹ Uniê Konfederacji Przemys³owych i Pracodawców /UNICE/, Europejskie Centrum Przedsiêbiorstw Publicz- 19

19 nych /CEEP/ oraz Europejsk¹ Konfederacjê Zwi¹zków Zawodowych /ETUC/ (DzUrz WE L 145 z ), 17) dyrektywy 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z czynnikami chemicznymi w miejscu pracy (czternasta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 131 z ), 18) dyrektywy 1999/92/WE z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których mo e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa (piêtnasta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 23 z ), 19) dyrektywy 2000/39/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. ustanawiaj¹cej pierwsz¹ listê indykatywnych wartoœci granicznych nara enia na czynniki zewnêtrzne podczas pracy w zwi¹zku z wykonaniem dyrektywy Rady 98/24/WE w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym ze œrodkami chemicznymi w miejscu pracy (DzUrz WE L 142 z ), 20) dyrektywy 2000/54/WE z dnia 18 wrzeœnia 2000 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie czynników biologicznych w miejscu pracy (siódma dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 262 z ), 21) dyrektywy 2002/44/WE z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagañ w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa dotycz¹cych nara enia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 177 z ), 22) dyrektywy 2003/10/WE z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagañ w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa dotycz¹cych nara enia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (ha³asem) (siedemnasta dyrektywa szczegó- ³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 42 z ). 20

20 Czy konwencje Miêdzynarodowej Organizacji Pracy obowi¹zuj¹ na terytorium Polski? Ÿród³ami prawa pracy, w tym równie w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, s¹ tak e ratyfikowane przez Polskê konwencje Miêdzynarodowej Organizacji Pracy. Konwencje te maj¹ moc wi¹- ¹c¹ i stanowi¹ czêœæ krajowego porz¹dku prawnego. Jak bowiem stanowi art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ratyfikowana umowa miêdzynarodowa, po jej og³oszeniu w Dzienniku Ustaw, stanowi czêœæ krajowego porz¹dku prawnego i jest stosowana bezpoœrednio. Umowa miêdzynarodowa ratyfikowana za uprzedni¹ zgod¹ wyra on¹ w ustawie ma pierwszeñstwo przed ustaw¹, je eli ustawy tej nie da siê pogodziæ z umow¹. Zgodnie zaœ z art. 241 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej umowy miêdzynarodowe ratyfikowane przed jej wejœciem w ycie na podstawie obowi¹zuj¹cych w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i og³oszone w Dzienniku Ustaw uznaje siê za umowy ratyfikowane za uprzedni¹ zgod¹ wyra on¹ w ustawie i stosuje siê do nich przepisy art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, je eli z treœci umowy miêdzynarodowej wynika, e dotycz¹ one spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji. Konwencje MOP nak³adaj¹ zatem na pañstwa, które je ratyfikowa³y, okreœlone obowi¹zki w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy. Spoœród konwencji MOP, ratyfikowanych przez Polskê, a dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy, wymieniæ nale y m.in. konwencje: nr 5 z dnia 29 paÿdziernika 1919 r. w sprawie okreœlenia najni szego wieku dopuszczania dzieci do pracy przemys³owej (ratyfikowana przez Polskê dnia 11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 366), nr 6 z dnia 29 paÿdziernika 1919 r. w sprawie pracy nocnej m³odocianych w przemyœle (ratyfikowana przez Polskê dnia 11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 368), nr 7 z dnia 15 czerwca 1920 r. okreœlaj¹ca najni szy wiek dopuszczenia dzieci do pracy w marynarce (ratyfikowana przez Polskê dnia 15 czerwca 1920 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 370), 21

21 nr 10 z dnia 25 paÿdziernika 1921 r. w sprawie wieku dopuszczenia dzieci do pracy w rolnictwie (ratyfikowana przez Polskê dnia 11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 376), nr 13 z dnia 25 paÿdziernika 1925 r. w sprawie u ywania bieli o³owianej w malarstwie (ratyfikowana przez Polskê dnia 11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 382), nr 14 z dnia 25 paÿdziernika 1921 r. o odpoczynku tygodniowym w zak³adach przemys³owych (ratyfikowana przez Polskê dnia 11 czerwca 1924 r., DzU nr 54, poz. 384), nr 62 z dnia 3 czerwca 1937 r. w sprawie przepisów o bezpieczeñstwie w przemyœle budowlanym (ratyfikowana przez Polskê dnia 25 marca 1950 r., DzU z 1951 r. nr 11, poz. 83), nr 77 z dnia 19 wrzeœnia 1946 r. dotycz¹ca lekarskiego badania zdatnoœci do zatrudnienia w przemyœle dzieci i m³odocianych (ratyfikowana przez Polskê dnia 3 grudnia 1947 r., DzU z 1948 r. nr 46, poz. 338), nr 78 z dnia 19 wrzeœnia 1946 r. dotycz¹ca lekarskiego badania zdatnoœci do zatrudnienia dzieci i m³odocianych w zajêciach nieprzemys³owych (ratyfikowana przez Polskê dnia 3 grudnia 1947 r., DzU z 1948 r. nr 46, poz. 339), nr 90 z dnia 17 czerwca 1948 r. dotycz¹ca pracy nocnej m³odocianych w przemyœle (zrewidowana, ratyfikowana przez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzU nr 37, poz. 259), nr 103 z dnia 4 czerwca 1952 r. dotycz¹ca ochrony macierzyñstwa (ratyfikowana przez Polskê dnia 5 lutego 1976 r., DzU nr 16, poz. 99), nr 112 z dnia 3 czerwca 1959 r. dotycz¹ca najni szego wieku dopuszczenia do pracy w rybo³ówstwie (ratyfikowana przez Polskê dnia 28 maja 1966 r., DzU nr 32, poz. 192), nr 115 z dnia 1 czerwca 1960 r. dotycz¹ca ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizuj¹cym (ratyfikowana przez Polskê dnia 19 paÿdziernika 1964 r., DzU z 1965 r. nr 8, poz. 45), nr 119 z dnia 5 czerwca 1963 r. dotycz¹ca zabezpieczenia maszyn (ratyfikowana przez Polskê dnia 1 stycznia 1977 r., DzU nr 53, poz. 53), 22

22 nr 120 z dnia 17 czerwca 1964 r. dotycz¹ca higieny w handlu i biurach (ratyfikowana przez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzU z 1969 r. nr 3, poz. 21), nr 123 z dnia 2 czerwca 1965 r. dotycz¹ca najni szego wieku dopuszczenia do pracy pod ziemi¹ w kopalniach (ratyfikowana przez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzU z 1970 r. nr 8, poz. 62), nr 124 z dnia 2 czerwca 1965 r. dotycz¹ca badania lekarskiego zdatnoœci m³odocianych do pracy pod ziemi¹ w kopalniach (ratyfikowana przez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzU nr 37, poz. 263), nr 127 z dnia 7 czerwca 1967 r. dotycz¹ca ciê aru maksymalnego ³adunków, dozwolonego przy przenoszeniu ciê arów przez jednego pracownika (ratyfikowana przez Polskê dnia 6 czerwca 1973 r., DzU nr 25, poz. 142), nr 138 z dnia 6 czerwca 1973 r. dotycz¹ca najni szego wieku dopuszczenia do zatrudnienia (ratyfikowana przez Polskê dnia 10 lutego 1978 r., DzU nr 12, poz. 53), nr 148 z dnia 20 czerwca 1977 r. dotycz¹ca ochrony pracowników przed zagro eniami zawodowymi w miejscu pracy spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, ha³asem i wibracjami (ratyfikowana przez Polskê dnia 20 stycznia 2005 r., DzU nr 66, poz. 575), nr 149 z dnia 1 czerwca 1977 r. dotycz¹ca zatrudnienia oraz warunków pracy i ycia personelu pielêgniarskiego (ratyfikowana przez Polskê dnia 9 paÿdziernika 1980 r., DzU z 1981 r. nr 2, poz. 4). 2. ORGANY NADZORU NAD STANEM BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY W ZAK ADACH PRACY Jakie organy pañstwowe sprawuj¹ nadzór nad warunkami pracy w zak³adach pracy? Zgodnie z art k.p. pañstwowym organem sprawuj¹cym nadzór i kontrolê przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów oraz za- 23

23 sad bezpieczeñstwa i higieny pracy jest Pañstwowa Inspekcja Pracy, dzia³aj¹ca na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589). Podobnie te stanowi art. 1 ustawy o PIP, zgodnie z którym Pañstwowa Inspekcja Pracy jest organem powo³anym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególnoœci przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak e przepisów dotycz¹cych legalnoœci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie okreœlonym w ustawie. Natomiast nadzór i kontrolê przestrzegania zasad oraz przepisów higieny pracy i warunków œrodowiska pracy sprawuje Pañstwowa Inspekcja Sanitarna, dzia³aj¹ca na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzU z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.) Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Pracy Nadzorem i kontrol¹ Pañstwowej Inspekcji Pracy objêci s¹ wszyscy pracodawcy, bez wzglêdu na ich status prawny (osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadaj¹ce osobowoœci prawnej oraz osoby fizyczne, je eli zatrudniaj¹ pracowników), a tak e przedsiêbiorcy niebêd¹cy pracodawcami w rozumieniu kodeksu pracy, na rzecz których jest œwiadczona praca przez osoby fizyczne na innej podstawie ni w ramach stosunku pracy. Organom Pañstwowej Inspekcji Pracy przys³uguj¹ te odpowiednie œrodki prawne pozwalaj¹ce na wyegzekwowanie od podmiotu kontrolowanego dzia³añ zgodnych z prawem i wyeliminowania stwierdzonych naruszeñ przepisów prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy. Jakie uprawnienia przys³uguj¹ inspektorowi pracy? Stosownie do art. 24 ust. 1 ustawy o PIP, inspektorzy pracy s¹ uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia i o ka dej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szcze- 24

24 gólnoœci stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz kontroli przestrzegania przepisów dotycz¹cych legalnoœci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej, w tym równie zatrudnienia cudzoziemców. W toku postêpowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo: 1) swobodnego wstêpu na teren oraz do obiektów i pomieszczeñ podmiotu kontrolowanego, 2) przeprowadzania oglêdzin obiektów, pomieszczeñ, stanowisk pracy, maszyn i urz¹dzeñ oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy, 3) ¹dania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które s¹ lub by³y zatrudnione, albo które wykonuj¹ lub wykonywa³y pracê na jego rzecz na innej podstawie ni stosunek pracy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunek dzia³alnoœæ gospodarcz¹, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objêtych kontrol¹ oraz wzywania i przes³uchiwania tych osób w zwi¹zku z przeprowadzan¹ kontrol¹, 4) ¹dania okazania dokumentów dotycz¹cych budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zak³adu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badañ i pomiarów dotycz¹cych produkcji b¹dÿ innej dzia³alnoœci podmiotu kontrolowanego, jak równie dostarczenia mu próbek surowców i materia³ów u ywanych, wytwarzanych lub powstaj¹cych w toku produkcji, w iloœci niezbêdnej do przeprowadzenia analiz lub badañ, gdy maj¹ one zwi¹zek z przeprowadzan¹ kontrol¹, 5) ¹dania przed³o enia akt osobowych i wszelkich dokumentów zwi¹zanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby œwiadcz¹ce pracê na innej podstawie ni stosunek pracy, 6) zapoznania siê z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacj¹, 7) utrwalania przebiegu i wyników oglêdzin, o których mowa w pkt 2, za pomoc¹ aparatury i œrodków technicznych s³u ¹cych do utrwalania obrazu lub dÿwiêku, 8) wykonywania niezbêdnych dla celów kontroli odpisów lub wyci¹gów z dokumentów, jak równie zestawieñ i obliczeñ sporz¹- 25

25 dzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby ¹dania ich od podmiotu kontrolowanego, 9) sprawdzania to samoœci osób wykonuj¹cych pracê lub przebywaj¹cych na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przes³uchiwania i ¹dania oœwiadczeñ w sprawie legalnoœci zatrudnienia lub prowadzenia innej dzia³alnoœci zarobkowej, 10) korzystania z pomocy bieg³ych i specjalistów oraz akredytowanych laboratoriów (art. 23 ust. 1 ustawy o PIP). W przypadkach gdy zachodzi uzasadniona obawa, e udzielenie inspektorowi pracy informacji w sprawach objêtych kontrol¹ przez pracownika lub osobê, która jest lub by³a zatrudniona przez podmiot kontrolowany albo która wykonuje lub wykonywa³a pracê na jego rzecz na innej podstawie ni stosunek pracy, w tym osobê wykonuj¹c¹ na w³asny rachunek dzia³alnoœæ gospodarcz¹ mog³oby naraziæ tego pracownika lub osobê na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu udzielenia tej informacji, inspektor pracy mo e wydaæ postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okolicznoœci umo liwiaj¹cych ujawnienie to samoœci tego pracownika lub osoby, w tym ich danych osobowych. W razie wydania takiego postanowienia, okolicznoœci, o których mowa w art. 23 ust. 2 ustawy o PIP, pozostaj¹ wy³¹cznie do wiadomoœci inspektora pracy. Protokó³ przes³uchania pracownika lub innej osoby wolno udostêpniaæ pracodawcy tylko w sposób uniemo liwiaj¹cy ujawnienie danych osobowych pracownika lub innej osoby, która udzieli³a inspektorowi pracy okreœlonych informacji. Na powy sze postanowienie inspektora pracy w sprawie zachowania w tajemnicy danych osobowych pracownika lub innej osoby pracodawcy przys³uguje za alenie, w terminie 3 dni od dnia dorêczenia tego postanowienia. Za alenie na postanowienie inspektora pracy rozpoznaje w³aœciwy okrêgowy inspektor pracy. Postêpowanie dotycz¹ce za alenia toczy siê bez udzia³u pracodawcy i objête jest tajemnic¹ s³u bow¹. W razie uwzglêdnienia za alenia protokó³ przes³uchania pracownika lub innej osoby podlega zniszczeniu. Zasady postêpowania z protoko³ami przes³uchañ i innymi dokumentami, na które rozci¹ga siê obowi¹zek zachowania tajemnicy s³u bowej, okreœla g³ówny inspektor pracy (art. 23 ust. 2 6 ustawy o PIP). 26

26 Jakie obowi¹zki ci¹ ¹ na podmiocie kontrolowanym wobec inspektora pracy? Zgodnie z art. 27 ustawy o PIP, podmiot kontrolowany jest obowi¹zany zapewniæ inspektorowi pracy warunki i œrodki niezbêdne do sprawnego przeprowadzenia kontroli. W szczególnoœci obowi¹zany jest niezw³ocznie przedstawiæ ¹dane dokumenty i materia³y, udostêpniæ urz¹dzenia techniczne oraz zapewniæ terminowe udzielanie informacji przez pracowników i inne osoby wykonuj¹ce pracê na rzecz tego podmiotu na innej podstawie ni stosunek pracy. W miarê mo liwoœci powinien te zapewniæ inspektorowi pracy oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposa eniem. Utrudnianie inspektorowi pracy wykonywania czynnoœci kontrolnych, a w szczególnoœci uniemo liwienie przeprowadzenia wizytacji zak³adu pracy, niedopuszczenie inspektora pracy do kontroli okreœlonych stanowisk pracy, nieprzed³o enie wymaganej dokumentacji lub nieudzielenie ¹danych informacji jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, okreœlonym w art pkt 8 k.p., za które przewidziana jest kara grzywny w wysokoœci od 1000 z³ do z³. Jakie œrodki prawne mo e podj¹æ w³aœciwy organ PIP w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy? W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy w³aœciwe organy Pañstwowej Inspekcji Pracy s¹ uprawnione odpowiednio do: 1) nakazania usuniêcia stwierdzonych uchybieñ w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, 2) nakazania: wstrzymania prac lub dzia³alnoœci, gdy naruszenie powoduje bezpoœrednie zagro enie ycia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonuj¹cych te prace lub prowadz¹cych dzia³alnoœæ; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowi¹zuj¹cym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, je eli pracownicy ci lub osoby nie posiadaj¹ odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu, 27

27 3) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urz¹dzeñ w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpoœrednie zagro enie dla ycia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu, 4) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia dzia³alnoœci w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpoœrednie zagro enie dla ycia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu, 5) nakazania, w przypadku stwierdzenia, e stan bezpieczeñstwa i higieny pracy zagra a yciu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonuj¹cych pracê na innej podstawie ni stosunek pracy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunek dzia³alnoœæ gospodarcz¹, zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci b¹dÿ dzia³alnoœci okreœlonego rodzaju, 6) nakazania ustalenia, w okreœlonym terminie, okolicznoœci i przyczyn wypadku, 7) skierowania wyst¹pienia, w razie stwierdzenia innych naruszeñ ni wymienione wy ej w pkt 1 6, o ich usuniêcie, a tak e o wyci¹gniêcie konsekwencji w stosunku do osób winnych (art. 11 ustawy o PIP). Podmiot kontrolowany, do którego zosta³a skierowana decyzja, jest obowi¹zany poinformowaæ w³aœciwy organ Pañstwowej Inspekcji Pracy o jej realizacji z up³ywem terminu okreœlonego w decyzji (art. 35 ustawy o PIP). Zapewnienie wykonania nakazów, wyst¹pieñ, decyzji i zarz¹dzeñ wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy jest jednym z podstawowych obowi¹zków pracodawcy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, okreœlonym w art pkt 3 k.p. Niewykonanie w wyznaczonym terminie podlegaj¹cego wykonaniu nakazu inspektora pracy jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, zagro onym kar¹ grzywny w wysokoœci od 1000 z³ do z³ (art pkt 7 k.p.). W przypadku gdy pracodawca nie wykonuje dobrowolnie prawomocnego nakazu inspektora pracy lub nakazu podlegaj¹cego natychmiastowemu wykonaniu, wówczas nakaz taki podlega wykonaniu w trybie przepisów o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgod- 28

28 nie bowiem z art. 2 1 pkt 11 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. DzU z 2005 r. nr 229, poz ze zm.) egzekucji administracyjnej podlegaj¹ równie obowi¹zki z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy, nak³adane w drodze decyzji organów Pañstwowej Inspekcji Pracy. Decyzje te podlegaj¹ przymusowemu wykonaniu w trybie egzekucji œwiadczeñ niepieniê nych, a organem egzekucyjnym jest organ, który wyda³ decyzjê w pierwszej instancji (art wymienionej ustawy). Œrodkiem egzekucyjnym jest grzywna w celu przymuszenia, która mo e byæ nak³adana kilkakrotnie w tej samej lub wy szej kwocie (art wymienionej ustawy). Ka dorazowo na³o ona grzywna nie mo e przekraczaæ kwoty z³, a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadaj¹cych osobowoœci prawnej kwoty z³. Grzywny nak³adane wielokrotnie nie mog¹ ³¹cznie przekroczyæ kwoty z³, a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadaj¹cych osobowoœci prawnej kwoty z³. W jakiej formie wydawane s¹ decyzje (nakazy) inspektora pracy? Decyzje (nakazy) w powy szych sprawach wydawane s¹ w formie: pisemnej, stanowi¹cej wpis do dziennika budowy, ustnej. Decyzja pisemna lub stanowi¹ca wpis do dziennika budowy oprócz treœci powinna zawieraæ okreœlenie podstawy prawnej, termin usuniêcia stwierdzonych uchybieñ oraz pouczenie o przys³uguj¹cych podmiotowi kontrolowanemu œrodkach odwo³awczych. Decyzjê w formie wpisu do dziennika budowy inspektor pracy wydaje wówczas, gdy na podstawie przepisów prawa budowlanego istnieje obowi¹zek prowadzenia dziennika budowy. W przypadku wydania takiej decyzji jej kopia lub odpis stanowi za³¹cznik do protoko³u kontroli. Natomiast decyzje ustne inspektor pracy wydaje w celu usuniêcia ujawnionych w toku kontroli uchybieñ w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, je eli mog¹ byæ one usuniête podczas trwania kontroli (art. 34 ust. 1 4 ustawy o PIP). 29

29 Czy podmiot kontrolowany mo e siê odwo³aæ od decyzji inspektora pracy? Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej lub stanowi¹cej wpis do dziennika budowy podmiotowi kontrolowanemu przys³uguje prawo odwo³ania do okrêgowego inspektora pracy, w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji. W razie odwo³ania od decyzji wydanych w przypadkach wymienionych wy ej w pkt. 2 4, okrêgowy inspektor pracy mo e wstrzymaæ jej wykonanie do czasu rozpatrzenia odwo³ania, je eli podjête przez podmiot kontrolowany przedsiêwziêcia wy³¹czaj¹ bezpoœrednie zagro enie ycia lub zdrowia ludzi (art. 34 ust. 5 i 6 ustawy o PIP). Natomiast od decyzji (nakazu) okrêgowego inspektora pracy nakazuj¹cej podmiotowi kontrolowanemu zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci b¹dÿ dzia³alnoœci okreœlonego rodzaju w razie stwierdzenia w toku kontroli, e stan bezpieczeñstwa i higieny pracy zagra a yciu lub zdrowiu pracowników lub osób wykonuj¹cych pracê na innej podstawie ni stosunek pracy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunek dzia³alnoœæ gospodarcz¹ (art. 19 ust. 1 pkt 4 ustawy o PIP) przys³uguje odwo³anie do g³ównego inspektora pracy. Organ odwo³awczy, tj. okrêgowy inspektor pracy lub g³ówny inspektor pracy, wydaje decyzjê, w której: utrzymuje w mocy zaskar on¹ decyzjê albo uchyla zaskar on¹ decyzjê w ca³oœci lub w czêœci i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy b¹dÿ uchylaj¹c tê decyzjê umarza postêpowanie, albo umarza postêpowanie odwo³awcze (art k.p.a.). Organ odwo³awczy zgodnie z art k.p.a. mo e te uchyliæ zaskar on¹ decyzjê w ca³oœci i przekazaæ sprawê do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, je eli rozstrzygniêcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postêpowania wyjaœniaj¹cego w ca³oœci lub w znacznej czêœci. Przekazuj¹c sprawê organ odwo³awczy mo e zarazem wskazaæ, jakie okolicznoœci nale y wzi¹æ pod uwagê przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. Decyzja okrêgowego inspektora pracy lub g³ównego inspektora pracy wydana w postêpowaniu odwo³awczym jest decyzj¹ ostateczn¹, zgodnie z art. 16 ust. 1 k.p.a., bowiem nie przys³uguje od niej od- 30

30 wo³anie w administracyjnym toku instancji. Na decyzjê tak¹ s³u y natomiast skarga do Naczelnego S¹du Administracyjnego, na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 1 i art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym S¹dzie Administracyjnym (DzU nr 74, poz. 368 ze zm.). Kiedy inspektor pracy kieruje do podmiotu kontrolowanego wyst¹pienie? W razie stwierdzenia innych naruszeñ przepisów prawa ni wymienione w art. 11 pkt 1 7 ustawy o PIP, inspektor pracy kieruje do podmiotu kontrolowanego wyst¹pienie o ich usuniêcie, a tak e o wyci¹gniêcie konsekwencji w stosunku do osób winnych (art. 11 pkt 8 ustawy o PIP). Wyst¹pienie takie powinno zawieraæ wnioski pokontrolne i ich podstawê prawn¹. Podmiot kontrolowany lub organ sprawuj¹cy nad nim nadzór, do którego skierowano wyst¹pienie, jest obowi¹zany w terminie okreœlonym w wyst¹pieniu, nie d³u szym jednak ni 30 dni, zawiadomiæ inspektora pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych (art. 36 ustawy o PIP). Wyst¹pienie inspektora pracy nie jest decyzj¹ administracyjn¹ w rozumieniu art k.p.a. Od wyst¹pienia inspektora pracy nie przys³uguje te prawo odwo³ania do okrêgowego inspektora pracy Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej Jakie zadania realizuje Pañstwowa Inspekcja Sanitarna? Pañstwowa Inspekcja Sanitarna jest powo³ana do realizacji zadañ z zakresu zdrowia publicznego, w szczególnoœci poprzez sprawowanie nadzoru, m.in. nad warunkami higieny pracy w zak³adach pracy. Wykonywanie tych zadañ polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bie ¹cego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu dzia- ³alnoœci zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaÿnych i innych chorób powodowanych warunkami œrodowiska, a tak e na prowadzeniu dzia³alnoœci oœwiatowo-zdrowotnej (art. 1 i 2 ustawy o PIS). 31

31 Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego nale y w szczególnoœci m.in.: 1) uzgadnianie dokumentacji projektowej pod wzglêdem wymagañ higienicznych i zdrowotnych dotycz¹cych: a) budowy oraz zmiany sposobu u ytkowania obiektów budowlanych, statków morskich, eglugi œródl¹dowej i powietrznych, b) nowych materia³ów i procesów technologicznych przed ich zastosowaniem w produkcji lub budownictwie; 2) uczestniczenie w dopuszczeniu do u ytku obiektów budowlanych, statków morskich, eglugi œródl¹dowej i powietrznych oraz œrodków komunikacji l¹dowej; 3) inicjowanie przedsiêwziêæ oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym wp³ywom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi (art. 3 ustawy o PIS). Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bie ¹cego nadzoru sanitarnego nale y kontrola przestrzegania przepisów okreœlaj¹cych wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególnoœci dotycz¹cych m.in.: 1) utrzymania nale ytego stanu higienicznego nieruchomoœci, zak³adów pracy, instytucji, obiektów i urz¹dzeñ u ytecznoœci publicznej, dróg, ulic oraz osobowego i towarowego transportu kolejowego, drogowego, lotniczego i morskiego, 2) warunków zdrowotnych œrodowiska pracy, a zw³aszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób zwi¹zanych z warunkami pracy, 3) przestrzegania przez osoby wprowadzaj¹ce substancje lub preparaty chemiczne do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz przez u ytkowników substancji lub preparatów chemicznych obowi¹zków wynikaj¹cych z ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.). Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bie ¹cego nadzoru sanitarnego nale y równie kontrola przestrzegania przepisów dotycz¹cych wprowadzania do obrotu produktów 32

32 biobójczych i substancji czynnych oraz ich stosowania w dzia³alnoœci zawodowej (art. 4 ustawy o PIS). Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej nale y równie wydawanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia (o czym bli ej mowa w rozdziale VIII, podtytu³ 2.3.). Pañstwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgodnoœci budowanych obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi, okreœlonymi w obowi¹zuj¹cych przepisach. Stwierdzone w toku kontroli nieprawid³owoœci s¹ wpisywane do dziennika budowy, z wyznaczeniem terminu ich usuniêcia (art. 23 ustawy o PIS). Jakie uprawnienia przys³uguj¹ pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu? Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o PIS, pañstwowy inspektor sanitarny w zwi¹zku z wykonywan¹ kontrol¹ ma prawo: 1) wstêpu o ka dej porze dnia i nocy do zak³adów pracy oraz wszystkich pomieszczeñ i urz¹dzeñ wchodz¹cych w ich sk³ad oraz do obiektów bêd¹cych w trakcie budowy, 2) ¹dania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przes³uchiwania osób, 3) ¹dania okazania dokumentów i udostêpniania wszelkich danych, 4) pobierania próbek do badañ laboratoryjnych. W razie stwierdzenia naruszenia wymagañ higienicznych i zdrowotnych, pañstwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usuniêcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybieñ. Je eli naruszenie powy szych wymagañ spowodowa³o bezpoœrednie zagro enie ycia lub zdrowia ludzi, pañstwowy inspektor sanitarny nakazuje unieruchomienie zak³adu pracy lub jego czêœci (stanowiska pracy, maszyny lub innego urz¹dzenia), przy czym decyzje w tych sprawach podlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu (art. 27 ustawy o PIS). Pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu przys³uguje prawo zg³oszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zak³adu pracy, wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materia³ów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów mog¹cych mieæ 33

33 wp³yw na zdrowie ludzi je eli w toku wykonywanych czynnoœci stwierdzi, e z powodu nieuwzglêdnienia wymagañ higienicznych i zdrowotnych okreœlonych w obowi¹zuj¹cych przepisach mog³oby nast¹piæ zagro enie ycia lub zdrowia ludzi. Zg³oszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze dzia³ania w tych sprawach do czasu wydania decyzji przez pañstwowego inspektora sanitarnego wy szego stopnia (art. 28 ustawy o PIS). W razie stwierdzenia istotnych uchybieñ w dzia³alnoœci kontrolowanej jednostki, mog¹cych mieæ wp³yw na stan zdrowia lub ycie ludzi, pañstwowy inspektor sanitarny, niezale nie od przys³uguj¹cych mu wymienionych wy ej œrodków, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jednostkê albo organ powo³any do sprawowania nadzoru nad t¹ jednostk¹. Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skierowano zawiadomienie, jest obowi¹zany w terminie 30 dni od dnia otrzymania powy szego zawiadomienia powiadomiæ o podjêtych i wykonanych czynnoœciach w³aœciwego pañstwowego inspektora sanitarnego (art. 30 ustawy o PIS). DoraŸne zalecenia, uwagi i wnioski, wynikaj¹ce z przeprowadzonej kontroli zak³adu pracy, pañstwowy inspektor sanitarny wpisuje do ksi¹ ki kontroli sanitarnej, któr¹ zak³ad pracy jest obowi¹zany posiadaæ. W postêpowaniu przed organami Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej stosuje siê przepisy kodeksu postêpowania administracyjnego (art. 31 ustawy o PIS). 3. SPO ECZNA INSPEKCJA PRACY Spo³eczna inspekcja pracy dzia³a na podstawie ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o spo³ecznej inspekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.). Wed³ug art. 1 tej ustawy, spo³eczna inspekcja pracy jest s³u b¹ spo³eczn¹ pe³nion¹ przez pracowników, maj¹c¹ na celu zapewnienie przez pracodawców bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronê uprawnieñ pracowniczych, okreœlonych 34

34 w przepisach prawa pracy. Spo³eczna inspekcja pracy reprezentuje interesy wszystkich pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy i jest kierowana przez zak³adowe organizacje zwi¹zkowe (art. 2 ustawy o sip). Zgodnie z art. 3 ustawy o sip, spo³eczn¹ inspekcjê pracy w zak³adzie pracy tworz¹: zak³adowy spo³eczny inspektor pracy dla ca³ego zak³adu pracy, oddzia³owi (wydzia³owi) spo³eczni inspektorzy pracy dla poszczególnych oddzia³ów (wydzia³ów), grupowi spo³eczni inspektorzy pracy dla komórek organizacyjnych oddzia³ów (wydzia³ów). W myœl art. 16 ustawy o sip, ogólnokrajowe organizacje zwi¹zkowe mog¹ okreœlaæ wytyczne do dzia³alnoœci spo³ecznych inspektorów pracy, przy czym okreœlenie takich wytycznych w stosunku do zak³adów podleg³ych Ministrowi Obrony Narodowej lub Ministrowi Spraw Wewnêtrznych i Administracji nastêpuje w porozumieniu z w³aœciwym ministrem. Kto mo e byæ spo³ecznym inspektorem pracy? Co do zasady, spo³ecznym inspektorem pracy mo e byæ pracownik zatrudniony u danego pracodawcy, bêd¹cy cz³onkiem zwi¹zku zawodowego i nie zajmuj¹cy stanowiska kierownika zak³adu pracy (osoby zarz¹dzaj¹cej w imieniu pracodawcy zak³adem pracy) lub stanowiska kierowniczego bezpoœrednio podleg³ego kierownikowi zak³adu pracy. Jednak e zak³adowe organizacje zwi¹zkowe mog¹ postanowiæ, e spo³ecznym inspektorem pracy mo e byæ równie pracownik niebêd¹cy cz³onkiem zwi¹zku zawodowego. Spo³eczny inspektor pracy powinien posiadaæ niezbêdn¹ znajomoœæ zagadnieñ wchodz¹cych w zakres dzia³ania spo³ecznej inspekcji pracy, przy czym zak³adowy spo³eczny inspektor pracy powinien posiadaæ ponadto co najmniej piêcioletni sta pracy w bran y, do której zak³ad nale y, i co najmniej dwuletni sta pracy w danym zak³adzie, natomiast oddzia³owy (wydzia³owy) lub grupowy spo³eczny inspektor pracy co najmniej dwuletni sta pracy w tej bran y i co najmniej jeden rok pracy w danym zak³adzie (art. 5 ustawy o sip). 35