Rynek biopaliw wciąż mocny, warto więc stawiać na uprawę rzepaku! Rzepak bieżąca i prognozowana sytuacja na rynku. Rzepak soja: dwa bratanki!

Transkrypt

1 Nr 2 (49) kwiecień/maj/czerwiec 2018 ISSN Rzepak bieżąca i prognozowana sytuacja na rynku Rynek biopaliw wciąż mocny, warto więc stawiać na uprawę rzepaku! Odchwaszczanie rzepaku ozimego Rzepak soja: dwa bratanki! Nasi pomocnicy w uprawie soi

2 2 3 Zwalczam chwasty kiedy chcę! Szanowni Państwo, Chciałbym dziś zwrócić uwagę na bardzo istotną dla nas rolników, uprawiających m.in. rzepak, kwestię. Wiemy wszyscy, że poziom popytu na rzepak uzależniony jest od dwóch rynków. Pierwszy to naturalny rynek spożywczy. Zapotrzebowanie tego rynku na surowiec jest prawie stałe i wynosi ok. 1,1 mln ton, co przekłada się na powierzchnie uprawy ok. 0,5 mln ha. Drugi to rynek biopaliw, który generuje popyt na całą produkcję przekraczającą potrzeby przemysłu spożywczego. Niestety pojawiają się w przestrzeni publicznej głosy, że biopaliwa to kwestia schyłkowa, że Unia Europejska będzie odchodzić od biopaliw. Myślę, że jest to jedna z przyczyn faktu, że powierzchnia uprawy rzepaku ustabilizowała się na poziomie ok. 0,9 mln ha i nie rośnie. Tymczasem trzeba mieć świadomość, że UE jest w końcowej fazie prac nad tzw. Dyrektywą RED II. Jest to dokument, który reguluje zasady produkcji i promocji energii odnawialnej do roku Dla nas istotny jest fakt, że dyrektywa ta ustala również poziom energii odnawialnej (biopaliw) dla paliw ciekłych na poziomie do 7%. Dotyczy to tzw. biopaliw pierwszej generacji, czyli wytwarzanych z surowców rolniczych np. rzepaku, kukurydzy, zboża czy buraków. Przekładając to na język praktyczny trzeba powiedzieć wprost, że po wejściu w życie dyrektywy RED II w Polsce potrzeba będzie co roku minimum 3,5 mln ton rzepaku łącznie na potrzeby spożywcze i biopaliwowe. Aby uzyskać ten poziom stabilnej produkcji powinniśmy siać rzepak na powierzchni ok. 1,1 mln ha. Wszystko wskazuje na to, że będzie zbyt na ten surowiec. Warto więc wziąć to pod uwagę planując płodozmian w swoim gospodarstwie. Kiedy ten numer naszego czasopisma dotrze do Państwa rąk, będziemy już wiedzieli, jaki mamy stan plantacji w tym roku. Na razie, przynajmniej w Polsce północnej, z dużym niepokojem patrzymy na pola. Kolejne fale mrozów bardzo osłabiły i tak nie najlepsze plantacje. Z ostateczną oceną trzeba się więc jeszcze wstrzymać. Jestem WYMAGAJĄCY i oczekuję PONADPRZECIĘTNYCH plonów, dlatego wybrałem SKUTECZNY i WYGODNY sposób uprawy rzepaku. Oszczędzam czas i pieniądze. W jednym zabiegu, niezależnie od pogody, zwalczam chwasty, w tym uciążliwe np. krzyżowe, gorczyca, rzodkiew świrzepa, a także samosiewy zbóż. Pozdrawiam serdecznie, Juliusz Młodecki Prezes Zarządu Clearfield rewolucja w uprawie rzepaku. BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) , Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.

3 4 5 SPIS TREŚCI Szanowni Czytelnicy, Wydanie Naszego Rzepaku, które trzymają Państwo w rękach w dużej mierze poświęcone zostało tematyce uprawy rzepaku, rynku biopaliw i roślin białkowych. Zapraszamy do zapoznania się z kalendarium imprez polowych organizowanych przez KZPRiRB, ponieważ są one dobrą okazją do wspólnego spotkania się z Członkami Zrzeszenia, organizacji branżowych, samorządowych, grup producenckich oraz przedstawicieli świata nauki. Imprezy te są wspaniałym miejscem do podzielenia się problemami z jakimi borykają się Państwo w uprawie rzepaku, ale także dobrymi wynikami plonowania w różnych regionach kraju. To również dobre miejsce i czas, aby dołączyć do grona KZPRiRB! Ponadto w numerze znajdą Państwo ciekawostki w dziale Z życia Zrzeszenia, informujące na bieżąco o naszych działaniach. Nie zabrakło istotnych wiadomości branżowych i rynkowych, analiz rynku rzepaku, a także prognoz na sezon Zapraszam do zapoznania się z koronkarką z województwa mazowieckiego i jej zamiłowaniem do przedmiotów pochodzących z Kurpi Zielonych, na kolejnych stronach także kilka słów o grzybobraniu. Na koniec przygotowaliśmy dla Państwa krzyżówkę, warto nadsyłać rozwiązania, ponieważ atrakcyjne nagrody już czekają! Wszystkim Czytelnikom życzę udanej lektury i dużo słońca! Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych Biuro KZPRiRB Sonia Kamińska Dyrektor Biura tel Kontakty w regionach OZPR lubelsko- -podkarpacko- -świętokrzyski Szymon Kuczyński tel Marek Kałużyński tel Arkadiusz Drabko tel OZPR śląsko- -małopolski Jerzy Hławiczka tel OZPR pomorski Krzysztof Galek tel OZPR opolsko- -dolnośląski Krzysztof Gawęcki tel Marek Czarniak tel Ryszard Bandurowski tel Krzysztof Galek Edward Sycz Roman Białachowski Mieczysław Kowalczyk Stanisław Matuszewski Krzysztof Galek Krzysztof Gawęcki Marek Czerniak Ryszard Bandurowski OZPR wielkopolsko- -lubuski Roman Białachowski tel Stanisław Matuszewski tel Mieczysław Kowalczyk tel Pozdrawiam, Sonia Kamińska Redaktor Naczelna Grażyna Leśna Waldemar Michalak Juliusz Młodecki Benedykt Ślęzak Jerzy Hławiczka Szymon Kuczyński Marek Kałużyński Arkadiusz Drabko OZPR kujawsko- -pomorski; warmińsko- -mazurski; łódzko- -mazowiecki Juliusz Młodecki tel Grażyna Leśna tel Benedykt Ślęzak tel Waldemar Michalak tel KZPRiRB ul. Szkolna 2/4 pok Warszawa tel. (22) biuro@kzprirb.pl Prezes Zarządu Juliusz Młodecki Redaktor naczelna Sonia Kamińska ul. Szkolna 2/4 pok Warszawa kom nasz.rzepak@gmail.com Skład i druk magda@printomato.pl Konsultanci naukowi prof. dr hab. Iwona Bartkowiak-Broda prof. dr hab. Michał Jerzak prof. dr hab. Andrzej Kowalski dr Beata Michalska-Klimczak prof. dr hab. Marek Mrówczyński dr inż. Ewa Rosiak prof. dr hab. Czesław Szewczuk Członkowie wspierający Nr 2 (49) kwiecień/maj/czerwiec 2018 Analizy rynku rzepaku Rzepak bieżąca i prognozowana sytuacja na rynku 6 Z życia Zrzeszenia Kalendarium imprez rolniczych organizowanych przez KZPRiRB w 2018 roku 8 O oleistych naukowo w Poznaniu 9 Kalendarium KZPRiRB Wykorzystajmy krajowe białko XII Forum Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych 11 Deklaracja członka Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych 12 Ogólnopolski Szczyt Energetyczny OSE GDAŃSK Nauka praktyce 16 Plan białkowy dla Europy 16 Informacje rynkowe #BarometrBayer: świat kręci się wokół żywności 18 Produkcja śruty rzepakowej przez członków PSPO w 2017 r. 19 Inicjatywa Białkowa COBORU 20 Przerób nasion rzepaku oraz produkcja oleju przez członków Stowarzyszenia w 2017 r. 21 INNVIGO: spełniamy oczekiwania rolników 22 Europejskie Forum Rolnicze w Jasionce 23 Copa i Cogeca wymieniają kluczowe elementy dla skutecznej polityki klimatycznej i energetycznej UE 24 Acetamipryd formulacja ma znaczenie! 26 Rozwiązania Bayer Digital Farming nareszcie dostępne dla europejskich rolników 28 Rolniku, robiąc to, łamiesz prawo! 29 Syngenta tworzy siedliska dla pszczół 29 O Wieloletnich Ramach Finansowych w Brukseli 30 Copa i Cogeca pochwalają nową strategię w sprawie pszczół przyjętą przez posłów do PE 30 Nowe sprawozdania EFSA potwierdzają, że ogólny zakaz zaprawiania nasion neonikotynoidami jest nieuzasadniony 31 Rynek Roślin Białkowych Rzepak soja: dwa bratanki! 32 Orzech ziemny super strąk 33 Biopaliwa Rynek biopaliw wciąż mocny, warto więc stawiać na uprawę rzepaku! 36 Koalicja Na Rzecz Biopaliw przekształciła się w Polską Koalicję Biopaliw i Pasz Białkowych 38 Z wizytą Koronka frywolitkowa 40 Smardze po sąsiedzku 42 Agrotechnika Fazy rozwojowe rzepaku ozimego w skali BBCH 44 Nasi pomocnicy w uprawie soi 49 Odchwaszczanie rzepaku ozimego 54 Nowe odmiany rzepaku w Krajowym Rejestrze 58 Okiem prawnika Restrukturyzacja dla rolników 62 Nasze gotowanie, czyli rzepak w kuchni Cukinie faszerowane kozim serem i miętą 64 Okoń z liśćmi pokrzywy 64 Chwila relaksu 65

4 6 MARTA SKRZYPCZYK ekspert ds. analiz sektora rolno-spożywczego BGŻ BNP Paribas Rzepak bieżąca i prognozowana sytuacja na rynku Ogółem, światowa produkcja rzepaku w sezonie 2018/19 szacowana jest na poziomie 75,6 mln t, czyli o 1% wyższym niż w sezonie bieżącym Wykres 1 Zbiory rzepaku u głównych producentów (mln t) Sezon 2017/18 korekty prognoz globalnych zbiorów rzepaku wywierają spadkową presję na ceny Według prognoz największych agencji analitycznych, światowa produkcja rzepaku w sezonie 2017/18 osiągnęła rekordowy poziom. Międzynarodowa Rada Zbożowa szacuje, że wyniosła ona 74,7 mln t, czyli była wyższa o ponad 2% niż rok wcześniej i o 7% wobec średniej z ostatnich pięciu sezonów. Warto podkreślić, że w ostatnich miesiącach prognozy te były systematycznie podnoszone. Tabela 1. Bilans dla światowego rynku rzepaku (mln ton) 2015/ / / /18 wobec 2016/17 zapasy początkowe 5,8 5,9 5,0-15% produkcja 70,1 71,6 74,7 4% zużycie 70,1 72,5 74,1 2% zapasy końcowe 5,9 5,0 5,6 12% Źródło: Międzynarodowa Rada Zbożowa, Z kolei globalna produkcja soi ma być o 3% mniejsza niż w poprzednim sezonie i wynieść 341 mln t. Niemniej, ze względu na rekordowe zapasy na koniec sezonu 2016/17, jej całkowita podaż jest o 1,6% większa w relacji rocznej. Tabela 2. Bilans dla światowego rynku soi (mln ton) 2015/ / / /18 wobec 2016/17 zapasy początkowe % produkcja % zużycie % zapasy końcowe % Źródło: Międzynarodowa Rada Zbożowa, Komfortowy bilans popytowo-podażowy na rynku rzepaku oraz podwyższane z miesiąca na miesiąc prognozy zbiorów, wpłynęły na obniżki cen tego surowca. Jeszcze w listopadzie 2017 r. notowania rzepaku na giełdzie MATiF sięgały 380 euro/t (kontrakt najbliższy). W pod koniec marca było to już 348 euro/t. Znalazło to swoje przełożenie również na rynku krajowym. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) od zbiorów w 2017 r. do marca br. ceny rzepaku w skupie najwyższy poziom osiągnęły na przełomie listopada i grudnia 1649 zł/t. Były jednak o 9% niższe wobec analogicznego okresu rok wcześniej. Pod koniec marca br. surowiec skupowano już przeciętnie po 1540 zł/t, czyli taniej o 5% wobec przełomu roku i o 18% w relacji rocznej. Poza samą sytuacją produkcyjną, nie bez znaczenia jest napływ tańszego biodiesla z Argentyny. W ubiegłym roku UE obniżyła cła na argentyński biodiesel z 22,0 25,7% do 4,5 8,1%. W rezultacie od września 2017 r. do połowy stycznia 2018 r., jego import na teren UE 28 wyniósł 600 tys. t. Sytuację dodatkowo komplikuje orzeczenie Światowej Organizacji Handlu zmuszające UE do zmiany ceł antydumpingowych na biodiesel importowany z Indonezji. Obecnie sięgają one od 8,8% do 20,5%. Jakakolwiek obniżka miałaby bardzo duży wpływ na rynek unijny. Szacunki indonezyjskiego ministerstw ds. handlu wskazują, że wartość eksportu biodiesla z Indonezji do UE może wzrosnąć ze 150 mln USD w 2016 r. do 1,7 mld USD w 2020 r. Sezon 2018/19 możliwy dalszy wzrost światowej produkcji rzepaku Kształtowanie się cen w kolejnych miesiącach będzie w coraz większym stopniu uzależnione od przewidywanych zbiorów w kolejnym sezonie 2018/19. Według szacunków GUS, w Polsce areał rzepaku ozimego wynosi około 772 tys. ha i jest o 12% mniejszy niż rok wcześniej. Zbiory mogą być zatem o 15 20% niższe niż w 2017 roku. Inaczej jednak wygląda sytuacja w pozostałych krajach UE. Według prognoz Komisji Europejskiej powierzchnia rzepaku ozimego w UE pod tegoroczne zbiory ma być o 1% wyższa od ubiegłorocznej i sięgnąć 6,8 mln ha. Wśród czołowych producentów, największy przyrost spodziewany jest we Francji oraz Wielkiej Brytanii. Z kolei zmniejszenie nastąpi w Niemczech oraz Polsce. Ogółem zbiory rzepaku w UE mogą wynieść 22,2 22,3 mln t, czyli o 2% więcej niż w 2017 roku. Jednocześnie, na Ukrainie rzepak ozimy zasiano na powierzchni około 890 tys. ha, czyli o 111 tys. ha (ponad 14%) większej niż rok wcześniej. Jeżeli te informacje będą potwierdzane, w 2018 r. można spodziewać się znacznie wyższych zbiorów, a co za tym idzie eksportu rzepaku od naszego wschodniego sąsiada. 22,2 21,9 21,7 21,3 UE 2017/ /2019 Kanada 14,3 13,7 Chiny 6,5 Indie 6,6 3,7 Źródło: Międzynarodowa Rada Zbożowa, ,0 Australia 2,1 2,6 Ukraina Tym samym, pomimo oczekiwanego spadku produkcji rzepaku w Polsce, na razie potencjał do wzrostu cen nie jest duży. Sytuacja jest jednak bardzo zmienna. W lutym br. dynamicznie rosły ceny śruty sojowej ze względu na obawy o wysokość zbiorów soi w Argentynie, która jest jej największym światowym eksporterem. Dodatkowym czynnikiem wywierającym presję na podwyżki był wydźwięk raportu Amerykańskiego Departamentu ds. Rolnictwa (USDA) Prospective Plantings z 30 marca br. Eksperci wskazali w nim, że powierzchnia uprawy soi w Stanach Zjednoczonych jest szacowana na 88,98 mln akrów, zaś rynek oczekiwał wzrostu powierzchni zasiewów do 89,9 92,6 mln akrów. Niemniej, kilka dni po tym, 4 kwietnia br. Chiny podały informację o zamiarze nałożenia 25-proc. ceł na amerykańską soję, na co od razu zareagowały giełdy amerykańskie zniżkami cen soi. Rynki soi i rzepaku rządzą się oczywiście własnymi prawami, niemniej są mocno skorelowane. Dlatego też wszelkie zawirowania w przypadku soi, będą przekładały się na ceny rzepaku, w tym także w Polsce.

5 8 9 Kalendarium imprez rolniczych organizowanych przez KZPRiRB w 2018 roku O oleistych naukowo w Poznaniu ADAM STĘPIEŃ Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju Z ŻYCIA ZRZESZENIA W dniach kwietnia br. w Centrum Kongresowym Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu odbyła się XXIV już edycja Konferencji Naukowej Rośliny oleiste postępy w genetyce, hodowli, technologii i analityce lipidów. XII Święto Kwitnącego Rzepaku Miejsce: Kłodawa Termin: 20 maja 2018 r. Dzień Rzepaku w Pawłowicach Miejsce: Pawłowice Termin: 24 maja 2018 r. XV spotkanie na Demonstracyjnych Polach Rzepakowych Miejsce: Wiszniów, Plebania Wola Termin: 7 8 czerwca 2018 r. Jak ważna jest sfera rozwojowo-badawcza w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym nie potrzeba chyba przekonywać nikogo. Rzepak jest tego również szczególnym przykładem, bo to dzięki postępowi hodowlanemu i badaniom prowadzonym w tym zakresie m.in. przez jednego z organizatorów konferencji, czyli Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, z niszowej niegdyś uprawy stał się on jednym z kluczowych płodów rolnych w Polsce. To bowiem w efekcie zapoczątkowanych w 1961 roku właśnie w IHAR prac badawczych wyhodowano, a następnie wdrożono do produkcji praktycznie nową roślinę oleistą czyli rzepak bezerukowy 0 o lepszych parametrach jakościowych i zgodnej ze standardami międzynarodowymi niskiej zawartości kwasu erukowego w oleju. Można ten okres spokojnie więc nazwać swoistego rodzaju punktem zwrotnym w historii uprawy rzepaku, która wciąż zmaga się z wieloma wyzwaniami. To na nie właśnie odpowiadać ma współczesna nauka, a dzięki takim spotkaniom jak konferencja Rośliny oleiste możliwe jest efektywne jej zweryfikowanie z problemami i oczekiwaniami praktyków, zarówno rolników, jak i zakładów przetwórczych. I temu służyć miała w szczególności bezpośrednia obecność Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych oraz Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju na tegorocznej edycji wydarzenia. Na zaproszenie prof. dr hab. Iwony Bartkowiak-Brody mieliśmy okazję do bezpośredniego zaprezentowania stanu krajowego łańcucha oleistych oraz wyzwań stojących przed naszą branżą. Wśród kluczowych zagadnień tradycyjnie wskazane zostały w szczególności kwestia przyszłości sektora biopaliw w Polsce i Unii Europejskiej po 2020 roku, jak również rola śruty rzepakowej w budowaniu krajowego bezpieczeństwa paszowego. Obie te kwestie wprost jednak wiążą się z jakością i przydatnością technologiczną rzepaku, której poświęcono wiele wystąpień i prezentacji podczas konferencji. W kontekście barier ograniczających podaż krajową nasion uwagę zwraca z kolei konieczność optymalizacji technologii uprawy odmian ozimych rzepaku, w szczególności terminu siewu i nawożenia, o czym przekonywał w swoim wystąpieniu dr hab. Krzysztof Jankowski z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Szerokie spektrum badań prowadzonych w polskich jednostkach badawczych nad rzepakiem i jego produktami, o których mowa była w trakcie całej konferencji daje nadzieję, że nasz kraj, tak jak dotychczas, będzie miał istotny wkład w dalsze jego doskonalenie odmianowe nie czekając jedynie na owoce pracy hodowlanej światowych potentatów nasiennych. W hodowli rzepaku Polska zajmuje do dawna liczące się miejsce w skali światowej, stąd bowiem wywodzą się materiały hodowlane stanowiące podstawowe źródła hodowli jakościowej.

6 10 Kalendarium KZPRiRB 2018 STYCZEŃ 10 Koalicja na Rzecz Biopaliw, Warszawa, siedziba KIB i PSPO Juliusz Młodecki, Sonia Kamińska 12 Szkolenie dla partnerów KSOW, Konkurs dla partnerów KSOW nr 2/2018, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa Sonia Kamińska 15 Wydanie newsletter Aktualności z rynku rzepaku i biopaliw (nr 1/2018 (31), 15 stycznia 2018) Sonia Kamińska 17 Spotkanie uzgodnieniowe Krajowej Rady Izb Rolniczych, MRiRW, Warszawa Juliusz Młodecki 19 XII Forum Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych Produkcja białka roślinnego w Polsce. Możliwości. Szanse. Zagrożenia, Międzynarodowe Targi Rolnicze Polagra Premiery, Poznań Zarząd KZPRiRB, Sonia Kamińska 26 Posiedzenie Wojewódzkiego Zespołu analizującego szanse i zagrożenia oraz potencjalne kierunki rozwoju obszarów wiejskich na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, Bydgoszcz Waldemar Michalak 31 Konferencja prasowa podsumowująca 2017 rok Sumi Agro, Warszawa Sonia Kamińska 31 Spotkanie uzgodnieniowe, którgo celem było wypracowanie wspólnego stanowiska na najbliższe posiedzenia Grupy Roboczej Copa oraz Dialogu Obywatelskiego Zboża, rośliny oleiste i białkowe, Warszawa Juliusz Młodecki Wydanie Informatora KZPRiRB Nasz Rzepak nr 1 (48) styczeń/luty/marzec 2018 Sonia Kamińska LUTY 02 Posiedzenie COBORU Juliusz Młodecki Posiedzenie Copa-Cogeca, Bruksela Juliusz Młodecki 07 Posiedzenie Podkomisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o zrealizowanych i planowanych działaniach zmierzających do zmniejszenia uzależnienia Polski od importu soi GMO wykorzystywanej jako komponent białkowy do produkcji pasz dla zwierząt. Sejm RP, Warszawa Sonia Kamińska 08 Konferencja prasowa podsumowująca zrealizowane we wrześniu 2017 roku działanie promocyjne pod nazwą: Rajd w obronie pszczół, MRiRW, Warszawa Juliusz Młodecki, Sonia Kamińska 12 Wydanie newsletter Aktualności z rynku rzepaku i biopaliw (nr 2/2018 (32), 12 luty 2018) Sonia Kamińska 13 Posiedzenie Prezydium KZPRiRB 16 Konferencja prasowa Innvigo, podsumowanie dotychczasowych osiągnięć i przedstawienie planów działań na najbliższą przyszłość, Warszawa Sonia Kamińska 16 Nadzwyczajne Posiedzenie Zespołu Doradczego ds. Wsi i Rolnictwa z udziałem Pana Jacka Boguckiego, Wiceministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Kujawsko- -Pomorski Urząd Wojewódzki, Bydgoszcz Juliusz Młodecki MARZEC 07 Wydanie newsletter Aktualności z rynku rzepaku i biopaliw (nr 3/2018 (33), 07 marca 2018) Sonia Kamińska 08 Konferencja prasowa Sumi-Agro: Sytuacja na rynku substancji czynnych stosowanych do zwalczania szkodników upraw rolniczych i ogrodniczych, Warszawa Sonia Kamińska 09 Spotkanie Koalicji Na Rzecz Biopaliw, Warszawa Juliusz Młodecki, Sonia Kamińska 13 Konferencja Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu, Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Instytut Genetyki Roślin PAN w Poznaniu, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB Puławy: Produkcja pasz białkowych w gospodarstwie, Sielnik k/opalenicy Juliusz Młodecki 22 Posiedzenie Rady Konsultacyjnej, Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Warszawa Sonia Kamińska 26 Spotkanie Koalicji Na Rzecz Biopaliw z Premierem Jerzym Buzkiem, Biuro Parlamentu Europejskiego w Warszawie Juliusz Młodecki, Sonia Kamińska KWIECIEŃ 04 Wydanie newsletter Aktualności z rynku rzepaku i biopaliw (nr 4/2018 (34), 04 kwietnia 2018) Sonia Kamińska 09 Spotkanie uzgodnieniowe w Krajowej Radzie Izb Rolniczych, Warszawa Sonia Kamińska 10 XXXIV Konferencja Naukowa: Rośliny Oleiste postępy w genetyce, hodowli, technologii i analityce lipidów, Poznań Juliusz Młodecki, Sonia Kamińska 17 VI Ogólnopolski Szczyt Energetyczny OSE Gdańska 2018 Sonia Kamińska 24 Posiedzenie Zarządu KZPRiRB Wykorzystajmy krajowe białko XII Forum Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych SONIA KAMIŃSKA W dniu 19 stycznia 2018 roku w Poznaniu w ramach Międzynarodowych Targów Rolniczych POLAGRA PREMIERY odbyło się XII Forum Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych. Temat przewodni całego spotkania brzmiał Produkcja białka roślinnego w Polsce. Możliwości. Szanse. Zagrożenia. Został on szeroko omówiony podczas prezentacji uczestników Forum i debaty panelowej. W Polsce produkujemy ok. 1,5 do 1,8 mln ton śruty rzepakowej, ale wykorzystujemy tylko połowę tej produkcji. Dzisiejsze forum służy temu, aby zastanowić się nad tym jak można zwiększyć jej wykorzystanie mówił Juliusz Młodecki, prezes KZPRiRB otwierając XII Forum Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych. Profesor Andrzej Rutkowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu przedstawił aktualny stan badań nad efektywnością wykorzystania krajowego białka w żywieniu zwierząt monogastrycznych. Jesteśmy potentatem w produkcji drobiu. Jesteśmy także ważnym eksporterem mięsa drobiowego. Niestety, pod względem produkcji wieprzowiny tendencja jest Z ŻYCIA ZRZESZENIA spadkowa ten segment produkcji przeżywa kryzys mówił prof. Andrzej Rutkowski. W przypadku surowych nasion soi przyrosty masy ciała w żywieniu kurcząt rzeźnych są bardzo małe wynika to z faktu, że jest mniej chętnie pobierana. Natomiast najwyższe przyrosty są w przypadku ekstrudowanej soi. Bobik czy groch nie są roślinami wysokobiałkowymi, wbrew temu jaka jest powszechnie opinia. Są roślinami średnio białkowymi podkreślał prof. Rutkowski i dodał Na skutek ekstruzji grochu i bobiku wzrasta wykorzystanie paszy w żywieniu kur nieśnych. 11

7 12 Z ŻYCIA ZRZESZENIA 13 Deklaracja członka Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych (KZPRiRB) 1. Nazwisko i imię (producenta lub przedstawiciela) 2. Data i miejsce urodzenia 3. Imiona rodziców 4. Adres Województwo Powiat Miejscowość Kod poczt Ulica Nr 5. Telefon/ fax W przypadku osoby prawnej nazwa i siedziba 8. Treść statutu KZPRiRB (patrz strona internetowa i regulaminu przyjąłem/przyjęłam do wiadomości. 9. Deklaruję składkę członkowską w wysokości uchwalonej przez Walne Zgromadzenie KZPRiRB. Oświadczam, że jestem producentem rzepaku i/lub roślin białkowych, a wielkość areału wynosi ha. Prof. Rutkowski stwierdził, że uzyskane do tej pory wyniki badań pokazują, że krajowe źródła białka mogą być częściową alternatywą dla poekstrakcyjnej śruty sojowej w żywieniu kurcząt rzeźnych i kur nieśnych utrzymywanych w systemach intensywnych. Przy kolejnym wystąpieniu Adam Stępień, dyrektor generalny Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju podkreślał, że powinniśmy zacząć traktować rzepak nie tylko jako roślinę oleistą, ale także jako potencjalne źródło białka. Eksport krajowej śruty rzepakowej spadł w stosunku do lat poprzednich i wyniósł 420 tys. ton. Warto zauważyć, że w Niemczech rok 2015 był pierwszym, w którym zużycie śruty rzepakowej przewyższyło wykorzystanie śruty sojowej mówił Adam Stępień. Podczas XII Forum Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych odbyła się debata panelowa o przyszłości produkcji białka roślinnego w Polsce, o jej szansach, możliwościach i zagrożeniach, którą moderował Karol Bujoczek redaktor naczelny top agrar Polska. Udział w niej wzięli Juliusz Młodecki prezes KZPRiRB, Krzysztof Ardanowski poseł PiS, prof. Jerzy Szukała z UP w Poznaniu i Adam Stępień z PSPO. Zgodnie z treścią ustawy z dnia r. o ochronie danych osobowych (Dz.U ) art.23 par.1 wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych do celów KZPRiRB. Zatwierdzono przez Zarząd KZPRiRB Data i podpis członka w dniu Biuro KZPRiRB: ul. Szkolna 2/4 lok. 403; Warszawa tel. (22) , tel. kom , biuro@kzprirb.pl Rachunek: ING Direct Business w PLN, nr konta:

8 14 15 SONIA KAMIŃSKA Ogólnopolski Szczyt Energetyczny OSE GDAŃSK 2018 W dniach kwietnia 2018 r. w Gdańsku w Europejskim Centrum Solidarności odbyła się VI edycja Ogólnopolskiego Szczytu Energetycznego OSE GDAŃSK 2018, poświęconego wyzwaniom stojącym przed rozwojem polskiej energetyki. Prezesi największych firm energetycznych, ciepłowniczych, chemicznych i gazowych oraz przedstawiciele Rządu spotkali się tam na wspólnej debacie. Temat przewodni całego spotkania brzmiał Energetyka dla Gospodarki Gospodarka dla Energetyki. Został on szeroko omówiony w ramach sesji tematycznych. Szczyt oficjalnie zainaugurował Minister Energii Krzysztof Tchórzewski, który zwracając się do uczestników podkreślił, że Polska stoi obecnie przed kluczowymi wyzwaniami w obszarze energetyki, które z jednej strony muszą uwzględniać rosnące potrzeby gospodarki kraju, jeżeli chodzi o zapotrzebowanie na energię, z drugiej istotne jest, aby przyszłe inwestycje uwzględniały politykę ochrony klimatu oraz redukcji emisji realizowaną przez Unię Europejską. Podczas tegorocznej edycji Szczytu wśród poruszanych zagadnień była reorganizacja polskiego rynku energii jako konsekwencji polityki surowcowej Państwa. Rewitalizacja narodowego potencjału gospodarczego jest priorytetem polityki Rządu oraz poszczególnych resortów, a tym samym tematem zapewniającym niezwykle ciekawą i inspirującą dyskusję. Uniezależnienie gospodarcze i energetyczne, pewność zaopatrzenia w surowce, stabilność relacji międzynarodowych to tematy przewodnie, które zostały poruszone w poszczególnych panelach. Rozwój i innowacyjność jako niekwestionowane elementy budowy przewagi konkurencyjnej na przykładzie przemysłu energetycznego, chemicznego i infrastruktury towarzyszyły debatom w celu wyłonienia laureata nagrody Fale Innowacji Ogólnopolski Szczyt Energetyczny to nie tylko możliwość wymiany doświadczeń, ale także poznania nowych trendów w energetyce, innowacyjnych technologii wykorzystywanych w przemyśle oraz rozwiązań służących zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego. Interesująca dyskusja, zarówno pomiędzy uczestnikami paneli, jak i dzięki licznym pytaniom z sali świadczy o dużym zainteresowaniu poruszonymi tematami i stanowi punkt wyjścia do debaty w kolejnej edycji Ogólnopolskiego Szczytu Energetycznego.

9 16 17 ROMAN BIAŁACHOWSKI Wiceprezes Okręgowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych OZPR Wielkopolsko-Lubuski Nauka praktyce Jedna z ostatnich sesji naukowych Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu, została poświęcona metodom przekazywania efektów badań naukowych, bezpośrednio praktyce rolniczej. Problemem jest sposób bezpośredniego dotarcia do producentów rolnych, w corocznie zmieniających się warunkach pogodowo-klimatycznych, warunkujących natężenie występowania agrofagów. Problemem jest takie ustawodawstwo zakazujące stosowania niektórych substancji czynnych, eliminujące stosowania w praktyce wielu środków chemicznych. Wyjściem z tych trudnych dla rolników sytuacji, może być hodowla odpornościowa nowych odmian, na co zwracał uwagę prof. dr hab. Marek Korbas, podobnie jak integrowana ochrona roślin, również z wykorzystaniem ochrony biologicznej. IOR-PIB zaproponował internetowa Platformę Sygnalizacji Agrofagów udostępniającą wyniki monitorowania agrofagów szkodliwych w uprawach roślin rolniczych: pszenicy, rzepaku, kukurydzy, ziemniakach, burakach cukrowych i bobowatych grubonasiennych. W związku z ograniczeniami internetowymi na terenach wiejskich, jest potrzeba powrotu do audycji radiowych i rozszerzenia informacji przekazywanych SMS-em, na telefony komórkowe rolników. Plan białkowy dla Europy Komisja Europejska na podstawie obecnej wiedzy oraz inicjatyw podejmowanych zarówno w poszczególnych krajach, jak i w całej Unii Europejskiej, zamierza opublikować pod koniec 2018 r. raport w sprawie Planu białkowego dla Europy. Wiedza wynikająca z raportu będzie przydatna w rozwoju i zwiększeniu źródeł białka pochodzenia roślinnego w UE. Chodzi o stopniową eliminację soi GMO z żywności. 21 lutego br. w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi odbyła się zorganizowana przez Izbę Gospodarczą Handlowców, Przetwórców Zbóż i Producentów Pasz konferencja pt. Krajowe źródła białka jako alternatywa dla importowanego białka modyfikowanego genetycznie z perspektywy przemysłu paszowego. W spotkaniu wziął udział Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztof Jurgiel, który podkreślił, że spotkanie przyczyni się do wypracowania wspólnego stanowiska w kwestii stosowania w paszach białka modyfikowanego genetycznie. Szef resortu rolnictwa poinformował, że powołany z resorcie Zespół opracował w tym zakresie program, który przewiduje rozwiązania służące zwiększeniu zaopatrzenia na białko roślinne z rodzimej produkcji, w taki sposób, aby zaspokoić ok. 50 proc. krajowego zapotrzebowania na ten surowiec. Minister poinformował również, że Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa przystąpił do opracowania specjalnego systemu pozyskiwania i kierowania na rynek większych partii rodzimych roślin białkowych.

10 18 #BarometrBayer: świat kręci się wokół żywności Produkcja śruty rzepakowej przez członków PSPO w 2017 r. INFORMACJE RYNKOWE 19 Świat kręci się wokół żywności to temat tegorocznej edycji badania opinii #Barometr- Bayer, przeprowadzonego na zlecenie firmy Bayer. To już siódma edycja badania. Celem projektu #Barometr- Bayer jest diagnozowanie świadomości co do ważnych zjawisk społecznych. W poprzednich latach analizowano m.in. opinie Polaków o nauce, innowacyjności, gotowości do zmian. Najnowsze badanie obrazuje postawy Polaków wobec dostępu do żywności i wody, a także ochrony zasobów i zrównoważonego rolnictwa. Bądź ŚWIATOczuły to hasło symbolizujące cel projektu: popularyzację odpowiedzialnych postaw, by zapewnić zrównoważony model życia. W obliczu wyczerpujących się zasobów czy ograniczonego w wielu miejscach globu dostępu do wody szczególnie ważna staje się ich ochrona, w tym dbałość o bioróżnorodność. To priorytety spójne z Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ, szczególnie zaś celem nr 2 (Zero głodu), nr 6 (Czysta woda i warunki sanitarne) oraz nr 12 (Zrównoważona konsumpcja i produkcja). Czy grozi nam globalny głód? Świat przyspiesza. Demografia jest nieubłagana. W ciągu kolejnych 30 lat na Ziemi przybędą 3 mld ludzi. To tak, jakby na mapie pojawiły się nowe Chiny i Indie. Jednocześnie na świecie rocznie marnuje się miliard ton żywności. #BarometrBayer diagnozuje stan wiedzy o tych wyzwaniach. Receptę na ograniczenie głodu na świecie Polacy widzą w rozwiązaniach systemowych, przede wszystkim mających na celu zapewnienie dostępu do wody (87%) i ograniczenie marnotrawienia żywności (83%). Rozwój nauki na rzecz wydajniejszej produkcji rolnej (81%) i upowszechnienie nowej wiedzy na temat uprawy roli (79%) wskazujemy jako kolejne czynniki, które pomogą wyżywić rosnącą populację. Czy w Polsce zabraknie wody? Zasoby wodne Polski w porównaniu z krajami europejskimi są małe, a nasz kraj jest zagrożony deficytem wody. Obecnie w Polsce na jednego mieszkańca przy- Bayer ogłasza wyniki badania opinii #BarometrBayer Receptę na ograniczenie głodu na świecie Polacy widzą w zapewnieniu dostępu do wody (87%) i ograniczeniu marnotrawienia żywności (83%) Rozwój nauki na rzecz wydajniejszej produkcji rolnej (81%) i upowszechnienie nowej wiedzy na temat uprawy roli (79%) to kolejne czynniki, które pomogą wyżywić rosnącą populację pada ok m³ wody rocznie, a w okresach suszy poniżej 1000 m³, podczas gdy na mieszkańca Europy przypada średnio ok m³ w ciągu roku. Z badania #BarometrBayer wynika, że aż 59% z nas obawia się deficytu wody w naszym kraju; strach ten jest szczególnie duży na wsi (64%). Jedynie 26% respondentów zdaje sobie sprawę z faktu, że zasoby wodne Polski są niższe od średniej europejskiej (przy czym świadomość rośnie z wiekiem). 95% Polaków (przynajmniej umiarkowanie często) podejmuje działania związane z oszczędzaniem wody. Również ta skłonność rośnie wraz z wiekiem. Zarazem dostrzegamy fakt, że w Polsce poprawiła się jakość wody pitnej (64%). Czy rozumiemy zrównoważone rolnictwo? #BarometrBayer pokazuje, że zaledwie 12% Polaków interesowało się zagadnieniem zrównoważonego rolnictwa. Charakterystyczne, że osoby, które znają to pojęcie, bardzo wysoko oceniają wagę tego zjawiska. Ich zdaniem zrównoważone rolnictwo korzystnie wpływa na ochronę środowiska naturalnego, zdrowie ludzi i jakość produktów. Chcemy wiedzieć z jakiego rodzaju upraw pochodzą produkty, które trafiają na nasz stół szczególnie często sprawdzają to osoby zainteresowane zrównoważonym rolnictwem. Jedynie 13% respondentów nie zwraca na to uwagi. Z drugiej strony 23% deklaruje, że zawsze sprawdza pochodzenie żywności. Jednocześnie ponad 67% respondentów twierdzi, że odżywia się zdrowiej niż wcześniej. Oceniamy, że rolnictwo zrównoważone rozwija się w Polsce stosunkowo wolno. Zarazem doceniamy generalny postęp, jaki dokonał się w rolnictwie w ostatnich 20 latach. Ponad 3/4 respondentów zgadza się z tym, że rolnictwo to jedna z najważniejszych gałęzi gospodarki. Rozwój rolnictwa jest konieczny, by komfort życia ludzi mógł się poprawiać twierdzi 85% Polaków. Wobec wyzwań globalnych takich, jak wzrost zapotrzebowania na żywność rosnącej populacji przy jednoczesnym kurczeniu się zasobów naturalnych i zmianach klimatu rolnictwo powinno stawać się bardziej zrównoważone. Dlatego Bayer propaguje to pojęcie: zarówno wśród rolników, jak i wobec ogółu społeczeństwa mówi Markus Baltzer, prezes Bayer w Europie Środkowej i Wschodniej. Materiały prasowe Bayer Przerób nasion rzepaku w 2017 r. w tłoczniach zrzeszonych w Polskim Stowarzyszeniu Producentów Oleju wynoszący 2,56 mln ton miał bezpośrednie przełożenie na podaż pasz rzepakowych, których łącznie zakłady zrzeszone w PSPO wyprodukowały w tym okresie 1,46 mln ton. Zdecydowaną większość z tego stanowiła poekstrakcyjna śruta rzepakowa tj tys. ton, zaś pozostałe 29 tys. ton stanowił makuch. Dane te w sposób jednoznaczny pokazują, że rzepak to nie tylko olej, ale również cenne źródło białka paszowego, a z perspektywy wolumenu i idących za nim faktycznych możliwości częściowego zastąpienia importu stanowi wręcz kluczowy element budowania bezpieczeństwa paszowego kraju. W porównaniu do 2016 r. produkcja śruty rzepakowej w firmach członkowskich PSPO wzrosła o ponad 60 tys. ton, co wprost związane jest z większymi plonami, a co za tym idzie także przerobem nasion w 2017 r. Jednocześnie systematycznie, choć wciąż bardzo powoli rośnie w strukturze jej zagospodarowania zużycie krajowe. Według bowiem wstępnych danych Sparks Polska, eksport śruty rzepakowej w całym 2017 r. wyniósł ponad 574 tys. ton i był o 3% mniejszy od wielkości jej eksportu w poprzednim roku. Jako Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju staramy się na każdym niemal kroku podkreślać białkowo-oleisty charakter rzepaku. Cała Europa stara się walczyć z deficytem białka, a przerób rzepaku jest jego rodzimym źródłem. W ostatnim czasie Komisja Europejska rozpoczęła nawet prace nad specjalnym programem tj. Plan białkowy dla Europy, tym niemniej musimy pamiętać, że w przypadku rzepaku jego podaż wygenerował przede wszystkim popyt na olej na potrzeby sektora biodiesela. Jeśli więc KE na poważnie chce podejść do kwestii ograniczenia zależności Europy od importu białka paszowego musi zrewidować swoje podejście do biopaliw, jakie zaprezentowała w projekcie nowej dyrektywy w tej sprawie tzw. RED II. Biopaliwa wytwarzane z surowców rolnych to bowiem nie tylko efektywna opcja na ograniczenie importu ropy, ale również importowanych produktów białkowych powiedział Mariusz Szeliga, Prezes Zarządu PSPO. Skala produkcji śruty rzepakowej przez członków PSPO w 2017 r. pokazuje, jak dużym potencjałem dysponuje już polskie rolnictwo w zakresie zaopatrzenia produkcji zwierzęcej w białko paszowe. Kwestia ta wydaje się dostrzeżona także przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które jest na końcowym już etapie prac nad krajowym programem zwiększenia udziału lokalnie wytwarzanego białka. Liczymy, że stanie się on podstawą do uruchomienia ogólnopolskiej kampanii edukcyjno- -informacyjnej pod auspicjami MRiRW, dzięki której stosowanie śruty rzepakowej znaczne przybliży się do faktycznych możliwości w tym zakresie, jakimi dysponujemy w Polsce. Wspólnie z Krajowym Zrzeszeniem Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych zabiegamy również, aby ministerstwo rolnictwa utworzyło odrębny Fundusz Promocji Roślin Oleistych i Białkowych, który mógłby stać się w tym kontekście niezwykle istotnym mechanizmem wspierającym takie inicjatywy nastawione na szkolenie i doradztwo w zakresie dywersyfikacji paszowej krajowej hodowli podsumował Adam Stępień, Dyrektor Generalny PSPO. Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju

11 INFORMACJE RYNKOWE Inicjatywa Białkowa COBORU W 2017 roku Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej, mając na względzie potrzebę zwiększenia powierzchni uprawy roślin białkowych i soi dla poprawy bilansu paszowego w kraju, wystąpił z koncepcją wprowadzenia innowacyjnych rozwiązań metodycznych i rozszerzenia zakresu doświadczalnictwa odmianowego w tej grupie roślin. Koncepcję tę nazwano Inicjatywą Białkową COBORU. Wprowadzane innowacje doświadczalne dotyczą tradycyjnych rodzimych roślin bobowatych grubonasiennych (strączkowych): grochu siewnego, bobiku, łubinu wąskolistnego, łubinu żółtego oraz mało znanego w naszym kraju gatunku, jakim jest soja. Innowacje te zostały zaakceptowane na posiedzeniu Kierownictwa MRiRW w dniu 21 marca 2017 roku. Założenia Głównym celem podjętych działań jest utworzenie przez COBORU w ciągu 3 4 lat Krajowego systemu doświadczalnictwa i rekomendacji odmian roślin białkowych i soi, na bazie wojewódzkich systemów porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) i rekomendacji odmian. Takie założenia organizacyjne pozwolą na szybką realizację podjętych zamierzeń, przy stosunkowo niewielkim zaangażowaniu środków finansowych. Wprowadzanie od 2017 r., innowacyjnych rozwiązań w istniejącym systemie doświadczalnym i rekomendacji odmian rodzimych gatunków roślin strączkowych jest podyktowane potrzebą zmniejszenia ryzyka uprawy tej grupy roślin. Wynika ono z dużej zmienności i zawodności plonowania wymienionych gatunków roślin w naszym kraju. Wstępne wyniki badań pokazały, że ryzyko to można zmniejszyć poprzez modyfikację i rozszerzanie dotychczasowego porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego w tych gatunkach, przy jednoczesnym wprowadzaniu powszechnej rekomendacji odpowiednich odmian w województwach. Mając powyższe na uwadze, zwiększono o ponad 20% liczbę doświadczeń odmianowych w wymienionych wyżej gatunkach roślin strączkowych. Lokalizacja wielu doświadczeń w całym kraju, umożliwi regularną weryfikację przydatności poszczególnych rejonów naszego kraju do uprawy tych gatunków roślin. Potencjalnie dużą szansą na poprawę bilansu paszowego i białkowego w kraju jest uprawa nie zmodyfikowanych genetycznie odmian soi. Soja jest gatunkiem stosunkowo mało znanym w naszym kraju. Biorąc pod uwagę rosnące znaczenie tego gatunku w państwach członkowskich UE, w tym także pojawianie się coraz większej liczby odmian zagranicznych soi na krajowym rynku nasiennym, w COBORU, w ramach inicjatywy białkowej, zwiększono o blisko 100% zakres badań odmianowych z soją w porównaniu do 2016 r. W sezonie wegetacji 2018, zostanie założonych łącznie 40 doświadczeń odmianowych z soją w całym kraju, Zwiększenie zakresu badań odmianowych w tym gatunku, wynika z dużego zróżnicowania współczesnych odmian soi w zakresie: ich plastyczności środowiskowej, potencjału plonowania, wysokości roślin, wysokości osadzania dolnych strąków, terminu dojrzewania i innych właściwości agronomiczno-użytkowych. Badanie przydatności do uprawy odmian o różnych terminach dojrzewania jest obok ich potencjału plonowania, podstawowym celem rozszerzonego doświadczalnictwa odmianowego soi. Dotyczy to w szczególności zagranicznych odmian, niebadanych i niezarejestrowanych w Krajowym rejestrze soi. Wstępne wyniki Wprowadzane od 2017 r., innowacje doświadczalne tradycyjnych roślin strączkowych ujawniły duże zróżnicowanie w zakresie potencjału oraz stabilności ich plonowania. Odnotowane duże różnice pomiędzy maksymalnymi i minimalnymi plonami danej odmiany w różnych środowiskach, uzasadniają prowadzenie szerokiego doświadczalnictwa odmianowego i rekomendację odmian najbardziej przydatnych do określonych warunków gospodarowania. W 2017 r. najwyżej plonującymi gatunkami były: groch siewny i bobik (średnio w kraju, prawie 50 dt/ha), średnimi plonami odznaczał się łubin wąskolistny, (średnio w kraju, prawie 30 dt/ha), natomiast, najniżej plonowały odmiany łubinu żółtego (średnio w kraju 16 dt/ha). Im większe jest zróżnicowanie pomiędzy odmianami w zakresie potencjału plonowania w ramach gatunku w rejonach, tym większego znaczenia nabiera powszechna rekomendacja odmian. W 2017 r., stwierdzono zadawalające plonowanie soi w wielu rejonach kraju, z wyjątkiem województw północnych (pomorskie, zachodnio-pomorskie i warmińsko-mazurskie). W tych rejonach, uprawa tego gatunku jest ryzykowna. Dotyczy to zwłaszcza późniejszych odmian soi, które tam nie dojrzewały. Z kolei w większości lokalizacji w południowej i środkowej części Polski, średnie plony soi były zadawalające i wahały się od dt/ha. Wstępnie można stwierdzić, że rejonami kraju bezpiecznymi do uprawy współczesnych odmian soi, z wszystkich grup wczesności są południowe województwa kraju i częściowo z centralnej Polski. Innowacje metodyczne i zakres działalności doświadczalnej w tej grupie roślin zostały przedstawione na filmie pt. Innowacje w doświadczeniach odmianowych roślin białkowych i soi, zrealizowanym w COBORU, w 2017 r. Wnioski w celu zwiększenia powierzchni uprawy roślin białkowych, w tym soi, wskazana jest intensyfikacja badań odmianowych i docelowe utworzenie (w ciągu 3 4 lat) Krajowego systemu doświadczalnictwa i rekomendacji odmian w tej grupie roślin, realizacja zadań w ramach Inicjatywy Białkowej COBORU pozwoli na stałą weryfikację optymalnych rejonów kraju do uprawy roślin białkowych i wprowadzenie powszechnej rekomendacji odmian białkowych w województwach, istnieje potrzeba stałej współpracy z wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego i innymi instytucjami i organizacjami rolniczymi, w zakresie popularyzacji uprawy i wykorzystania rodzimych roślin białkowych w przemyśle paszowym. ( Dni pola, Przerób nasion rzepaku oraz produkcja oleju przez członków Stowarzyszenia w 2017 r. Zrzeszone w Polskim Stowarzyszeniu Producentów Oleju tłocznie oleju przerobiły w 2017 roku łącznie 2,564 mln ton nasion rzepaku, co jest drugim wynikiem w historii organizacji. Podkreślić również należy bardzo niewielką różnicę w stosunku do rekordowego pod tym względem 2015 roku, kiedy to Członkowie PSPO przerobili 2,6 mln ton tego surowca przy znacznie wyższych wówczas zbiorach rzepaku w Polsce. Wskazuje to, że zdecydowana większość zebranych nasion została zakupiona przez krajowe tłocznie potwierdzając po raz kolejny duże znaczenie branży olejarskiej dla krajowego rolnictwa i opłacalności uprawy rzepaku. W porównaniu do 2016 r. przerób nasion rzepaku w zakładach skupionych w PSPO wzrósł w 2017 r. o 106 tys. ton. Tradycyjnie już był on wyższy w drugiej połowie roku, kiedy to wytłoczono ok. 56% wolumenu rzepaku, co wiąże się oczywiście z terminem zbiorów nasion. Wraz ze wzrostem samego przerobu nastąpił proporcjonalny progres w produkcji oleju. I tak, w przypadku oleju surowego jego produkcja wyniosła w 2017 r tys. ton i była wyższa w stosunku do 2016 r. o 30 tys. ton. Z kolei w przypadku oleju rafinowanego Członkowie PSPO wyprodukowali go łącznie w ubiegłym roku 416 tys. ton, a więc o 11 tys. ton więcej niż w 2016 r przerób rzepaku produkcja oleju Dni Soi, Dni roślin białkowych, szkolenia, publikacje i inne). Podsumowanie Podjęte przez naszą jednostkę działania organizacyjne i prace doświadczalne w ramach inicjatywy białkowej, potwierdziły celowość utworzenia regularnego, ogólnokrajowego systemu badań odmianowych i rekomendacji odmian roślin białkowych, a zwłaszcza soi. Stała dostępność informacji o przydatności rejonów kraju do uprawy nowych odmian roślin strączkowych i soi oraz powszechna rekomendacja odmian do uprawy, będą decydować o poziomie plonowania i opłacalności uprawy tej grupy roślin. COBORU Zarówno w ujęciu rocznym, jak i sezonowym dane przerobowe PSPO wskazują, że o sytuacji w branży olejarskiej wprost decyduje krajowa podaż surowca, który nie musi martwić się o efektywne zagospodarowanie i szukać zagranicznych rynków zbytu. Ubiegłoroczne zbiory były znacznie lepsze niż te, które rozpoczynały sezon 2016/2017, dzięki czemu mogliśmy zanotować wzrost przerobu nasion w drugiej połowie ubiegłego roku. Jesteśmy silnie zespoleni z rolnikami, którzy dostarczają nam swoje zbiory i mam nadzieję, że ten układ będzie tylko umacniał pozycję branży olejarskiej w przemyśle spożywczym. Warto przy tej okazji podkreślić, że w procesie przerobu rzepaku, oprócz oleju powstaje cenny produkt białkowy, który jest niezwykle istotny w osiągnięciu poprawy krajowego bilansu białka. Uzysk śruty, bo o niej tutaj mowa, to ponad połowa przerobionego rzepaku podsumował Mariusz Szeliga, Prezes Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju. Gdyby nie problemy, jakie rolnicy mieli ze zbiorem rzepaku w lipcu 2017, zapewne mielibyśmy jeszcze więcej surowca na rynku, bo pierwsze zapowiedzi szacunków były wręcz znakomite. Jednak nasze dane pokazują, że niewielki, ale jednak, spadek przerobu rzepaku w Polsce w sezonie 2015/2016 nie stanowi

12 22 INFORMACJE RYNKOWE 23 trwałej tendencji rynkowej, do czego absolutnie nie ma podstaw z perspektywy popytowej w najbliższych latach kreowanych mocno przez sektor biopaliw. Polski biodiesel to przede wszystkim biodiesel właśnie z krajowego oleju rzepakowego, który stanowi ponad 90% wszystkich surowców wykorzystywanych na ten cel skomentował Radosław Stasiuk, Wiceprezes PSPO. Za nami kolejny rok, który był trudny dla rolnictwa, jak również niezwykle intensywny pod względem dyskusji o przyszłości branży biopaliw. Zarówno PSPO, jak i cała Koalicja Na Rzecz Biopaliw, staraliśmy się aktywnie uczestniczyć w debacie rozgrywającej się, tak na szczeblu krajowym dotyczącym nowelizacji ustawy biopaliwowej, jak i tej ogólnoeuropejskiej, odnoszącej się do projektu nowej dyrektywy RED II, jaka ma obwiązywać od 2021 roku, podkreślając istotność sektora olejarskiego i uprawy rzepaku na cele paliwowe dla rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Dane PSPO dotyczące przerobu nasion i produkcji rzepaku pokazują, że nie jest to niszowa dziedzina w Polsce, a ważna część naszej gospodarki, która zasługuje na uwagę, w szczególności wobec niemal pewnego uszczuplenia budżetu na Wspólną Politykę Rolną UE w kolejnej perspektywie finansowej UE podsumował Adam Stępień, Dyrektor Generalny PSPO. Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju daży (Mariusz Michalski dyrektor regionu Północ, Marek Nowacki dyrektor regionu Południe), dzięki czemu rolnicy z całej Polski mają ułatwiony dostęp do profesjonalnego doradztwa i wsparcia. Jako firma z kategorii produktów postpatentowych od początku mówiliśmy, że będziemy działać inaczej, będziemy służyć serwisem i doradztwem podkreślał Prezes Zarządu. Mamy w całym kraju sieć profesjonalnych doradców. Są to osoby, które mają olbrzymią wiedzę i doświadczenie i dzielą się tym. O sukcesie, jaki polska firma osiągnęła w tak krótkim czasie, świadczy nie tylko powiększane wciąż portfolio produktów oraz rozbudowana sieć dystrybutorów i doradców, ale także lista osiągnięć i coraz ambitniejszych planów rozwoju międzynarodowego. INNVIGO jest obecne już w 5 krajach Europy (Polska, Czechy, Słowacja, Rumunia, Węgry). Firma prowadzi procesy rejestracji swoich środków w wielu innych krajach europejskich. Podsumowując konferencję, Krzysztof Golec powiedział: Trzy lata temu zaprezentowaliśmy firmę, zespół, wizję i 6 produktów. Zrobiliśmy kroki milowe i zapewniam, że cele, które obraliśmy, zdecydowanie realizujemy. Dzisiaj mamy 31 preparatów, a na koniec 2019 roku będziemy mogli mówić o kilkunastu nowych rejestracjach i zbliżymy się do 50 produktów w portfolio INNVIGO. Materiały prasowe Innvigo INNVIGO: spełniamy oczekiwania rolników INNVIGO działa na polskim rynku od trzech lat. Z tej okazji 16 lutego w restauracji Belvedere w warszawskich Łazienkach odbyła się konferencja prasowa, podczas której zaprezentowane zostały dotychczasowe osiągnięcia firmy i plany na najbliższą przyszłość. Europejskie Forum Rolnicze w Jasionce Wspólna Polityka Rolna po 2020 roku to główny temat Europejskiego Forum Rolniczego, które przez dwa dni odbywało się w Jasionce pod Rzeszowem. W wydarzeniu tym uczestniczył minister Krzysztof Jurgiel. 27 stycznia minęły trzy lata od rozpoczęcia działalności polskiej firmy INNVIGO. Taka rocznica to doskonały moment, żeby zaprezentować dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa, dotychczasowe działania i osiągnięcia, a także nakreślić perspektywy rozwoju na przyszłość. Na konferencji prasowej, zorganizowanej 16 lutego w restauracji Belvedere w warszawskich Łazienkach, dziennikarze z mediów rolniczych mieli okazję dowiedzieć się, jak INNVIGO zapracowało na swój sukces i jakie nowe rozwiązania wprowadzi do swojej oferty w tym sezonie. To już trzy lata INNVIGO niewiele, ale z drugiej strony byliśmy zaskoczeni, kiedy zdaliśmy sobie sprawę, jak szybko ten czas upłynął powiedział Krzysztof Golec, Prezes Zarządu INNVIGO, rozpoczynając konferencję. Działamy na nowym obszarze i na tak dużą skalę to zasługa wszystkich pracowników. Hasło Polska firma światowa jakość rewelacyjna cena, które klienci znają z reklam INNVIGO, doskonale pokazuje, jakie wartości i cele przyświecają przedsiębiorstwu. INNVIGO jako polska firma zna krajowe realia, dba więc o to, żeby producenci rolni otrzymywali skuteczne środki i przekonali się, że ich stosowanie jest opłacalne bo dobre rozwiązania nie muszą być drogie. Nadchodzący sezon ze względu na trudne warunki atmosferyczne jesienią i zimą oraz niezbyt korzystne ceny na rynku płodów rolnych będzie wymagał rozsądnych decyzji inwestycyjnych w planowaniu produkcji roślinnej. Dzięki znacznemu poszerzeniu oferty INNVIGO rolnicy będą mieli możliwość zbudowania kompletnych, skutecznych i ekonomicznych technologii ochrony. Udział INNVIGO w całym rynku środków ochrony roślin w Polsce jest szacowany na ponad 4%. Dziś oferta firmy to ponad 30 środków ochrony roślin, a w najbliższym czasie planowane są kolejne rejestracje nowych oraz rozszerzenia rejestracji znanych produktów. Dzięki temu możliwe jest już zbudowanie pełnej technologii ochrony upraw wyłącznie w oparciu o środki od INNVIGO. Nasz udział w całym rynku, jak na firmę z trzyletnim stażem, to duże osiągnięcie. To oznacza, że zaufali nam rolnicy w całej Polsce. Nasze produkty spełniają wszystkie kryteria wymagane normami ale nie tylko normami, spełniają oczekiwania rolników mówił Krzysztof Golec. Jestem z tego bardzo dumny. INNVIGO stawia nie tylko na innowacje, ale także na relacje i kontakty z klientami. W 2015 roku, na samym początku działalności, struktura terenowa obejmowała 6 regionów, obsługiwanych przez Doradców INNVIGO. Zaledwie po trzech latach w nowej strukturze pracuje aż 14 Doradców oraz 2 Dyrektorów Sprze- Pierwszego dnia obrad minister Krzysztof Jurgiel wraz z komisarzem ds. rolnictwa Unii Europejskiej Philem Hoganem oraz ministrami rolnictwa Francji, Czech i Węgier dyskutował o możliwości wyrównania dopłat bezpośrednich dla rolników krajów unijnych. Polski minister przypomniał, że decyzje odnośnie przyszłości WPR podejmowane będą w tym roku w maju, w ramach Rady Europejskiej. Podkreślił też, że w zjednoczonej Europie nie może być dyskryminacji. Przed nami trudny okres, ale nic nie jest jeszcze zamknięte. Sprawa dopłat wciąż jest otwarta. Okres przejściowy skończył się i polscy rolnicy powinni dostać równe dopłaty mówił szef polskiego resortu rolnictwa i zaznaczył, że polscy rolnicy już dawno udowodnili, że potrafią sobie dobrze radzić w zmieniających się warunkach. Niemniej jednak nie mogą bez końca być w pozycji gorszej, niż ich koledzy z państw starej UE. Dlatego też muszą mieć takie same warunki wsparcia. Europejskie Forum Rolnicze w Jasionce było w opinii ministra Jurgiela dobrym miejscem do przedstawienia propozycji Polski w gronie ministrów rolnictwa i przedstawicieli Komisji Europejskiej oraz ekspertów. Moim zdaniem najważniejszy jest odpowiedni poziom budżetu przeznaczonego na realizację WPR oraz równe warunki konkurencji na rynku europejskim. Musimy pamiętać, że mówimy o perspektywie finansowej, która będzie obowiązywała już po wyjściu Wielkiej Brytanii z UE przypominał minister Jurgiel. Komisarz Hogan również podkreślił, że Brexit będzie miał wpływ na unijny budżet, a tym samym na WPR.

13 24 25 Wyjście Wielkiej Brytanii daje 12 mld euro dziury budżetowej, musimy jakoś te pieniądze znaleźć, więcej dowiemy się 2 maja informował komisarz Hogan i dodał, że część państw zgadza się na większe wpłaty. Jeśli tak się stanie, wówczas budżet WPR nie będzie zmniejszany. Komisarz zapewnił, że jest zwolennikiem konwergencji, że WPR musi być dobrze finansowana, a rolnicy muszą mieć zapewnione bezpieczeństwo finansowe. Według komisarza Hogana wsparcie w ramach tej polityki powinno być dostępne nie tylko dla rolników, ale także dla rozwoju obszarów wiejskich. Zdaniem komisarza należy myśleć o rolnictwie precyzyjnym, rolnictwie cyfrowym. Dla Polski w nowej WPR najważniejszą kwestią będzie wzrost opłacalności produkcji. Nasze priorytety to również stabilizacja na rynkach rolnych, konkurencyjność produktów oraz innowacyjność powiedział minister Krzysztof Jurgiel. Uczestniczący w dyskusji ministrowie podkreślali także, że przy ustalaniu nowego unijnego budżetu pod uwagę powinna być brana konkurencyjność, bezpieczeństwo żywnościowe, jakość życia, a także uproszczenie WPR. W drugim dniu Forum odbywały się debaty na tematy związane z wyzwaniami i szansami stojącymi przed europejskim rolnictwem. Rozmawiano o nowych technologiach, biogazie, azocie i sztucznej inteligencji. Cykl spotkań rozpoczęła debata panelowa na temat nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie oraz o ich roli w podnoszeniu jakości i obniżaniu kosztów produkcji. Uczestniczył w niej podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ryszard Zarudzki, który podkreślił, że już w obecnej perspektywie finansowej UE, innowacje w rolnictwie są jednym z priorytetów polskiego rządu. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich dużo środków przeznaczonych jest na transfer wiedzy i technologii oraz na poprawę konkurencyjności działalności rolnej powiedział wiceminister Zarudzki i zaznaczył, że PROW ma budżet blisko 60 mld zł i resort rolnictwa stara się, aby w dużej części te pieniądze kierowane były na innowacje. Transfer nowych technologii do średnich i małych gospodarstw jest sposobem na obniżenie kosztów produkcji i stabilizację dochodów podkreślił podczas swojego wystąpienia wiceminister Zarudzki. Uczestniczący w panelu dyrektor generalny ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich KE Jerzy Plewa, zaznaczył, że pieniądze na innowacje w rolnictwie nie są przypisane do krajów, a wysokość śroków jakie otrzyma dany kraj, zależy od aktywności poszczególnych ośrodków badawczych. Europejskie Forum Rolnicze, którego organizatorem jest Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej tradycyjnie już było miejscem spotkań i dyskusji przedstawicieli polskiej i europejskiej polityki, organizacji branżowych, ekspertów i naukowców, a także miejscem wymiany doświadczeń producentów i dostawców innowacyjnych rozwiązań dla rolnictwa. Zaproponowana w tym roku nowa formuła organizacyjna stworzyła ku temu lepsze warunki. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Copa i Cogeca wymieniają kluczowe elementy dla skutecznej polityki klimatycznej i energetycznej UE W związku ze zbliżającymi się rozmowami trójstronnymi między instytucjami UE poświęconymi energii odnawialnej, Copa i Cogeca wzywają do przyjęcia stabilnej, długoterminowej polityki na rzecz zwiększenia potencjału biopaliw z roślin uprawnych oraz dekarbonizacji sektora transportu. Copa i Cogeca przyjęły zaktualizowane stanowisko w sprawie promocji unijnej energii odnawialnej. Sekretarz generalny Copa i Cogeca, Pekka Pesonen, powiedział Po roku 2020, UE będzie musiała polegać na biopaliwach z roślin uprawnych, aby móc sprostać ambitnym celom klimatycznym i energetycznym oraz aby ograniczyć emisje gazów cieplarnianych w sektorze transportu.

14 26 Potrzebujemy dobrze opracowanych proporcji mieszania paliw, które zapewnią wymianę paliw kopalnych na biopaliwa, a nie polityki przewidującej użycie mnożników, które zafałszowują wyniki i dają wrażenie pozytywnych rezultatów, podczas gdy zależność UE od paliw kopalnych ciągle rośnie dodał Pesonen. Wymieniając kluczowe dla skutecznej polityki elementy, wezwał UE do utrzymania maksymalnego udziału biopaliw z roślin uprawnych w transporcie na poziomie 7% do roku Należy również zapewnić obowiązkowe dla dostawców paliw proporcje w wysokości przynajmniej 14% bez dodatkowych ograniczeń technologicznych. Udział oleju palmowego i jego pochodnych w osiąganiu celów klimatycznych i środowiskowych również powinien zostać odrzucony, przynajmniej dopóki problemy z jego zrównoważoną produkcją, takie jak wylesianie w krajach pochodzenia, nie zostaną rozwiązane. Rolnictwo europejskie nie powinno być obciążane winą za wylesianie krajów trzecich podkreślił Pesonen. Wreszcie, Copa i Cogeca wzywają do zniesienia wszystkich mnożników, które wprowadzają w błąd co do prawdziwego wpływu środowiskowego odnawialnej energii elektrycznej na sektor transportu. Pod tym linkiem można zapoznać się z naszym stanowiskiem: ashx?id= &fmt=pdf Acetamipryd formulacja ma znaczenie! Copa-Cogeca Acetamipryd to jedna z substancji czynnych należących do grupy pochodnych neonikotynoidów. Na rynku środków ochrony roślin możemy ją spotkać w wielu preparatach. W praktyce okazuje się, że preparat preparatowi nierówny m.in. ze względu na rodzaje formulacji, które w przypadku produktów zawierających acetamipryd są aż trzy. Podczas konferencji prasowej Sumi Agro Poland, która odbyła się 8 marca 2018 r. w budynku Laboratorium Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski zaprezentowano wyniki badań jakie Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu przeprowadził na różnych formulacjach acetamiprydu. Celem badania było sprawdzenie właściwości cieczy użytkowych środków opartych na acetamiprydzie (zarówno oryginalnych jak i generycznych) występującym w różnych formulacjach (SP, SE czy SL), które warunkują odpowiednią skuteczność działania. Acetamipryd nie wszędzie taki sam Acetamipryd jest dostępny na rynku w trzech formulacjach, oryginalnej SP oraz dwóch generycznych SE oraz SL. Na rynku są zarejestrowane 34 preparaty oparte na acetamiprydzie. Zdecydowana większość zarejestrowana jest do stosowania amatorskiego, tylko kilka z zarejestrowanych preparatów można wykorzystać w uprawach wielkoobszarowych. Na rynku środków ochrony roślin pojawia się coraz więcej preparatów generycznych (postpatentowych), wszystko spowodowane jest wygaśnięciem patentów dotyczących acetamiprydu. Oznacza to, że każda firma może produkować preparaty oparte na tej substancji. Podczas konferencji zaprezentowano wyniki badań, które zostały wykonane w IOR-PIB Poznań przez Zakład Herbologii i Techniki Ochrony Roślin pod kierownictwem profesora Romana Kierzka oraz Mateusza Szymańczyka przy współpracy z Henrykiem Ratajkiewiczem (UP Poznań) oraz Radosławem Grychowskim (PIORiN Września). Skupiono się na właściwościach fizycznych i chemicznych cieczy roboczych (jakie występują różnice pomiędzy preparatami w formulacjach SP, SE oraz SL) oraz ich aplikacji z uwzględnieniem różnych typów rozpylaczy. Formulacja ma wpływ na skuteczność działania Wniosek jest jeden w przypadku zastosowania innej formulacji niż SP (oryginał), nie mamy pewności czy zamiennik działa skutecznie lub czy jego działanie nie jest obniżone (np. poprzez dodatek adiuwanta, który może spowodować niepożądany spływ cieczy z powierzchni opryskiwanych roślin). Wobec tego, warto stawiać na oryginalne i sprawdzone substancje, które gwarantują skuteczność działania i pewny efekt docelowy. W przypadku stosowania zamienników tej pewności już nie ma. Materiały prasowe Sumi-Agro

15 28 29 Rozwiązania Bayer Digital Farming nareszcie dostępne dla europejskich rolników Zaawansowane zarządzanie ochroną upraw Aplikacja dostępna w pięciu krajach Pomaga rolnikom skuteczniej walczyć z chorobami i szkodnikami, oszczędzając czas i pieniądze Bayer wprowadził aplikację xarvio TM FIELD MANA- GER w pięciu krajach Niemczech, Francji, Austrii, Polsce i na Ukrainie dla pszenicy, jęczmienia, rzepaku oraz ziemniaka. To nowe cyfrowe rozwiązanie, pomagające rolnikom w zaawansowanej ochronie upraw oraz przewidywaniu wystąpienia zagrożeń ze strony agrofagów na ich polach. Nowe narzędzie pomoże w utrzymaniu dobrego stanu upraw, udzielając wskazówek dotyczących terminów i właściwego dawkowania środków ochrony roślin. Wesprze rolników w radzeniu sobie z niektórymi spośród najbardziej niszczycielskich chorób zbóż, takich jak septorioza paskowana i brunatna plamistość liści. Ich zwalczanie pociąga za sobą wysokie koszty, a choroby te mogą doprowadzić do istotnej utraty plonów, jeśli nie są monitorowane i nie zostaną odpowiednio wcześnie wykryte. xarvio Field Manager umożliwia rolnikom bardziej proaktywne podejście do zarządzania uprawami, aby stale wyprzedzać o krok szkodniki i choroby mówi Andree-Georg Girg, dyrektor w Bayer Digital Farming Ponieważ aplikacja Field Manager jest dostępna również w wersji na smartfony, rolnicy w każdej chwili mają dostęp do bieżących informacji na temat stanu pól i otrzymują powiadomienia o zbliżaniu się odpowiedniego terminu dla zapewnienia ochrony ich uprawom jedynie na tych polach, na których jest to konieczne, i w odpowiedniej dawce. Aplikacja Field Manager na smartfony dzięki wszystkim swoim funkcjom pomoże rolnikom zwiększyć wydajność pracy, oszczędzić pieniądze i czas mówi Girg. xarvio Field Manager to internetowy system wspierający w podejmowaniu decyzji. Oferuje trzy podstawowe funkcje, niezbędne do proaktywnego, skutecznego i ukierunkowanego stosowania środków ochrony roślin: Funkcja Terminarz zabiegów ustala właściwy moment zastosowania środka ochrony roślin, powiadamiając rolników o zagrożeniach z odpowiednim wyprzedzeniem, aby ograniczyć ryzyko rozwoju chorób i szkodników. Przetwarza wszystkie dostępne dane z pola i wykorzystuje sprawdzone moduły do ścisłego monitorowania zagrożeń określonymi agrofagami. Funkcja Status umożliwia rolnikom sprawdzanie stanu ich pól w dowolnym momencie. Na ekranie smartfona wyświetlane są wszystkie przydatne informacje w pigułce zagrożenie chorobami i atakiem szkodników, fazy wzrostu, szczegółowe dane o bieżącej i prognozowanej pogodzie. Aplikacja wysyła również przypomnienia o konieczności podjęcia działań w odpowiednim momencie i miejscu. Funkcja Opryskiwania strefowego (w Polsce będzie dostępna w 2019 r.) precyzyjnie ustala właściwą dawkę dla określonych części pola. Często uaktualniane obrazy satelitarne są przetwarzane w celu określenia stref wegetacyjnych na polu, a dla każdej strefy wyliczana jest optymalna dawka produktu. Zalecenia są automatycznie nanoszone na mapy zmiennego dawkowania oprysków, które można pobrać do pamięci USB. Mapy są kompatybilne ze wszystkimi terminalami najczęściej stosowanych opryskiwaczy. xarvio FIELD MANAGER to wartościowy system wsparcia w podejmowaniu decyzji, przeznaczony dla rolników. Dostarcza dostosowanych do danego pola wskazówek dotyczących terminów i dawkowania środków ochrony roślin. Zapewniając prognozy warunków pogodowych mających wpływ na opryskiwanie oraz informacje o rozwoju chorób i szkodników na polu, pomaga ponadto zmniejszyć element niepewności w procesie podejmowania decyzji mówi Beate Wolter, odpowiedzialna za produkt FIELD MANAGER. Materiały prasowe Bayer Rolniku, robiąc to, łamiesz prawo! Wystartowała strona internetowa kompendium wiedzy dla rolników na temat oryginalnych środków ochrony roślin. Rolnik to zawód, na którym ciąży duża odpowiedzialność produkcja i dostarczanie na rynek wysokiej jakości bezpiecznej żywności. Wybór narzędzi pracy, w tym stosowanych środków ochrony roślin musi być oparte na wiedzy i dużej świadomości użytkownika. Tymczasem na rynku pojawiają się oferty sprzedaży niezarejestrowanych preparatów, które nie spełniają wymogów jakościowych i bezpieczeństwa. Jak ustrzec się przed nielegalnymi i podrabianymi preparatami? Wystartowała strona internetowa org opracowana przez Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin (PSOR). To źródło wiedzy na temat odpowiedzialnego i zgodnego z prawem zakupu środków ochrony roślin. Jest to przewodnik, z którego rolnik dowie się, czym kierować się kupując środki ochrony roślin aby mieć pewność, że są one oryginalne i zarejestrowane a czego się wystrzegać. Warto żeby rolnik sprawdził czy postępuje prawidłowo. Nie należy ufać specjalnym okazjom to mogą być podróbki. Dlaczego nie można kupować środków ochrony roślin na bazarze, straganie czy z bagażnika? Co grozi za sprowadzanie na własne potrzeby środków z zagranicy? Odpowiadamy na te i inne trudne pytania. Edukujemy jak ustrzec się przed niezarejestrowanymi chemikaliami. Zachęcamy do korzystania z opracowanej przez PSOR bazy wiedzy podkreśla Marcin Mucha, dyrektor Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Roślin. Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin Syngenta tworzy siedliska dla pszczół INFORMACJE RYNKOWE W ramach projektu The Good Growth Plan i zobowiązania na rzecz wspierania różnorodności biologicznej Syngenta po raz czwarty ogłasza Operation Pollinator Akcję na rzecz Owadów Zapylających, zachęcając rolników do wysiewania na nieużytkach roślin atrakcyjnych dla pszczół. Rolnicy, którzy wypełnią formularz na stronie www. syngenta.pl, otrzymają bezpłatnie od firmy specjalną mieszankę nasion roślin, które tworzą przyjazne i pełne pożywienia środowisko dla owadów zapylających. Mieszanka nasion, którą udostępnia Syngenta, została dobrana tak, by dobrze sprawdziła się w polskich warunkach klimatycznych. W pięciokilogramowych opakowaniach rolnicy znajdą nasiona słonecznika zwyczajnego, gryki zwyczajnej, facelii błękitnej, ogórecznika lekarskiego i koniczyny perskiej. Rośliny te długo kwitną, a swoim nektarem służą owadom zapylającym takim jak pszczoły, trzmiele czy motyle. Aby otrzymać nasiona wystarczy wejść na stronę i wypełnić dostępny na niej od 23 marca br. formularz. W formularzu należy podać dane do wysyłki oraz wyrazić zgodę na przetwarzanie danych osobowych. Liczba pakietów nasion jest ograniczona, dlatego liczy się kolejność zgłoszeń. Akcja Operation Pollinator jest jednym ze sztandarowych projektów Syngenty w Polsce. Tworząc siedliska przyjazne zapylaczom nie tylko wspieramy bioróżnorodność, ale przyczyniamy się również do poprawy wydajności i jakości upraw mówi Izabela Wawerek, Dyrektor ds. Korporacyjnych w firmie Syngenta i koordynator akcji w Polsce. W ubiegłym roku Syngenta przekazała rolnikom ponad 10 ton specjalnie przygotowanej mieszanki nasion. Ich wysianie zaowocowało stworzeniem 830 hektarów kwitnących pól, które swoim nektarem służyły owadom zapylającym do późnej jesieni. Dodatkowo obszar obsiany roślinami kwitnącymi zapewnił schronienie małym ssakom i ptakom żyjących w okolicy. Materiały prasowe Syngenta

16 30 O Wieloletnich Ramach Finansowych w Brukseli Podsekretarz stanu Ryszard Zarudzki uczestniczył w seminarium poświęconym Wieloletnim Ramom Finansowym po 2020 r., które odbyło się 11 kwietnia w siedzibie Stałego Przedstawicielstwa RP przy UE w Brukseli. Było to trzecie z cyklu spotkań organizowanych przez think tank Antall József Knowledge Centre oraz Stałe Przedstawicielstwo Węgier przy UE w ramach trwającej od lipca 2017 r. rocznej prezydencji Węgier w grupie wyszehradzkiej. Tematem dyskusji były możliwości finansowania nowych unijnych wyzwań w ramach istniejących dużych polityk UE, w tym przede wszystkim polityki spójności i wspólnej polityki rolnej. Dyskusję zorganizowano w dwóch panelach. W ramach pierwszego panelu prelegenci skupili się na podkreśleniu wartości dodanej oraz potencjałów największych polityk budżetowych w realizacji nowych wyzwań stojących przed Unią Europejską. Wiceminister Zarudzki podkreślił, że WPR nie tylko wypełnia swoje traktatowe cele, tj. od pokoleń zapewnia bezpieczeństwo żywnościowe w Europie, ale od dawna realizuje również inne cele, takie jak ochrona środowiska, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym czy rozwój terytorialny. Zauważył przy tym, że budżet dla tej polityki, pomimo realizacji nowych celów oraz pomimo rozszerzania się UE, nie zwiększał się na przestrzeni lat. Podsekretarz stanu przypomniał także, że nieocenionym osiągnięciem WPR jest wspólny rynek produktów rolno-spożywczych, który nie mógłby funkcjonować, gdyby nie wsparcie unijne. To dzięki niemu państwa członkowskie nie rywalizują między sobą w wysokości krajowych środków kierowanych do rolnictwa. Wiceminister Zarudzki zaznaczył, że WPR jest narzędziem do realizacji międzynarodowych zobowiązań UE w takich obszarach jak zrównoważony rozwój, walka ze zmianami klimatycznymi, walka z głodem i ubóstwem na świecie, liberalizacja handlu światowego. Ta polityka przyczynia się do realizacji europejskiej Strategii Ponadto, jest to również narzędzie budowania spójności między państwami członkowskimi, m.in. poprzez zmniejszanie różnic rozwojowych w sektorze rolno-spożywczym i na obszarach wiejskich, a także narzędzie niwelowania różnic pomiędzy obszarami miejskim i wiejskimi. W tym kontekście zarówno płatności bezpośrednie, jak i środki tzw. II filaru WPR mają ogromne znaczenie, ponieważ dzięki nim następują przemiany strukturalne na wsi oraz modernizacja rolnictwa. Wsparcie w ramach WPR skutecznie stymuluje lokalne gospodarki. Podsekretarz stanu Ryszard Zarudzki zaapelował o jak najszybsze zakończenie procesu pełnej konwergencji płatności bezpośrednich, o zapewnienie adekwatnych do stawianych celów środków na realizację WPR oraz o właściwą dystrybucję tych środków, zgodnie z obecnymi wyzwaniami. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Copa i Cogeca pochwalają nową strategię w sprawie pszczół przyjętą przez posłów do PE Copa i Cogeca wyraziły zadowolenie z wielu aspektów nowej długoterminowej strategii w sprawie pszczół, którą przyjął Parlament Europejski. Rezolucja została przegłosowana 560 do 27. Posłowie do PE apelują do państw członkowskich o inwestycje w zdrowie pszczół, walkę z fałszowaniem miodu i wsparcie dla pszczelarzy. W szczególności chcą odbudować populację pszczół. Nawołują do przyjęcia unijnego planu działania na rzecz walki ze śmiertelnością pszczół, programów hodowlanych zwiększających odporność na inwazyjne gatunki jak warroza, a także dalszych badań naukowych, by opracować Nowe sprawozdania EFSA potwierdzają, że ogólny zakaz zaprawiania nasion neonikotynoidami jest nieuzasadniony Copa i Cogeca pochwaliły zalecenia Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa (EFSA) który potwierdził, że całkowity zakaz zaprawiania nasion neonikotynoidami w przypadku wszystkich upraw jest nieuzasadniony. W reakcji na sprawozdania opublikowane przez EFSA, sekretarz generalny Copa-Cogeca Pekka Pesonen powiedział Dla Copa i Cogeca pszczoły miodne są bardzo ważne, gdyż zapylają rośliny i utrzymują różnorodność biologiczną w UE. Równocześnie pszczoły potrzebują upraw, by móc odpowiednio się żywić. Apelujemy do Komisji Europejskiej i państw członkowskich do przeprowadzenia dokładnej oceny zastosowań, które można by zatwierdzić w oparciu o ocenę trzech substancji czynnych. Nawołujemy również do osób zarządzających ryzykiem o zbadanie odpowiednich środków pozwalających na utrzymanie tych produktów w sprzedaży, jednocześnie dbając o bezpieczeństwo pszczół. Copa-Cogeca INFORMACJE RYNKOWE innowacyjne leki dla pszczół i zwiększyć ich dostępność. Chcą również upewnić się, że produkty importowane spełniają wysokie normy obowiązujące w UE, inspekcje na granicach i kontrole na jednolitym rynku są zharmonizowane, a cały sprowadzany miód zostaje przetestowany przy wykorzystaniu skuteczniejszych laboratoryjnych procedur badawczych. Na zakończenie, miód i produkty pszczele muszą być traktowane jako produkty wrażliwe podczas negocjacji handlowych z krajami spoza UE, a nawet z nich wykluczone. Pochwalając główne elementy sprawozdania, sekretarz generalny Copa i Cogeca Pekka Pesonen powiedział UE jest drugim na świecie producentem miodu zaraz po Chinach. 600 tys. unijnych pszczelarzy wytwarza 250 tys. ton miodu rocznie. Sektor ten jest dla nas ważny. Cieszymy się, że posłowie do PE chcą wprowadzić długoterminową strategię, by zwiększyć jego odporność. Copa-Cogeca 31

17 32 RYNEK ROŚLIN BIAŁKOWYCH 33 PRZEMYSŁAW GAWLAS Danube Soya Organisation Rzepak soja: dwa bratanki! 4 miliardów rocznie! A przecież, te pieniądze mogą zostać u nas i wspierać nasze rolnictwo a nie takie kraje jak USA, Brazylia czy Argentyna. Niektórzy mówią, że w przypadku rynku soi mamy w Europie system kolonialny. To znaczy eksportujemy produkty nieprzetworzone (ziarno zbóż), a kupujemy przetworzone (śruta sojowa). Trochę to ironia losu bo w dawnych czasach tak Europa eksploatowała Afrykę. Kolejnym przykładem wzajemnego wspierania się tych dwóch roślin są pasze Ponieważ skład aminokwasowy soi i rzepaku jest różny i wzajemnie uzupełniający się, to doskonale komponują się w mieszankach paszowych. Śruta rzepakowa uzupełnia śrutę sojową w aminokwasy siarkowe, a z drugiej strony większy udział śruty sojowej rozwadnia nadmiar włókna w śrucie rzepakowej. W większości grup zwierząt przy obecnych rasach nie można zastąpić śruty sojowej rzepakową (z wyłączeniem przeżuwaczy) dlatego też nie występuje tu wzajemna konkurencja jak to czasami można odnieść wrażenie słuchając niektórych wypowiedzi. Trzeba jasno i dobitnie powiedzieć, że polski czy europejski bilans białka paszowego musi opierać się na dwóch nogach tj.: soi i rzepaku. Reszta źródeł jak inne bobowate, DDGS itp. stanowią uzupełnienie tych dwóch podstawowych źródeł. Mając zaś na celu jak największe uniezależnienie się od importu białka trzeba wspierać z równą siłą i uprawę soi w Polsce jak i zwiększanie zużycia śruty rzepakowej przez rodzimych producentów zwierząt. Tym trochę przewrotnym tytułem chcę Państwa zachęcić do lektury. Wbrew pozorom te rośliny mają bardzo dużo wspólnego, pomimo wielu zasadniczych różnic. Najważniejszym jest jednak zdanie sobie sprawy, że nie są to rośliny antagonistyczne. Żadna z nich nie ma możliwości zastąpienia drugiej patrząc na dwa główne produkty z nich powstające: olej i materiał paszowy. Wbrew pozorom one się wręcz idealnie komponują czy uzupełniają. Tak na polu, jak i w żywieniu zwierząt. Cechą wspólną jest to, że są to rośliny oleiste, przy czym w Europie dominuje rzepak, ale już w skali świata to olej sojowy jest na drugim miejscu pod względem produkcji, a rzepakowy na trzecim. Pomimo, że soja pojawiła się w Europie już w XIX wieku, to nie zyskała na popularności z dwóch względów. Po pierwsze mieliśmy lepszą (wydajniejszą) własną roślinę czyli rzepak oraz nie było zapotrzebowania na super białko dla zwierząt, bo hodowla była raczej ekstensywna i ówczesne rasy dobrze się rozwijały na tradycyjnym systemie żywienia. Obecnie sytuacja się zmieniła i soja staje się niezbędną rośliną w Europie. Szczególnie z dwóch względów (o których już szeroko pisałem w poprzednich artykułach): bezpieczeństwa białkowego i poprawy płodozmianu. Soja jest tą rośliną, która nie wypiera ani nie konkuruje z rzepakiem, ale raczej wspiera go na polu, gdyż jest świetnym przedplonem dla niego. Z badań wynika, że efekt następczy w postaci zwyżki plonu jest od 1 t do nawet 2 t, w niektórych przypadkach więcej, z ha. Ale nawet przyjmując tę minimalną 1 t, to wydaje się to być bardzo interesującym faktem patrząc na ekonomikę gospodarstwa. Tym bardziej, że sama uprawa soi także jest opłacalna i przy plonie średnim dla Polski 2,4 t/ha daje przychód większy niż większość zbóż czy nawet kukurydza. A przy plonach rzędu 3 ton (jakie były np. w województwie dolnośląskim) dochód był porównywalny z rzepakiem. Dodatkowo wprowadzenie soi wydłuża czas pomiędzy kolejnymi uprawami rzepaku, a jak twierdzą specjaliści zbyt krótki odstęp czasowy pomiędzy kolejnymi uprawami rzepaku jest jednym z czynników powodujących spadek plonowania. Poprzez wprowadzenie soi bardziej racjonalnie gospodarujemy nie tylko z punktu widzenia ekonomiki ale także poprawy jakości gleby. Soja jest rośliną bobowatą i przyczynia się do odpoczynku gleby po roślinach o bardzo dużych wymaganiach nawozowych. Patrząc na strukturę zasiewów w Polsce, łatwo można zauważyć, że soja nie konkuruje z rzepakiem ale jest idealną rośliną do zastępowania zbóż gdyż mamy ich w Polsce zdecydowanie za dużo! Około 70% areału obsiewamy zbożami! To jest najgorszy wynik w Unii Europejskiej, gdzie średnia dla Unii to około 55% a w USA zboża stanowią około 40%. Ile tej soi tak naprawdę potrzebujemy? Całkowite uniezależnienie się od importu śruty sojowej (średnio 2,2 mln ton) potrzebujemy około 1,2 1,3 mln ha soi. Czy to dużo? Z jednej strony na pewno tak jeżeli wziąć pod uwagę obecny areał (16 tys. ha). Z drugiej jednak strony to tylko 10% areału Polski. I proszę zauważyć jak pięknie by się to komponowało z ilością obecnie obsiewanego rzepaku!!! Uszczknięcie tych hektarów z innych upraw wszystkim wyjdzie na dobre i ziemi i rolnikom. Skoro uprawa soi ma sens ekonomiczny i agrotechniczny z punktu widzenia pojedynczego gospodarstwa, to ma też i taki sens w skali całego państwa czy Europy. Nadprodukcja zbóż powoduje nie tylko niskie ceny ale i to, że trzeba prowadzić skupy interwencyjne by ceny te utrzymywać nie wspominając już o dopłatach do eksportu. Rozwój zaś uprawy soi dodatkowo przyczyni się do zatrzymania w Polsce grubych milionów, które wydajemy na zakup śruty sojowej około Orzech ziemny super strąk Orzech ziemny, arachidowy popularnie nazywany fistaszkiem (łac. Arachis hypogaea, ang. groundnut, peanut) jest zaliczany do ważnej grupy roślin użytkowych, zwanych roślinami strączkowymi. Gatunek ten należy do rodziny bobowatych (Fabaceae). Dr BEATA MICHALSKA- -KLIMCZAK Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Obecnie orzech ziemny uprawia się w wielu krajach tropikalnych i subtropikalnych. Głównymi producentami są Indie, Chiny, Stany Zjednoczone, Argentyna, Brazylia, Nigeria, Indonezja, Birma, Meksyk i Australia. W Europie orzeszki ziemne uprawiane są na Półwyspie Bałkańskim, we Włoszech, Francji. Ważnym rejonem upraw są też kraje Afryki Subsaharyjskiej. W Stanach Zjednoczonych prowadzona jest głównie produkcja orzeszków, w innych, np. w Indiach i Chinach, pozyskuje się olej. Orzeszki po wydobyciu ze strąka są spożywane świeże lub prażone i solone. Służą do wyrobu oleju arachidowego o dobrych walorach spożywczych. Makuchy i śruty poekstrakcyjne stanowią cenną paszę treściwą. Orzeszki ziemne prawdopodobnie pochodzą z Ameryki Południowej, gdzie rozpoczęto jego uprawę na przełomie trzeciego i drugiego tysiąclecia p.n.e. Jednym z najstarszych świadectw, iż je tam znano i ceniono, jest odnalezione w Peru naczynie z okresu prekolumbijskiego. Hiszpańscy podróżnicy, którzy natknęli się na arachidy w Ameryce Południowej, odkryli, że mogą być one znakomitym pożywieniem w czasie wypraw. Trochę takich nasion zawieźli do Europy, tam zaś wykorzystywano je na różne sposoby, nawet zastępowano nimi ziarna kawy. Później Portugalczycy zawieźli orzeszki ziemne do Afryki, gdzie szybko uznano, że są wartościowym pokarmem. W okresie handlu niewolnikami orzeszki dotarły z Afryki do Ameryki Północnej. W latach trzydziestych XVI wieku fistaszki zawędrowały wraz z Portugalczykami do Indii i Makau, a z Hiszpanami na Filipiny. Następnie trafiły do Chin, gdzie zauważono, że mogą pomóc przeciwdziałać klęskom głodu. W XVIII wieku botanicy po zbadaniu arachidów, które nazywali groszkiem ziemnym, doszli do wniosku, że wyśmienicie nadają się one na paszę dla trzody chlewnej. Na początku XIX stulecia w Karolinie Południowej w USA orzeszki ziemne uprawiano dla celów handlowych. W trakcie wojny secesyjnej, która wybuchła w roku 1861, spożywali je żołnierze po obu stronach frontu. W tamtym czasie wielu uważało arachidy za pokarm dla ubogich. Częściowo tłumaczy to, dlaczego ówcześni amerykańscy farmerzy nie hodowali ich na szerszą skalę z myślą o produkcji żywności

18 34 35 Orzech ziemny (łac. Arachis hypogaea). dla ludzi. Poza tym do roku 1900, dopóki nie wynaleziono specjalnych urządzeń mechanicznych, uprawianie orzeszków było bardzo pracochłonne. Jednakże w roku 1903 George Washington Carver, amerykański nowator w dziedzinie chemii i rolnictwa, rozpoczął badania nad zastosowaniem orzecha ziemnego. Wynalazł przeszło 300 produktów, których składnikiem była ta roślina, między innymi napoje, kosmetyki, barwniki, leki, środki piorące i owadobójcze oraz tusz drukarski. Carver zachęcał rolników, by nie uprawiali jedynie bawełny co przyczyniało się do wyjaławiania gleby ale by naprzemiennie sadzili również arachidy. A ponieważ w tamtym czasie plantacje bawełny niszczył szkodnik o nazwie kwieciak, wielu farmerów poszło za radą Carvera. Orzechy ziemne zyskały taką popularność, że na południu USA stały się główną rośliną uprawianą dla celów handlowych. Arachidy nie są właściwie orzechami, lecz nasionami orzachy podziemnej. Jest to gatunek jednoroczny dochodzący od 15 do 60 cm wysokości. Kiedy roślina ta urośnie, okrywa się żółtymi kwiatkami, które zapylają się własnym pyłkiem. Tak zapłodniona zalążnia znajdująca się na koniuszku szypułki wciska się pod ziemię. Zarodek ułożony poziomo pod powierzchnią gruntu dojrzewa i przyjmuje charakterystyczny kształt fistaszka. Z jednej rośliny można zebrać nawet 40. Orzechy ziemne dobrze rosną w ciepłych, słonecznych rejonach o umiarkowanych opadach. Od zasadzenia roślin do zbiorów upływa dni, w zależności od gatunku arachidów i pogody. Aby pozyskać orzeszki, trzeba wykopać całą roślinę, odwrócić ją do góry korzeniami i wysuszyć, żeby nasiona nie gniły podczas przechowywania. Orzeszki są bogate w składniki odżywcze. Jest w nich 50 55% tłuszczu o wysokiej zawartości nienasyconych kwasów: olejowego i linolenowego oraz 30% białka. Są też bogatym źródłem związków mineralnych, witaminy E oraz witamin z grupy B. Olej pozyskiwany z nasion wykorzystywany jest do gotowania, do sałatek i produkcji margaryny. W Indiach zastępuje ghee, uzyskiwany jest też do konserwowania ryb. Wytłoki z nasion o zawartości 50 55% białka mogą być wartościową paszą dla zwierząt. Orzechy ziemne (arachidowe), czyli popularne fistaszki, wyróżniają się swoimi właściwościami i wartościami odżywczymi na tle innych orzechów. Pochodzące z Brazylii arachidy mają najwięcej białka ze wszystkich orzechów. Posiadają także rekordową ilość witaminy B3 (niacyny). Ponadto są wartościowym źródłem tłuszczu (jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe), błonnika oraz witamin i składników mineralnych (zwłaszcza potasu). Jednak szczególną uwagę powinno się zwrócić na zawarte głównie w różowoczerwonej i cierpkiej w smaku skórce orzeszków polifenole (głównie resweratrol, kwercetyna, kaempferol, rutyna i kwas elagowy), tokoferole oraz flawonoidy, gdyż mają one zdolność neutralizowania wolnych rodników. Orzeszki ziemne mają najwięcej niacyny (witaminy B3 lub witaminy PP) ze wszystkich orzechów 12 mg/100 g (niektóre źródła podają, że nawet 17 mg/100 g). W związku z tym, 100 g orzeszków ziemnych pokrywa ponad 85 proc. dziennego zapotrzebowania na witaminę B3 u osób dorosłych i ponad 100 proc. dziennego zapotrzebowania na tę substancję u dzieci. Witamina B3 przede wszystkim wspomaga układ nerwowy koi nerwy, łagodzi stres, ułatwia zasypianie itp. Poza tym fistaszki są źródłem potasu (aż 705 mg/100 g). Wysoka zawartość tego pierwiastka pozwala utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi i chroni przed nadciśnieniem tętniczym chorobą cywilizacyjną, która dotyka już co trzeciego dorosłego Polaka, a więc 10,5 miliona osób w naszym kraju. Niestety orzeszki ziemne, jak i powstające z nich masło są bardzo silnymi alergenami pokarmowymi. Mogą nawet doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który może doprowadzić do śmierci. Jej ryzyko jest bardzo wysokie, ponieważ orzeszki ziemne należą do pokarmów alergizujących, które najczęściej doprowadzają do zgonu! Warto wiedzieć, że prażone orzeszki ziemne łatwiej niż surowe wywołują reakcję alergiczną. W związku z tym nie powinny po nie sięgać m.in. kobiety w ciąży. Z kolei olej arachidowy, jeśli jest otrzymywany prawidłowo i nie zawiera białek, nie wywołuje alergii. Orzeszki ziemne mają różne zastosowanie na świecie. W krajach Wschodu znajduje się je w zupach, gulaszach, potrawach curry; w Afryce Zachodniej istnieje popularne danie, nazwane kotletem lub gulaszem z orzeszków ziemnych. Orzeszki można dodawać do słodyczy, przekąsek (solone, nie solone, prażone). Kupić je można w łupinach lub wyłuskane. Istnieją też orzeszki niskokaloryczne, z których usunięto 50% tłuszczu. Mąkę z orzeszków ziemnych, bogata w białko dodaje sie w Indiach do napojów mlecznych oraz do chleba i ciastek, aby zwiększyć w nich zawartość białka. Masło orzechowe robi się z prażonych i zmiażdżonych orzeszków, po uprzednim usunięciu łupiny i zarodka. Po wyłuskaniu orzeszków pozostają ogromne ilości łupin ze strąków. Wykorzystuje się je jako opał i w przemyśle. Energia przetrwania, rozwoju, plonowania ENERGIA CARYXU potrzebna rzepakowi: do osiągnięcia najwyższych plonów do regulowania wzrostu jesienią i wiosną do zwalczania chorób Caryx 240 SL działa już od 5 C BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) , SPECJALISTA NA SUCHĄ ZGNILIZNĘ PROMOCJA! brutto rabatu na każde szczegóły na: Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.

19 Rzepak ozimy 36 ADAM STĘPIEŃ Krajowa Izba Biopaliw Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju Postęp prac na forum unijnym w zakresie nowej dyrektywy mającej określić ramy dla branży do 2030 roku sprzągł się czasowo z dużą, systemową wręcz nowelizacją ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Pomimo tego, że wciąż nie znamy ostatecznych rozstrzygnięć jeśli chodzi o perspektywę europejską po 2020 roku, śmiało jednak możemy już teraz powiedzieć, że jest ona zdecydowanie jaśniejsza niż wskazywał na to pierwotny projekt dyrektywy RED II zaserwowany pod koniec 2016 roku przez Komisję Europejską. A jeśli spojrzymy na polską ustawę po zmianach wprowadzonych od dnia 1 stycznia 2018 roku, a także na sam rynek, możemy 2017 rok śmiało uznać za udany, dający dobre perspektywy popytowe dla rzepaku na najbliższe lata. O tym, że warto wciąż stawiać na tę uprawę świadczy kilka bezspornych, a zasadniczych faktów, które burzą jednocześnie powtarzane przez niektórych polityków mity, jakoby era biopaliw, w szczególności tych z rzepaku, skończyła się. Oto one. Umocnienie rynku paliwowego Pomimo szczerych chęci i ambitnych planów w najbliższej dekadzie olejowi napędowemu z pewnością nie grozi detronizacja w strukturze wykorzystania paliw transportowych w Polsce i Europie, ani przez ropopochodnego mniejszego brata, czyli benzyny silnikowe, ani przez energię elektryczną, na którą z tak ogromnym wydaje się entuzjazmem spogląda nasz Rząd. Plan na rzecz tzw. mobilności niskoemisyjnej jest działaniem z założenia długofalowym i nie należy się spodziewać szybkich efektów w perspektywie krótkoterminowej. Jest wręcz odwrotnie, ponieważ rynek oleju napędowego w Polsce w ostatnim czasie rośnie w niezwykle szybkim tempie i już w 2018 roku ma przekroczyć barierę 15 mln ton. W ogromnej mierze jest to efekt uszczelnienia podatkowego, a kolejne działania oraz zapowiedzi dalszego rozszerzania tzw. pakietu paliwowego wskazują jednoznacznie, że tu raczej administracja nie odpuści. Dla rzepaku do bardzo dobra wiadomość, ponieważ to rynek oleju napędowego determinuje wielkość rynku biodiesla, a ten póki co niemal w całości wytwarzany jest w Polsce z oleju rzepakowego. Rynek biopaliw wciąż mocny, warto więc stawiać na uprawę rzepaku! Z perspektywy działalności Koalicji Na Rzecz Biopaliw i współtworzących ją organizacji rok 2017 był niezwykle pracowity. Mieliśmy bowiem okazję wykazać się na wielu biopaliwowych płaszczyznach regulacyjnych, zarówno na poziomie krajowym, jak i ogólnoeuropejskim. Narodowy Cel Wskaźnikowy Duży wzrost oficjalnego zużycia oleju napędowego ma bezpośrednie przełożenie na wolumen estrów metylowych, których wprowadzenie na rynek jest konieczne do realizacji NCW. W tym kontekście nie szkodzi nam zbyt istotnie wprowadzenie od początku 2018 roku nawet mechanizmu tzw. opłaty zastępczej umożliwiającej koncernom zrezygnowanie z 15 pp celu wskaźnikowego, ponieważ wzrost sprzedaży diesla skutecznie to rekompensuje. Nowelizacja ustawy przedłużyła również o kolejne dwa lata funkcjonowanie innego narzędzia towarzyszącego NCW, jakim jest współczynnik redukcyjny. A to on właśnie wymusza niejako na podmiotach paliwowych stosowanie przede wszystkim polskich biopaliw! Ich udział w rynku wynosi ok. 80%, więc zakładając że cały rynek biodiesla w najbliższych latach będzie wynosił ok. 1,1 1,2 mln ton oznacza to, że o zbyt na krajowe estry produkowane w obecnej, podkreślić należy rekordowej skali nie musimy się chyba zbytnio martwić. Zgodnie z oficjalnymi danymi Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, który przejął po Agencji Rynku Rolnego monitoring nad wytwórcami biokomponentów, w całym 2017 roku wyprodukowano bowiem w Polsce 896 tys. ton estrów metylowych, co oznacza kolejne już z rzędu podniesienie poprzeczki, i to o 40 tys. ton w porównaniu do uprzednio rekordowego 2016 roku. Jak ma się to do słyszanych czasem na konferencjach rolniczych tez niektórych ekspertów, że czas biopaliw minął, niech sobie każdy odpowie sam. Dodać w tym miejscu również należy, że ma to bezpośrednie przełożenie na rzepak, ponieważ odnotowany został niemal analogiczny wzrost wykorzystania na potrzeby wytwórcze estrów, czyli do niemal 900 tys. ton, oleju rzepakowego. To oznacza z kolei, że sam sektor biodiesla generuje popyt na ponad 2,2 mln ton rzepaku. Dotychczasowego trendu nie zakłóci coraz śmielsze stawianie na inne rodzaje surowców w krajowej produkcji biokomponentów. Promowanie tzw. biopaliw zaawansowanych ma bowiem swoją rynkową przestrzeń, którą będzie trudno zapełnić, nie mówiąc tym bardziej o wypychaniu z niego klasycznych estrów rzepakowych. NCW na 2020 rok wynosi Krajowa produkcja estrów metylowych na przestrzeni lat (źródło: KOWR) bowiem 8,5%, a limit dla tzw. biopaliw konwencjonalnych został w Polsce ustalony na maksymalnym, przewidzianym w dyrektywie ILUC, poziomie 7%. To znacznie powyżej obecnego ich wykorzystania w Polsce, więc jest wciąż przestrzeń i pełne uzasadnienie wręcz do rozwoju, tak aby możliwe było wypełnienie zobowiązania w postaci 10% energii odnawialnej w transporcie. Niezmiennie pozostaje ono aktualne, więc należy się raczej spodziewać tendencji w stylu wszyscy na pokład aniżeli odwrotu od którejkolwiek z dostępnej na skalę przemysłową technologii. Nie zmieni tego również wdrożony od początku 2018 roku mechanizm podwójnego naliczania biopaliw zaawansowanych i tych produkowanych z odpadów stanowiących potencjalną alternatywę dla oleju rzepakowego (olej posmażalniczy, tłuszcze zwierzęce) zarówno ze względu na ograniczoną podaż, ale i ustawowy limit. Uszczelnień ciąg dalszy Ponadto i niejako trochę niezależnie od samego poziomu NCW, stabilizacji rynku estrów metylowych w Polsce sprzyjać będą również inne wdrożone rozwiązania prawne. Należy wśród nich z pewnością wymienić obligatoryjne stosowanie domieszki estrów jako biokomponentu w oleju napędowym, co będzie wprost skutkowało ograniczeniem, nie da się ukryć trochę dzikiego, handlu biopaliwem B100, jak również zobowiązanie do zakupu przez estrownie oleju rzepakowego po stawce VAT 5% właściwej dla oleju jadalnego. Ma to ograniczyć nadużycia w obrocie tym towarem polegające w szczególności na wyłudzeniach różnicy VAT powstającej między stawką preferencyjną (właściwą dla sprzedaży oleju przez tłocznie) lub zerową obowiązującą przy nabyciu wewnątrzwspólnotowym, a stawką podstawową w wysokości 23%, którą z lubością stosowano właśnie w odniesieniu do oleju technicznego, który pod takim mianem kierowany był przede wszystkim do rynku biopaliw. Już teraz obserwowane jest swoistego rodzaju oczyszczanie rynku, co powinno sprzyjać jedynie ekonomice tłoczenia rzepaku. Krajowe perspektywy rynkowe przed rzepakiem wydają się więc jasne, a z naszych szacunków na podstawie powyższego jednoznacznie wynika, że popytu w kontekście naszych biopaliwowych zobowiązań na najbliższe lata i idącej w ślad za nimi praktyką produkcyjną nie zabraknie, dlatego warto stawiać na jego uprawę. Przedstawiciele regionalni: Tworzymy postęp w rolnictwie Strzelce, ul. Główna 20 tel fax Rewelacyjne plony Wysoka zimotrwałość Idealnie przystosowany do polskich warunków uprawy Doskonała zimotrwałość Niskie wymagania glebowe Wysokie plony w całym kraju Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o. Grupa IHAR Biuro handlowe: tel tel strzelce@hr-strzelce.pl

20 38 39 Funkcjonujące dotychczas pod szyldem Koalicji Na Rzecz Biopaliw porozumienie organizacji branżowych, w skład którego wchodzi Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych, Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju, Związek Gorzelni Polskich, Krajowa Rada Gorzelnictwa i Produkcji Biopaliw oraz Krajowa Izba Biopaliw będzie od teraz kontynuować swoją działalność jako Polska Koalicja Biopaliw i Pasz Białkowych. Podczas pierwszego w 2018 roku, styczniowego spotkania jeszcze wówczas Koalicji Na Rzecz Biopaliw w dyskusji na temat potencjalnych dalszych działań, jakie moglibyśmy podjąć w odniesieniu do procedowanego wówczas na poziomie Parlamentu Europejskiego projektu nowej dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (RED II), po raz kolejny podniesiona została konieczność podkreślania wszem i wobec faktu, że decyzje dotyczące przyszłości sektora biopaliw w UE w perspektywie do 2030 roku będą miały swoje bezpośrednie przełożenie na nierozerwalną z nimi podaż pasz białkowych. Stwierdzono zatem, że warto tę korelację uwzględnić literalnie w nazwie naszego porozumienia branżowego, w szczególności, że w działaniach wspólnych, jak i indywidualnych inicjatywach, promowanie rodzimego białka jest naturalną częścią komunikacji o istotności sektora biopaliw dla rolnictwa, ale i całej gospodarki ADAM STĘPIEŃ Krajowa Izba Biopaliw Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju śruta rzepakowa DDGS Koalicja Na Rzecz Biopaliw przekształciła się w Polską Koalicję Biopaliw i Pasz Białkowych Zmiana nazwy, w szczególności rozpoznawalnej i uznanej ogólnie marki, jaką stała się przez te 10 lat funkcjonowania Koalicja Na Rzecz Biopaliw (nasza historia sięga bowiem 2008 roku!) stanowi jednak zawsze wyzwanie, dlatego też ogłosiliśmy konkurs, który w sposób obiektywny miał wspomóc ten proces. Finalnie, po trwającym miesiąc głosowaniu internetowym, w którym każdy zainteresowany mógł oddać głos na kilkanaście uprzednio zgłoszonych przez przedstawicieli organizacji członkowskich Koalicji propozycji, z dużą przewagą nad pozostałymi pomysłami wybrana została Polska Koalicja Biopaliw i Pasz Białkowych. Autorką zwycięskiej nazwy, która wydaje się brzmi adekwatnie do potrzeb i charakteru reprezentowanego łańcucha wytwórczego oddając pełen zakres idei wspólnej, jaka leży na sercu wszystkim sygnatariuszom naszego porozumienia, jest Dyrektor Biura KZPRiRB Sonia Kamińska. Dziękujemy Soniu! Jednym z kluczowym priorytetów dla Polskiego Stowarzyszania Producentów Oleju jest promowanie śruty rzepakowej jako krajowej alternatywy dla importowanych źródeł białka paszowego. Z drugiej strony musimy pamiętać, że nie byłoby tej skali jej podaży, a produkujemy ponad 1,5 mln ton śruty rocznie, gdyby nie potrzeby olejowe ze strony sektora biopaliw. Przerabiając nasiona rzepaku nasze tłocznie są więc producentem żywności, ale również surowców paliwowych oraz paszowych. Nowa nazwa Polska Koalicja Biopaliw i Pasz Białkowych jeszcze lepiej więc oddaje charakter i rangę tej części przemysłu rolno-spożywczego powiedział Mariusz Szeliga, Prezes Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju. Nasza organizacja już kilka lat temu rozszerzyła swój zakres działalności, a wraz z nim nazwę o rośliny białkowe wskazując nie tylko na większe zainteresowanie naszych członków rolników rozwojem uprawy w Polsce roślin strączkowych, ale także z uwagi na fakt, że rzepak powinien być traktowany jako roślina oleisto-białkowa. Przy zawartości białka w śrucie 34 36% i jej 60% uzysku z masy przerabianych nasion, rzepak jest najważniejszym źródłem krajowego białka paszowego, dlatego chętnie angażujemy się w jego popularyzację nie zapominając oczywiście, że to biodiesel wykreował obecną skalę jego uprawy. To ważny i co równie istotne dla producenta rolnego bardzo stabilny w chwili obecnej kierunek zagospodarowania rzepaku w Polsce podsumował Juliusz Młodecki, Prezes Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych. BIOPALIWA Zmiana nazwy naszej platformy na Polską Koalicję Biopaliw i Pasz Białkowych ma podkreślać nierozerwalny z lokalną produkcją biopaliw wątek jednoczesnego dostarczania na rynek przez te same fabryki i z tych samych surowców rolnych wysokobiałkowych komponentów paszowych, takich jak śruta rzepakowa czy podestylacyjny susz zbożowy (DDGS). To dlatego od wielu już lat nasze działania są skoncentrowane faktycznie zarówno na promocji biopaliw, ale i krajowych pasz białkowych i takie systemowe podejście do rolnictwa i naszego przemysłu powinno towarzyszyć przy choćby konstruowaniu przepisów dotyczących przyszłości sektora biopaliw w Unii Europejskiej po 2020 roku powiedział Zygmunt Gzyra, Prezes Zarządu Krajowej Izby Biopaliw i Przewodniczący Koalicji.

21 40 Koronka frywolitkowa Rozmowa z Laurą Bziukiewicz, koronkarką z Wachu w woj. mazowieckim Jakie były początki Pani miłości do rękodzieła? Zamiłowanie do wszelkiego rodzaju robótek ręcznych zaczęło się w moim rodzinnym domu. Moja mama umiała haftować, szydełkować, szyć, robiła kwiaty z bibuły, wykonywała ze mną i moim rodzeństwem ozdoby na choinkę czy malowała pisanki na Wielkanoc. Od najmłodszych lat otoczona byłam pięknym rękodziełem i wcześnie też zaczęłam się go uczyć. Już jako 7-letnia dziewczynka szydełkowałam, dziergałam serwetki. Bardzo chciałam dorównać mojej mamie, a ona miała niezwykłą cierpliwość do przekazywania mi swoich umiejętności. Pamiętam niejedne wakacje spędzone na haftowaniu obrusów, które potem mama ozdabiała swoją wyszydełkowaną koronką. Potem taki prezent czekał na odpowiednią okazję, by kogoś nim obdarować. Pochodzę z biednego domu, więc na kupienie prezentu nie było nas stać. Ręcznie wykonany bieżnik, wyhaftowana poduszka, czy zrobiony na drutach szalik był tańszą alternatywą. Z kolei koronkę frywolitkową poznałam już jako dorosła osoba. Będąc na kiermaszu sztuki ludowej w Olsztynie zobaczyłam stoisko artystów z Torunia i oniemiałam, widząc tak piękną, a mi nie znaną koronkę. Nie mogłam uwierzyć, że można ze zwykłego kordonka stworzyć zapierające dech w piersiach arcydzieła. Postanowiłam, że opanuję tę technikę. Okazało się to trudne, wymagało ode mnie dużo samozaparcia i cierpliwości, szukania po Polsce twórców, którzy zgodziliby się udzielić mi lekcji i podzielili swoją wiedzą. Na szczęcie znalazły się takie osoby i powolutku metodą prób i błędów opanowałam podstawy frywolitki. Potem szlifowałam w domu swoje umiejętności, jednocześnie próbując swoich sił w projektowaniu wzorów. Jestem dumna z siebie, bo przez te kilkanaście lat frywolitkowania stworzyłam tysiące nowych wzorów, co w tej chwili jest docenione przez dwumiesięcznik Moje robótki jako jedyna osoba z Polski publikuję tam moje prace. Na czym polega Pani tajemnica udanego dzieła? O czym należy pamiętać, tworząc z koronki frywolitkowej serwetki, biżuterię, aniołki, gwiazdki czy bombki? Udane dzieło, to takie które ma w sobie dusze, cząstkę mnie samej. W każdą rzecz wkładam przy jej wykonaniu swoje serce i najlepsze umiejętności. Oczywiście o jakości wyrobu decyduje też materiał, z którego powstał, dlatego do swoich prac używam najwyższej jakości nici, czy szklanych ręcznie dmuchanych bombek. Dzięki połączeniu tych wszystkich czynników umiejętności, kreatywności, dobrych surowców i energii jaka towarzyszy tworzeniu, powstają moje dzieła. Skąd czerpie Pani inspiracje? Inspiracje czerpię z każdych dostępnych mi źródeł moich wspomnień, obrazów z dzieciństwa, kultury kurpiowskiej, w której żyję, z obcowania z twórcami ludowymi, z natury, z Internetu, z gazetek branżowych, książek, czasopism. Mimo że koronka frywolitkowa, w której Pani się specjalizuje, jest jedną z najtrudniejszych, tworzy Pani prawdziwe cuda Frywolitka faktycznie należy do najtrudniejszych technik, ale gdy się już ją opanuje daje nieograniczone możliwości tworzenia pięknych rzeczy serwet, bieżników, kołnierzyków, biżuterii, bielizny, ozdób choinkowych. Przez 17 lat mojej przygody z tą koronką nigdy mi się nie znudziła, ciągle mnie inspiruje, stawia wyzwania, by się rozwijać i realizować różne projekty. Moi klienci potrafią mnie zaskoczyć pomysłami, a ja uwielbiam się z nimi zmierzać. Satysfakcja, że stworzyłam coś nowego, pięknego, z czego cieszą się ludzie, jest ogromna. A gdy zobaczyłam Pannę Młodą w sukni ślubnej ozdobioną moją koronką, nie mogłam ukryć wzruszenia, było to faktycznie arcydzieło! Czym jest i jak się wykonuje koronkę frywolitkową? Frywolitka oprócz tego, że jest piękna, misterna i filigranowa ma też tę zaletę, że jest mobilna. Zajmuje mało miejsca, więc można zabierać ją wszędzie i kontynuować pracę podczas podróży czy plenerowych wypoczynków. Do wykonywania frywolitki wystarczy bawełniana nitka, czółenka, pomocniczo szydełko i nożyczki oraz tysiąc ton cierpliwości. Koronki frywolitkowe (zwane też czółenkowymi) powstają z węzłów (słupków) i pikotek, za pomocą których tworzy się kółka i łuczki. Dodatkową ozdobą są wplatane w koronkę koraliki i kryształki. Końcowy efekt zależy od wprawy i wyobraźni osoby wykonującej koronkę mogą to być serwetki, kolczyki, bransoletki, naszyjni- ki, wstawki do sukienek, ozdoby bożonarodzeniowe i wielkanocne, a nawet bielizna. Technika frywolitkowa jest trudna i czasochłonna, ale w efekcie powstają koronki bardzo delikatne, bardzo ozdobne i bardzo trwałe. Ile czasu poświęca Pani na swoją pasję? Każdą wolną chwilę. A w moim przypadku, gdy wychowuje się czwórkę dzieci w wieku szkolnym i jednocześnie angażuje się w pracę i powiększanie naszej muzealnej kolekcji, to ten czas jest mocno ograniczony. Wspomniała Pani o muzeum? Tak prawie 10 lat temu mój mąż i ja postanowiliśmy zorganizować i otworzyć Muzeum Kurpiowskie w Wachu. Jest to nasze prywatne muzeum z ogromnym, bo liczącym około 6 tysięcy zbiorem przedmiotów i narzędzi z terenów Kurpi Zielonych i dotyczących dawnego życia na naszych ziemiach. Zapraszamy na naszą stronę internetową Serdecznie dziękuję za rozmowę! Sonia Kamińska, Redaktor Naczelna Nasz Rzepak Muzeum Kurpiowskie w Wachu Największy zbiór dóbr kultury materialnej Kurpi Muzeum Kurpiowskie w Wachu jest prywatną placówką założoną i prowadzoną przez Zdzisława i Laurę Bziukiewicz. Działa przy gospodarstwie agroturystycznym U Bursztyna, które mieści się w Wachu numer 14 (gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki), zaś wieś Wach leży przy trasie nr 53 łączącej Warszawę z Mazurami, w połowie drogi między Kadzidłem i Myszyńcem, 30 km na północny - wschód od Ostrołęki. Muzeum zostało otwarte dla zwiedzających r. i pierwotnie mieściło się tylko w zaadoptowanej dla tego celu starej stodole. Wraz z powiększaniem się zbiorów ekspozycja rozrosła się o powozownię i park maszynowy. W muzeum zgromadzone są przedmioty pochodzące z Kurpi Zielonych, obrazujące dawną materialną kulturę tego regionu. Najstarsze eksponaty datowane są na koniec XVIII wieku (pasyje-krucyfiksy), a najmłodsze pochodzą z lat 70-tych XX wieku. Pokazują one przemiany zachodzące w tym środowisku pod wpływem rozwoju techniki, dostępności różnych surowców i materiałów, a także zmian społecznych i mentalnych. Liczba eksponatów przekroczyła już 6 tysięcy i stale rośnie, gdyż właściciele ciągle starają się ocalić przed zniszczeniem pozostałe resztki dawnej kultury, odkupując je od ich właścicieli, a także penetrując skupy złomu i targi staroci. Starają się, w miarę swoich zasobów finansowych, by te przedmioty przetrwały, dając świadectwo przyszłym pokoleniom o ogromnym bogactwie Kurpiowszczyzny i talencie ich twórców. Zbiory w Muzeum Kurpiowskim w Wachu zostały podzielone na tematyczne działy: tkactwo, bursztyniarstwo, stolarstwo, szewstwo, plecionkarstwo, w domu, w zagrodzie, bartnictwo, strój, stajnia, rzemiosło i leśny. Zbiory uzupełnia także Biblioteka Kurpiowska o tematyce regionalnej i bursztyniarskiej, z licznym białymi krukami. Muzeum, prócz zbierania i konserwacji przedmiotów, prowadzi zakrojoną na szeroką skalę działalność edukacyjną. Państwo Bziukiewicz starają się doprowadzić sprzęty i narzędzia do stanu używalności, by przy ich pomocy prowadzić liczne warsztaty i lekcje muzealne z ginących zawodów. Samo oglądanie przedmiotów niewiele już mówi współczesnemu człowiekowi, zwłaszcza młodemu, mieszkającemu w mieście, który o pracy na roli i w dawnym gospodarstwie wiejskim ma nikłe pojęcie. Stąd potrzeba realizowania praktycznych zajęć i warsztatów. Dopiero żywe obcowanie ze starym sprzętem, poznanie pracy przy jego użyciu daje okazję do poznania prawdziwego dawnego życia na Kurpiach. Z WIZYTĄ... Laura i Zdzisław Bziukiewicz są aktywnym twórcami ludowymi. Zdzisław jest przedstawicielem kolejnego pokolenia znanej rodziny kurpiowskich bursztyniarzy, zaś Laura jest koronkarką, specjalizującą się w wykonywaniu trudnej koronki frywolitkowej. Z powodu ich umiejętności, a także niezwykłości ich profesji byli i nadal są zapraszani do prowadzenia lekcji muzealnych w różnych placówkach kultury na terenie całego kraju. Podczas tych spotkań zauważyli ogromne zainteresowanie dawnymi technikami i postanowili realizować takie lekcje u siebie w domu. Od 2002 r. ruszyły warsztaty obróbki bursztynu, koronki szydełkowej i frywolitkowej, plastyki obrzędowej i historii Kurpi, a od chwili otwarcia Muzeum dołączyły pozostałe. Na jesieni 2010 r. została oddana do użytku zwiedzających zrekonstruowana XIX wieczna kopalnia bursztynu, w której realizowane są lekcje z kopania tego kurpiowskiego złota. 41

22 I nfo r ma t o r Kraj owe go Zrze sze n i a Prod ucentów Rzep aku i Roślin Białkowyc h 42 JACEK CIECHANOWSKI Amistar Xtra 280 SC kompletne i skuteczne rozwiązanie w ochronie rzepaku ozimego Z WIZYTĄ... Smardze po sąsiedzku Zaabsorbowani mnóstwem wiosennych prac w gospodarstwie niezbyt uważnie patrzymy pod nogi. A tymczasem właśnie teraz, czasem bardzo blisko, pojawiają się smardze. To niezwykłe wiosenne grzyby o charakterystycznym wyglądzie i ciekawych właściwościach. Chętnie rosną poza lasem, nad brzegami rzek, na łąkach w trawie. Lubią gleby alkaliczne, a więc stare sady, takie z bielonymi wapnem pniami jabłoni. Spotyka się je także na dawnych pogorzeliskach, gdzie popiół zwiększa zasadowość ziemi. Pszczelarze rozstawiający swoje ule przed kwitnieniem rzepaku znajdują czasem owocniki tych grzybów w miejscach po dawnych siedliskach. Plantatorzy rzepaku doskonale zdają sobie sprawę, że brak ochrony chemicznej w okresie kwitnienia rzepaku, w wielu regionach kraju utrudnia utrzymanie wysokiego poziomu plonowania uprawy. Fungicydów zarejestrowanych do zwalczania zgnilizny twardzikowej, czerni krzyżowych i szarej pleśni jest obecnie bardzo dużo, wśród nich wyróżnia się Amistar Xtra 280 SC. Jest to dwuskładnikowy środek o działaniu wgłębnym (translaminarnym) i układowym, do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego. Jest on zalecany do stosowania od początku do końca fazy kwitnienia (BBCH 60-69), w dawce od 0,8 do 1,0 l/ha. czerń krzyżowych Rzepak w okresie kwitnienia wymaga szczególnej uwagi. W tym czasie często należy podjąć walkę z najgroźniejszymi chorobami i uniemożliwić grzybom ich rozwój. Zastosowanie Amistar Xtra 280 SC pozwala na zapewnienie dobrej ochrony dojrzewającym roślinom, aby mogły wydać wysoki, dobrej jakości plon. szara pleśń Amistar Xtra 280 SC składa się z dwóch, należących do różnych grup chemicznych, bardzo dobrych, sprawdzonych substancji czynnych o szerokim spektrum działania, tj. azoksystrobiny 200 g/l (strobiluryny) oraz cyprokonazolu 80 g/l (triazole). Pierwsza substancja głównie zapobiega, czyli nie pozwala na kiełkowanie zarodników i zakażenie tkanek. Druga przede wszystkim ma za zadanie uniemożliwiać Warto spojrzeć na te grzyby także z innej perspektywy. Smardze jak wiele innych, rzadkich gatunków grzybów są obiektem badań naukowych. Dzięki temu wiadomo, że przez część swojego życia grzybnia smardzów jest saprotrofem, elementem łańcucha detrytusowego. Wraz z wyspecjalizowanymi bakteriami i innymi grzybami uczestniczy w rozkładzie detrytusu, tj. całej tej martwej materii organicznej składającej się z drobinek szczątków roślin, zwierząt i ich odchodów, gromadzących się na powierzchni gleby. Rozkłada cały ten bałagan na związki mineralne przyswajalne przez rośliny. Nazywa się to humifikacją. Im ten proces intensywniejszy, tym żyźniejsza jest gleba. To nie koniec. Smardze są również grzybami mikoryzowymi, które łącząc strzępki grzybni z korzeniami roślin walnie wspomagają ich rozwój. Istnieje wiele smardzowych odmian. Różnią się między sobą wielkością, ubarwieniem i kształtem główki, a także upodobaniami siedliskowymi. Warto pamiętać też o groźnych i niebezpiecznych dla człowieka, a czasem mylonych ze smardzami, piestrzenicach kasztanowatych z ciemnymi, pofałdowanymi główkami bez alweoli. Dodatkowym atutem jest też efekt zieloności, spowodowany działaniem strobiluryn. Sprawia on, że roślina intensywniej fotosyntetyzuje, lepiej wykorzystuje asymilaty, dzięki czemu okres wypełniania łuszczyn jest dłuższy. Amistar Xtra 280 SC 0,8-1 l/ha zgnilizna twardzikowa Smardze nie wyglądają jak kurki czy borowiki. Ich owocniki są puste w środku i składają się z główki i trzonu. Powierzchnia główki przypomina nieco plaster miodu, choć co ważne wgłębienia zwane alweolami są nieregularne. Taka budowa sprzyja smardzowej strategii rozmnażania. W alweolach tworzą się struktury zwane workami, a w nich powstają zarodniki grzyba. Gdy owocnik dojrzewa i wysycha, kurczą się jego tkanki, co powoduje uwalnianie zarodników. Jeśli tkanka wysycha zbyt szybko, zabraknie czasu, by zarodniki się rozwinęły. Jeśli natomiast zbyt długo nie schnie, owocnik nadmiernie rozmięka i rozpada się uniemożliwiając emisję zarodników. Dlatego główka smardza będzie gruba w suchym regionie, a cienka tam, gdzie nadmiar wilgoci. Łacińska nazwa tego smardza to Morchella esculenta, czyli smardz jadalny. Kiedyś był przysmakiem pańskich stołów. Dziś należy do rzadkości i jest objęty ochroną prawną, a więc nie wolno go zbierać. Amatorzy smardzowych smaków wyruszają wiosną na grzybobrania na Węgry czy Słowację, gdzie grzyby te nie podlegają ochronie. W Polsce suszone główki smardza jadalnego oferowane są przez internetowe sklepy z ekskluzywną żywnością w astronomicznych cenach, przekraczających nawet 2,5 tys. złotych za kilogram. wzrost grzybni i niszczenie przez nią tkanek roślin oraz tworzenie się odpowiedzialnych za kolejne infekcje zarodników. Uzupełniające działanie tych dwóch substancji pozwala na uzyskanie skutecznego działania grzybobójczego przez długi okres czasu. Jest to ważne, gdyż zgnilizna twardzikowa i szara pleśń wymagają zwalczania w pierwszej połowie kwitnienia, natomiast czerń krzyżowych powinna być ograniczana pod koniec kwitnienia, na początku dojrzewania łuszczyn kwiatostan główny nadal zamknięty początek kwitnienia pełnia kwitnienia opadanie pierwszych płatków koniec kwitnienia rozwój łuszczyn 43

23 Prof. dr hab. CZESŁAW SZEWCZUK Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie dr hab. DANUTA SUGIER Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Fazy rozwojowe rzepaku ozimego w skali BBCH W krajach Unii Europejskiej, a także wielu innych, dla scharakteryzowania przebiegu faz rozwojowych roślin jedno- i dwuliściennych, wprowadzono stosowanie jednolitych kluczy fenologicznych w postaci skali BBCH. Nazwa pochodzi od naukowych instytutów niemieckich działających pod wspólnym szyldem Biologische Bundesanstalt, Bundessortenamt and Chemical Industry, czyli w skrócie BBCH. BBCH 0 (00-09) Kiełkowanie i wschody 00 wysiane nasiona; pęcznienie nasion w następstwie pobieranej wody oraz zachodzące równolegle przemiany enzymatyczne złożonych substancji zapasowych zgromadzonych w nasieniu w związki proste, niezbędne w odżywianiu rozwijającego się zarodka; z nasienia wydostaje się korzonek zarodkowy, który w dalszych fazach wegetacji przekształca się w korzeń główny (palowy) sięgający do 200 cm, niekiedy głębiej; z nasienia wydostaje się kiełek z liścieniami; łodyga podliścieniowa (hypokotyl) ukazuje się nad powierzchnią gleby w postaci wygiętego kolanka; kolanko prostuje się i wynosi nad powierzchnię gleby liścienie (początek wschodów). Skala BBCH wykorzystuje system kodu dziesiętnego, który dzieli przebieg wegetacji poszczególnych roślin na 10 zasadniczych faz (w skali od 0 do 9), a w obrębie nich (również w skali od 0 do 9) doprecyzowuje 10 dodatkowych (drugorzędnych) faz rozwojowych, a więc łącznie 100 jednostek fenologicznych (od 00 do 99). W niektórych opracowaniach pierwszą cyfrę określa się jako makrostadium, czyli główną fazę rozwojową rośliny, zaś w obrębie niej druga cyfra informuje o mikrostadium rozwojowym lub fenologicznym rośliny. Za początek danej fazy rozwojowej przyjmuje się okres, gdy 10% roślin wykazuje cechy opisane w danej fazie, zaś pełnia fazy przypada na okres, gdy 50% roślin znajduje się w opisywanym stadium rozwoju. Ujednolicona dla poszczególnych roślin skala BBCH ułatwia prowadzenie obserwacji naukowych oraz przekazywanie zaleceń praktycznych dotyczących prowadzonych zabiegów agrotechnicznych, zwłaszcza w zakresie ochrony roślin i nawożenia. W przypadku niektórych roślin występuje brak ciągłości cyfrowej (od 0 do 9) w przebiegu ich wegetacji (u rzepaku cyfry 4 ), co wynika z faktu, iż kod BBCH jak wcześniej wspomniano jest uniwersalny dla roślin jedno- i dwuliściennych. Niektóre z nich, np. zboża, przechodzą specyficzne fazy rozwojowe (np. krzewienie), nie występujące u roślin dwuliściennych, w tym rzepaku. Poniżej przedstawiamy fazy rozwojowe rzepaku ozimego w skali BBCH. W fazie kiełkowania, a zwłaszcza wschodów siewki rzepaku narażone są na porażenie przez patogeny zgorzeli siewek, czerni krzyżowych i mączniaka rzekomego. Po wschodach (wrzesień październik) znaczne szkody na plantacjach rzepaku mogą powodować szkodniki, zwłaszcza pchełki ziemne, mszyce, śmietka kapuściana, mączliki (głównie warzywny) oraz ślimaki. W tym okresie pojawiają się też chrząszcze chowacza galasówka, zaś liścienie mogą być niszczone przez gnatarza rzepakowca i miniarkę kapuścianą. Do niedawna wiele tych agrofagów likwidowane było w znacznym stopniu w wyniku zaprawiania nasion preparatem owado- i grzybobójczym. Po wycofaniu zapraw nasiennych, zawierających neonikotynoidy, niezbędne jest wielokrotne stosowanie dość drogich i nie zawsze w pełni skutecznych fungi- i insektycydów. Niemniej w 2017 roku pojawiła się na naszym rynku zaprawa nasienna Lumiposa 625 FS, chroniąca uprawy rzepaku w początkowym okresie ich wzrostu i rozwoju (do czwartego liścia) przed groźnymi szkodnikami jesiennymi, w tym śmietką kapuścianą i pchełkami. Nie jest jednak dopuszczona do powszechnego stosowania, lecz jedynie w ramach przemysłowego zaprawiania nasion przez niektóre firmy hodowlano-nasienne. W okresie jesiennym, zarówno przed wysiewem nasion rzepaku, jak też bezpośrednio po ich wysiewie (przed wschodami) zaleca się stosowanie niezbędnych herbicydów, zwalczających głównie chwasty dwuliścienne. BBCH 1 (10 19) Formowanie i rozwój rozety liściowej całkowicie rozwinięte liścienie, które przejmują funkcje asymilacyjne, pomiędzy nimi pojawia się zawiązek pierwszego liścia; powolny wzrost łodygi nadliścieniowej (epikotylu) i tworzenie pierwszego (BBCH 11) i kolejnych liści (BBCH 12, 13, 14, itd., do BBCH 19). Po wytworzeniu 8 liści, tworzą się w ich kątach zawiązki przyszłych pędów bocznych. Przed okresem spoczynku zimowego rzepak powinien wykształcić rozetę składającą się z co najmniej 8 (BBCH 18), do 12 liści (BBCH 19). Wraz z wyrastaniem kolejnych liści następuje sukcesywny rozrost systemu korzeniowego (palowego na głębokość oraz korzeni bocznych, w tym najdrobniejszych włośnikowych). Odcinek łodygi podliścieniowej przechodzącej w korzeń nazywany jest w praktyce rolniczej szyjką korzeniową. W prawidłowo rozwiniętych roślinach rzepaku, przy terminowym wysiewie nasion, dobrych wschodach i optymalnej obsadzie roślin (na 1 m 2 odpowiednio od około 40 dla odmian mieszańcowych do 60 dla populacyjnych) szyjka korzeniowa przed zimą powinna mieć średnicę co najmniej 10 mm, a najlepiej mm. Po wytworzeniu 3 4 liści (BBCH 13 14) rośliny rzepaku zaczynają tworzyć korzenie włośnikowe BBCH 2 (20 29) Rozwój pędów bocznych i okres spoczynku zimowego zakończenie tworzenia kolejnych liści (średnia temperatura dobowa spada poniżej 5⁰ C); fenologiczne podokresy zimowego spoczynku roślin (przedzimie, pełnia zimy, po zimie, zaranie wiosny, przedwiośnie). Wzrost roślin w tym okresie na ogół ustaje, ale zachodzą jeszcze w roślinach, zapoczątkowane wcześniej (BBCH 18 19), procesy fizjologiczne związane z różnicowaniem się stożka wzrostu. Tworzą się wówczas zawiązki pędów bocznych i organów generatywnych. AGROTECHNIKA i pobierać w coraz większym stopniu składniki pokarmowe (mineralne) z gleby. Wcześniej, poczynając od kiełkowania, poprzez wschody i początkowe fazy tworzenia rozety liściowej, korzystały głównie ze składników zgromadzonych w nasionach. Po wytworzeniu dwóch liści, jak też w późniejszym okresie (BBCH 12 19), zaleca się wystawianie żółtych naczyń, by monitorować próg szkodliwości chowacza galasówka, pchełki rzepakowej i śmietki kapuścianej oraz stosować skuteczne insektycydy. W tym okresie celowe może być też zwalczanie ślimaków oraz larw gnatarza rzepakowca i tantnisia krzyżowiaczka. Jest to też najlepszy okres do stosowania herbicydów, zwalczających samosiewy zbóż oraz chwasty jednoliścienne, ewentualnie także dwuliścienne, jeśli nie zostały wcześniej zlikwidowane. Po wytworzeniu 4 6 liści (BBCH 14 16) zaleca się na plantacjach rzepaku, w temperaturze powyżej 12⁰ C, stosowanie preparatów triazolowych, zawierających następujące substancje czynne: tebukonazol, protikonazol, tetrakonazol, difenokonazol, ale też inne, które ograniczają nadmierny wzrost roślin oraz zwalczają patogeny niektórych chorób grzybowych, zwłaszcza suchej zgnilizny kapustnych. W fazie 5 7 liści (w drugiej połowie października) plantację rzepaku warto zasilić dolistnie nawozem z podwyższoną zawartością fosforu, siarczanem magnezu, ewentualnie także mocznikiem. Z mikroelementów istotny jest bor, często też mangan (na glebach o ph powyżej 6,5) oraz molibden (przy ph poniżej 6,5). Przy widocznych objawach niedoboru azotu celowe jest też w miarę wczesne, doglebowe wniesienie niezbędnej dawki tego składnika do 50 kg/ha N. W początkowym okresie spoczynku zimowego (przy wyższych temperaturach dziennych i słonecznych dniach) zachodzi jeszcze proces hartowania, związany z fotosyntezą i zwiększaniem w tkankach i komórkach roślin koncentracji cukrów prostych, zwiększających odporność roślin na niskie temperatury. Z kolei w drugiej połowie zimy (zwykle w lutym i marcu) w wyniku oddychania i zużywania zgromadzonych wcześniej materiałów zapasowych, następuje sukcesywne rozhartowywanie roślin i stopniowa utrata ich mrozoodporności. Dobrze zahartowane rośliny rzepaku ozimego, zależnie od odmiany i okresu spoczynku zimowego, jak też innych czynników warunkujących mrozoodporność, znoszą temperaturę mierzoną w powierzchniowej warstwie gleby (5 cm) od -5,5 do -7 C. Temperatura gleby -8⁰ C i niższa, jest z reguły zabójcza dla roślin rzepaku. Oczywiście temperatura powietrza jest wówczas znacznie niższa. Pokrywa śnieżna o grubości cm (im grubsza tym lepiej) chroni rzepak w znacznym stop

24 AGROTECHNIKA Fazę BBCH 21 przyjmuje się jako początek tworzenia pierwszego, a następnie (BBCH 22, 23, 24, itd.) kolejnych zawiązków pędów bocznych. Oznacza to, iż fazy BBCH i w pewnym stopniu pokrywają się (zachodzą na siebie). niu przed dużymi spadkami temperatur i związanym z tym wypadaniem roślin. W czasie bezśnieżnych zim duże znaczenie dla zimotrwałości rzepaku ma również wiatr, który przy zamarzniętej glebie może powodować tzw. wysmalanie, czyli wysuszanie nadziemnych części roślin i ich wypadanie. 59 pąki kwiatowe przebarwiają się na żółto, co określa się jako stadium żółtego pąka. Mogą się też wówczas pojawiać, przy nierównomiernych wschodach oraz zróżnicowanym wzroście i rozwoju roślin na plantacji, pierwsze płatki w pąkach kwiatowych. nemu pokrywa się z pierwszym nalotem słodyszka rzepakowego, co zmniejsza koszty oprysku. Chrząszcze słodyszka niszczą pylniki i słupek w formujących się pąkach kwiatowych, zwłaszcza w stadium zielonego pąka i nieco później (faza BBCH 51 58), co powoduje ich opadanie i uniemożliwia tworzenie łuszczyn. W okresie pąkowania wskazany jest też kolejny zabieg dolistnego dokarmiania roślin rzepaku, zwłaszcza borem, fosforem i siarczanem magnezu BBCH 3 (30 39) Formowanie i wzrost pędu 30 ruszenie wegetacji wiosennej; 31 regeneracja uszkodzeń mrozowych (głównie rozety liściowej i systemu korzeniowego); 32 początek wydłużania pędu głównego; dalszy wzrost pędu i tworzenie kolejnych, widocznych wizualnie międzywęźli. W tej fazie wegetacji roślin rzepaku rozpoczyna się nalot groźnych szkodników (chrząszczy) łodygowych i składanie przez nie jaj. W pierwszej kolejności (przełom II i III, przy średniej temperaturze 4⁰ C), choć w większym nasileniu w późniejszym okresie, przez chowacza granatka. Występuje on lokalnie, głównie w Wielkopolsce i na południu Polski i nie stanowi na ogół większego zagrożenia. Kolejnym, a przy tym bardzo groźnym szkodnikiem łodygowym rzepaku jest chowacz brukwiaczek, który pojawia się zwykle w marcu, gdy średnia dobowa temperatura powietrza dochodzi, a zwłaszcza przekracza 6⁰ C. Najczęściej na początku kwietnia, ale również w późniejszym okresie pojawiają się naloty chrząszczy chowacza czterozębnego. Informacji o aktywności szkodników łodygowych rzepaku i ustalenia ich progów szkodliwości, a w następstwie podjęcia skutecznej walki z nimi (przed złożeniem jaj), powinny dostarczać m.in. rozstawione na polu żółte naczynia. W tej, jak też następnej fazie rozwojowej rzepaku ma miejsce intensywne tworzenie, początkowo podziemnej (BBCH 30 35), a następnie (BBCH 33 59) głównie nadziemnej biomasy roślinnej, w tym organów generatywnych. W wyniku tego wzrasta zapotrzebowanie roślin na wodę i składniki pokarmowe. Stąd w początkowej, ewentualnie także środkowej fazie wegetacji BBCH 3 zaleca się pogłówne doglebowe stosowanie nawozów azotowych (z podziałem na dwie dawki) oraz magnezowych i siarkowych. W całym okresie fazy rozwojowej BBCH 3 celowe jest też (co najmniej dwukrotne) dolistne dokarmianie roślin dobranym zestawem nawozów makro-, a przede wszystkim mikroelementowych. W składzie nawozów należy uwzględnić zwiększone dawki boru (do 400 g B w dwóch opryskach), manganu (do 600 g Mn) i molibdenu (do 20 g Mo), poza tym siarczan magnezu oraz ewentualnie mocznik. BBCH 6 (60 69) Kwitnienie 60 otwarte pierwsze kwiaty; początek kwitnienia (otwartych 10% kwiatów w kwiatostanie pędu głównego); otwartych kolejno 20, 30 i 40% kwiatów w kwiatostanie pędu głównego; pełnia kwitnienia (otwartych co najmniej 50% kwiatów w kwiatostanie pędu głównego i coraz więcej na pędach bocznych), pierwsze płatki mogą opadać; końcowa faza kwitnienia i stopniowe przekwitanie roślin na plantacji (płatki kwiatowe w coraz większym stopniu opadają); płatki kwiatowe opadły, choć mogą wystąpić jeszcze pojedyncze, przekwitające rośliny. W tej fazie wegetacji, zwłaszcza w okresie opadania pierwszych płatków rzepak jest często narażony na infekcję groźnych chorób, tj. zgnilizny twardzikowej, czerni krzyżowych i szarej pleśni. Największe ich nasilenie występuje przy ciepłej i wilgotnej pogodzie w okresie kwitnienia rzepaku. Groźny może być jeszcze słodyszek żerujący w pąkach pędów bocznych, ale też niekiedy późny nalot chrząszczy chowacza czterozębnego. W drugiej połowie tej fazy wegetacji od początku opadania płatków kwiatowych (BBCH 65 69) należy podjąć skuteczną walkę ze szkodnikami łuszczynowymi rzepaku: chowaczem podobnikiem i pryszczarkiem kapustnikiem, monitorując progi ich ekonomicznego zagrożenia BBCH 5 (50 59) Formowanie i wzrost pędu pąki kwiatowe schowane, czyli niewidoczne (osłonięte) w górnych liściach; pąki kwiatowe widoczne z góry, jest to początek stadium zielonego pąka; pąki kwiatowe wydostają się z najmłodszych liści pędu głównego i są coraz bardziej widoczne, jest to tzw. stadium zielonego zwartego pąka; pąki kwiatowe na pędach bocznych wydostają się z okrywy liściowej i są coraz bardziej widoczne; W początkowych fazach tworzenia pąków kwiatowych, a zarazem intensywnego wzrostu, gdy rośliny rzepaku osiągną przeciętnie cm wysokość (BBCH 50 55) zaleca się stosowanie preparatów triazolowych. Ograniczają one nadmierny wzrost roślin, stymulują rozwój pędów bocznych, poprawiają zwartość łanu oraz ograniczają rozwój patogenów groźnych chorób grzybowych rzepaku, zwłaszcza suchej zgnilizny kapustnych, zgnilizny twardzikowej, czerni krzyżowych i szarej pleśni. W tej fazie wegetacji rzepaku należy też podjąć skuteczną walkę z najgroźniejszym szkodnikiem rzepaku, jakim jest z reguły słodyszek rzepakowiec. Jego wylot następuje zwykle w drugiej dekadzie kwietnia i trwa także w maju, gdy temperatura powietrza przekracza 15⁰ C. Często zdarza się, że insektycydowy zabieg przeciwko chowaczowi czterozęb- BBCH 7 (70 79) Formowanie i rozwój łuszczyn pojawiają się pierwsze w pełni wyrośnięte (na długość) łuszczyny; początek tworzenia łuszczyn (10% w pełni wyrośniętych łuszczyn); odpowiednio 20, 30 i 40% w pełni wyrośniętych łuszczyn; pełnia tworzenia łuszczyn (co najmniej 50% w pełni wyrośniętych łuszczyn); odpowiednio 60, 70 i 80% w pełni wyrośniętych łuszczyn; 79 wszystkie lub prawie wszystkie łuszczyny wyrośnięte, a więc osiągnęły typową wielkość. W tej, jak też wcześniejszej fazie wegetacji należy zwrócić szczególną uwagę na walkę ze szkodnikami łuszczynowymi rzepaku, zwalczając osobniki dorosłe, zanim zdążą złożyć jaja do wnętrza łuszczyn

25 Informator Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych BBCH 8 (80 89) Dojrzewanie łuszczyn i nasion początek dojrzewania łuszczyn i nasion, czyli zmiana ich barwy oraz twardości nasion; przeciętnie 10% łuszczyn i nasion dojrzałych. Dojrzałe łuszczyny to te, które mają jasnobrązowy kolor i są suche. Z kolei dojrzałe nasiona są twarde oraz mają (w zależności od odmiany i stopnia dojrzałości) ciemnobrązowy, czarny lub granatowy kolor; odpowiednio 20, 30 i 40% łuszczyn i nasion dojrzałych; BBCH 9 (90 99) Zamieranie roślin pełnia dojrzewania łuszczyn i nasion (co najmniej 50% łuszczyn i nasion dojrzałych); odpowiednio 60, 70 i 80% łuszczyn i nasion dojrzałych. W tych mikrostadiach rozwojowych rzepak jest zwykle zbierany, choć ścisły termin wyznaczany jest biorąc pod uwagę wiele innych czynników: metodę zbioru (jedno- lub dwufazowy), równomierność dojrzewania, stosowanie sklejaczy, desykantów, porażenia łuszczyn przez choroby, szkodniki, podatność odmiany na pękanie łuszczyn i osypywanie nasion, przebieg pogody, itp.; rośliny stopniowo zamierają i zasychają. Następuje też samoczynne oraz masowe otwieranie łuszczyn i osypywanie nasion; obumarłe rośliny czernieją. Te mikrostadia BBCH można też przyjąć jako okres spoczynku zebranych wcześniej nasion. 89 w tej fazie 90% łuszczyn i nasion jest już dojrzałych, jest to tzw. dojrzałość pełna. Przy niesprzyjającej pogodzie, mogą wystąpić straty najwartościowszych nasion z wcześniej dojrzałych i pękających łuszczyn, osadzonych na pędzie głównym. Jest to zwykle ostateczny termin zbioru nasion. W okresie dojrzewania łuszczyn i nasion można stosować preparaty sklejające łuszczyny i zapobiegające osypywaniu nasion. Ewentualnie można połączyć zabieg sklejania z desykacją występujących na plantacji chwastów lub przerwać wegetację, by dosuszyć nierównomiernie dojrzewające rośliny i ułatwić zbiór. Łuszczyny powinny być wówczas elastyczne, koloru zielonkawo-żółtego, przy zgięciu w kształt litery V mogą lekko pękać, co skutkuje wypadaniem pojedynczych nasion. Według niektórych specjalistów zabieg sklejania i desykacji nie daje jednak spodziewanych korzyści ekonomicznych i nie powinien być polecany. W praktyce rolniczej faza BBCH 9, a zwłaszcza mikrostadia BBCH 91 99, nie powinny mieć miejsca, można je traktować jako teoretyczne. Nasiona powinny być zebrane wcześniej. Nasi pomocnicy w uprawie soi Owady na polach kojarzą się głównie ze szkodnikami roślin jednak nie zawsze musi tak być. Soja jest gatunkiem, którego uprawa wpisuje się w programy zrównoważonego rolnictwa i przynosi szereg korzyści rolnikowi. Dlatego pamiętajmy o zmniejszeniu ilości używanych środków ochrony roślin, a zwracajmy uwagę na potencjał tkwiący w owadach drapieżnych. Biedronka azjatycka Zasób naszych wiadomości o owadach pożytecznych często zaczyna się i kończy na biedronkach. Jednak nie tylko one pomagają rolnikom w walce ze szkodnikami. Postaramy się zatem przybliżyć czytelnikom wybrane gatunki, ich biologię i przedstawimy zwalczane przez nie owady. Na polach, wbrew pozorom więcej żyje owadów pożytecznych niż szkodników. Spoglądając wnikliwie na pole soi zobaczymy rośliny i ich szkodniki, ale także owady pożyteczne, w tym zapylacze oraz dużą liczbę gatunków mniej ważnych ale spełniających również określoną rolę. Jeżeli zapewnimy im ostoję w postaci miedz, zakrzewień lub zadrzewień śródpolnych, będących znakomitym miejscem zimowania, one odwdzięczą nam się wiosną pozwalając nam wielokrotnie rezygnować z wykonywania zabiegów chemicznych lub je ograniczać. Na polach soi od wczesnej wiosny możemy spotkać szkodniki jakimi są śmietka kiełkówka i oprzędziki, późniejszymi szkodnikami są mszyce, rusałka osetnik, omacnica prosowianka, stąkowcowate, pluskwiaki oraz owady żerujące w glebie i podgryzające korzenie. Przedstawimy zatem naszych sprzymierzeńców aby ułatwić rozpoznanie pożytecznych owadów drapieżnych. Oczywiście opisane owady są tymi najważniejszymi i najliczniejszymi na naszych polach, na opisanie wszystkich nawet w skrócie ramy tego artykułu nie pozwalają. Na początku zajmiemy się owadami naziemnymi są to chrząszcze z rodzin biegaczowatych i kusakowatych. Biegacze żyją w wierzchnich warstwach gleby i na jej powierzchni, jednak ich nocny tryb życia utrudnia nam dostrzeżenie ich działalności w dzień. Do rodziny chrząszczy biegaczowatych, zalicza się w Polsce blisko 500 gatunków a ich wielkość waha się od 3 do 40 mm. Faktycznie, większość biegaczowatych to drapieżniki. Zdarzają się jednak gatunki wszystkożerne i roślinożerne (szczególnie dr KATARZYNA NIJAK Zakład Entomologii, Agrofagów Zwierzęcych i Biotechnologii Instytut Ochrony Roślin PIB, Poznań wśród mniejszych gatunków). Larwy biegaczowatych są bardzo ruchliwe, a często również bardziej drapieżne niż dorosłe osobniki. Uaktywniają się głównie nocą, w dzień zaś chowają się pod kamieniami, w spróchniałym drewnie lub w glebie. Niektóre z nich znajdują się pod całkowitą lub częściową ochroną gatunkową. Żywią się głównie owadami i ich larwami, poczwarkami motyli, ślimakami co jest istotne w uprawie soi, a także dżdżownicami. Biegacz złocisty AGROTECHNIKA Podobny tryb życia prezentują chrząszcze naziemne kusakowate. Jest to najliczniejsza rodzina owadów na całym świecie. W Polsce opisano ponad 1400 gatunków. Kusakowate wyróżniają się spośród innych chrząszczy wydłużonym ciałem, oraz silnie skróconymi pokrywami. Kusakowate zamieszkują różne środowiska, znajdziemy je w lasach, na miedzach i na polach dokąd migrują po zimowaniu. Wciskają się

26 50 pomiędzy różne szczeliny lub bryłki ziemi i prawdopodobnie właśnie ta umiejętność pozwoliła im odnieść tak ogromny sukces. Większość kusaków to drapieżniki, ale zdarzają się również gatunki padlinożerne, a nawet roślinożerne. Z tego też względu, chrząszcze z tej rodziny, są niezwykle pożyteczne dla środowiska. Uważa się, że kusakowate są drapieżcami słabo przystosowanymi, uprawiającymi łowiectwo przeważnie przygodnie, niszczącymi jaja owadów, larwy, poczwarki i postacie dorosłe śmietek: kiełkówki i kapuścianej, a także drobne gatunki stawonogów nie zabezpieczonych grubym pancerzem chityny. Im liczniej zasiedlona przez nie jest gleba, tym mniejsze są szanse masowego rozmnażania się dla wielu gatunków roślinożerców. Chrząszczami, które wszyscy znamy i lubimy są biedronki. Tak zwana boża krówka czyli biedronka siedmiokropka jest jednym z najpożyteczniejszych owadów na naszych polach. W naszym kraju żyje ich ponad 70 gatunków. Wiele z nich ma czerwone, pomarańczowe lub żółte pokrywy, w ciemne albo jasne kropki. Biedronki zamieszkują bardzo różne środowiska, pojawiają się także w pobliżu człowieka. W dużej mierze są drapieżnikami, polującymi na drobne stawonogi, głównie mszyce i ich jaja, czerwce i inne pluskwiaki. Większość z nich to gatunki mniej, lub bardziej pożyteczne. Kilka gatunków, np. biedronka dwukropka, bywa wykorzystywanych w rolnictwie, do biologicznego zwalczania mszyc. Zarówno larwy, jak i dorosłe osobniki są bardzo żarłoczne. Jedna larwa zjada w ciągu swego rozwoju około 600 mszyc, a owad dorosły likwiduje dziennie około 50 różnych stadiów szkodników. Larwa biedronki siedmiokropki Do pożytecznych owadów również zaliczamy przedstawicieli kilku rodzin pluskwiaków różnoskrzydłych. Należą do nich: tasznikowate i dziubałkowate. Pluskwiaki w dużej mierze są szkodnikami. Jednak wśród przedstawicieli tych rodzin mamy swoich sprzymierzeńców w ograniczaniu liczebności mszyc i przędziorków, jaj i larw tarczówkowatych i zmienika lucernowca oraz młodych gąsienic zwójek. Zarówno larwy jak i postaci dorosłe tych pluskwiaków wysysają płyny ustrojowe ze swoich ofiar. Ze względu na swoją liczebność są bardzo pożytecznymi owadami, które ograniczają liczebność niektórych szkodników. Błyszczek elegancik, tasznikowate Wielu z nas również zna owady z rzędu sieciarek, gdyż należą do niego złotookowate. Najbardziej znany wśród nich to złotook pospolity, zielony i bardzo delikatny owad z błonkowatymi skrzydłami. Larwa złotooka Siatkoskrzydłe są przeważnie drapieżne i polują na drobne owady, żerują głównie na mszycach, roztoczach oraz larwach miodówek. Część z nich, na przykład złotooki, uzupełniają dietę pokarmem roślinnym, nektarem bądź pyłkiem. Larwy siatkoskrzydłych także są drapieżne. Wiosną żeruje on na krzewach, potem przenosi się na pola uprawne. Także skorki, popularnie zwane szczypawkami należą do naszych sprzymierzeńców w walce ze szkodnikami roślin. Rząd owadów liczący 6 gatunków w naszym kraju, a najbardziej znanym jego przedstawicielem jest skorek pospolity. Cechą charakterystyczną skorków jest obecność przysadków odwłokowych, przekształconych w potężne szczypce. W ciągu dnia skorki ukrywają się pod liśćmi, w ściółce, pod korą czy kamieniami, zaś aktywne stają się głównie nocami. Skorki są typowymi wszystkożercami, żywiącymi się bardzo różnym pokarmem, zarówno roślinnym jak i zwierzęcym. Dla tego uznane zostały za pożyteczne ponieważ pożerają martwe owady, a także żywe, zwłaszcza te drobne, jak mszyce czy małe gąsienice. Omawiając owady pożyteczne nie możemy zapominać o pszczołowatych, zapylających osiemdziesiąt procent roślin w naszym klimacie. Rośliny kwitnące w tym soja są wspaniałym pożytkiem nie tylko dla pszczół hodowanych przez człowieka, ale także dla innych owadów zapylających. Należy do nich kilkaset gatunków dzikich pszczół i około 30 gatunków trzmieli. Niestety wiele z tych gatunków znajduje się na czerwonej liście jako gatunki zagrożone. Pająki także musimy zaliczyć do grona naszych sprzymierzeńców i choć nie są one owadami ograniczają populację szkodników, pomagając zachować równowagę w środowisku naturalnym. Znamy je wszyscy i nie każdego ucieszy ich widok w domu, zawdzięczamy im jednak mniejszą liczbę much i komarów uprzykrzających nam życie. Podobnie jak inne owady, zamieszkują te same środowiska, bo i też to właśnie owady stanowią ich główny pokarm. Na polach możemy spotkać pająki biegające, duże pająki sieciowe a pajęczyny poprzeczne lub poziome znajdujemy rozwieszone między roślinami. Na polach znajdziemy też małe pająki na powierzchni ziemi i budujące tam swoje sieci. Ofiarami pająków padają różne owady w szczególności te, które najliczniej występują na polu na przykład w chwili nalotu szkodnika. Aby zapewnić równowagę biologiczną starajmy się zachować miedze w niezmienionym stanie, to właśnie one są miejscem zimowania bardzo wielu gatunków owadów. Umiejętne wykorzystanie zjawisk samoregulacji, poprzez tworzenie warunków dla rozwoju organizmów pożytecznych będzie tym w przyszłości co pomoże nam w walce ze szkodnikami roślin uprawnych. Krzyżak ogrodowy SIEWU FIX FERTIG!

27 52 53 Propulse 250 SE Zgnilizna twardzikowa Czerń krzyżowych Szara pleśń Mączniak prawdziwy Sucha zgnilizna kapustnych Cylindrosporioza Biała plamistość liści

28 54 inż. ADAM PARADOWSKI Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu Odchwaszczanie rzepaku ozimego Program odchwaszczania rzepaku ozimego należy do jednych z najszerzej opracowanych. Niestety liczba zalecanych substancji czynnych między jesienią, a wiosną jest zdecydowanie nieproporcjonalna. Jesienią zalecanych jest 12 substancji czynnych (bez graminicydów) w kilkudziesięciu wariantach stosowania ich pojedynczo oraz w mieszaninach fabrycznych i zbiornikowych. Wiosną można stosować tylko 1/3 z nich zaledwie w czterech wariantach. Wybór terminu Właśnie te zachwiane proporcje są jednym z podstawowych czynników decydujących o terminie zabiegu. Liczba zarejestrowanych substancji czynnych zalecanych jesienią umożliwia wybór herbicydu nieomalże do każdego typu zachwaszczenia pod kątem składu gatunkowego. Ponadto kilka substancji czynnych działających doglebowo (chlomazon, dimetachlor, metazachlor, napropamid, petoksamid) pozwala wyeliminować konkurencje chwastów w momencie wschodów rzepaku, czyli wtedy, kiedy tego najbardziej potrzebuje. Kolejną zaletą stosowania herbicydów jesienią jest zwalczanie chwastów zimujących (np. chaber, fiołek, maruna, przytulia, stulicha, tasznik, tobołki). Gatunki te wykazują się znaczną wytrzymałością na niskie (ujemne) temperatury. Silnie ukorzenione potrafią przetrwać zimę i wraz z ruszeniem wegetacji szybko się rozwijać. W sytuacji warunków utrudniających wjazd w pole sprzętu opryskowego, intensywnie konkurują z rzepakiem. Późniejsze zabiegi wymagają stosowania wyższych dawek, już nie dają gwarancji skutecznego działania, jeżeli w ogóle są dostępne środki o wymaganym zakresie zwalczanych chwastów. Wszystkie okoliczności uprawy i ochrony rzepaku wskazują, że optymalnym rozwiązaniem jest rozpoczęcie ochrony przed zachwaszczeniem już podczas jesieni. Wiosna to czas na zabiegi korekcyjne. Najwcześniej Wczesne zabiegi odchwaszczania rzepaku ozimego są rozsądnym rozwiązaniem. Siany na przełomie sierpnia i września posiada jeszcze dużo czasu na wegetacje, zwłaszcza w ostatnich latach charakteryzujących się długimi i ciepłymi jesieniami. Dobre warunki do wzrostu rzepaku to zarazem takie same dla rozwoju chwastów. Stąd wyeliminowanie ich przed końcem wegetacji, pozwala się rzepakowi dobrze rozwinąć. Nie zmuszony do konkurencji posiada nisko osadzoną szyjkę korzeniową na silnie rozwiniętym korzeniu. Pozwala mu to przezimować nawet w trudnych warunkach. W celu stworzenia takich warunków na ogół wykorzystuje się preparaty do zabiegów przedwschodowych. Jako pierwszy można zastosować napropamid. Należy pamiętać, że jest preparatem przedsiewnym. Po zabiegu należy go wymieszać z glebą. Można wykorzystać agregat lub tradycyjnie po oprysku zabronować pole na głębokość około 5 cm. Napropamid wymaga do działania wilgotnej gleby, ale dlatego, że jest z nią mieszany, wymagania te spośród innych herbicydów doglebowych są najmniejsze. Substancja ta jest również komponentem wielu mieszanek herbicydowych, ale w takiej sytuacji nie należy ich mieszać z glebą. Nieco później Klasyczne zabiegi doglebowe należy wykonywać najlepiej do trzech dni po siewie, w każdym razie przed wschodami rzepaku. Opóźnienia mają miejsce wtedy, kiedy plantatorzy oczekują na opady. Jeżeli się ich nie doczekają, część z preparatów zalecanych doglebowo można wykorzystać wcześnie nalistnie. Do typowo doglebowych należy chlomazon, dimetachlor i petoksamid. Pierwszy zarówno na chwastach jak i na rzepaku powoduje chlorozy objawiające się bieleniem liści. Dla chwastów to początek zamierania, natomiast rośliny rzepaku regenerują się. W nietypowych warunkach, np. w późno sianym rzepaku w stosunkowo niskich temperaturach zastosowanie chlomazonu może być szkodliwe. Zbyt krótki czas na regenerację (około 2 tygodni) może spowodować, że nie mijający stres może przyczynić się do gorszego przezimowania. Na pograniczu Jedną z najbardziej popularnych jeżeli nie najpopularniejszą substancją czynną jest metazachlor. Zalecana jest bezpośrednio po siewie, krótko przed wschodami, w trakcie wschodów (liścienie) oraz po wschodach do fazy 4 liści rzepaku. To prawdopodobnie przyczyna popularności wsparta dodatkowo stosunkowo szerokim spektrum zwalczanych chwastów dwuliściennych. Praktycznie metazachlor można stosować nawet do 9 liścia rzepaku ozimego, jednak istotą zabiegu jest aplikacja na młode chwasty, najlepiej nie przekraczające fazy 4 liści właściwych. Bez względu na termin stosowania pozostaje substancją czynną działającą przez glebę i skuteczną w stosunku do chwastów które po wschodach nie zdążyły wykształcić silnego systemu korzeniowego. Niewątpliwą zaletą metazachloru jest możliwość mieszania go z kilkoma substancjami czynnymi (aminopyralid, bifenoks, chinomera, chlomazon, dimetenamid-p, imazamoks, napropamid, pikloram) i uzyskiwanie efektu synergizmu w walce z wieloma gatunkami chwastów. Tylko po wschodach Termin ten obejmuje zabiegi od wschodów rzepaku do końca wegetacji jesiennej. Sformułowanie granicznego momentu stosowania herbicydów jest dość niefortunne. Zalecenie to pozwala wykonać zabieg w przeddzień końca wegetacji. Należy wziąć pod uwagę, że każdy zabieg chemiczny, nawet herbicydem selektywnym, może spowodować stres rośliny uprawnej, a ta powinna mieć około 2 tygodni czasu na regenerację. Herbicydy nalistne to w zdecydowanej większości środki systemiczne, które niszczą chwasty po wniknięciu i rozprzestrzenieniu się substancji czynnej. Na to też potrzebny jest czas. Dlatego z zabiegami nalistnymi, chociaż to czasami dozwolone, nie należy zwlekać i wykonywać ich na ostatnią minutę. Najpóźniejsze Istnieje możliwość zastosowania propyzamidu w okresie zimowym. Warunkiem jest brak okrywy śnieżnej i temperatura nie niższa niż 0⁰ C. Najpóźniejsze zabiegi należy wykonywać wczesną wiosną. Powinny to być jedynie zabiegi korygujące. Wczesny termin jest związany głównie z bezpieczeństwem samego rzepaku. Przede wszystkim chlopyralid, pikloram i graminicydy zastosowane w momencie gdy pęd kwiatowy zaczyna się wydłużać mogą spowodować uszkodzenia w postaci skręcania, a nawet pękania łodyg. Dlatego też graminicydy, chociaż można stosować podczas wiosny lepiej zabieg wykonać jesienią, oczywiście, gdy nastąpiły wschody samosiewów zbóż. Całoroczny program zwalczania chwastów dwuliściennych w rzepaku ozimym Kombinacje Baristo 500 SC, Inventor 500 SC Przed siewem (wymieszanie z glebą) Substancja czynna Dawki na ha [l lub kg/ha] Colzamid napropamid 2,0 3,0 Devrinol 450 SC 3,0 Boa 360 CS, Clomate 360 CS, Command 360 CS, Efector 360 CS, Koncept 360 CS, Reactor 360 CS Brasiherb 480 EC, Command 480 EC, Helm-Clomi 480 EC, Kilof 480 EC, Szabla 480 EC, Szpada 480 EC Bezpośrednio po siewie chlomazon Clomaz 36 CS, Clomazon 360 CS, Hadar 360 CS, Marqis 0,25 0,33 Clomazon 480 EC, Comandor 480 EC, Comodo 480 EC, Kalif 360 CS, Kalif 480 EC, Reactor 480 EC Altiplano DAMtec 2,4 0,33 0,25 0,2 0,25 Colzamid Top, Command Top 375 CS, Devrinol Top 375 CS 2,75 3,0 Command 360 CS + Devrinol 450 SC chlomazon + napropamid 0,25 + 2,0 Command 480 EC + Devrinol 450 SC 0,1 0,2 +2,0 2,5 Kilof 480 EC lub Szpada 480 EC + Devrinol 450 SC 0,2 + 2,0 Teridox 500 EC dimetachlor 2,0 Teridox 500 EC + Command 480 EC Teridox 500 EC + Command 360 CS 2,5 + 0,25 dimetachlor + chlomazon Teridox 500 EC + Kilof 480 EC lub Szpada 480 EC 2,0 + 0,15 0,2 3,0 2,5 + 0,15 Pronap Extra 430 EC 2,5 Colzor Trio 405 EC dimetachlor + chlomazon + napropamid 2,5 4,0 AGROTECHNIKA 55

29 AGROTECHNIKA Baristo 500 SC lub Inventor 500 SC + Efector 360 CS (lub Koncept 360 CS lub Boa 360 CS) + Metax 500 SC (lub Mezzo 500 SC lub Mezotop 500 SC) Conan 600 EC, Kliner 600 EC, Koban 600 EC, Koban Pro 600 EC Conan 600 EC lub Kliner 600 Ec lub Koban 600 EC + Reactor 360 CS napropamid + chlomazon + metazachlor 2,0 + 0,16 + 1,0 petoksamid 2,0 petoksamid + chlomazon 1,75 + 0,25 Nero 424 EC 2,5 3,0 Bantu, Butisan 400 SC, Butisan Mono Dakota 500 SC, Naspar 500 SC, Parsan 500 SC, Raper 500 SC, Rapsan 500 SC, Rexxan SC metazachlor Bantux 500 SC, Butisan 500 SC, Butisan S 1,5 Butisan Star 416 SC, Impesco 416 SC, Permuson 416 SC 2,5 3,0 metazachlor + chinomerak Sultan Top 500 SC 2,0 Butisan Duo 400 EC, Springbok metazachlor + dimetenamid-p 2,0 2,5 Butisan (Star) Max 500 SE 2,0 2,5 metazachlor + chinomerak + dimetenamid-p Nimbus Gold 2,5 Command 480 EC + Butisan 400 SC Command 480 EC + Dakota 500 SC lub Naspar 500 SC lub Rapsan 500 SC Comandor 480 EC + Macho 500 SC lub Met-Nex 500 SC lub Rapex 500 SC lub Znachor 500 SC Comodo 480 EC + Macho 500 SC lub Met-Nex 500 SC lub Rapex 500 SC lub Znachor 500 SC Chlomazon 480 EC + Macho 500 SC lub Met-Nex 500 SC lub Rapex 500 SC lub Znachor 500 SC chlomazon + metazachlor 2,5 2,0 0,2 + 1,5 (0,15 0,2 + 2,0) 0,2 + 1,5 0,2 + 1,6 0,2 + 1,6 0,2 + 1,6 Kalif 360 CS + Metazanex 500 SC 0,2 0,25 + 1,5 Kalif Mega 283 SE, Kalif Mega 283 ZC, Nimbus 283 SE 2,5 3,0 Kilof 480 EC lub Szpada 480 SC + Butisan 400 SC 0,15 0,2 + 2,0 Bezpośrednio po siewie do momentu poprzedzającego wschody Butisan Avant metazachlor + chinomerak + dimetenamid-p 2,5 Tanaris chinomerak + dimetenamid-p 1,5 Bezpośrednio po siewie do fazy przedostania się liścieni na powierzchnię gleby Brasan 540 EC chlomazon + dimetachlor 2,0 Bezpośrednio po siewie do fazy 4 liści właściwych rzepaku Tazachmer 500 SC metazachlor + chinomerak 2,0 Butisan Star 416 SC, Permuson 416 SC 4 7 dni po siewie (bez względu na stadium kiełkujących nasion) Impesco 416 SC metazachlor + chinomerak 2,5 Sultan Top 500 SC 2,0 Butisan (Star) Max 500 SE Kombinacje Rzepak w fazie liścieni do fazy 6 liści Cleravo 285 SC lub Cleversa 285 SC + Dash HC Rzepak w fazie liścieni do fazy 7 liści Bezpośrednio po siewie Substancja czynna 2,0 2,5 metazachlor + chinomerak + dimetenamid-p 2,0 2,5 chinomerak + imazamoks 1,0 + 1,0 Butisan Avant metazachlor + chinomerak + dimetenamid-p 2,5 Rzepak w fazie od 1 do 3 liści (chwasty do fazy dwóch liści) Kliper, Spark aminopyralid + metazachlor + pikloram 1,5 Rzapak w fazie do 2 liści (na wschodzace chwasty) Dawki na ha [l lub kg/ha] Cleravis 492,5 SC + Dash HC chinomerak + metazachlor + imazamoks 1,5+ 1,0 Rzepak w fazie 2 do 4 liści (chwasty od liścieni do 4 liści) Cleravis 492,5 SC + Dash HC chinomerak + metazachlor + imazamoks 1,5 2,0 + 1,0 Bantux, Butisan Mono Rzepak od fazy 2 liści (chwasty do fazy dwóch liści) Bantux 500 SC, Butisan 500 SC, Butisan S 1,5 Dakota 500 SC, Fuego 500 SC, Fuego Extra 500 SC, Fym 500 SC, Macho 500 SC, Masona, Mechlor 500 SC, Metazachlor 500 SC, Metazanex 500 SC, Metax 500 SC, Met-Nex 500 SC, Mezotop 500 SC, Mezzo 500 SC, Naspar 500 SC, Parsan 500 SC, Raper 500 SC, Rapex 500 SC, Rapsan 500 SC, Rego 500 SC, Rexxan SC, Tenet 500 SC, Zatem 500 SC, Znachor 500 SC metazachlor Butisan Duo 400 EC, Springbok metazachlor + dimetenamid-p 2,0 2,5 Butisan Star 416 SC, Impesco 416 SC, Permuson 416 SC 3,0 metazachlor + chinomerak Sultan Top 500 SC 2,0 Butisan Star Max 500 SE metazachlor + chinomerak + dimetenamid-p 2,0 2,5 Astor 360 SL, Blast, Iguana, Kratos Trio, Mariner 360 SL, Navigator 360 SL Rzepak w fazie 3 4 liści (chwasty od liścieni do fazy 4 liści) 2,5 2,0 aminopyralid + chlopyralid + pikloram 0,3 Rzepak w fazie 4 5 liści (chwasty w fazie 2-3 liści lub faza rozety) Kerb 400 SC propyzamid 1,875 Rzepak w fazie 4 6 liści (chwasty w fazie 2-3 liści lub faza rozety) Auksendy 300 SL, Cliophar 300 SL, Effigo, Golden Clopyralid 300 SL, Hoder 300 SL, Kak-Piral 300 SL, Lontrel 300 SL, Songhai 300 SL, Vivendi 300 SL Cloe 300 SL lub Major 300 SL lub Prosto 300 SL + Pikas 300 SL lub Raldico 300 SL lub Zorro 300 SL Cloe 300 SL lub Major 300 SL Prosto 300 SL + (Pikas 300 SL lub Raldico 300 SL lub Zorro 300 SL) + (Mezzo 500 SC lub Mezotop 500 SC lub Metax 500 SC) Kerb 50 WP Barclay Propyz SC, PPZ-400 SC, Prince 400 SC, Propyzaflash SC, Turbopropyz SC chlopyralid 0,3 0,4 chlopyralid + pikloram 0,3 + 0,078 chlopyralid + pikloram + metazachlor 0,3 + 0, ,5 propyzamid Rzepak po przekroczeniu fazy 4 liści do 9 liści (chwasty w fazie 2 4 liści) 1,0 1,5 1,25 2,1 Fox 480 SC bifenox 0,6 1,0 Fox 480 SC + Fuego Extra 500 SC bifenox + metazachlor 1,0 + 1,0 Barclay Propyz SC, PPZ-400 SC, Prince 400 SC, Propyzaflash SC, Turbopropyz SC Clap Zima okres spoczynku wegetacyjnego propyzamid 1,25 1,875 Wczesną wiosną po ruszeniu wegetacji do fazy zielonego pędu Auksendy 300 SL, Cliophar 300 SL, Cloe 300 SL, Effigo, Faworyt 300 SL, Golden Clopyralid 300 SL, Helion 300 SL, Hoder 300 SL, Kak-Piral 300 SL, Lontrel 300 SL, Major 300 SL, Prosto 300 SL, Songhai 300 SL, Vivendi 300 SL chlopyralid 0,4 0,3 0,4 Clophar 600 SL, Lontrel 600 SL 0,15 0,2 Cloe 300 SL lub Major 300 SL lub Prosto 300 SL + Pikas 300 SL lub Raldico 300 SL lub Zorro 300 SL chlopyralid + pikloram 0,3 + 0,078 Wiosną po ruszeniu wegetacji do wytworzenia pędu z zaczątkami kwiatów Curlew 334 SL, Galera 334 SL, Kratos A chlopyralid + pikloram 0,35 Wiosną od fazy 9 liści do fazy widocznego pierwszego międzywęźla [BBCH 19 31] Barka 334 SL, Cyklop 334 SL, Gala 334 SL chlopyralid + pikloram 0,25 0,35 Od początku wydłużania pędu głównego do widocznego pierwszego międzwęźla (BBCH 30 31) Pikas 300 SL, Raldico 300 SL, Zorro 300 SL pikloram 0,078 Wiosną od fazy rozety do końca fazy wydłużania pędu głównego (BBCH 30 39) Cleravo 285 SC lub Cleversa 285 SC + Dash HC chinomerak + imazamoks 1,0 + 1,0

30 58 JACEK BRONIARZ Pracownia Badania WGO Roślin Oleistych i Włóknistych COBORU Nowe odmiany rzepaku w Krajowym Rejestrze Rzepak ozimy W lutym br. do Krajowego Rejestru Odmian (KR) wpisano 18 nowych odmian rzepaku ozimego, trzy populacyjne i 15 mieszańcowych F1: Absolut (FR kraj pochodzenia odmiany), Advocat (DE), Albrecht (DE), Angelico (DE/FR), Arkansas (FR), Aspect (DE), Astana (DE), Augusta (DE), Chopin (DE), Derrick (FR), Galileus (PL), Hevelius (PL), Prince (DE), Ragnar (DE), Smaragd (DE), SY Alibaba (DE), SY Iowa (DE), Tatiana (FR). Nowe odmiany pochodzą z siedmiu różnych firm hodowlanych i hodowlano- -nasiennych, w tym jednej krajowej. Ponadto, zarejestrowano trzy nowe odmiany rzepaku jarego: Bruno (PL), Lagonda (DE), Lancia (DE) jedną krajową i dwie zagraniczne. Wpisane do KR odmiany rzepaku ozimego wykazały się w badaniach rejestrowych dużym potencjałem plonowania oraz innymi korzystnymi właściwościami. Odmiany Augusta i SY Alibaba cechują się dużą odpornością na kiłę kapusty, w zakresie patotypów Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w naszym kraju. Niektóre (Absolut, Advocat, Aspect, Ragnar) bardzo dobrze lub dobrze przezimowały po zimie 2015/2016. Prócz tego, większość zarejestrowanych odmian (Absolut, Advocat, Albrecht, Angelico, Aspect, Astana, Chopin, Prince, Ragnar, Smaragd) według deklaracji hodowcy cechuje się odpornością na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV), choroby która zakłóca prawidłową fizjologię roślin i w efekcie powoduje obniżenie plonowania. Choroba jest przenoszona przez mszyce, głównie mszycę brzoskwiniowo-ziemniaczaną i mszycę kapuścianą. Obecnie w Rejestrze odmian wpisanych jest 140 odmian rzepaku ozimego. Większość stanowią odmiany mieszańcowe 102. Zmniejsza się liczba zarejestrowanych odmian populacyjnych, których jest obecnie 38. Blisko dziewięćdziesiąt procent odmian wpisanych do KR pochodzi z zagranicy. Ponad połowę zarejestrowanych odmian stanowią odmiany nowe, wpisane do rejestru w ostatnich pięciu latach. Dobrym poziomem plonowania charakteryzują się także nowo zarejestrowane odmiany rzepaku jarego, wśród których są dwie odmiany mieszańcowe i jedna populacyjna. W Rejestrze odmian znajduje się aktualnie 31 odmian rzepaku jarego. W wśród nich jest 19 odmian populacyjnych i 12 mieszańcowych. Blisko dwie trzecie tej liczby stanowią odmiany zagraniczne. Nowe odmiany rzepaku wpisane do Rejestru odmian w roku 2018 Absolut. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny wysokie. Termin dojrzewania nieco wcześniejszy od średniego. Według deklaracji hodowcy odmiana jest odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Advocat. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Dobra ogólna zdrowotność roślin. Według deklaracji hodowcy odmiana jest także odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Albrecht. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie, o małej podatności na wyleganie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Według deklaracji hodowcy odmiana jest odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Angelico. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Przeciętna zimotrwałość. Rośliny wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Według deklaracji hodowcy odmiana jest odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Arkansas. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Aspect. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Dobra zimotrwałość. Rośliny wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Według deklaracji hodowcy odmiana jest odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Astana. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Cechuje się dużą zawartością tłuszczu w nasionach. Średnia do dobrej zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie, o małej podatności na wyleganie. Termin dojrzewania nieco wcześniejszy od średniego. Dobra ogólna zdrowotność roślin. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: DSV Polska sp. z o.o. Augusta. Odmiana mieszańcowa o dużej odporności na kiłę kapusty, w zakresie patotypów Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. Plon nasion dość duży. Średnia zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce Chopin. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Duża zawartość tłuszczu w nasionach. Dobra zimotrwałość. Rośliny dość niskie, o małej podatności na wyleganie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Według deklaracji hodowcy odmiana jest odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: DSV Polska sp. z o.o. Derrick. Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży. przeciętna zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Dobra ogólna zdrowotność roślin. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: KWS Polska sp. z o.o. Galileus. Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR Hevelius. Odmiana populacyjna. Plon nasion duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania wcześniejszy od średnio. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR Prince. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Średnia zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania nieco wcześniejszy od średniego. Dobra ogólna zdrowotność roślin. Według deklaracji hodowcy odmiana jest także odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: DSV Polska sp. z o.o. Ragnar. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Dobra zimotrwałość. Rośliny wysokie, o małej podatności na wyleganie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Według deklaracji hodowcy odmiana jest odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR (HODOWCA): Saaten-Union Polska sp. z o.o. (Norddeutsche Pflanzenzucht Hans-Georg Lembke KG) Smaragd. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Duża zawartość tłuszczu w nasionach. Średnia zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. Dobra ogólna zdrowotność roślin. Według deklaracji hodowcy odmiana jest także odporna na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: DSV Polska sp. z o.o. SY Alibaba. Odmiana mieszańcowa o dużej odporności na kiłę kapusty, w zakresie patotypów Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. Plon nasion dość duży. Dobra zimotrwałość. Rośliny stosunkowo niskie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Syngenta Polsce sp. z o.o. SY Iowa. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Dobra zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Syngenta Polsce sp. z o.o. Tatiana. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Dość duża zawartość tłuszczu w nasionach. Przeciętna zimotrwałość. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Monsanto Polska sp. z o.o. Rzepak jary AGROTECHNIKA Bruno. Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży. Duża zawartość tłuszczu i białka w nasionach. Rośliny średnio wysokie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR: Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR Lagonda. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Średnia zawartość tłuszczu. Rośliny średnio wysokie, o małej podatności na wyleganie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR (HODOWCA): Saaten- Union Polska sp. z o.o. (Norddeutsche Pflanzenzucht Hans-Georg Lembke KG) Lancia. Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Średnia zawartość tłuszczu. Rośliny średnio wysokie, o małej podatności na wyleganie. Termin dojrzewania średnio wczesny. ZGŁASZAJĄCY ODMIANĘ DO KR (HODOWCA): Saaten- Union Polska sp. z o.o. (Norddeutsche Pflanzenzucht Hans-Georg Lembke KG) 59

31 AGROTECHNIKA Muszą być plenne Stałym elementem ulepszania odmian w pracach hodowlanych jest zwiększanie ich plenności. Poziom plonowania jest również jednym z głównych kryteriów oceny odmian w badaniach urzędowych przed ich wpisaniem do Krajowego rejestru odmian. Cecha plenności jest warunkowana genetycznie, jednak duży wpływ mają na nią warunki siedliskowe (głównie gleba), czynniki agrotechniczne i warunki pogodowe. Wytworzony przez roślinę rzepaku plon stanowi wypadkową wielu różnych cech odmiany, zwłaszcza jej wytrzymałość na warunki stresowe (m.in. niskie temperatury w przypadku rzepaku ozimego lub niedobór opadów) oraz odporność na choroby. Wszystko to powoduje niestety dość dużą zmienności plonowania w latach, a także rejonach kraju, jakkolwiek stabilność plonowania jest ważną właściwością odmiany. Warto wskazać, że producent rzepaku w swoich decyzjach powinien uwzględnić wybór odpowiedniej odmiany, właściwego stanowiska oraz dochować staranności i terminowości wykonywanych zabiegów agrotechnicznych, w tym zwłaszcza dotyczących siewu i zbioru oraz nawożenia i ochrony roślin. Takie podejście w dużym stopniu eliminuje ryzyko nieudania się uprawy rzepaku spowodowane niekorzystnymi warunkami pogodowymi. Największy postęp obserwuje się w hodowli odmian mieszańcowych, a to ze względu na wykorzystywanie efektu heterozji, powstałego w wyniku kontrolowanego krzyżowania odpowiednio dobranych linii wyjściowych. Odmiany te odznaczają się przede wszystkim większym potencjałem plonowania. Przykładowo, w roku ubiegłym w doświadczeniach rejestrowych, badane odmiany mieszańcowe rzepaku ozimego plonowały średnio o 16% lepiej od odmian populacyjnych. W ostatnich latach wyraźnie zwiększył się także udział odmian mieszańcowych uprawianych w naszym kraju. Dobór takich odmian jest liczniejszy i bardziej zróżnicowany, a nasiona są powszechnie dostępne w ofercie handlowej. Mimo wielu zalet odmian mieszańcowych, wielu rolników nadal dobrze ocenia przydatność odmian populacyjne do własnych warunków gospodarowania i często uprawia je na swoich polach. Takie odmiany zostały w br. również zarejestrowane. Niestety, dobór odmian populacyjnych będzie w najbliższych latach coraz mniej liczny i mniej konkurencyjny wobec odmian mieszańcowych. W przypadku rzepaku jarego, uzyskiwany plon nasion stanowi około 60% plonu rzepaku ozimego. W tej formie rzepaku odmiany mieszańcowe plonują również lepiej od odmian populacyjnych, jednakże ta różnica wynosiła przykładowo w roku 2017 jedynie 7%. Polepszanie zdrowotności Postęp hodowlany wśród nowych odmian wyraża się także poprzez stopniowe zwiększanie odporności na porażenie przez główne patogeny chorobotwórcze, a zwłaszcza suchą zgniliznę kapustnych i zgniliznę twardzikową. Bez wątpienia, hodowcy dużą uwagę przywiązują do poprawy zdrowotności odmian w realizowanych programach hodowlanych. Od roku 2014 obowiązuje dyrektywa UE dotycząca konieczności wprowadzenia integrowanej ochrony roślin rolniczych, w tym rzepaku. To oznacza potrzebę hodowania, a następnie testowania i wdrażania do uprawy odmian odpornych i tolerancyjnych na organizmy szkodliwe. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji, zwłaszcza jak najmniejszego stosowania pestycydów, w tym fungicydów i insektycydów. W przypadku chorób istnieje perspektywa stałego postępu. Nowe odmiany coraz częściej zawierają dodatkowe geny odporności na groźne patogeny, np. gen Rlm7 warunkujący większą odporność na suchą zgniliznę kapustnych. Jest pewne, że w przypadku chorób istnieje perspektywa stałego postępu w hodowli odpornościowej. Inaczej jest z odpornością roślin rzepaku na szkodniki. Jak dotychczas, nie ma dostępnych odmian, które byłyby odporne na licznie występujące szkodniki w uprawie tej rośliny. W przypadku szkodników, nadal konieczna będzie więc skuteczna i ekonomicznie uzasadniona ochrona przed ich żerowaniem. Ważne jest to, aby ich liczebność w razie pojawienia się zredukować do takiego poziomu, który nie będzie powodował nadmiernych strat w plonie. Oprócz chemicznych zabiegów należy stosować inne metody i sposoby ograniczania ich szkodliwości. Są to m.in. właściwy płodozmian, izolacja przestrzenna od innych roślin kapustowatych, unikanie uproszczeń uprawowych etc. Wirusowa infekcja Od kilku latach w naszym kraju obserwowana jest dość częsta infekcja roślin rzepaku wirusem żółtaczki rzepy (ang. TuYV Turnip Yellows Virus). Problem jest zauważany również w innych krajach Europy (Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Czechy Słowacja). Wektorem przenoszącym wirusa są mszyce, głównie mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana (Myzus persicae). Mniejszą rolę w infekowaniu wirusem roślin rzepaku ma mszyca kapuściana (Brevicoryne brassicae). Masowy pojaw mszycy w okresie jesiennego wzrostu roślin rzepaku w ostatnich sezonach wegetacyjnych mógł być spowodowany stosunkowo wysoką temperaturą i długo trwającą wegetacją. Inną przyczyną był zapewne zakaz stosowania zapraw zawierających insektycydy z substancjami czynnymi z grupy neonikotynoidów. Wirus ten posiada szeroki zakres żywicieli i najczęściej występuje w regionach zwiększonej uprawy rzepaku, buraków, ziemniaków i warzyw, zwłaszcza kapustowatych. Symptomy porażenia roślin rzepaku niekiedy są podobne do tych spowodowanych niedoborem składników pokarmowych (zwłaszcza azotu i fosforu), także uszkodzeń mrozowych lub uszkodzenia korzeni przez śmietkę kapuścianą lub kiłę kapusty. Najczęściej na starszych liściach można zaobserwować fioletowo- -czerwone przebarwienia, początkowo na brzegach, a z czasem obejmujące całą powierzchnie blaszki liściowej. Młode zainfekowane rośliny mają też niekiedy pofałdowane liście. Później następuje także spowolnienie wzrostu i stopniowe karłowacenie roślin. Jednocześnie następuje obniżenie jakości nasion, które są mniej zaolejone, natomiast wzrasta zawartość glukozynolanów. Przy silnym porażeniu wirusem następuje zakłócenie przebiegu procesów fizjologicznych rośliny. Wszystko to powoduje znaczące obniżenie plonowania. Natomiast odmiany posiadające genetycznie uwarunkowaną odporność na wirusa żółtaczki rzepy, w warunkach dużej presji mszycy i tym samym zagrożenia infekcją wytwarzają plon nasion większy i bardziej stabilny niż odmiany nieodporne. Ochrona upraw rzepaku przed tą chorobą wymaga skutecznego zwalczania mszycy, a to nie jest łatwe przy aktualnie dostępnych i zalecanych preparatach chemicznych (brakuje środków o działaniu układowym). Innym, bardziej efektywnym sposobem ograniczania skutków porażenia przez wirusa żółtaczki rzepy jest wyhodowanie odmian odpornych/tolerancyjnych na TuYV. Takie prace prowadzone są w kilku zagranicznych ośrodkach hodowlanych. Pierwsze dwie tego typu odmiany (Architect i Anniston) zostały wpisane do Krajowego rejestru w roku 2017, a w br. dziesięć nowych odmian (informacja przy opisach odmian). Tolerancja na kiłę Bardzo ważna jest także dostępność odmian rzepaku tolerancyjnych na kiłę kapusty. Niestety, obszar występowania tego groźnego patogena sukcesywnie się zwiększa w naszym kraju. W ostatnich latach do Krajowego rejestru zostało wpisanych kilka odmian rzepaku ozimego (SY Alister, Mentor, Archimedes, DK Platinium, Alasco) wykazujących dużą odporność na patotypy kiły kapusty Plasmodiophora brassicae najczęściej występujące w Polsce. W br. zarejestrowano kolejne dwie odmiany o zwiększonej odporności na kiłę kapusty, a mianowicie Augusta i SY Alibaba. W ofercie handlowej znajdują się także inne, zagraniczne odmiany ze Wspólnotowego katalogu..., (m.in. Andromeda, Aristoteles, Cracker, Croquet, DK Platon, DK Pliny, Mendel, Mendelson, PT 235, PT 242), które wykazują również podwyższoną odporność na tę groźną chorobę. Warto wiedzieć, że potencjał plonowania takich odmian jest mniejszy od odmian nieodpornych. Jednakże w przypadku zainfekowania pól gospodarstwa zarodnikami sprawcy kiły kapusty, oprócz zaprzestania uprawy rzepaku, alternatywną możliwością jest uprawa odmian tolerancyjnych. Także wtedy konieczne jest przestrzeganie, co najmniej czteroletniej przerwy w uprawie rzepaku na tym samym polu, również po to, aby zapobiegać przełamaniu odporności. Odmiany odporne stanowią najbardziej efektywny sposób na zapobieganie porażeniom roślin, a co za tym idzie, uniknięcie znacznych strat. Inne ważne cechy użytkowe W warunkach klimatycznych naszego kraju, bardzo ważną cechą odmian jest odporność na warunki zimowania, zwłaszcza wytrzymałość na mróz przy braku okrywy śnieżnej. W niektórych sezonach wegetacyjnych to właśnie ten czynnik decyduje o powodzeniu uprawy. Odporność na wymarzanie jest warunkowana genetycznie, przy czym w dużym stopniu zależy także od właściwego rozwoju roślin przed zimą. Badania wskazują, że lepiej zimują rośliny dobrze rozwinięte, które wytworzyły 8 10 dużych liści rozetowych, a ich szyjka korzeniowa ma grubość około 10 mm. Tak wyrośnięte rośliny mają z reguły dobrze i głęboko rozwinięty system korzeniowy. Silne wymarznięcia roślin rzepaku, zwłaszcza w niektórych rejonach kraju, obserwowano ostatnio w sezonie wegetacyjnym 2015/2016. Zróżnicowanie badanych odmian pod względem wytrzymałości na mróz było zauważalne. Nowe zarejestrowane odmiany zimowały na ogół dobrze lub średnio. Również wśród odmian wcześniej wpisanych do KR można wybrać do uprawy takie, które lepiej zimują. W sezonie wegetacyjnym 2016/2017 strat roślin spowodowanych niską temperaturą w okresie zimy praktycznie nie było. Tymczasem pod koniec tegorocznej zimy znowu wystąpiły warunki, które mogły spowodować wymarznięcia roślin rzepaku w niektórych rejonach Polski. Innym zjawiskiem powodującym utratę części plonu jest osypywanie się nasion rzepaku. Pękanie łuszczyn warunkowane jest nie tylko genetycznie, ale też warunkami pogodowymi oraz porażeniem przez choroby, np. przez czerń krzyżowych, czy też uszkodzeniem przez szkodniki. Straty nasion spowodowane przez ww. czynniki są niestety coraz większe. Aby temu przeciwdziałać, hodowcy prowadzą aktywną selekcję materiałów hodowlanych wybierając te, które cechują się większą odpornością na osypywanie. W wielu nowych odmianach wpisywanych do KR w ostatnich latach, cecha ta jest wyraźnie poprawiona. Efekty zwiększonej odporności na osypywanie się nasion można było dostrzec zwłaszcza w przypadku wydłużającego się okresu żniwnego, w przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków pogodowych, lub wystąpienia silnych wiatrów połączonych z ulewnym deszczem, a nawet umiarkowanym gradobiciem. Takie niekorzystne zjawiska obserwowaliśmy w ubiegłym sezonie wegetacyjnym. Odmiany o poprawionej wytrzymałości na pękanie łuszczyn w warunkach stresowych mniej się osypywały.

32 OKIEM PRAWNIKA dr JACEK MONIUK Radca Prawny Restrukturyzacja dla rolników Coraz więcej rolników ma poważne problemy z bieżącym regulowaniem swoich zobowiązań finansowych. Wielu z nich zaciągając kredyty lub pożyczki przeceniło swoje możliwości lub też dotknęły ich różne zdarzenia losowe. W efekcie ich gospodarstwa znajdują się na granicy bankructwa. Praktycznie w każdej gminie można wskazać tego typu przypadki. Celem przeciwdziałania opisanemu zjawisku opracowany został projekt ustawy o restrukturyzacji zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwo rolne. Według publicznych deklaracji ministra rolnictwa ma ona zostać uchwalona do końca czerwca bieżącego roku. Podstawowe założenia Projekt zakłada, że restrukturyzacją może być objęty podmiot prowadzący gospodarstwo rolne (osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną), posiadający siedzibę na terytorium RP. Warunkiem koniecznym będzie prowadzenie działalności rolniczej przez okres minimum trzech lat. Aby skorzystać z pomocy przewidzianej ustawą podmiot prowadzący gospodarstwo musi spełniać przesłanki niewypłacalności w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 2003, poz. 535, zm.) albo zagrożenia niewypłacalnością zgodnie z ustawą z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2015, poz. 978, ze zm.). Niestety nowych przepisów nie będzie się stosować do gospodarstw które już znajdują się w stanie upadłości lub likwidacji. z treścią projektu wynosić będzie nie mniej niż wysokość stopy bazowej opublikowanej przez Komisję Europejską na jej stronie internetowej, obowiązującej w dniu udzielenie pożyczki, powiększonej o 4 punkty procentowe (ok. 5,85%). Trzeci rodzaj pomocy który przewiduje ustawa polegać ma na udzielaniu przez KOWR gwarancji spłaty bankowych kredytów restrukturyzacyjnych. Wspomniane gwarancje będą przyznawane podmiotom prowadzącym gospodarstwo, które zawarły warunkową umowę kredytu restrukturyzacyjnego. Elementem koniecznym do uzyskania gwarancji będzie ustanowienie hipoteki na nieruchomościach rolnych, celem zabezpieczenia wierzytelności KOWR wynikających z faktu udzielenia gwarancji. Ustawa przewiduje, że gwarancja spłaty będzie mogła zostać udzielona tylko do wysokości kwoty przyznanego kredytu restrukturyzacyjnego, a dodatkowo nie będzie mogła ona przekroczyć wartości nieruchomości rolnych stanowiących zabezpieczenie (obciążonych hipoteką). Tym samym państwo bardzo skutecznie zabezpieczy swoje ewentualne roszczenia. Dodatkowo tego typu pomoc nie będzie całkowicie darmowa KOWR pobierze prowizję w wysokości 2% określonej w gwarancji kwoty do zapłaty. nieruchomości rolnych na rzecz Skarbu Państwa. Co istotne, przejęty dług nie będzie mógł przekroczyć wartości przekazywanych państwu nieruchomości. Przepisy zakładają, że dotychczasowy właściciel będzie mógł skorzystać z prawa pierwszeństwa dzierżawy nieruchomości uprzednio przekazanych na rzecz Skarbu Państwa, a także z prawa pierwszeństwa zakupu wymienionych gruntów. W tym drugim przypadku jednak nie szybciej niż przed upływem 5 lat od dnia ich przekazania na rzecz państwa. Dodatkowo ustawa zakazuje sprzedaży tych gruntów przez KOWR na rzecz innych podmiotów (wg. pierwotnej wersji projektu przez 10 lat), tak aby były właściciel miał możliwość ich odzyskania. Konieczność pozyskania przez rolników środków finansowych niezbędnych do utrzymania płynności finansowej gospodarstw jest nad wyraz słuszna. Co do zasady należy pozytywnie ocenić samą inicjatywę powstania wyżej opisanej ustawy, oraz poszczególne rozwiązania w niej zawarte. Diabeł jednak tkwi w szczegółach, a doświadczenie życiowe uczy, że w pewnych sytuacjach rolnicy mogą nie wpasować się w ramy ustawy. Na pewno problem będą mieli ci, których zadłużenie znacząco przekracza wartość posiadanych nieruchomości rolnych. Pewne zastrzeżenia można mieć też do tego, że np. gwarancje spłaty, mają być odpłatne i obwarowane wieloma obostrzeniami. Może warto byłoby dodatkowo pomyśleć np. o ulgach lub zwolnieniach w podatkach i opłatach dla rolników którzy poddają się restrukturyzacji? Niestety specyfika polskich warunków cały czas różni nas istotnie od państw zachodnich. Dużo łatwiej u nas zbankrutować, a potem dużo trudniej wyjść z długów niż w krajach starej UE. W tym kontekście proponowane zmiany idą na pewno we właściwym kierunku. Opracowano na bazie materiałów dostępnych na stronie Cztery opcje do wyboru Projekt ustawy o restrukturyzacji zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwo rolne przewiduje cztery główne formy pomocy. Pierwszy z nich polegałby na udzielaniu przez Agencję Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa dopłat do oprocentowania bankowych kredytów restrukturyzacyjnych. Tego typu specjalne kredyty będą udzielane przez banki, które zawrą w tym celu umowę z ARiMR. Zakłada się, że wysokość kwoty takiego kredytu objętego dopłatami do oprocentowania nie będzie mogła przekroczyć kwoty 5 mln zł. Dodatkowo jego zabezpieczeniem będą mogły być gwarancje udzielone przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Kolejna forma pomocy to udzielanie przez ARiMR specjalnych pożyczek na spłatę zadłużenia. Tego typu pożyczka będzie przyznana na okres 10 lat, a jej maksymalna wysokość to 5 mln zł. Projekt ustawy zakłada, że oprocentowanie ma być zmienne i zgodnie Plan restrukturyzacji Działania mające na celu ratowanie sytuacji finansowej gospodarstwa nie będą podejmowane pochopnie. Ustawa przewiduje, że udzielanie dopłat do oprocentowania kredytów restrukturyzacyjnych, pożyczek na spłatę zadłużenia czy też gwarancji KOWR będzie zależało od przedłożenia przez wnioskodawcę planu restrukturyzacji gospodarstwa rolnego (określi on konkretną kwotę dofinansowania w danym przypadku), dodatkowo zatwierdzonego przez właściwy ze względu na miejsce położenia gospodarstwa rolnego wojewódzki ośrodek doradztwa rolniczego. Przejęcie długów Ostatnia przewidziana przez projekt ustawy forma pomocy ma charakter szczególny. Polegać ma ona na przejęciu zadłużenia przez KOWR przy jednoczesnym przeniesieniu własności całości lub części

33 64 NASZE GOTOWANIE, CZYLI RZEPAK W KUCHNI 65 SONIA KAMIŃSKA Zioła z łąki wprost do garnka Cukinie faszerowane kozim serem i miętą Zachęcamy Państwa do nadsyłania swoich domowych przepisów kulinarnych, wystarczy napisać składniki potrawy i opisać sposób przyrządzenia. Składniki: 4 niewielkie cukinie 200 g koziego twarożku (typu Chavroux) 2 szalotki 2 ząbki czosnku 4 gałązki świeżej mięty Sposób przygotowania: 10 ml oleju rzepakowego 1 łyżeczka do kawy ziół prowansalskich 1 łyżeczka do kawy mielonego kminku sól i pieprz do smaku Okoń z liśćmi pokrzywy Rozgrzewamy piekarnik do temperatury 180 C. Myjemy cukinie i obcinamy czubki. Przecinamy wzdłuż i wydrążamy łyżeczką miąższ. Wycięty miąższ siekamy. Obieramy i miażdżymy czosnek. Obieramy i siekamy szalotki. Połowę oleju podgrzewamy w rondlu. Wrzucamy szalotki, czosnek i miąższ z cukinii. Dusimy przez 5 min na niewielkim ogniu. Dodajemy zioła prowansalskie. Solimy i pieprzymy. Wydrążone cukinie napełniamy farszem. Układamy je w żaroodpornym naczyniu, podlewamy szklanką wody i łyżką oleju i wsadzamy na 20 min do piekarnika. W tym czasie myjemy i siekamy liście mięty. Mieszamy je z kozim twarożkiem, resztą oleju, kminkiem, szczyptą soli i pieprzu. Wyjmujemy cukinie z pieca i odstawiamy na 5 minut. Następnie układamy na nich kozi ser z miętą. Podajemy ciepłe. Najsmaczniejsze przepisy opublikujemy na łamach kolejnego numeru Naszego Rzepaku, a autorzy zostaną nagrodzeni kuchenną niespodzianką. Prosimy o przesyłanie przepisów na adres redakcji do dnia 25 czerwca 2018 r. pocztą tradycyjną: Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych ul. Szkolna 2/4, lok Warszawa lub na adres mailowy: nasz.rzepak@gmail.com Chwila relaksu - Co robi traktor - Co robi skejter Pyta się komar komara: Składniki: 2 filety z okonia (ok. 1 kg) 2 łyżki masła sól, pieprz Polewa: młode pędy pokrzywy (ok. 8 roślin) garść drobno posiekanych włoskich orzechów sok z 1/2 cytryny sól i pieprz do smaku 4 łyżki oleju rzepakowego u fryzjera? - Warkocze. *** Teściowa rozmawia z zięciem: - Skoro tak mnie w toalecie? - Szaleje na desce. *** Policjant mówi do kierowcy: - Po piwie? - Jak Ci idzie nauka latania? - Dobrze. Jak mnie ludzie widzą, to klaszczą. nienawidzisz, to A kierowca: Sposób przygotowania: Okonia nacieramy solą i pieprzem, obkładamy wiórkami masła i układamy w natłuszczonym naczyniu żaroodpornym. Pieczemy min w temp. 200 C. Pokrzywę płuczemy, osuszamy i bardzo drobno siekamy (kilka ładnych liści zostawiamy). 3 łyżki oleju rozgrzewamy na patelni. Wrzucamy posiekane liście, orzechy, dodajemy sok z cytryny, sól i pieprz. Smażymy 2 3 min. Pozostałe całe liście dusimy na łyżce oleju niecałą minutę, żeby się zeszkliły. Okonia podajemy z sosem i przybraniem z całych liści. dlaczego masz moje zdjęcie na kominku? - Żeby dzieci nie zbliżały się do ognia! *** - Skoro Pan stawia ***

34 Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych Autor: OLSTRO Poziomo (piosenki z wiosną w tytule): 6) Dzisiaj rano, niespodzianie, zapukała do mych drzwi. Marek Grechuta. 9) nim miną mrozy, w ciszy kolebce nade mną sosna nade mną brzoza witkami szepce Czesław Niemen. 13) cały świat się majem staje Partita. 16)... wieje wiosna na dobre Andrzej Rosiewicz. Poziomo: ) 24 grudnia. 2) szyb w wieżowcu. 3) zaczątek, zalążek. 4) był domeną Roberta Korzeniowskiego. 5) urządzenie odświeżające powietrze. 7) facet bez ikry, pantoflarz. 8) i Drozda, i Ross. 10) zebranie duchownych w sprawach Kościoła katolickiego. 11) mielizna na rzece. 12) Giuseppe, kompozytor opery Aida. 14) rąbane, aż wióry lecą. 15) niemiecki samochód osobowy. Litery z pól ponumerowanych dodatkowo, napisane od 1 do 16, utworzą rozwiązanie, które prosimy nadsyłać pod adresem redakcji: Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych ul. Szkolna 2/4, lok. 403, Warszawa Prosimy o dopisek na kopercie Krzyżówka nr 5, rozwiązanie krzyżówki prosimy nadsyłać do 25 czerwca 2018 roku. Nagrodą w tym numerze są trzy zestawy sześciu książek o tematyce rzepakowej ufundowane przez Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju. Nagrody otrzymają trzy pierwsze osoby, które nadeślą do Redakcji prawidłowe hasło decyduje data stempla pocztowego. Zostań członkiem Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych bezpłatna prenumerata pisma Nasz Rzepak newsletter Aktualności z rynku rzepaku i biopaliw zbiór informacji z rynku informacje cenowe z zakładów tłuszczowych i innych firm skupowych otrzymywane SMS-em i/lub em udział w imprezach organizowanych KZPRiRB

35