Percepcja wzrokowa i orientacja przestrzenna

Transkrypt

1 Percepcja wzrokowa i orientacja przestrzenna dr Marta Herzberg Instytut Nauk Społecznych WSG Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, a także do ich interpretacji poprzez skojarzenia z uprzednim doświadczeniem (Frostig, Horne, 1989, s. 4). Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się w mózgu. Najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres 3;6 7;6 r.ż. 1

2 Warunkiem prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania jest sprawny analizator wzrokowy, w skład którego wchodzą: receptor (siatkówka oka) odbierający bodźce wzrokowe i przekładający je na pobudzenie nerwowe, droga doprowadzająca (nerw wzrokowy) pobudzenie do mózgu, korowa częśd analizatora (częśd potyliczna mózgu), gdzie dokonuje się analiza i synteza bodźców wzrokowych (Spionek, 1973, s. 128, Szymaoska, 2010, s. 45). Wzrokowe spostrzeganie wymaga dużej sprawności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, dzięki którym wyodrębnia się cechy nadające literze specjalne znaczenie i pozwalające odróżnid ją od podobnych liter (Skibioska, 1996, s. 49). Liczba cech różniących litery jest znaczna, stąd i ich identyfikowanie i różnicowanie nie jest proste (linie proste i krzywe, kształty owalne, pętelki, laski, haczyki, wężyki, spirale itp. w różnych połączeniach, w różnym położeniu przestrzennym w stosunku do osi poziomej i pionowej). Dziecko musi dokładnie przeanalizowad poszczególne elementy składowe liter, aby móc je prawidłowo odczytywad i zapisywad. 2

3 Symptomy zaburzeo percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej (Skibioska, 1996, s ) pisanie czytanie rysowanie inne przedmioty szkolne PISANIE trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu w początkach nauki trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, s-ę, l-t, m-n, u-w) mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p-g, b-d) lub poziomej (w-m, n-u, d-g) pomijanie drobnych elementów graficznych (kreseczki, ogonki ę- ą) odwracanie kolejności liter w wyrazach np. zamiast pan-nap, wórrów litery wybiegające poza linie, nierówne, rozchwiane za duże lub za małe odstępy między literami tempo pisania wolne błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej, stąd nieraz w jednym zdaniu prawidłowa i błędna forma zapisu tego samego wyrazu pisanie w niewłaściwych liniach 3

4 CZYTANIE w początkach nauki trudności w kojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym mylenie liter i wyrazów o podobieostwie graficznym (piłka-pałka) odpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (obrazki, układ strony), częste pisanie na pamięd, zgadywanie przestawianie i opuszczanie liter, a nawet całych wyrazów bardzo wolne tempo czytania i niechęd do czytania zwłaszcza głośnego, czytanie nierytmiczne rozumienie przeczytanej treści utrudnione ze względu na koncentrowanie się na technicznej stronie czytania gubienie się w tekście przez opuszczanie lub powtarzanie całego tekstu jakośd czytania zależna bardzo od wielkości i wyrazistości druku, szybko występuje zmęczenie RYSOWANIE trudności w rysowaniu i odwzorowywaniu kształtów geometrycznych zwłaszcza z pamięci i według wzoru rysunki ubogie o prymitywnych uproszczeniach; mają uproszczoną, schematyczną formę, pozbawione są szczegółów zakłócone stosunki przestrzenne oraz proporcje elementów trudności w rozplanowywaniu, trudności w rozumieniu stosunków przestrzennych na obrazku kłopoty z poprawnym odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach 4

5 INNE PRZEDMIOTY SZKOLNE trudności w nauce geografii (wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, orientacja w stronach świata itp.) trudności w nauce geometrii (wynikające z kłopotów w różnicowaniu kształtów geometrycznych, zakłóconej orientacji i wyobraźni przestrzennej np. nad, pod, przed, obok, za przy, na lewo, na prawo) trudności w nauce j. rosyjskiego nowe znaki pisarskie, mylenie liter o podobnym kształcie i tych, które w j. polskim i j. rosyjskim mają ten sam obraz graficzny, a inne brzmienie (m, y, u, b) zeszyty obfitujące w poprawy błędów, dużo skreśleo, innych poprawek Sposoby badania percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej 1. Obserwacja dziecka podczas: codziennych czynności wykonywania zadao oglądania obrazków zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorów przepisywania tekstów, uzupełniania brakującymi literami czytania rysowania Nauczyciel na podstawie błędów, sposobu pracy i trudności dziecka może wykryd symptomy wskazujące na istnienie opóźnienia rozwoju percepcji wzrokowej (Skibioska, 1996, s. 52). 5

6 2. Wywiad z rodzicami Dostarcza informacji o zabawach dziecka, jego rysunkach, układankach, pamięci wzrokowej (czy pamięta drogę do sklepu, szkoły itp.), orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni. 3. Analiza wytworów (rysunków wykonanych według gotowych wzorów) 4. Próby eksperymentalne odwzorowywanie figur geometrycznych H. Spionek zadania sprawdzające analizę i syntezę wzrokową oraz orientację przestrzenną w Teście Dojrzałości Szkolnej B. Wilgockiej-Okoo próby służące ocenie orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni test Kostki S.C. Kohsa Odwzorowywanie figur geometrycznych H. Spionek Pozwala określid poziom analizy i syntezy wzrokowej mieszczący się w granicach wieku 4-7;6 rozwoju tej funkcji Sposób, w jaki dziecko odtwarza figury 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 świadczy o ogólnym poziomie możliwości graficznych: kółko i krzyżyk 3-latki kwadrat 4-latki figury 4 i 5 5-latki romb 7-latki 6

7 Odwzorowywanie figur geometrycznych H. Spionek Dzieci u których procesy analizy i syntezy wzrokowej mają przebieg prawidłowy już w wieku: 4;0-4;6 odwzorowywują figury 7 i 9 5;0-5;6 figury 7, 10, 11 6;0-6;6 figury 12 i 13 7;0-7;6 figurę 14 Dzieci z zaburzeniami procesu lateralizacji, które wykazują jednocześnie zaburzenia orientacji przestrzennej mają szczególne trudności w odwzorowywaniu figur złożonych (13 i 14) oraz szeregu figur o różnym ułożeniu (7 i 8) Test dojrzałości szkolnej B. Wilgockiej-Okoo Poprzez ocenę wykonywania przez dziecko określonych zadao i obserwację jego zachowania podczas pracy, umożliwia diagnozę różnych aspektów dojrzałości szkolnej (m.in. aspekt poznawczy, społeczny, fizyczny). Zadania wykorzystywane do diagnozy percepcji wzrokowej oraz orientacji przestrzennej sprawdzają: umiejętnośd porównywania, różnicowania i klasyfikowania przedmiotów (zadania 1-12), umiejętnośd analizy, syntezy i motoryki oraz związaną z nimi umiejętnośd odwzorowywania (zadania 13-21), umiejętnośd analizy i syntezy wzrokowej (zadania 22-24). 7

8 Próby służące ocenie orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni Podczas badania polecamy dziecku, aby np.: pokazało swoje prawe oko, podało lewą dłoo, prawą ręką chwyciło się za lewe ucho, wskazało, która ściana jest na lewo, a która na prawo, przekreśliło na rysunku kwadratu prawy górny róg, następnie lewy dolny itp., pokazało na obrazku przedmioty, które znajdują się: nad stołem, obok szafy, za oknem, pod krzesłem, na lewo od drzwi, na górze, na dole itp. (Skibioska, 1996, s. 64). Test Kostki Kosha Test składa się z 17 wzorów mozaikowych, które należy kolejno odtworzyd z barwnych kostek. 8

9 Bibliografia Frostig M., Horne D. (1989). Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom podstawowy. Warszawa. Skibioska H. (1996). Praca korekcyjno kompensacyjna z dziedmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu. Bydgoszcz: WSP. Spionek H. (1973). Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa: PWN. Szymaoska W. (2010). Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeo wzrokowych. W: E.M. Skorek (red.), Terapia pedagogiczna. Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci. Kraków, s Wilgocka-Okoo B. (2003). Gotowośd szkolna dzieci sześcioletnich. Warszawa: Wyd. Akademickie Żak. 9