Objęcie refundacją nowych produktów biopodobnych stosowanych w reumatologii - analiza wpływu na system ochrony zdrowia w Polsce

Transkrypt

1 Instytut Arcana Ul. Płk. S. Dąbka Kraków Tel/Fax Objęcie refundacją nowych produktów biopodobnych stosowanych w reumatologii - analiza wpływu na system ochrony zdrowia w Polsce Kraków, wrzesień

2

3 CEL OPRACOWANIA Celem opracowania niniejszej analizy wpływu na system ochrony zdrowia było oszacowanie oszczędności Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) w wyniku wprowadzenia leków biopodobnych stosowanych w reumatologii w programach lekowych B.33, B.35 i B.36. Analiza została przygotowana na zlecenie Sandoz Polska Sp. z o.o. przez zespół ekspertów Instytutu Arcana w składzie: Joanna Augustyńska, Norbert Wilk, Jarosław Stelmachowski i Anna Pac. KLUCZOWE WNIOSKI W latach spodziewane jest objęcie refundacją 18 stosowanych w reumatologii produktów biopodobnych, będących odpowiednikami obecnie refundowanych produktów biologicznych. Analiza pokazuje, że powyższa sytuacja przyczyni się do znaczących oszczędności po stronie NFZ. Łączna, oszacowana suma oszczędności wyniesie 304 mln PLN, przy czym największe kwoty oszczędności będą przypadały na lata 2020 (77 mln PLN) i 2021 (113 mln PLN); Są to kwoty bardzo istotne w kontekście obecnych kosztów ponoszonych przez NFZ dla porównania roczne wydatki NFZ na 3 programy lekowe objęte analizą wynosiły w 2014 r 207 mln PLN a w 2015 r. 230 PLN. Natomiast roczne wydatki NFZ na analizowane substancje we wszystkich programach lekowych oraz chemioterapii wynosiły 416 mln PLN w 2014 r. i 459 mln w 2015 r. CHOROBY REUMATOLOGICZNE Choroby reumatologiczne to zespół chorób o podłożu autoimmunologicznym, które atakują układ ruchu, prowadząc do jego uszkodzenia i postępującej niepełnosprawności chorego. Do najczęstszych chorób reumatologicznych należą: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) i zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK). Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą chorobą tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Charakteryzuje się nieswoistym zapaleniem symetrycznych stawów, zmianami pozastawowymi i objawami układowymi, prowadząc do niepełnosprawności, inwalidztwa i przedwczesnej śmierci [1]. Główną dolegliwością pacjentów z RZS jest przewlekły, wielostawowy ból, bardzo często o dużym nasileniu. Jest on przyczyną zmniejszenia aktywności chorych oraz utrudnia rehabilitację. Innymi problemami, które dotyczą osób z RZS są poranna sztywność, drętwienie nocne, pieczenie rąk oraz przykurcze, zaniki mięśniowe, zniekształcenie stawowe i ograniczenie ich ruchomości na skutek zmian w stawach i tkankach okołostawowych [2]. Najwięcej zachorowań występuje wśród osób między 30 a 50 rokiem życia i trzy razy częściej dotykają one kobiety niż mężczyzn. Częstszość występowania RZS wynosi 0,3-1,5% w populacji ogólnej i 0.8% w Europie w populacji dorosłych [1]. W zależności od źródła danych, szacuje się, że w Polsce na RZS choruje ok. 0,45% osób powyżej 19 r.ż. ( tys. osób) [3, 4]. Kolejną chorobą reumatologiczną jest młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS). To najczęściej występującą przewlekła choroba tkanki łącznej u pacjentów w wieku rozwojowym o podłożu autoimmunologicznym [5]. MIZS diagnozuje się u pacjentów, u których objawy zapalenia stawów pojawią się przed ukończeniem 16 r. ż. i trwają ponad 6 tygodni, po wykluczeniu innych przyczyn zapalenia stawów (kryteria opracowane przez International League of Associations for Rheumatology - ILAR) [6]. Struktury stawowe ulegają zniszczeniu na skutek utrzymującego się stanu zapalnego, a w przypadku agresywnego przebiegu choroby może wystąpić zahamowanie wzrostu dziecka lub zajęcie narządów wewnętrznych. MIZS jest chorobą rzadką, najwięcej zachorowań odnotowuje się wśród osób między 1 a 3 rokiem życia i dwukrotnie częściej u dziewczynek. Szacuje 3

4 się że na dzieci przypada zachorowań [5]. Wg danych Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) w Polsce rocznie diagnozuje się 5 6 nowych zachorowań na dzieci [5]. Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) jest przewlekłą autoimmunologiczną chorobą zapalną stawów u pacjentów z łuszczycą [1]. Charakteryzuje się przewlekłym bólem zapalnym kręgosłupa spowodowanym stanem zapalnym w stawach krzyżowo biodrowych, kręgach, krążkach międzykręgowych i aparacie więzadłowym [7]. Cechuje się bardzo zmiennym przebiegiem, z występującymi okresami zaostrzeń i remisji [1]. Zazwyczaj pierwszymi symptomami ŁZS są skórne objawy łuszczycy, jednak zdarzają się przypadki choroby bez początkowych objawów skórnych, co utrudnia postawienie diagnozy [8]. Objawy ŁZS zazwyczaj pojawiają się u osób między 20. a 55. rokiem życia, z podobną częstością występowania wśród kobiet i mężczyzn [1]. Wg szacunków, na łuszczycę choruje ok 2% osób, wśród których 6-42% pacjentów ma ŁZS [7]. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest przewlekłym, poważnie postępującym procesem zapalnym obejmującym stawy krzyżowo biodrowe, drobne stawy kręgosłupa, pierścienie włókniste i więzadła kręgosłupa, prowadzącym do ich stopniowego usztywnienia [1]. Typowe objawy ZZSK to ból w dolnej części kręgosłupa i sztywność poranna kręgosłupa, które są spowodowane zapaleniem stawów krzyżowo biodrowych. U ok. 1/3 chorych ZZSK ma ciężki przebieg, który prowadzi do znacznej utraty sprawności [9]. ZZSK najczęściej rozpoczyna się pod koniec okresu dojrzewania lub u młodych dorosłych u ok. 80% chorych początkowe objawy choroby pojawiły się przed 30 rokiem życia. U mężczyzn występuje 2-3 razy częściej niż u kobiet [1]. W zależności od źródła szacuje się, że ZZSK występuje u 0,2-1,2% populacji ogólnej [10], natomiast w Europie choruje ok. 0,24% osób [11]. LEKI BIOLOGICZNE REFERENCYJNE I BIOPODOBNE Jedną z metod leczenia pacjentów z chorobami reumatologicznymi jest leczenie za pomocą biologicznych produktów leczniczych. Zgodnie z definicją zawartą w załączniku Dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi biologiczny produkt leczniczy to produkt, którego substancją czynną jest substancja biologiczna. Substancja biologiczna to substancja produkowana lub ekstrahowana ze źródła biologicznego i wymaga dla swojego scharakteryzowania i oznaczenia jakości, połączenia badań fizykochemiczno-biologicznych, wraz z procesem produkcyjnym i kontrolą [15]. Innymi słowy, leki biologiczne to produkty lecznicze, które zawierają jedną lub więcej substancji czynnych wytwarzanych przez żywy organizm lub pochodzących z organizmu żywego [12]. Producenci referencyjnych produktów leczniczych, zwanych inaczej lekami innowacyjnymi lub oryginalnymi, mogą uzyskać na nie ochronę patentową, która standardowo trwa 20 lat od daty zgłoszenia. W Unii Europejskiej możliwe jest dodatkowo przedłużenie ochrony patentowej na produkty lecznicze o kolejne 5 lat, dzięki uzyskaniu dodatkowego świadectwa ochronnego [13, 14]. Innym instrumentem chroniącym referencyjne produkty lecznicze jest tzw. wyłączność danych, która zakazuje podmiotom trzecim odwoływania się do dokumentacji rejestracyjnej oryginalnego preparatu przez 8 lat. Okres ten może zostać wydłużony o dodatkowy rok, jeżeli w ciągu tych 8 lat, lek uzyska pozwolenie na dodatkowe wskazania terapeutyczne, o znaczących korzyściach klinicznych. Po tym czasie następuje dwuletni okres wyłączności rynkowej, w trakcie którego możliwa jest rejestracja produktu odtwórczego, ale bez prawa wprowadzenia go do obrotu. Instrument ten stosuje się jeżeli prawo z patentu i dodatkowego świadectwa ochronnego wygasają przed upływem ochrony dokumentacji rejestracyjnej [21]. Wygaśnięcie ochrony patentowej stwarza możliwość wejścia na rynek leków biopodobnych. Zgodnie z definicją zawartą w wytycznych European Medicines Agency (EMA) lek biopodobny to biologiczny produkt leczniczy zawierający wersję substancji czynnej oryginalnego (referencyjnego) produktu leczniczego, który jest zatwierdzony w Europejskim Obszarze Gospodarczym (European Economic Area EEA) [16]. W wyniku skomplikowanych procedur rejestracji, leki biopodobne wykazują równoważność względem leków 4

5 referencyjnych w zakresie jakości, skuteczności i bezpieczeństwa. Równoważność ta jest zweryfikowana w badaniach klinicznych. LEKI BIOLOGICZNE W POLSCE PROGRAMY LEKOWE Leki biologiczne w reumatologii w Polsce są stosowane w ramach trzech programów lekowych: B.33 Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów i młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym (ICD-10 M05, M06, M08) B.35 Leczenie łuszczycowego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym ŁZS (ICD-10 L40.5, M07.1, M07.2, M07.3) B.36 Leczenie inhibitorami TNF-alfa świadczeniobiorców z ciężką, aktywną postacią zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa ZZSK (ICD-10 M45) Program lekowy to świadczenie gwarantowane, w ramach którego odbywa się leczenie z zastosowaniem innowacyjnych, kosztownych substancji czynnych, niefinansowanych w ramach innych świadczeń gwarantowanych. Leczenie jest prowadzone w wybranych chorobach i obejmuje ściśle zdefiniowaną grupę pacjentów. W ramach programów lekowych pacjenci są leczeni bezpłatnie [17]. Poniższa tabela przedstawia leki biologiczne w reumatologii, aktualnie finansowane w ramach programów lekowych. Obecnie na rynku są dostępne 3 produkty lecznicze będące lekami biopodobnymi: Inflectra i Remsima zawierające substancję czynną infliksymab odpowiedniki Remicade oraz Benepali zawierający etanercept bioodpowiednik leku Enbrel. Tabela 1. Leki aktualnie finansowane w ramach programów lekowych B.33, B.35, B.36 ID programu lekowego Nazwa programu lekowego Substancja czynna Nazwa handlowa Reumatoidalne zapalenie stawów Adalimumab Humira Certolizumab Cimzia Infliksymab Remicade, Inflectra*, Remsima* B.33 Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów i młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym (ICD-10 M05, M06, M08) Etanercept Golimumab Tocilizumab Rytuksymab Enbrel, Benepali* Simponi RoActemra MabThera Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów B.35 B.36 * leki biopodobne Leczenie łuszczycowego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym ŁZS (ICD-10 L40.5, M07.1, M07.2, M07.3) Leczenie inhibitorami TNF-alfa świadczeniobiorców z ciężką, aktywną postacią zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa ZZSK (ICD-10 M45) Adalimumab Etanercept Tocilizumab Adalimumab Etanercept Golimumab Infliksymab Adalimumab Etanercept Golimumab Infliksymab Humira Enbrel, Benepali* RoActemra Humira Enbrel, Benepali* Simponi Remicade, Inflectra*, Remsima* Humira Enbrel, Benepali* Simponi Remicade, Inflectra*, Remsima* 5

6 Leczenie biologiczne nie obejmuje wszystkich pacjentów z RZS, MIZS, ŁZS i ZZSK. W zależności od choroby, leki biologiczne otrzymuje od ok. 1% chorych z ZZSK do 20% pacjentów z MIZS [18, 19]. Poniżej przedstawiono wykres przedstawiający liczbę pacjentów leczonych w ramach programów lekowych B.33, B.35 i B.36 w okresie na podstawie danych otrzymanych od NFZ oraz z protokołów z posiedzenia Zespołu Koordynacyjnego ds. Leczenia Biologicznego w Chorobach Reumatycznych. Wykres 1. Łączna liczba pacjentów leczonych w ramach programów lekowych B.33, B.35 i B.36 Kolejny wykres przedstawia liczbę pacjentów leczonych w poszczególnych programach lekowych na podstawie danych otrzymanych od NFZ. Wykres 2. Liczba pacjentów leczonych w ramach programów lekowych B.33, B.35 i B.36 6

7 ZAŁOŻENIA ANALIZY WPŁYWU NA BUDŻET Wprowadzanie do refundacji leków biopodobnych wiąże się z obniżeniem kosztów, jakie ponosi NFZ na finansowanie produktów leczniczych. Zgodnie z art.13 ust. 6 pkt 1 Ustawy o refundacji, urzędowa cena zbytu, z uwzględnieniem liczby DDD (dobowa dawka leku ustalona przez Światową Organizację Zdrowia) w opakowaniu jednostkowym nie może być wyższa niż 75% urzędowej ceny zbytu jedynego odpowiednika refundowanego w danym wskazaniu [20]. Rzeczywiste dane Narodowego Funduszu Zdrowia o liczbie sprzedanych opakowań i kwocie refundacji pokazują, że wprowadzenie pierwszych i kolejnych odpowiedników powoduje jeszcze większe obniżenie urzędowej ceny zbytu produktów leczniczych zawierających daną substancję. W celu oszacowania zmiany wielkości wydatków NFZ po wprowadzeniu pierwszych i kolejnych leków biopodobnych stosowanych w reumatologii w programach lekowych B.33, B.35 i B.36, przeprowadzono analizę wpływu na system ochrony zdrowia. 1. Porównywane scenariusze Analiza wpływu na budżet (BIA) porównuje dwa alternatywne scenariusze: Scenariusz I istniejący, który zakłada brak zmian w zakresie refundacji w ramach programów lekowych B.33, B.35 oraz B.36 tj. utrzymanie stanu obecnego, bez objęcia finansowaniem ze środków publicznych nowych produktów biopodobnych w okresie ; Scenariusz II nowy, w którym przyjęto zmiany w zakresie refundacji w ramach programów lekowych B.33, B.35 oraz B.36 tj. objęcie finansowaniem ze środków publicznych nowych produktów biopodobnych w okresie , zgodnie z założeniami opisanymi w bieżącym dokumencie. W ramach każdego scenariusza, oszacowano koszty związane z refundacją substancji stosowanych w ramach programów lekowych B.33, B.35 i B.36 w latach Rezultatem porównania obliczonych kosztów jest różnica kosztów, która wskazuje wielkość oszczędności wynikających z wprowadzenia nowych produktów biopodobnych do analizowanych programów lekowych. Analiza nie brała pod uwagę innych zmian w zasadach i warunkach terapii w ramach ww. programów lekowych. Wykres 3. Porównywane wyniki analizy wpływu na budżet : w programach B.33, B.35, B.36 dostępne są nowe biopodobne produkty lecznicze : w programach B.33, B.35, B.36 dostępne są wyłącznie produkty lecznicze refundowane na dzień Różnica kosztów wyznaczająca oszczędności wynikające z uzyskania refundacji przez nowe produkty biopodobne 2. Prognoza sprzedaży Pierwszym etapem analizy było przeprowadzenie prognozy sprzedaży opakowań produktów leczniczych w okresie , zawierających substancje refundowane w analizowanych programach lekowych, na podstawie danych otrzymanych bezpośrednio od Narodowego Funduszu Zdrowia. Wykorzystano informacje o liczbie jednostek podanej substancji czynnej oraz liczbie zużytych opakowań przedstawione w podziale na 7

8 programy lekowe oraz kody EAN przyporządkowane poszczególnym produktom leczniczym stosowanym w programach, dla okresów miesięcznych. Dane obejmowały okres od do W analizie przyjęto taką samą wielkość sprzedaży dla obu scenariuszy. Wzrost liczby sprzedanych opakowań jest związany ze wzrostem liczby pacjentów leczonych w programach lekowych, natomiast uzyskanie refundacji przez produkty biopodobne nie wpływa bezpośrednio na zwiększenie sprzedaży. Czynnikiem bezpośrednim wpływającym na wzrost liczby leczonych pacjentów jest treść zapisów programów lekowych określających kryteria kwalifikacji do tych programów oraz ich bieżąca interpretacja przez Narodowy Fundusz Zdrowia. 3. Przewidywane daty dopuszczenia do obrotu W oparciu o materiały dostępne w sferze publicznej [24] i biorąc pod uwagę szacowaną wielkość rynku, wyznaczono przewidywane daty dopuszczenia do obrotu na terenie Unii Europejskiej (UE) dla preparatów biopodobnych zawierających następujące substancje adalimumab, etanercept, infliksymab oraz rytuksymab. W przypadku braku informacji o planowanej dacie złożenia wniosku o dopuszczenie do obrotu w UE, przyjęto założenie, że nastąpi ono w kolejnym miesiącu po podanej szacunkowej dacie zakończenia badań 3 fazy. W przypadku pozostałych leków, tj. biopodobnych do certolizumabu, golimumabu oraz tocilizumabu przeprowadzono wyszukiwanie informacji na temat programów rozwojowych prowadzonych, dostępnych w domenie publicznej [22]. W sytuacji gdy zidentyfikowano przybliżoną (tj. obejmującą przedział czasu większy niż miesiąc) informację na temat przewidywanego czasu składania wniosku o rejestrację przyjęto, że data złożenia wniosku nastąpi w połowie przewidywanego okresu (na przykład: dla informacji pierwszy kwartał 2018 założono iż będzie to luty 2018). Datę uzyskania dopuszczenia do obrotu wyznaczono dodając do przewidywanej daty złożenia wniosku średnią liczbę dni od złożenia wniosku do dopuszczenia do obrotu, zidentyfikowaną na podstawie analizy dotychczasowych przypadków dopuszczenia do obrotu w UE leków biopodobnych (449 dni). W przypadku bioodpowiedników dla certolizumabu nie odnaleziono żadnych informacji wskazujących na przewidywane daty działań związanych z ubieganiem się o rejestrację; uwzględniając fakt, że programy badawcze dla potencjalnych nowych produktów są we wczesnej fazie, nie należy spodziewać się ich dopuszczenia do obrotu przed Uwzględniając przewidywane daty rejestracji leków biopodobnych, obliczono przewidywane daty objęcia ich refundacją. W tym celu przyjęto średni czas od rejestracji do uzyskania pozytywnej decyzji refundacyjnej, wynoszący 132 dni, wyestymowany na podstawie analizy refundacyjnej praktyki decyzyjnej dla leków biopodobnych obecnie refundowanych w programach lekowych B.33, B.35 oraz B.36 w Polsce (produkty lecznicze: Benepali, Inflectra i Remsima). Przy obliczaniu przewidywanej daty refundacji analizowanych leków biopodobnych dodatkowo pod uwagę wzięto fakt, że lista leków refundowanych w Polsce jest aktualizowana co dwa miesiące, a zmiany wprowadzane Obwieszczeniem Ministra Zdrowia wchodzą w życie od pierwszego dnia miesiąca rozpoczynającego dwumiesięczny okres obowiązywania obwieszczenia. W związku z tym, jako rzeczywistą datę wejścia leku do refundacji przyjmowano pierwszy dzień najbliższego nieparzystego miesiąca następującego po miesiącu wyznaczonym poprzez dodanie 132 dni do przewidywanej daty rejestracji leku. Na poniższym rysunku przedstawiono przewidywane daty uzyskania dopuszczenia do obrotu oraz objęcia refundacją leków biopodobnych do produktów już finansowanych w ramach programów lekowych B.33, B.35, B.36. Uwzględniono jedynie leki, które zgodnie z przeprowadzonymi prognozami uzyskają refundację przed

9 Wykres 4. Prognozowane daty uzyskania dopuszczenia do obrotu oraz refundacji WYNIKI ANALIZY WPŁYWU NA BUDŻET W celu oszacowania wpływu uzyskania refundacji przez biopodobne odpowiedniki produktów zawierających substancje dotychczas finansowane w ramach programów lekowych na obniżenie wydatków płatnika publicznego, przeanalizowano komunikaty DGL NFZ (zawierające informacje o wielkości kwoty refundacji i ilości zrefundowanych opakowań jednostkowych leków). Analizą objęto substancje finansowane w ramach 9

10 programów lekowych i chemioterapii, dla których w okresie wprowadzony został co najmniej jeden odpowiednik. Łącznie zidentyfikowano 8 takich substancji dla których raportowano sprzedaż i kwoty refundacji dla produktów generycznych lub biopodobnych. Następnie porównano koszt refundacji w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie pierwszego odpowiednika ze średnim kosztem refundacji w kwietniu 2016 roku ważonym wielkością sprzedaży poszczególnych dostępnych opakowań oraz zidentyfikowano liczbę dostępnych odpowiedników (unikalne nazwy handlowe) w kwietniu 2016 roku. W celu wyznaczenia relacji liczby dostępnych odpowiedników do wysokości redukcji kwoty refundacji, zestawiono zebrane dane w formie wykresu, a następnie oszacowano parametry liniowego równania linii trendu. Wykres 5. Liczba odpowiedników a redukcja kwoty refundacji Wyniki analizy przeprowadzonej według powyższych założeń wskazują, że uzyskanie refundacji przez nowe produkty biopodobne stosowane w chorobach reumatologicznych i dostępne w Polsce w ramach programów lekowych B.33, B.35 oraz B.36 spowoduje spadek wydatków w systemie zdrowia. Oszacowane oszczędności w 2017 roku wyniosą 10,7 mln PLN, natomiast w kolejnych latach będą nieprzerwanie rosły (wraz z wprowadzaniem finansowania dla kolejnych produktów), aby w roku 2021 osiągnąć poziom 113,3 mln PLN. Tabela 2. Wyniki analizy wpływu na budżet Program lekowy Różnica kosztów [PLN] (wartości ujemne oznaczają oszczędności płatnika publicznego) B B B Łącznie

11 Wykres 6. Wyniki analizy wpływu na budżet Oszacowane oszczędności są bardzo istotne w porównaniu do obecnych wydatków NFZ na substancje refundowane w programach lekowych B.33, B.35 i B.36. Koszty NFZ poniesione na refundacji produktów lekowych w tych programach 2014 i 2015 r. obliczono na podstawie miesięcznych danych otrzymanych od NFZ dotyczących liczby sprzedanych opakowań w 2014 i 2015 r. oraz kosztów jednostkowych opakowania poszczególnych preparatów z komunikatów DGL. Skalkulowane roczne wydatki NFZ na 3 programy lekowe objęte analizą wyniosły w 2014 r. 207 mln PLN a w 2015 r. 230 mln PLN. Dodatkowo skalkulowano roczne koszty refundacji tych leków we wszystkich programach lekowych oraz w chemioterapii na podstawie danych z komunikatów DGL. W 2014 r. wynosiły one 416 mln PLN, natomiast w 2015 r. 459 mln. PLN. 11

12 1. PIŚMIENNICTWO 1. Gajewski P. Interna Szczeklika 2015, Medycyna Praktyczna 2015, Choroby reumatyczne 2. Sierakowska M., Matys A., Kosior A., Ołtarzewska B., Kita J., Sierakowski S., Krajewska-Kułak E., Ocena jakości życia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, Reumatologia 2006, 6: Kobelt G., Kasteng F. Access to innovative treatments in rheumatoid arthritis in Europe. A report prepared for the European Federation Of Pharmaceutical Industry Associations (EFPIA), Orlewska E. et al. Access to biologic treatment for rheumatoid arthritis in Central and Eastern European (CEE) countries, MedSciMonit Apr;17(4):SR Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Biuro Obsługi Rady Przejrzystości i Rady ds. Taryfikacji, Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, Raport Nr: AOTMiT-BOR 434-7/ Rutkowska-Sak L. et al. Reumatologia wieku rozwojowego, Reumatologia 2012, 50, 2: Sokolik R., Łuszczycowe zapalenie stawów. Poradnik dla pacjentów. a%20pacjenta.pdf [data dostępu: ] 8. Rekomendacja nr 5/2015 z dnia 26 stycznia 2015 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie objęcia refundacją produktu leczniczego Cimzia (certolizumab pegol), 200mg, roztwór do wstrzykiwań w ampułkostrzykawce, 2 ampułkostrzykawki w opakowaniu, w ramach programu lekowego Leczenie łuszczycowego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym (ŁZS) (ICD-10 L40.5, M07.1, M07.2, M07.3) certolizumabem [data dostępu: ] 9. Zimmermann-Górska I. Leczenie czynnikami biologicznymi chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Terapia. Maj Zeszyt nr Olewicz-Gawlik A, Hycaj P. Genetyczne podstawy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Reumatologia 2007; 45, 3: Dean L. et. al. Global prevalence of ankylosing spondylitis.rheumatology (Oxford) Apr;53(4): Raport demoseuropa Centrum Strategii Europejskiej. Leki biologiczne w polskim systemie ochrony 2015 zdrowia, _demoseuropa.pdf [data dostępu: ] 13. Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną część. Dz.U Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 469/2009 z dnia 6 maja 2009 r. dotyczące dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (wersja ujednolicona) 15. Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnie 6 listopada 2001 w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi. Dz.U. L 311 z , str European Medicines Agency, Guideline on similar biological medicinal products (CHMP/437/04) pdf [data dostępu: ] 17. Ministerstwo Zdrowia, [data dostępu: ] 12

13 18. AWA dla produktu leczniczego Cimzia (certolizumab pegol) w ramach programu lekowego: "Leczenie certolizumabem zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK) oraz spondyloartropatii osiowej (SpA) bez zmian radiograficznych charakterystycznych dla ZZSK (ICD10: M45, M46.8)". 19. AWA dla produktu leczniczego RoActemra (tocilizumab) w ramach programu lekowego "Leczenie młodzieńczego idiopatycznego stawów o przebiegu agresywnym (ICD10 M08) tocilizumabem" [ _RoActerma_MIZS_ pdf] [data dostępu: ] 20. Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz.U nr 122 poz. 696 z późn. zm.). 21. Jabłonowska A. Opóźnienie wejścia na rynek generycznych produktów leczniczych na tle prawa patentowego oraz prawa konkurencji. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów 2015, str [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] tocilizumab.php, [data dostępu: ] [data dostępu: ] b01ac058001d124&source=homemedsearch&keyword=infliximab&category=human&isnewquery=tru e [data dostępu: ] med_ jsp&mid=wc0b01ac058001d124 [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ] 13

14 14