Arkadiusz Wo³os, Hanna Draszkiewicz-Mioduszewska, Maciej Mickiewicz, Marek Trella, Tomasz Kajetan Czarkowski

Transkrypt

1 Arkadiusz Wo³os, Hanna Draszkiewicz-Mioduszewska, Maciej Mickiewicz, Marek Trella, Tomasz Kajetan Czarkowski Zak³ad Bioekonomiki Rybactwa, Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie Gospodarka rybacka w œródl¹dowych wodach p³yn¹cych w 2016 roku. Cz. 1. Uprawnieni do rybactwa, obwody rybackie, po³owy gospodarcze, zatrudnienie i po³owy amatorskie Wstêp W 2017 roku Zak³ad Bioekonomiki Rybactwa prowadzi³ po raz trzynasty badania statystyczne z zakresu rybactwa œródl¹dowego w ramach Programu Badañ Statystycznych Statystyki Publicznej, realizowanego na podstawie art. 31 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r. nr 88 poz. 439, z póÿn. zm.). W niniejszej, pierwszej czêœci opracowania przedstawiono wyniki analiz dotycz¹cych uprawnionych do rybactwa, u ytkowanych przez nich obwodów rybackich, wielkoœci od³owów gospodarczych oraz zatrudnienia i po³owów wêdkarskich w podmiotach uprawnionych do rybactwa w obwodach rybackich. Metodyka Badania opiera³y siê na zbiorze podmiotów prowadz¹cych gospodarkê ryback¹ na publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych, przy u yciu kwestionariusza RRW-23. Kwestionariusz RRW-23 Zestawienie dotycz¹ce gospodarki rybackiej prowadzonej w publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych obejmowa³ nastêpuj¹ce dane: 1. Formy prawne badanych uprawnionych do rybactwa. 2. Informacje o obwodach rybackich, którymi w³adaj¹ uprawnieni do rybactwa i wykorzystywanych do celów rybackich przez uprawnionych do rybactwa w poszczególnych województwach. 3. Po³owy ryb i raków narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi w obwodach rybackich. 4. Materia³ zarybieniowy wprowadzony do wód obwodów rybackich. 5. Zatrudnienie. 6. Po³owy wêdkarskie ryb w obwodach rybackich. Kwestionariusze sprawozdawcze RRW-23 zosta³y nades³ane bezpoœrednio do Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego, przez uprawnionych do rybactwa w obwodach rybackich. Ostatnie uwzglêdnione w analizach otrzymano w terminie do po³owy sierpnia 2017 r., mimo e ustawowy termin ich nadsy³ania up³ywa³ 31 maja. Wszystkie dane zawarte w kwestionariuszach zosta³y poddane drobiazgowej weryfikacji. Wynika to z faktu, e zdarza³y siê b³êdy w podsumowaniach po³owów, a w przypadku danych o zarybieniach by³y one czêsto podawane niekompletne, co wymaga³o odpowiednich przeliczeñ niektórych form materia³u zarybieniowego ze sztuk na kilogramy, b¹dÿ z kilogramów na sztuki, tak aby wpisywane do bazy dane by³y zgodne z nomenklatur¹ stosowan¹ w rybactwie i wymogami kwestionariusza. Nastêpnie wszystkie dane zosta³y wpisane do specjalnie opracowanych komputerowych baz danych. Liczba rybackich u ytkowników i powierzchnia wód Ogó³em otrzymano 412 prawid³owo wype³nionych kwestionariuszy od podmiotów gospodarczych u ytkuj¹cych ³¹cznie ,7904 ha publicznych œródl¹dowych wód powierzchniowych p³yn¹cych. Oznacza to wy sz¹ o 8 liczbê kwestionariuszy oraz tak e wy sz¹ œciœle o 1074,0322 ha powierzchniê publicznych œródl¹dowych wód powierzchniowych p³yn¹cych w porównaniu z poprzednim rokiem badañ. Przyjmuj¹c, zgodnie z danymi Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego, e powierzchnia wód, która jest u ytkowana rybacko wynosi w przybli eniu ha, zebrana i poddana analizie próba œródl¹dowych wód p³yn¹cych, obejmuje 82,48% ca³kowitego ich area³u, co oznacza stale wysoki poziom tego wskaÿnika w kolejnych latach prowadzonych badañ. Oznacza to tak e, e w pe³ni uprawomocnione jest porównywanie uzyskanych w tych latach wyników. Fakt, e nie ze wszystkich obwodów rybackich w Polsce otrzymano stosowne dane gospodarcze wynika z tego, e na u ytkowanie rybackie czêœci obwodów rybackich RZGW nie rozpisa³y jeszcze konkursów, a z czêœci¹ u ytkowników rozwi¹zano umowy w wyniku naruszenia przez nich warunków umowy (brak odpowiedniej dokumentacji, prowadzenie nieracjonalnej gospodarki rybackiej itd.). Sk³ania to do wysuniêcia wnio- 1/2018 KOMUNIKATY RYBACKIE 7

2 sku, e badana za rok 2016 próba u ytkowników by³a wysoce reprezentatywna dla ca³oœci rybactwa w publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych. Liczba obwodów rybackich oraz ich powierzchnie w poszczególnych województwach Podstawowe dane o obwodach rybackich, zawarte w analizowanych kwestionariuszach ankietowych przedstawione s¹ w tabeli 1. TABELA 1 Podstawowe informacje o obwodach rybackich Informacje o obwodach rybackich w województwie, wykorzystywanych do celów rybackich przez uprawnionych do rybactwa w roku sprawozdawczym 1) Lp. Wyszczególnienie 2) Liczba (szt.) Powierzchnia (ha) 1.1. Liczba i powierzchnia obwodów rybackich , Jeziorowe obwody rybackie , Obwody rybackie ustanowione na zbiornikach zaporowych , Rzeczne obwody rybackie ,8350 1) W tabeli podano liczbê i powierzchniê obwodów rybackich w danym województwie, w których uprawnieni do rybactwa dokonali po³owu ryb lub zarybieñ w danym okresie sprawozdawczym. 2) Przez jeziorowy obwód rybacki rozumie siê obwód, w którym ponad 50% powierzchni wód stanowi¹ jeziora. Przez obwód rybacki ustanowiony na zbiorniku zaporowym rozumie siê obwód, w którym ponad 50% powierzchni wód stanowi¹ wody zbiornika zaporowego. Przez rzeczny obwód rybacki rozumie siê obwód, w którym ponad 50% powierzchni wód stanowi¹ cieki naturalne We w³adaniu 412 uprawnionych do rybactwa, którzy nades³ali wype³nione kwestionariusze, by³o w 2016 roku 1806 obwodów rybackich (o 13 wiêcej ni w 2015 roku), z czego 1300 to obwody jeziorowe, 422 obwody rzeczne i 84 obwody ustanowione na zbiornikach zaporowych. W porównaniu z rokiem 2015 wzros³a liczba jeziorowych obwodów ustanowionych na œródl¹dowych wodach p³yn¹cych, nieznaczny spadek odnotowano w przypadku obwodów ustanowionych na rzekach i zbiornikach zaporowych. W stosunku do ca³kowitej liczby obwodów rybackich w Polsce, wynosz¹cej oko³o 2300, rozpatrywana liczba 1806 obwodów stanowi niemal 80%. Warto tu powtórzyæ, e na u ytkowanie rybackie czêœci obwodów rybackich RZGW nadal nie rozpisa³y konkursów, z czêœci¹ u ytkowników rozwi¹zano umowy w wyniku naruszenia przez nich warunków umowy, nast¹pi³a tak e œmieræ u ytkowników w kilku przypadkach oraz brak nades³anych przez niektórych u ytkowników kwestionariuszy, z czego wynika mniejsza ni 100% liczba obwodów, dla których otrzymano stosowne dane gospodarcze. (np. wed³ug informacji na obszarze dzia³ania RZGW w Poznaniu stan na dzieñ na 594 obwody, bez u ytkownika pozostawa³y a 152, a na obszarze dzia³ania RZGW w Gdañsku stan na dzieñ na 589 obwodów, bez u ytkownika pozostawa³o a 140, na obszarze dzia³ania RZGW w Szczecinie stan na dzieñ na 327 obwodów, bez u ytkownika pozostawa³y 23, na obszarze dzia³ania RZGW we Wroc³awiu stan na wrzesieñ 2016 na 104 obwody w trakcie konkursu ofert pozostawa³y 4, na obszarze dzia³ania RZGW w Krakowie stan na dzieñ wszystkie 89 obwodów posiadaj¹ u ytkownika, na obszarze dzia³ania RZGW w Gliwicach stan na rok 2016 na 25 obwodów, bez u ytkownika pozostawa³ 1. Tym samym mo na przypuszczaæ, e analizowana próba kwestionariuszy statystycznych obejmuje oko³o 90% aktualnych u ytkowników obwodów rybackich w Polsce. Podstawowe dane o badanych 412 uprawnionych do rybactwa i obwodach rybackich w podziale na województwa przedstawione s¹ w tabeli 2. Podobnie jak w raportach za lata ubieg³e zwracaj¹ uwagê znaczne ró nice miêdzy poszczególnymi województwami, tak pod wzglêdem liczby uprawnionych do rybactwa, jak i liczby i powierzchni obwodów rybackich. Podobnie jak w roku ubieg³ym otrzymaliœmy kwestionariusze ze wszystkich województw, ró nice w liczbie kwestionariuszy otrzymanych z poszczególnych województw pozosta³y jednak znacz¹ce. Identycznie jak za lata , niezmiennie i najmniej kwestionariuszy nadesz³o z woj. opolskiego (1) i œwiêtokrzyskiego (2), natomiast zdecydowanie najwiêcej z województw: warmiñsko-mazurskiego (76, tj. o 10 wiêcej, ni w roku 2015), podlaskiego (71), pomorskiego (67), zachodniopomorskiego (62) i wielkopolskiego (48). TABELA 2 Podstawowe dane o badanych 412 uprawnionych do rybactwa i u ytkowanych przez nich obwodach rybackich w województwach Lp. Województwo Liczba podmiotów Liczba obwodów rybackich Powierzchnia obwodów, którymi w³adaj¹ uprawnieni do rybactwa 1. dolnoœl¹skie , kujawsko-pomorskie , lubelskie , lubuskie , ³ódzkie , ma³opolskie , mazowieckie , opolskie , podkarpackie , podlaskie , pomorskie , œl¹skie , œwiêtokrzyskie , warmiñsko-mazurskie , wielkopolskie , zachodniopomorskie ,8279 Ogó³em ,7904 Podobne ró nice dotycz¹ u ytkowanych powierzchni. Najwiêksza powierzchnia obwodów rybackich wyst¹pi³a w woj. warmiñsko-mazurskim (105993,97 ha), nastêpnie 8 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2018

3 w województwach: zachodniopomorskim 809 (51450,83 ha), pomorskim (37219,00 ha), kujawsko-pomorskim 800 (35226,78 ha), mazowieckim 700 (30411,45 ha) i wielkopolskim (28451,55 ha). Zdecydowanie 600 najmniejsze powierzchnie obwodów rybackich mia³y podmioty z województw œwiêtokrzyskiego (2566,40 ha), opolskiego (7779,15 ha) i dolnoœl¹skiego (7850,29 ha) Podane wy ej rozpiêtoœci wynikaj¹ z nastêpuj¹cych przyczyn: znacznych ró nic w liczbie uprawnionych do rybactwa w poszczególnych województwach (du a ich liczba w regionach pojezierzy Mazurskiego, Pomorskiego, Suwalszczyzny i Wielkopolski, niewielka liczba na Rys. 1. Od³owy ca³kowite ryb i raków narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi w województwach w roku 2016 (100%=2391 ton). terenach nizinnych, wy ynnych i górskich); pewnej monopolizacji u ytkowania rybackiego w niektórych województwach, gdzie tak jak w opolskim i œwiêtokrzyskim, silnie dominuj¹ czyli o 0,71%. Bior¹c pod uwagê rozk³ad od³owów okrêgi Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego, przy w poszczególnych województwach (rys. 1) widaæ wyraÿnie, nik³ym udziale lub ca³kowitym braku innych u ytkowników. ró nic w zwrocie procentowym kwestionariuszy RRW-23 w poszczególnych województwach, ale ten czynnik jest trudny do sprawdzenia, gdy nie dysponujemy pe³nymi wykazami u ytkowników rybackich podleg³ych odpowiednim RZGW. Wydaje siê jednak, e dwa wy ej wymienione czynniki graj¹ tu zdecydowanie przewa aj¹c¹ rolê. e w 2016 raku zdecydowanie najwiêcej ryb towarowych z³owiono w woj. warmiñsko-mazurskim (ponad 800 ton), a nastêpnie w zachodniopomorskim i pomorskim. Na te trzy, najbardziej zasobne w naturalne wody œródl¹dowe, województwa przypada³o 74% ca³kowitej produkcji rybackiej w wodach obwodów rybackich, natomiast adnych od³owów nie zaraportowano w woj. opolskim, podkarpackim i œwiêtokrzyskim. Szczegó³owe informacje o po³owach poszczególnych gatunków, a w przypadku wybranych gatunków sortymen- Formy prawne uprawnionych do rybactwa Od³owy ca³kowite (tony) 900 dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie TABELA 3 Formy prawne badanych 412 uprawnionych do rybactwa podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Wœród nades³anych i poddanych analizie kwestionariuszy figuruj¹ dane o nastêpuj¹cych formach prawnych uprawnionych do rybactwa: osobach prawnych, osobach fizycznych i innych, tzn. niebêd¹cych osobami prawnymi lub fizycznymi, co stanowi odpowiednio 35,92%, 62,38% i 1,70% wszystkich analizowanych podmiotów (tab. 3). W porównaniu z poprzednim rokiem badañ zwiêkszy³ siê odsetek osób fizycznych, które u ytkowa³y z regu³y ma³e powierzchniowo obwody rybackie oraz obni y³ udzia³ innych u ytkowników. Po³owy ryb i raków narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi W 2016 roku 412 badanych podmiotów gospodarczych, u ytkuj¹cych ³¹cznie oko³o 396 tys. ha publicznych œródl¹dowych wód powierzchniowych p³yn¹cych od³owi³o za pomoc¹ narzêdzi i urz¹dzeñ rybackich ³¹cznie kg ryb towarowych, czyli oko³o 2391 ton. Okaza³o siê, e produkcja rybacka w wodach powierzchniowych p³yn¹cych wzros³a w stosunku do roku poprzedniego o prawie 17 ton, Osoby prawne: spó³ki z o.o. spó³ki akcyjne spó³dzielnie stowarzyszenia szko³y Forma prawna Liczba uprawnionych do rybactwa organizacje spo³eczne posiadaj¹ce osobowoœæ prawn¹ np. Polski Zwi¹zek ,92 Wêdkarski nadleœnictwa parki narodowe i parki krajobrazowe miasta i gminy instytut naukowo-badawczy Osoby fizyczne ,38 Inne: spó³ki cywilne spó³ki cywilno-pracownicze spó³ki jawne % 7 1,70 organizacje i instytucje nie posiadaj¹ce osobowoœci prawnej Razem ,00 1/2018 KOMUNIKATY RYBACKIE 9

4 tów wielkoœciowych (okonia, p³oci i leszcza, okreœlonych literami d du y, s œredni, m ma³y) przedstawia tabela 4. TABELA 4 Po³owy ryb i raków narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi ³¹cznie we wszystkich obwodach rybackich regionów wodnych, u ytkowanych przez uprawnionych do rybactwa z ca³kowitej powierzchni pozostaj¹cej we w³adaniu badanych 412 podmiotów gospodarczych (395913,7904 ha) Lp. 1. raki1) 2. wêgorz 3. Iloœæ (kg) Lp. Iloœæ (kg) jaÿ jelec ³osoœ kleñ troæ wêdrowna certa troæ jeziorowa brzana pstr¹g potokowy œwinka g³owacica p³oæ s lipieñ 9. sielawa p³oæ m leszcz d sieja leszcz s stynka leszcz m+n szczupak kr¹p sandacz ukleja 14. okoñ d+s lin okoñ m karaœ2) jazgarz karp miêtus amur sum to³pyga3) pozosta³e boleñ 2474 Ogó³em (kg) Wartoœæ brutto ogó³em (z³) ,73 1) ¹cznie dla wszystkich raków z gatunków Astacus astacus i Pontastacus leptodactylus 2) ¹cznie dla wszystkich ryb z rodzaju Carassius 3) ¹cznie dla wszystkich ryb z gatunków Hypophthalmichthys molitrix i Aristichthys nobilis W po³owach wyst¹pi³o co najmniej 35 gatunków ryb. U ycie terminu co najmniej wynika z faktu, e czêœæ gatunków znajduje siê w tabeli 4 pod pozycj¹ pozosta³e. Tak znaczna liczba ³owionych gatunków nie oznacza rzecz jasna, e wszystkie z nich mia³y du e znaczenie gospodarcze. S¹ bowiem wœród nich takie jak troæ jeziorowa, lipieñ, jazgarz i œwinka, których ca³kowite od³owy nie przekracza³y 300 kg, ale równie takie jak leszcz, którego ca³kowite od³owy osi¹gnê³y prawie 885 ton (o ponad 37 ton wiêcej ni w roku 2015), czy p³oæ z od³owem 238 ton (o prawie 25 ton mniej ni w roku 2015). Poni ej zestawiono dane o gatunkach, których w 2016 roku z³owiono ponad 100 ton: leszcz 885 t szczupak 239 t p³oæ 238 t sielawa 206 t Fot. 1. Po³owy sielawy w jeziorze Siecino. Podobnie jak przed rokiem, nale y stwierdziæ, e prze- sandacz 145 t okoñ 142 t waga lin 135 t w badanej próbie zadecydowa³a o tym, e wiêkszoœæ poda- kr¹p 109 t nych w tabeli 4 po³owów by³a dokonywana w jeziorach. powierzchni jeziorowych obwodów rybackich Decyduje o tym równie fakt, e w olbrzymiej wiêkszoœci rzecznych obwodów rybackich i w wiêkszej czêœci zbiorni- 10 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2018

5 Fot. 2. Jesienne po³owy niewodowe w jeziorze uknajno. ków zaporowych nie prowadzi siê od³owów narzêdziami rybackimi. Niemniej obecnoœæ w od³owach takich gatunków jak boleñ (9889 kg), troæ wêdrowna (6454 kg), sum (5613 kg), jaÿ (5386 kg), kleñ (2489 kg), czy mniejsze iloœci ³ososia (732 kg), brzany (616 kg), miêtusa (541 kg), pstr¹ga potokowego (494 kg), œwinki (278 kg), certy (236 kg), czy lipienia wskazuj¹, e po³owy gospodarcze by³y prowadzone równie w rzekach i zbiornikach zaporowych. Bior¹c pod uwagê poszczególne gatunki, mo na stwierdziæ, e wzros³y od³owy troci jeziorowej, sielawy, stynki, sandacza, okonia, jelca, klenia, œwinki, leszcza, uklei, karasia oraz pozosta³ych. Spadek zanotowano w przypadku wszystkich innych gatunków, przy czym od³owy siei, brzany i lina utrzyma³y siê na poziomie podobnym, jak w roku Zanotowano zauwa alny wzrost od³owów wêgorza o kg w stosunku do roku W kwestionariuszach dotycz¹cych roku 2016 po raz szósty wyodrêbniono rubryki z wartoœciami finansowymi poszczególnych ³owionych gatunków oraz wielkoœci od³owów tarlaków i ich wartoœci finansowej. Wartoœæ globalna od³owów ryb w obwodach rybackich wynios³a w 2016 roku ,73 z³, w tym wartoœæ od³owionych tarlaków ,30 z³, co oznacza odsetek tej drugiej wartoœci na poziomie 4,81% wartoœci od³owów ogólnych. Zdecydowanie na pierwszych miejscach pod wzglêdem ogólnej wartoœci od³owów by³y nastêpuj¹ce gatunki: wêgorz (4,95 mln z³), szczupak (3,53 mln z³), leszcz (3,52 mln z³), sielawa (3,45 mln z³), sandacz (3,42 mln z³), lin (1,58 mln z³), p³oæ (1,40 mln z³) i okoñ (1,30 mln z³). Na wspomniane 8 gatunków przypada 93,47% ca³kowitej wartoœci od³owów ryb w obwodach rybackich w 2016 roku. Na ca³kowit¹ wartoœæ od³owów tarlaków wynosz¹c¹ nieco ponad 1191,74 tys. z³ (wzrost w stosunku do roku 2015 o prawie 193 tys. z³.), a 83,5% przypada, tak jak i w piêciu poprzednich latach badañ, na dwa gatunki, tj. szczupaka (619,26 tys. z³) i sielawê (332,59 tys. z³). Wœród pozosta³ych gatunków zwraca uwagê troæ wêdrowna, której wartoœæ od³owionych tarlaków wynios³a oko³o 103,26 tys. z³, co stanowi³o 8,66% ca³kowitej wartoœci od³owionych tarlaków, a tak e wartoœæ od³owionych tarlaków siei (70,44 tys. z³) oraz sandacza (47,87 tys. z³). Tak wiêc na pozosta³e 9 gatunków ³owionych tarlaków przypada³o jedynie 1,54% ich ca³kowitej wartoœci finansowej. Udzia³ procentowy poszczególnych gatunków i ich wyró nionych sortymentów wielkoœciowych (w przypadku okonia, leszcza i p³oci) w po³owach ca³kowitych z rozpatrywanej powierzchni obwodów rybackich przedstawia tabela 5. Dominuj¹ca w ostatnich latach grupa trzech gatunków karpiowatych (leszcza, p³oci i kr¹pia), której odsetek w 2015 roku wynosi³ ³¹cznie 53,63% zanotowa³a niewielki spadek udzia³u do poziomu 52,92%. W przypadku gatunków cennych gospodarczo nie zanotowano jakiejœ okreœlonej tendencji. I tak, ponownie chocia nieznacznie (o 0,42 punktu procentowego) wzrós³ odsetek wêgorza, a tak e innych gatunków: sielawy, stynki, sandacza, leszcza, uklei i karasia. Nieco spad³y udzia³y troci wêdrownej, pstr¹ga potokowego, suma, bolenia, jazia, certy, p³oci, kr¹pia, karpia, amura i to³pygi; natomiast udzia³y w od³owach wszystkich innych zanotowanych gatunków pozosta³y praktycznie na niezmienionych poziomach. TABELA 5 Udzia³ poszczególnych gatunków i ich wyró nionych sortymentów wielkoœciowych w po³owach ryb i raków narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi ³¹cznie we wszystkich obwodach rybackich u ytkowanych przez badanych 412 uprawnionych do rybactwa (%) Lp. % Lp. 1. raki 1) jaÿ 0,23 2. wêgorz 3, jelec 0,00 3. ³osoœ 0, kleñ 0,10 4. troæ wêdrowna 0, certa 0,01 5. troæ jeziorowa 0, brzana 0,03 6. pstr¹g potokowy 0, œwinka 0,01 7. g³owacica p³oæ s 7,31 8. lipieñ 0, p³oæ m 2,66 9. sielawa 8, leszcz d 14, sieja 0, leszcz s 17, stynka 0, leszcz m+n 5, szczupak 10, kr¹p 4, sandacz 6, ukleja 0, okoñ d+s 4, lin 5, okoñ m 1, karaœ 2) 4, jazgarz 0, karp 0, miêtus 0, amur 0, sum 0, to³pyga 3) 1, boleñ 0, pozosta³e 0,99 Ogó³em 100,00 1) ¹cznie dla wszystkich raków z gatunków Astacus astacus i Pontastacus leptodactylus 2) ¹cznie dla wszystkich ryb z rodzaju Carassius 3) ¹cznie dla wszystkich ryb z gatunków Hypophthalmichthys molitrix i Aristichthys nobilis. % 1/2018 KOMUNIKATY RYBACKIE 11

6 Jak ju wspomniano, globalna wartoœæ brutto od³owów dokonanych przez badane podmioty, u ytkuj¹ce ca³kowit¹ powierzchniê ha publicznych œródl¹dowych powierzchniowych wód p³yn¹cych, wynios³a w 2016 roku z³, co oznacza wzrost o z³otych w stosunku do danych za rok 2015, a to z kolei oznacza stopê wzrostu o oko³o 19,76%. W przeliczeniu na ca³kowit¹ u ytkowan¹ powierzchniê wartoœæ produkcji rybackiej wynios³a wiêc 62,56 z³/ha o 10,18 z³/ha wiêcej ni w poprzednim roku statystycznym. Zatrudnienie Ca³kowita wielkoœæ zatrudnienia w rozpatrywanych 412 podmiotach gospodarczych osi¹gnê³a w 2016 roku 1871,2 etatów pe³nych lub okresowych, w tym 683,5 etatów przypada³o na rybaków zatrudnionych na sta³e, 247,2 rybaków zatrudnionych sezonowo (na ró nego rodzaju umowy-zlecenia) oraz 940,5 etatu na pozosta³e osoby zatrudnione na sta³e niebêd¹ce rybakami jeziorowymi (tab. 6). TABELA 6 Zatrudnienie w badanych 412 podmiotach uprawnionych do rybactwa w obwodach rybackich 1 Rodzaj zatrudnienia Rybacy zatrudnieni na sta³e Rybacy zatrudnieni sezonowo Pozosta³e osoby zatrudnione na sta³e Samozatrudnienie i cz³onkowie rodziny etaty Zatrudnienie osób z zewn¹trz etaty Liczba zatrudnionych ogó³em etaty 359,5 324,0 683,5 36,53 120,2 127,0 247,2 13,21 123,5 817,0 940,5 50,26 Razem 603,2 1268,0 1871,2 100,00 1 Podano liczbê rybaków zatrudnionych na podstawie umowy o pracê (zatrudnieni na sta³e) oraz liczbê rybaków, którzy nie s¹ zatrudnieni przez uprawnionego do rybactwa na podstawie umowy o pracê (zatrudnieni sezonowo, na umowy zlecenia). Je eli prowadzone jest gospodarstwo rodzinne liczbê pracuj¹cych w nim cz³onków rodziny, w tym posiadacza gospodarstwa uwzglêdniono w kolumnie Samozatrudnienie.... Przez liczbê pracowników pozosta³ych rozumie siê liczbê pracowników nie pracuj¹cych bezpoœrednio przy po³owach, np. pracowników biurowych, stra ników rybackich nie dokonuj¹cych po³owów, pracowników zatrudnionych tylko przy przetwórstwie ryb i w magazynach % Po³owy wêdkarskie ryb w obwodach rybackich u ytkowanych przez uprawnionych do rybactwa w roku 2015 Niniejszy raport po raz drugi obejmuje informacje dotycz¹ce wêdkarskich po³owów w obwodach raportowanych przez rybackich u ytkowników jezior, zbiorników zaporowych i rzek oraz metod, jakimi pos³ugiwali siê respondenci okreœlaj¹c masê z³owionych w amatorskim po³owie ryb. Z 412 nades³anych kwestionariuszy jedynie w 332 (co stanowi 80%) znalaz³y siê informacje wymagane w zapytaniach statystycznych formularza RRW-23. Rozpatrywanych 332 u ytkowników rybackich u ytkowa³o ogó³em ,06 ha wód obwodów rybackich, co stanowi³o 91% ca³kowitej analizowanej w raporcie powierzchni. Ca³kowity zanotowany po³ów wêdkarski wyniós³ w 2015 roku (informacje dotycz¹ce po³owów amatorskich podaje siê zgodnie z obowi¹zkiem prowadzenia dokumentacji gospodarki rybackiej za rok poprzedzaj¹cy informacje o po³owach narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi) kg (tab. 7). W raportowanych po³owach wyst¹pi³y co najmniej 33 gatunki ryb, z czego zdecydowanie najwiêcej z³owiono leszcza i p³oci, a nastêpnie szczupaka i okonia (rys. 2). Karaœ 3,0% Sandacz 3,7% Karp 4,1% Lin 4,5% Wêgorz 1,2% Sum 2,1% Kr¹p 2,8% Okoñ 9,1% Pozosta³e (22 gatunki) 8,4% Leszcz 25,9% P³oæ 21,0% Ca³kowita liczba rybaków zatrudnionych przez badane podmioty gospodarcze wynios³a w 2016 roku 930,7 etatu, co stanowi³o 49,74% ca³kowitego zatrudnienia. Liczba rybaków by³a w roku 2016 ni sza ni w roku poprzednim, a tak e zanotowano spadek liczby pozosta³ych osób zatrudnionych niebêd¹cych rybakami (o 44,5 etatu). Bior¹c pod uwagê liczbê rybaków zatrudnionych na sta³e i sezonowo oraz ca³kowit¹ powierzchniê wód wykorzystywan¹ do celów rybackich przez uprawnionych do rybactwa (395913,7904 ha), wyliczono, e na 1 rybaka przypada³ w 2016 roku jeszcze wiêkszy (o 20,51 ha) ni w roku 2015 area³, który wynosi³ 425,4 ha publicznych œródl¹dowych powierzchniowych wód p³yn¹cych. Szczupak 14,3% Rys. 2. Struktura gatunkowa od³owów wêdkarskich w wodach obwodów rybackich w 2015 roku (332 podmioty, ,06 ha). Oprócz zestawienia ogólnego zawieraj¹cego dane o po³owach wêdkarskich, uzyskane ze wszystkich zastosowanych metod okreœlania ich wielkoœci, dodatkowo przedstawiono dane uzyskane wy³¹cznie przy u yciu metody najbardziej wiarygodnej, czyli obowi¹zkowej rejestracji po³owów, któr¹ to metod¹ okreœli³o wielkoœæ i strukturê gatunkow¹ od³owów 67 u ytkowników rybackich (tab. 8). Z danych tych wynika, e wêdkarze rejestruj¹cy po³owy od³owili z powierzchni ,6 ha wód obwodów rybackich kg ryb, a to oznacza wydajnoœæ na poziomie 12 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2018

7 Lp. TABELA 7 Po³owy wêdkarskie ryb ³¹cznie w obwodach rybackich u ytkowanych przez 332 uprawnionych do rybactwa o ³¹cznej powierzchni ,06 ha w roku ) œcis³ej ewidencji wielkoœci i struktury gatunkowej od³owów amatorskich na tym etapie analizy niemo liwe jest precyzyjne ustalenie wielkoœci globalnych od³owów uzyskiwanych we wszystkich wodach œródl¹dowych w Polsce, a wiêc zarówno w wodach obwodów rybackich, jak i w wodach znajduj¹cych siê poza obwodami (np. zbiornikach po wirowych i pokopalnianych, stawach czy gliniankach, u ytkowanych czêsto jako tzw. ³owiska specjalne) za pomoc¹ wêdkarskich narzêdzi po³owowych. Niemniej wydaje siê, e globaln¹ wysokoœæ od³owów amatorskich w wodach œródl¹dowych mo na oszacowaæ przynajmniej na poziomie 10 tys. ton. 5. Podane, si³¹ rzeczy szacunkowe, dane o wysokoœci i strukturze od³owów wêdkarskich wymagaj¹ jeszcze dodatkowego komentarza. Coraz bardziej popularne wœród wêdkarzy jest uwalnianie z³owionych ryb do wody (Catch & Release lub No kill), co nie znajduje odzwierciedlenia w podanych wy ej wyliczeniach, gdy s¹ w nich uwzglêdnione tylko od³owy, których efektem jest zabranie z³owionych ryb w celach konsumpcyjnych. W latach Zak³ad Bioekonomiki Rybactwa IRS przeprowadzi³ we wspó³pracy z Zarz¹dem G³ównym PZW ogólnopolskie badania ankietowe wêdkarzy, które potwier- Iloœæ (kg) Lp. Iloœæ (kg) 1. ³osoœ jaÿ troæ wêdrowna jelec troæ jeziorowa kleñ pstr¹g potokowy certa pstr¹g têczowy brzana pstr¹g Ÿródlany œwinka g³owacica p³oæ lipieñ leszcz sieja kr¹p wêgorz ukleja szczupak lin sandacz karaœ 2) okoñ karp jazgarz amur miêtus to³pyga sum pozosta³e ryby ³¹cznie boleñ Ogó³em ) Informacje dotycz¹ce po³owów amatorskich podaje siê zgodnie z obowi¹zkiem prowadzenia dokumentacji gospodarki rybackiej za rok poprzedzaj¹cy informacje o po³owach narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi 2) ¹cznie dla wszystkich ryb z rodzaju Carassius TABELA 8 Po³owy wêdkarskie ryb ³¹cznie we wszystkich obwodach rybackich, u ytkowanych przez uprawnionych do rybactwa w roku 2015 przy zastosowaniu jedynie metody rejestracji po³owów (67 respondentów u ytkuj¹cych ³¹cznie ,6418 ha) 1 Lp. Iloœæ (kg) Lp. Iloœæ (kg) 1. ³osoœ jaÿ troæ wêdrowna jelec troæ jeziorowa kleñ pstr¹g potokowy certa pstr¹g têczowy brzana pstr¹g Ÿródlany œwinka g³owacica p³oæ lipieñ leszcz sieja kr¹p wêgorz ukleja szczupak lin sandacz karaœ 2) okoñ karp jazgarz amur miêtus to³pyga sum pozosta³e ryby ³¹cznie boleñ Ogó³em ) Informacje dotycz¹ce po³owów amatorskich podaje siê zgodnie z obowi¹zkiem prowadzenia dokumentacji gospodarki rybackiej za rok poprzedzaj¹cy informacje o po³owach narzêdziami i urz¹dzeniami rybackimi 2) ¹cznie dla wszystkich ryb z rodzaju Carassius. 8,66 kg/ha. Niestety z powodu braku danych o procentowym zwrocie rejestrów po³owów osi¹gniêtym przez poszczególnych u ytkowników rybackich (w tym g³ównie okrêgów PZW) niemo liwe jest precyzyjne ustalenie globalnych po³owów amatorskich z ca³kowitego area³u obwodów rybackich w Polsce. Wielkoœæ tych globalnych od³owów oparto wiêc na nastêpuj¹cych za³o eniach i wyliczeniach: 1. Zak³adaj¹c procentowy zwrot rejestrów na poziomie 50% wszystkich wêdkuj¹cych oznacza³oby to, i z badanej powierzchni, z której otrzymano dane z rejestrów po³owów wêdkarskich, tj. z 143,8 tys. ha wód, wêdkarze od³owili w 2015 roku 17,32 kg/ha. 2. Ekstrapoluj¹c uzyskan¹ wydajnoœæ (17,32 kg/ha) na ca³kowit¹ powierzchniê obwodów rybackich, z których otrzymano kwestionariusze RRW-23 za rok 2016 (395,9 tys. ha), oszacowano, i globalne od³owy wêdkarskie z tej powierzchni wynios³y oko³o 6900 ton. 3. Uwzglêdniaj¹c podan¹ na wstêpie raportu informacjê, e ca³kowita powierzchnia wód u ytkowana rybacko wynosi w Polsce oko³o 480 tys. ha, mo na oszacowaæ, e globalne od³owy amatorskie z tej powierzchni mog³y osi¹gn¹æ w 2015 roku poziom oko³o 8300 ton ryb. 4. Wobec wspomnianego w raporcie braku powszechnego obowi¹zku prowadzenia przez u ytkowników rybackich 1/2018 KOMUNIKATY RYBACKIE 13

8 dzaj¹ stwierdzenie o rosn¹cej popularnoœci wœród wêdkarzy uwalniania z³owionych ryb. Jeœli chodzi ogólnie o wszystkie ³owione ryby, to wiêkszoœæ badanych (55,3%) deklaruje, e robi to czêsto, a 15,2% zawsze. 24,8% badanych twierdzi, e rzadko zwraca do wody z³owione ryby, natomiast tylko 4,7% wêdkarzy wcale nie wypuszcza z³owionych ryb. W rozbiciu na poszczególne grupy ³owionych ryb, wêdkarze deklaruj¹, e doœæ czêsto wypuszczaj¹ zarówno drapie niki, jak równie pospolite ryby karpiowate (prace w przygotowaniu do opublikowania). Powstaje zatem istotny dylemat metodyczny: czy wypuszczane ryby powinny trafiaæ tak e do statystyk dotycz¹cych wielkoœci po³owów amatorskich. W opinii autorów niniejszego raportu odpowiedÿ na tak postawione pytanie powinna byæ twierdz¹ca, gdy zasadnicz¹ miar¹ oceny efektywnoœci tych po³owów powinien byæ sukces wêdkarski, który tylko dla czêœci wêdkarzy wi¹ e siê z walorami konsumpcyjnymi ryb, a dla znacznej czêœci tylko z ich walorami rekreacyjnymi i sportowymi. St¹d wynika ostateczny wniosek koñcowy: wielkoœæ globalnych od³owów amatorskich w wodach œródl¹dowych Polski, w³¹czaj¹c w to nieewidencjonowane od³owy wypuszczanych ryb, znacznie przekracza wyliczony wy ej poziom 10 tys. ton. Podsumowanie Niniejszy raport za 2016 rok, jest trzynastym z kolei opracowaniem analizuj¹cym dane o gospodarce rybackiej prowadzonej w publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych w Polsce. Wyniki otrzymane na podstawie analizy kwestionariuszy RRW-23 za rok 2016 pozwalaj¹ na wyci¹gniêcie nastêpuj¹cych wniosków natury ogólniejszej: 1. Zebrana i poddana stosownym analizom próba liczy 412 kwestionariuszy. Z uwagi na brak oficjalnych, w pe³ni wiarygodnych danych o liczbie wszystkich uprawnionych do rybactwa w obwodach rybackich w Polsce, niemo liwe jest precyzyjne ustalenie odsetka podmiotów, które zwróci³y prawid³owo wype³nione kwestionariusze RRW-23 za rozpatrywany rok 2016, w stosunku do ca³kowitej liczby podmiotów w³adaj¹cych obwodami rybackimi. Niemniej mo na oszacowaæ, e odsetek ten wynosi oko³o 90%, a pozostali u ytkownicy nie raportuj¹cy nam danych w kwestionariuszach RRW-23 w³adaj¹ z regu³y bardzo ma³ymi powierzchniowo obwodami rybackimi. Wniosek o niemal pe³nym zestawie zebranych danych jest tym bardziej uzasadniony, e jak wy ej wspomniano, na bardzo wiele obwodów rybackich RZGW z ró nych przyczyn nie wybra³y jeszcze u ytkowników rybackich. 2. Posiadaj¹c dane o powierzchniach wód bêd¹cych we w³adaniu badanych 412 uprawnionych do rybactwa (395913,7904 ha), okreœlono odsetek publicznych œródl¹dowych powierzchniowych wód p³yn¹cych, dla których zebrano i przeanalizowano dane o gospodarce rybackiej. Poniewa zebrana próba objê³a niemal wszystkie du e i œrednie podmioty gospodarcze (w tym wszystkie okrêgi Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego), za 2016 rok odsetek ten wynosz¹c 82,5% by³ nieznacznie wy szy, ni w poprzednim roku badañ. Tym samym, realizacjê Programu Badañ Statystycznych Statystyki Publicznej obejmuj¹cych rybactwo w œródl¹dowych wodach p³yn¹cych, czego wyrazem jest wspomniany odsetek, nale y uznaæ za wysoce zadowalaj¹c¹. Powy - sze sformu³owanie jest tym bardziej zasadne, e jak ju wspomniano, na szereg obwodów rybackich RZGW nie wybra³o jeszcze w drodze konkursów u ytkowników rybackich. 3. Podobnie jak w roku ubieg³ym, wyst¹pi³y znaczne ró nice w liczbie uprawnionych do rybactwa, którzy zwrócili kwestionariusze RRW-23 z poszczególnych województw. Wystarczy wspomnieæ, e z woj. warmiñsko-mazurskiego otrzymaliœmy 76 kwestionariuszy, podlaskiego 74, z pomorskiego 67, czy zachodniopomorskiego 62, podczas gdy z opolskiego tylko 1, a œwiêtokrzyskiego 2. Takie ró nice wynikaj¹ g³ównie ze znikomej liczby podmiotów w³adaj¹cych obwodami rybackimi w tych ostatnich województwach, zw³aszcza w porównaniu z województwami po³o onymi na terenach pojezierzy. Literatura Wo³os A., Draszkiewicz-Mioduszewska H., Mickiewicz M Wielkoœæ i charakterystyka jeziorowej produkcji rybackiej w 2016 roku W: Dzia³alnoœæ gospodarstw rybackich w 2016 roku uwarunkowania ekonomiczne, prawne i ekologiczne (Red.) M. Mickiewicz, A. Wo³os. Wyd. IRS, Olsztyn: Mickiewicz M Analiza zarybieñ jezior przeprowadzonych przez uprawnionych do rybactwa w 2016 roku. W: Dzia³alnoœæ gospodarstw rybackich w 2016 roku uwarunkowania ekonomiczne, prawne i ekologiczne (Red.) M. Mickiewicz, A. Wo³os. Wyd. IRS, Olsztyn: Wo³os A., Mickiewicz M., Draszkiewicz-Mioduszewska H Badania ekonomiczne z zakresu rybactwa œródl¹dowego przewidziane w Programie Badañ Statystycznych Statystyki Publicznej Gospodarka rybacka prowadzona w publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych w roku 2014 na podstawie analizy kwestionariuszy RRW-23. Opracowanie dla Ministerstwa Gospodarki Morskiej i eglugi Œródl¹dowej (maszynopis): 36 s. 14 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2018