Opolski programu odnowy wsi i odnowa wsi w Polsce w perspektywie polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach

Transkrypt

1 Opolski programu odnowy wsi i odnowa wsi w Polsce w perspektywie polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach Wprowadzenie. Opolski program odnowy działa od roku Jest największym i najdłużej działającym Polsce regionalnym 1 programem aktywizacji społeczności lokalnych. Ponadto, w jego ramach, po raz pierwszy w kraju wdrożono metodykę budowania strategii rozwoju na poziomie sołectwa. Dziewięć lat funkcjonowania programu, systematyczne upowszechnianie jego doświadczeń w kraju, spowodowały, iż stał się on jednym z wyróżników regionu Pojęcie odnowy wsi kojarzone jest z Opolszczyzną, a opolski program odnowy wsi ma następców w województwach pomorskim i śląskim. W roku minionym i w chwili obecnej, w związku z ustalaniem kształtu wsparcia UE dla obszarów wiejskich w Polsce w latach w istocie decyduje się przyszłość odnowy wsi jako metody rozwoju i szanse jej pełnego upowszechnienia w kraju. Zatem po raz pierwszy mamy do czynienia z sytuacją tak silnego wpływu otoczenia na obecny i dalszy przebieg opolskiego programu odnowy wsi. Stąd istnieje potrzeba głębszego zaangażowania się samorządu województwa w promocję odnowy wsi jako metody rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, w tym w pomoc na rzecz animacji regionalnych programów odnowy wsi w kolejnych województwach. Dlatego też niniejszy tekst koncentruje się na wyzwaniach jakie stają przed programem. w kontekście koniecznych wyborów, które zdecydują o przyszłości programu. Jedną z ważniejszych decyzji było rozpoczęcie w roku 2006 Programu wdrożenia podejścia Leader na terenie województwa, celem optymalnego przygotowania regionu do wykorzystania możliwości jakie stworzy Program Operacyjny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Przedsięwzięcie to uruchomiono w oparciu o kadrę i środki programu odnowy wsi z założeniem, że liderzy grup odnowy wsi oraz stowarzyszeń odnowy wsi staną się trzonem grupy partnerów społecznych w Lokalnych Grupach Działania tworzonych w poszczególnych obszarach. Krajowe tło realizacji programu odnowy wsi Istnieniu programów odnowy wsi w województwach opolskim i pomorskim, zawdzięczamy włączenie odnowy wsi w obręb Sektorowego Programu Operacyjnego (SPO) Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich. Działanie to spopularyzowało pojęcie odnowy wsi na terenie całego kraju ogniskując w zdecydowanie bardziej uwagę na dostępnych środkach niż na istocie metody rozwojowej jaką jest odnowa wsi. Ma to swoje konsekwencje w braku dalszych programów regionalnych 2. Jedynie woj. śląskie, w pełni wykorzystując opolskie doświadczenia, w roku 2005 podjęło realizację śląskiego programu odnowy wsi bazując na wcześniejszym pilotażu prowadzonym przez Śląski Związek Gmin I Powiatów. Stąd istnieje potrzeba dalszego zaangażowania regionu w promocję odnowy wsi jako metody rozwoju obszarów wiejskich w 1 Program realizowany w skali całego regionu i z woli samorządu województwa 2 W ubiegłorocznym sprawozdaniu zawarto następującą tezę: Kwestią otwartą pozostaje zakres i jakość procesów odnowy wsi w kraju. O tym, w szczególnym stopniu, zdecyduje sposób wdrażania działania odnowa wsi w SPO. Albo będzie to sposobność animowania głębszych procesów rozwojowych - w ramach kolejnych regionalnych lub subregionalnych programów, albo rzecz ograniczy się do formalnego podejścia urzędów marszałkowskich i rywalizacji gmin o unijną kasę, z całkowitym zlekceważeniem wymogu oddolności projektów i konieczności ich osadzenia w szerszym planie rozwoju wsi (sołeckiej strategii rozwoju). Teza ta została zweryfikowana negatywnie a pokazane w niej nieprawidłowe podejście można było zaobserwować wśród gmin naszego województwa ubiegających się o środki z działania

2 Polsce i pomocy w animacji regionalnych programów odnowy wsi w kolejnych województwach W roku 2005 rozpoczęły się starania o właściwą pozycję odnowy wsi w rozwoju obszarów wiejskich w latach Odpowiednie zapisy zostały umieszczone w Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata potwierdziło, że działanie związane z odnową wsi będzie kontynuowane w latach Opóźnienie wdrożenia działania 2.7 Pilotażowy Program Leader + SPO oraz zapisy wymienionego rozporządzenia włączenie podejście Leader do głównego nurtu unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich (Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r.) koncentrowało uwagę środowisk opiniotwórczych dla rozwoju obszarów wiejskich, nauki i organizacji pozarządowych oraz firm konsultingowych na podejściu Leader. Zaobserwowano tendencję do traktowania metody Leader jako wiodącej z pomijaniem roli odnowy wsi. Istniały dążenia aby działanie związane z odnową wsi podporządkować całkowicie podejściu Leader. W istocie oznaczało by to marginalizację metody rozwojowej jaką jest odnowa wsi i istniejących już programów regionalnych, ograniczenie środków w ramach PO ROW na lata oraz prawdopodobnie odebranie urzędom marszałkowskim roli organizacji wdrażającej. Podjęto działania dla zapewnienia właściwych relacji pomiędzy podejściem Leader i odnową wsi tak aby te dwie komplementarne metody rozwoju obszarów wiejskich zaistniały równolegle i synergicznie w okresie Zintensyfikowano współpracę z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. We wrześniu 2005 zorganizowano konferencję powiązaną z podróżą studyjną celem zaprezentowania opolskich doświadczeń odnowy wsi oraz wniosków z wdrażania działania 2.3 SPO Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego 3. Relacje pomiędzy obiema metodami zaprezentowano na ogólnopolskiej konferencji poświęconej podejściu Leader jaką w Falętach pod Warszawą w listopadzie 2005 zorganizował Fundusz Współpracy i Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich. 4 Przebieg prac nad Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata daje nadzieję, że założony cel prawidłowego ukształtowania relacji pomiędzy odnową wsi a podejściem Leader zostanie osiągnięty 5. Wyjściowa alokacja środków na działanie odnowa wsi (wsparcie UE + udział własny) to euro. Niemniej ostateczny poziom finansowania dla odnowy wsi ze środków unijnych w latach nie jest rozstrzygnięty. W założeniach działania odnowa i rozwój wsi w latach podtrzymana będzie rola planu odnowy wsi (sołeckiej strategii) 6 jako dokumentu bazowego dla projektu, bez którego jego realizacja nie będzie możliwa oraz wzmocnieniu ulegnie decyzyjność samorządu województwa w wyborze projektu poprzez poszerzenie kryterium regionalnego. Elementy te stanowiły opolski wsad w działanie 2.3 SPO na lata , zostały pozytywnie zweryfikowane w praktyce, stąd wola wzmocnienia obu formuł w latach Z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa, Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk oraz urzędów marszałkowskich 4 Autor bierze udział w pracach dwóch grup roboczych (ds. osi Leader oraz ds. działania odnowa i rozwój wsi) w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 5 Odnowa wsi będzie działaniem złożonym z dwóch schematów. W pierwszym (zakres projektów jest podobny i szerszy jak w SPO ) - dotyczącym całości obszarów wiejskich w Polsce wsparcie udzielane będzie za pośrednictwem urzędów marszałkowskich), w drugim schemacie, dotyczącym obszarów objętych podejściem Leader organizacją wdrażającą będzie Lokalna Grupa Działania. 6 W SPO (Rozporządzenia MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 17 grudnia 2004 r. Dz.U. Nr 284 poz wdrażające działanie odnowa wsi) funkcjonuje nazwa plan rozwoju miejscowości 2

3 Funkcjonowanie programu w roku 2005 Realizacja programu w roku 2005 przebiegała w ścisłym związku z wdrożeniem działania 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Sektorowego Programu Operacyjnego. Pozytywnie rozpatrzono 74 wnioski z 33 gmin na kwotę dofinansowania 10, 4 mln zł 7. W sensie organizacyjnym działanie 2.3 i program pozostawały rozłączne. W ramach programu w oczywisty sposób prowadzono szeroką akcję informacyjną. Programu w roku 2005 cechował dalszy wzrost liczby uczestników - wsi o 43 (łącznie 347 pod koniec roku) i gmin o jedną. Ilościowy rozrost programu ma tendencję spadkową związaną z upływem kadencji i niemal pełnym wykorzystaniem możliwości jakie stworzyło działanie 2.3 Odnowa wsi w SPO Poza programem pozostają już tylko 3 gminy wiejskie (Praszka, Radłów i Dobrzeń Wielki). W roku minionym dwie gminy - Namysłów i Pokój, po kilkuletnim okresie braku współpracy, powróciły do realizacji programu. Tablica 1 Wzrost liczby uczestników programu odnowy wsi Ilość sołectw Ilość gmin Zakres podejmowanych działań w ramach założonych form wsparcia ilustruje poniższa tabela. Podano w niej dla porównania dane z lat W rubryce dot. roku 2005 wytłuszczono pozycje, w których nastąpił wzrost w stosunku do roku poprzedniego. Tab. 2 Funkcjonowanie programu odnowy wsi w latach w liczbach Lp Wyszczególnienie Uczestnicy 1 Gminy łącznie przystępujące w danym roku Sołectwa zgłoszone łącznie zgłoszone w danym roku z opracowaną strategią a Środki finansowe budżetu województwa ogółem w zł W roku 2006 do rozdziału pozostaje jeszcze kwota ok. 1 mln zł. 3

4 6b Środki finansowe na 1 sołectwo 789,2 623,0 568,2 686,6 Instrumenty wsparcia uczestników w ramach budżetu województwa ( wybrane ) : Opracowanie strategii rozwoju sołectwa 7a Liczba warsztatów b gminy c sołectwa d liderzy a kwota nagród w tys. zł ,0 55,5 8b Konkurs Piękna Wieś wsie c Opolska zagrody d projekty Konkurs ARGE zgłoszone wsie a Wsparcie finasowe kwota wsparcia w.zł b projektów (minigranty) liczba projektów Doradztwo* zespołu Akademii Rolniczej wsie objęte doradztwem we Wrocławiu 12a Zagraniczne : - 2/31 1/18 1/5 12b Podróże studyjne -dla uczestn. własnych -dla uczestn. z zewnątrz - 1/8 1/7 - liczba podróży / Po województwie: 13 liczba uczestników: -dla uczestn. własnych - 1/31 1/24 2/64 -dla uczestn. z 4/180 5/200 3/120 3/156 8 zewnątrz 14 Szkolenia za pośrednictwem instytucji zewnętrznych Spotkania Ogólnopolskie spotkanie liderów org. pozarządowych z obszarów wiejskich Liczba spotkań / 1/16 bd - 2/136 1/36 7/544 1/46 8/ informacyjno szkoleniowe i szkolenia problemowe Liczba uczestników Wsparcie w ramach kontraktu wojewódzkiego - 16a 16b Konkurs małych grantów kwota wsparcia w tys. zł liczba projektów Zakres instrumentów wsparcia dla uczestników programu (rubryki 7 16) i zainteresowanie nimi pozostawało na podobnym poziomie. Wsparcie to obejmuje 8 podstawowych działań: Opracowanie strategii rozwoju sołectwa Konkurs Piękna Wieś Opolska Doradztwo* zespołu Akademii Rolniczej we Wrocławiu Podróże studyjne zagraniczne Podróże studyjne po województwie (lub w kraju) 9 8 Podróże studyjne zorganizowano dla uczestników programu z województw lubuskiego, śląskiego i świętokrzyskiego 9 Działanie polega na doradztwie w zakresie kształtowania przestrzeni publicznej i krajobrazu wsi i jest nagrodą dla uczestników konkursu PWO - 10 najlepszych wsi. 4

5 Szkolenia za pośrednictwem instytucji zewnętrznych Spotkania informacyjno szkoleniowe i szkolenia problemowe Wsparcie finansowe projektów (minigranty) Poszczególne działania mają ugruntowany i rozwojowy charakter. Corocznie wprowadzane są modyfikacje w zależności od potrzeb i uzyskanego doświadczenia. Największą słabością programu jest działanie polegające na bezpośrednim wsparciu finansowym projektów odnowy wsi. W latach rolę tą pełnił konkurs małych grantów w kontrakcie wojewódzkim znakomicie oceniony przez uczestników. W latach 2003 i 2005 wsparcie było kontynuowane wyłącznie w symbolicznym wymiarze 10 postaci minigrantów. Formuła ta w roku 2006, ze względu na zbyt szczupłe środki względem celu i olbrzymie, niewspółmierne do możliwości zaspokojenia oczekiwań, zainteresowanie (udzielono 17 dotacji a złożono 54 wnioski) nie będzie kontynuowana. Jej rolę przejmą działania i kontraktu wojewódzkiego na rok 2006 z kwotą wsparcia zł. 11 Lata , ze względu na działanie formuły n + 2 w rozliczaniu programów operacyjnych będą pozbawione możliwości wsparcia. Stąd wystąpi skrajnie niekorzystna sytuacja braku środków na przedsięwzięcia odnowy wsi. Będzie ona szczególnie dotkliwa dla sołectw początkujących i zainteresowanych małym zakresem wsparcia na niewielkie ale istotne inicjatywy małe środki mają walor argumentu rozstrzygającego o tym, że warto się angażować. Zapewnienie tego wsparcia jest najważniejszym problemem programu. Wśród innych działań podjętych w roku 2005 wymienić należy: - poszerzenie współpracy z Akademią Rolniczą we Wrocławiu - zorganizowano w czerwcu 2005 roku Konferencję Naukowo Techniczną Architektura krajobrazu Wiejskiego Odnowa Wsi. - - przygotowanie Konkurs Piękna Wieś Opolska pozostaje kluczowym przedsięwzięciem służącym promocji najlepszych wsi i wzorcowych projektów. W roku 2005 ponownie zgłoszono ich dużą ilość 25, co w dużej mierze było pokłosiem programu małych grantów (kontrakt wojewódzki). Wsie uczestniczące w konkursie są objęte pomocą zespołów studentów, które pod naukowym kierownictwem pracowników Akademii Rolniczej we Wrocławiu wykonują inwentaryzację architektoniczno krajobrazową wsi i projekty urządzenia przestrzeni publicznych wytypowanych przez liderów wsi. Dzięki powiązaniu formuły konkursu i fachowego doradztwa w zakresie kształtowania przestrzeni wiejskiej, zwiększyła się liczba wzorcowych projektów i sołectw gdzie zaawansowanie odnowy wsi pozwala na prezentacje tych miejscowości w ramach formuły tras studyjnych (dla liderów z województwa i zainteresowanych odnową wsi z kraju). Współpraca z ARGE Reprezentacja woj. opolskiego uczestniczyła w V Europejskim Kongresie Odnowy Wsi w St. Polten w Austrii w 20 rocznicę odnowy wsi w Dolnej Austrii 12 co przyniosło uzgodnienie 10 Zakończono konkurs małych grantów z kontraktu wojewódzkiego i nie realizowano wsparcia minigrantów, ze względu na kłopotliwość tej formy. 11 W roku 2006 dofinansowanie z działania 2.3 otrzyma kilka projektów z gmin posiadających 7 punktów. W roku 2008 środki z PO ROW mogą być dostępne nie wcześniej niż pod koniec roku. 12 W wyjeździe udział wzięli przedstawiciele Urzędu marszałkowskiego, dwóch gmin województwa opolskiego oraz Akademii Rolniczej we Wrocławiu 5

6 13 organizacji w woj. opolskim w roku 2006 dorocznej podróży studyjnej dla z członków tej organizacji, co będzie najbardziej prestiżowym przedsięwzięciem programu w tym roku. Złożono również propozycję organizacji w województwie opolskim VI Europejskiego Kongresu Odnowy Wsi w 10 rocznicę odnowy wsi w Polsce, w dniach maja 2007 w Kamieniu Śląskim. Wieś Frączków w gminie Pakosławice, jako czwarta miejscowość regionu, bierze udziału w konkursie o Europejską Nagrodę Odnowy Wsi Wyzwania Układem odniesienia dla programu jest polityka UE w stosunku do rozwoju obszarów wiejskich po roku Kluczowym problemem programu staje się utrzymanie jakości działań przy finansowaniu nieadekwatnym do skali wzrostu programu. Poza potrzebą zwiększenia poziomu finansowania, co jest zależne od decyzji organów samorządu województwa, niezbędne jest koncentrowanie wsparcia na aktywnych uczestnikach i wprowadzenie formalnych reguł uczestnictwa w programie zasady te opracowano i są w trakcie wdrażania. Otworzy to drogę do zadaniowego i parametrycznego (zależnego od liczby uczestników) budżetowania i finansowania programu oraz koncentracji na jakości i efektywnym uczestnictwie (wzorcowość projektów, rozwiązań organizacyjnych i metod sterowania rozwojem). Oznaczać to będzie indywidualizowanie wsparcia i wspieranie szczególnych rozwiązań. W parze z takim podejściem wiązać się będzie dostosowanie programu do wymogów programowania rozwoju w warunkach członkostwa w UE, co oznacza: - zbieżność działań w ramach programu z celami rozwoju obszarów wiejskich określonymi w Strategii Rozwoju Województwa, - zapewnienie mierzalności efektów (jakościowych - z wykorzystaniem modelu przebiegu odnowy wsi i ilościowych - w ramach sprawozdań rocznych liderów i gmin) poprzez zaprojektowany system monitorowania programu. Priorytetami dla kształtowania i realizacji programu ponadto są: Przygotowanie uczestników programu do wykorzystania unijnego wsparcia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w latach , co wiąże się ze skuteczną implementacją podejścia Leader i udziałem przedstawicieli wsi (grup odnowy, stowarzyszeń) w Lokalnych Grupach Działania. Poszerzenie współpracy ze środowiskiem naukowym. Rozwój gminnych systemów wsparcia odnowy wsi i zaangażowania powiatów. Poprawa komunikacji z grupami odnowy wsi i upowszechnianie doświadczeń z wykorzystaniem internetu (adresy mailowe grup odnowy, strony www wsi i strona www programu). Intensyfikacja współpracy z ARGE i przygotowanie VI Europejskiego Kongresu Odnowy Wsi w X rocznicę istnienia programu (2007). a w dalszej perspektywie Przygotowanie (od strony merytorycznej i montażu finansowego) projektu Centrum Odnowy Wsi (skoncentrowanie działań edukacyjnych i dokumentacji odnowy wsi w powiązaniu z lokalnym poligonem doświadczeń). Opracowanie: Ryszard Wilczyński 13 w roku 2005 inicjatywa ta nie doszła do skutku 6