Zasady dostosowywania budynków mieszkalnych wielorodzinnych do teraźniejszych wymagań bezpieczeństwa pożarowego 4

Transkrypt

1 Grzegorz Dzień 1, Krzysztof Łącki 2, Paweł A. Król 3 Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Politechnika Warszawska Zasady dostosowywania budynków mieszkalnych wielorodzinnych do teraźniejszych wymagań bezpieczeństwa pożarowego 4 Wprowadzenie Jak ważne jest bezpieczeństwo pożarowe budynków, uświadamiają nam skutki wystąpienia pożarów w budynkach mieszkalnych, kiedy to ogień prawie doszczętnie niszczy mieszkania lub całe budynki. W takich przypadkach pojawia się zawsze pytanie, czy można było zapobiec nieszczęściu lub chociaż ograniczyć jego skutki? Mieszkać bezpiecznie, czuć się bezpiecznie we własnym domu lub mieszkaniu powinno być istotą naszej egzystencji i życia. Na ten stan składa się wiele okoliczności i czynników a jednym z nich jest wyeliminowanie zagrożenia naszego życia i mienia na skutek ewentualnego pożaru i jego skutków. Wielkie znaczenie mają zagadnienia budowlane i konstrukcyjne, do których zaliczyć należy właściwą konstrukcję ścian nośnych i działowych w budynku lub w mieszkaniu, właściwą konstrukcję stropów, konstrukcję dachów budynków i pokryć zewnętrznych, właściwą konstrukcję schodów i klatek schodowych w tym czy są zamknięte drzwiami lub mają możliwość usunięcia dymu, co ułatwi nam opuszczenie budynku lub mieszkania. Mówiąc o zagadnieniach budowlanych i konstrukcyjnych w budynku czy mieszkaniu mamy na myśli nie tylko odpowiedz na pytanie czy budynek stoi na solidnych fundamentach, czy ma odpowiednie ściany nośne, które wytrzymają obciążenia ludzi mieszkających na poszczególnych kondygnacjach oraz całego wyposażenia mieszkań, ale również powinna być to odpowiedz na pytanie czy w sposób właściwy i bezpieczny dla mieszkańców dobrano budowlane elementy konstrukcyjne, które powinny się charakteryzować odpowiednią klasą odporności ogniowej oraz materiały budowlane, które powinny spełniać wymagania w zakresie reakcji na ogień. Widoczna jest różnica pomiędzy konstrukcją bloku mieszkalnego zbudowanego np. w technologii "wielkiej płyty" a kamienicy w centrum miasta czy też domu jednorodzinnego. Widać istotne różnice w doborze materiałów, z których budynki te są zbudowane. Ma to jednak istotne znaczenie dla bezpieczeństwa przyszłych użytkowników. Zastosowanie do budowy domu dużej ilości drewna, tworzyw sztucznych na upiększenie elewacji, materiałów ocieplających jak pianki poliuretanowe, styropian, to w przypadku pożaru znacznie pogorszy warunki bezpieczeństwa pożarowego. Często w starych budynkach lokato-rów wprowadza się na poddasza, po dawnych pralniach, suszarniach lub komórkach tworząc tam mieszkania. Drewniane poddasza grodzi się płytami drewnopochodnymi, ociepla ścianki i dach styropianem, maluje to wszystko farbami lub lakierami i przekazuje do użytkowania. Postępują w ten sposób właściciele kamienic - budynków lub ich administratorzy. Wysokie zagrożenie pożarem oraz jego skutkami odnosi się do istniejących budynków mieszkalnych ze szczególnym uwzględnieniem budynków o konstrukcji drewnianej oraz budynków wysokich (o liczbie kondygnacji nadziemnych ponad 9) wzniesionych przed 1995 rokiem. Wówczas nastąpiła zmiana charakteru wymagań przeciwpożarowych również w zakresie budynków mieszkalnych, co spowodowało konieczność dostosowania tych budynków do nowoczesnych standardów bezpieczeństwa pożarowego. 1 dr inż. G. Dzień, Kierownik Zakładu, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego, Katedra Bezpieczeństwa Budowli i Rozpoznawania Zagrożeń 2 mgr inż. K. Łącki, asystent, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego, Katedra Bezpieczeństwa Budowli i Rozpoznawania Zagrożeń 3 dr inż. P. A. Król, adiunkt, Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Lądowej, Instytut Inżynierii Budowlanej 4 Artykuł recenzowany. 821

2 Procedury Oczekiwany poziom bezpieczeństwa pożarowego, osiąga się poprzez stosowanie w procesie projektowania, a także na etapie wykonawstwa i eksploatacji budynków, odpowiedniego systemu przepisów prawa, w tym przepisów techniczno-budowlanych i przeciwpożarowych. Wymagania bezpieczeństwa pożarowego dla budynków wynikają w Polsce z dwóch aktów prawnych: ustawy Prawo budowlane oraz ustawy o ochronie przeciwpożarowej, co wiąże się z charakterem poszczególnych wymagań. Prawo budowlane umożliwia uzyskiwanie w szczególnie uzasadnionych przypadkach zgody na odstępstwo od przepisów techniczno budowlanych dla budynków istniejących w przypadku rozbudowy, nadbudowy, przebudowy oraz tych, w których następuje zmiana sposobu użytkowania. Zawarty w przepisach techniczno budowlanych zwrot: spełnienie wymagań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego w inny sposób, niż określono w przepisach oznacza, ze wymóg określony przez przepis musi zostać spełniony, mimo że będzie to osiągnięte inną drogą niż wskazana w przepisie. W odniesieniu do przepisów przeciwpożarowych wymóg ten zawarty jest w sformułowaniu stosowanie rozwiązań zamiennych w sposób zapewniający niepogorszenie warunków ochrony przeciw-pożarowej. Przepisy aktów wykonawczych do Prawa budowlanego regulują np.: kwestie klasy odporności ogniowej elementów budynku bezpośrednio powiązane z zastosowanym rodzajem konstrukcji, czy też parametry dróg komunikacji ogólnej, istotne w czasie normalnej eksploatacji budynku, ale jednocześnie determinujące możliwość jego bezpiecznego opuszczenia w przypadku pożaru. Natomiast w aktach wykonawczych do ustawy o ochronie przeciwpożarowej zawarte są te wymagania, które dotyczą urządzeń i rozwiązań mających charakter zabezpieczenia przeciwpożarowego budynku i nie odnoszą się tylko do budynków projektowanych, ale również do istniejących. Natomiast przepisy techniczno budowlane odnoszą się one do budynków nowowznoszonych oraz jak już wcześniej wspomniano do przebudowywanych, nadbudowywanych, rozbudowywanych i takich, w których dokonywana jest zmiana sposobu użytkowania. W związku z powyższym nie ma przymusu do przebudowywania istniejącego obiektu tylko z tego powodu, że uległy zmianie przepisy technicznobudowlane, jednak od zasady w Polsce (w kwietniu 1995 roku) wprowadzono wyjątek dotyczący budynków zagrażających życiu ludzi. Zgodnie z 16 ust. 1 aktualnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719), użytkowany budynek istniejący można obecnie uznać za zagrażający życiu ludzi, gdy występujące w nim warunki techniczne nie zapewniają możliwości ewakuacji ludzi. Podstawą do stwierdzenia, że w budynku występują warunki techniczne powodujące zakwalifikowanie budynku mieszkalnego, jako zagrażającego życiu ludzi, może być: szerokość przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego albo biegu bądź spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejsza o ponad jedną trzecią od określonej w prze-pisach techniczno-budowlanych; długość przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większa o ponad 100 % od określonej w przepisach techniczno-budowlanych; niezabezpieczenie przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych, w sposób w nich określonych; W razie wystąpienia któregokolwiek z wymienionych czynników istnieje konieczność cało-ściowego rozpatrzenia warunków ewakuacji, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności ma-jących na nie wpływ, zwłaszcza zaś uwzględnienie zastosowanych ponadstandardowych roz-wiązań i innych czynników podnoszących poziom bezpieczeństwa. Przykładowo ponad dwukrotne przekroczenie dopuszczalnej długości dojścia ewakuacyjnego, co w przypadku budynku mieszkalnego wynosi 60 m przy jednym kierunku dojścia i 120 m przy wielu dojściach, będzie powodować konieczność usunięcia zagrożenia ze względu na niezapewnienie możliwości ewakuacji ludzi z powodu nadmiernego wydłużenie czasu nie-zbędnego do jej przeprowadzenia. Jednak ostatecznej oceny, czy budynek faktycznie zagraża życiu ludzi, dokonuje komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej, po prze-prowadzeniu czynności kontrolno-rozpoznawczych i dokładnym 822

3 przeanalizowaniu każdego przypadku indywidualnie. W sytuacji stwierdzenia występowania w budynku stanu zagrożenia życia ludzi, powinny zostać zastosowane rozwiązania, zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa pożarowego, które mogą polegać na: zmianie sposobu użytkowania budynku, po której, ze względu na zmianę funkcji po-szczególnych pomieszczeń lub na zmniejszenie liczby ich użytkowników, spełnione zo-staną wymagania przepisów; spełnieniu wymagań bezpieczeństwa pożarowego w sposób inny niż podany w "warunkach technicznych, za pomocą rozwiązań zamiennych, powodujących: o usprawnienie ewakuacji (np.: przez skrócenie odcinków drogi ewakuacyjnej, zapewnienie innych kierunków ewakuacji, zastosowanie opraw awaryjnych o zwiększonym natężeniu oświetlenia), o przyspieszenie wykrycia pożaru i zaalarmowania ludzi (np.: przez zastosowanie systemu sygnalizacji pożarowej), o spowolnienie rozwoju pożaru (np.: zapewnienie odporności ogniowej elementów budynku, podział na strefy pożarowe), o zmniejszenie możliwości oddziaływania pożaru na ewakuujących się ludzi (np. przez polepszenie zabezpieczenia pionowych dróg ewakuacyjnych przed zadymieniem). Wspomniane rozwiązania zamienne mogą być stosowane nie tylko w budynkach zagrażających życiu ludzi, ale również w tych budynkach istniejących, które zgodnie z zamierzeniem właściciela lub zarządcy są poddawane przebudowie, nadbudowie lub zmianie sposobu użytkowania. Niezbędne jest przy tym sporządzenie ekspertyzy przez rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych i budowlanego i uzgodnienie jej z komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, zgodnie z trybem określonym w rozporządzeniu [3]. Procedura ta stanowi niewątpliwie atrakcyjną alternatywę w stosunku do przewidzianej w Prawie budowlanym zgody na odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych. Jak już zostało opisane wcześniej, wymagania bezpieczeństwa zawarte w aktach wykonawczych do ustawy o ochronie przeciwpożarowej, odnoszą się generalnie do wszystkich budynków, co sprawia, że wiele budynków wzniesionych przed laty, nie spełnia niektórych wymagań. Jest to związane z wprowadzoną w 1995 r. w przepisach techniczno-budowlanych zmianą definicji budynku wysokiego polegającą na obniżeniu granicznej wysokości z 30 m na 25 m i liczby kondygnacji w budynkach mieszkalnych z 11 na 9 oraz zmianą metodologii określania długości dojść ewakuacyjnych. Ponieważ pełne dostosowanie stanu budynków do nowych wymagań, np. wyposażenie budynku w nawodnioną instalację przeciwpożarową i budowa zbiorników przeciwpożarowych, czy też doprowadzenie drogi pożarowej o dzisiejszych parametrach, byłoby często bardzo trudne i mało efektywne, przepisy przewidują możliwość uzyskania zgody komendanta wojewódzkiego PSP, w przypadkach szczególnie uzasadnionych lokalnymi warunkami, na przyjmowanie rozwiązań zamiennych dla budynków mieszkalnych w stosunku do: obowiązku stosowania systemu sygnalizacji pożarowej, instalacji wodociągowej przeciwpożarowej oraz sposobów jej zasilania zgodnie z 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719); przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę zgodnie z 8 ust. 3 rozporządzenia Mini-stra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009r. w sprawie przeciw-pożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 124, poz. 1030). dróg pożarowych zgodnie z 13 ust. 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 124, poz. 1030). 823

4 W opisanych powyżej przypadkach, komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej wydaje postanowienie w sprawie wyrażenia zgody, wyrażenia zgody pod warunkiem lub niewyrażenia zgody na spełnienie wymagań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego w sposób inny niż określono w przypadkach wskazanych w tych przepisach oraz na stosowanie rozwiązań zamiennych, zapewniających niepogorszenie warunków ochrony przeciwpożarowej, w przypadkach wskazanych w przepisach przeciwpożarowych. Autorem ekspertyzy technicznej powinien być rzeczoznawca do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, za wyjątkiem występowania z wnioskiem dotyczącym rozwiązań zamiennych na drogę przeciwpożarową, dla którego nie jest wymagane opracowywanie ekspertyzy. Zgodnie z wymaganiami przepisów techniczno budowlanych, budynek i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający w razie pożaru: nośność konstrukcji przez czas wynikający z rozporządzenia, ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu w budynku, ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie budynki, możliwość ewakuacji ludzi, a także uwzględniający bezpieczeństwo ekip ratowniczych. Przedstawione ramowe wymagania w przeważającej większości przypadków powinny stanowić podstawę do oceny prawidłowości proponowanych rozwiązań zamiennych. Jedynie w nielicznych sytuacjach można wykazać, że jakieś rozpatrywane rozwiązanie zapewni poziom bezpieczeństwa użytkowników budynku nie niższy niż inne rozwiązanie. Łatwiej jest stwierdzić, że zastosowanie danego rozwiązania w budynku zapewni niepogorszenie jego warunków ochrony przeciwpożarowej w stosunku do warunków wynikających z wyżej przedstawionych wymagań określonych w przepisach techniczno budowlanych. Przepisy o stosowaniu rozwiązań zamiennych dotyczących instalacji wodociągowej przeciwpożarowej (hydrantów wewnętrznych), zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia pożarów (hydrantów zewnętrznych) oraz dróg pożarowych znajdują zastosowanie głównie przy ocenie warunków ochrony przeciwpożarowej budynków, w czasie wznoszenia, których wymagania odnoszące się do któregoś z tych zagadnień były łagodniejsze niż obecnie. Ponieważ względy konstytucyjne nie pozwalają, aby wymagany obecnie przez przepisy prawa poziom bezpieczeństwa pożarowego był uzależniony od daty wzniesienia budynku, regulacje oparte na ustawie o ochronie przeciwpożarowej mają generalnie rzecz biorąc charakter powszechnie obowiązujący. Jednak doprowadzenie dróg pożarowych o dzisiejszych parametrach do wielu istniejących od dziesięcioleci budynków, zakładanie w tych budynkach przeciwpożarowej instalacji wodociągowej lub budowa zbiorników przeciwpożarowych byłyby przeważnie kompletnie nieefektywne. Oczekiwany poziom bezpieczeństwa można bowiem osiągnąć za pomocą wielu innych sposobów. Nie zawsze zresztą jest konieczne domaganie się wprowadzenia zmian w stanie budynku, gdyż mimo niespełnienia pewnych przepisów jego poziom bezpieczeństwa pożarowego jest czasem wystarczający, co może wykazać przeprowadzenie w odniesieniu do budynku analizy ramowych wymagań. Podsumowanie Wykonanie ocen i analiz oraz obliczanie i projektowanie zamiennych środków ochrony przeciwpożarowej wymaga stosowania inżynierskich metod pozwalających na: określenie podstawowych danych dotyczących rozwoju i rozprzestrzeniania się w budynku ognia i produktów spalania, ocenę oddziaływania pożaru na ludzi, mienie i środowisko, ocenę zachowania się elementów budowlanych eksponowanych na działanie pożaru, ocenę wpływu urządzeń przeciwpożarowych na rozwój pożaru oraz ocenę ich skuteczności, 824

5 projektowanie ewakuacji, ocenę i projektowanie wyposażenia ratowniczego oraz wpływu działań ratowni-czych na stan bezpieczeństwa pożarowego budynku. Należy jednocześnie podkreślić, że zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego w obiektach budowlanych nie może być rozpatrywane w oderwaniu od działalności interwencyjnej jednostek ratowniczogaśniczych Państwowej Straży Pożarnej. Skuteczność działań ratowniczych (także podejmowanych przed przybyciem jednostek wyspecjalizowanych) jest istotnym elementem, który powinien być uwzględniany w procesie analizy i oceny ryzyka na równi w wyposażeniem w instalacje przeciwpożarowe. Konieczne jest zapewnienie jednostkom ratowniczo-gaśniczym odpowiednich warunków do prowadzenia działań ratowniczych, takich jak dojazdy pożarowe (dostęp do budynków), woda do zewnętrznego gaszenia pożaru itp. Analiza i ocena możliwości taktycznych jednostek ratowniczo-gaśniczych może być jednym z istotnych elementów przemawiających za możliwością wprowadzenia rozwiązania zamiennego lub przeciw niemu. Trzeba tu dodać, że pewne rozwiązania zamienne, zwłaszcza o charakterze organizacyjnym, a także obejmujące zastosowanie w budynku zwiększonej ilości gaśnic, mogą być przyjmowane na określony okres przejściowy, do czasu zakończenia przewidzianych w danym budynku prac. Rolę tego systemu podkreśla fakt, że ostateczny zakres i kształt rozwiązań zamiennych rodzi się w wyniku uzgodnień i akceptacjo komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, który jest odpowiedzialny za należyte funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo - gaśniczego. Streszczenie W artykule zaprezentowano problematykę bezpieczeństwa pożarowego, obowiązujące przepisy oraz kierunki zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego istniejących budynków mieszkalnych. Wskazano metody uzyskiwania oczekiwanego poziom bezpieczeństwa pożarowego budynków mieszkalnych w przypadku rozbudowy, nadbudowy, prze-budowy zmiany sposobu użytkowania oraz budynków zagrażających życiu ludzi. Abstract Rules for adaptation of multi-family residential buildings to modern fire safety requirements The article presents the issues of fire safety, regulations in force, as well as directions to ensure an adequate level of fire safety in existing multi-residential buildings. It indicates methods of obtaining the expected level of fire safety of these residential buildings in the case of their extension, extension upwards, alteration or change of use, as well as in buildings posing threat to human life. LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. Baran J., Wicki L., Jałowiecki P., Systemy logistyczne w funkcjonowaniu przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, [2]. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (t.j. Dz.U nr 178 poz. 1380) [3]. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U nr 243 poz. 1623) [4]. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.). [5]. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 825

6 [6]. 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719). [7]. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 124, poz. 1030). [8]. Królikowski P., Stosowanie rozwiązań zamiennych - ochrona przeciwpożarowa budynków; Świat Szkła; nr , str