NR 2/2010 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY. Przedsiębiorczość na UAM. Innowacyjny marketing. ewaluacja własności intelektualnej

Transkrypt

1 NR 2/2010 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Przedsiębiorczość na UAM Innowacyjny marketing ewaluacja własności intelektualnej

2 PARTNEREM PROJEKTU JEST: PATRONAT HONOROWY NAD PROJEKTEM SPRAWUJĄ: PATRONAT MEDIALNY NAD PROJEKTEM SPRAWUJĄ: Wydawca: Fundacja ProRegio ul. 23 Lutego 7, Poznań tel , tel./fax Redakcja: Projekt graficzny: Anna Tomtas-Anders Wojciech Janicki

3 W NUMERZE NR 2/2010 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA UAM INNOWACYJNY MARKETING ZARZĄDZANIE WŁASNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ FOT. EWA BIELAŃCZYK/SŁAWOMIR OBST 4 Co z tą przedsiębiorczością akademicką? wywiad z Prorektorem ds. programów europejskich i współpracy z gospodarką UAM, prof. dr hab. Jackiem Gulińskim. Drodzy Czytelnicy W imieniu zespołu redakcyjnego pragnę podziękować osobom, które wsparły nas w dystrybucji pierwszego numeru Spin off. Dzięki nim nasza publikacja mogła dotrzeć do szerokiej grupy przedstawicieli świata nauki, studentów i młodych przedsiębiorców. Prezentując Państwu kolejny numer biuletynu mam nadzieję, że będzie on dalej inspirował przedsiębiorcze zachowania oraz dostarczał ciekawej, praktycznej wiedzy. Przewodnim tematem drugiego numeru jest własność intelektualna jako niezbędny element tworzenia innowacyjnych firm. Czym grozi niewłaściwe wykorzystanie dostępnych narzędzi ochrony pomysłów i technologii oraz jakie elementy pomysłu zawrzeć w ofercie technologicznej dowiedzą się Państwo z tekstów naszych amerykańskich ekspertów. W numerze znajdą Państwo także wywiad z uznanym pionierem promocji idei przedsiębiorczości akademickiej w Wielkopolsce profesorem Jackiem Gulińskim. Partner naszej inicjatywy Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości prezentuje nowe źródło finansowania działalności gospodarczej inicjatywę JEREMIE. W drugiej edycji znajduje się także kontynuacja katalogu form prawnych działalności gospodarczej. Tym razem prezentowana jest spółka, jako sposób na działalność, dająca dużą elastyczność i szerokie możliwości organizacyjne i kapitałowe. Zachęcam do wypełniania ankiety dostępnej na stronie internetowej Fundacji, która pomaga nam dostosowywać tematykę biuletynu do Państwa potrzeb. W Nowym Roku życzę Państwu wielu innowacyjnych pomysłów oraz powodzenia w realizacji wszystkich planów. 6 Ewaluacja własności intelektualnej praktyczne rady, jak uniknąć błędów. 8 Porządkowanie własności intelektualnej czyli o zarządzaniu dobrami niematerialnymi. 10 Marketing technologii akademickich opracowywanie strategii promocji dla innowacyjnego rozwiązania. 12 Załóż spółkę porady na temat form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej typu spin off. 14 Inicjatywa warta poznania JEREMIE nowe źródło finansowania przedsiębiorczości akademickiej? Zapraszam do lektury Jakub Anders Dyrektor Finansowy Fundacji ProRegio 15 FLESZ ważne wydarzenia z regionu. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010 3

4 DOBRE PRAKTYKI Co z tą przedsiębiorczością akademicką? Jaką rolę zdaniem Pana Rektora mają do odegrania uniwersytety i szkoły wyższe w procesie kształtowania przedsiębiorczych postaw w środowisku akademickim? Uczelnie wyższe są od kształtowania określonych postaw, to wynika z ich historycznych uwarunkowań, funkcji wynikających z tradycji i zapisów prawnych, a całkiem współcześnie z podstaw proceprof. dr hab. Jacek Guliński Prorektor ds. programów europejskich i współpracy z gospodarką UAM Co zdaniem Pana Rektora stanowi istotę przedsiębiorczości akademickiej? Przedsiębiorczość akademicka ma wiele definicji. Najbardziej podoba mi się ta, która odnosi się do postaw przedsiębiorczych społeczności akademickiej. Relatywnie łatwo zdefiniować samo pojęcie przedsiębiorczości, jednakże hasło akademicka jest już bardziej złożone. Odnosi się ono bowiem zarówno do pracowników Uczelni (lub innych instytucji badawczych) jak i jej studentów. Inaczej wyobrażam sobie możliwość ukształtowania postaw przedsiębiorczych w środowisku studenckim, a inaczej wspieranie i promocję takich postaw wśród pracowników sektora nauki. W pierwszym przypadku nacisk kładziony jest na kształtowanie postaw i cech, które będą pomocne nie tylko w życiu zawodowym naszych absolwentów m.in. samodzielność oraz odpowiedzialność. W drugim przedsiębiorczość to zjawisko będące podstawą do budowy efektywnego zespołu badawczego, zdobywającego środki na badania, do komercjalizacji wyników prac badawczych czy też do założenia przedsiębiorstwa opartego na eksploatacji rezultatów badań w praktyce, czy to społecznej czy gospodarczej. FOT. Sławomir Obst Zajmuje się Pan Rektor tematem przedsiębiorczości akademickiej już od wielu lat. Jak ocenia Pan zmiany, które zaszły w tej materii w ostatnim czasie? Prawdą jest, że jeszcze 10 lat temu hasło przedsiębiorczość akademicka nie było pojęciem znanym i łatwo identyfikowanym. Co więcej, samo pojęcie przedsiębiorczość nie pozbyło się jeszcze do końca lekkiego pejoratywnego kontekstu i bywa błędnie kojarzone z cwaniactwem oraz podejrzanymi interesami. Pozytywnie oceniam fakt, że pojęcie przedsiębiorczości akademickiej pojawia się we wszystkich materiałach strategicznych kolejnych rządów i przemówieniach polityków. Dodatkowo przeznaczane są na ten cel spore środki budżetowe, choćby w postaci takich programów jak Kreator Innowacyjności. Szczególny nacisk na rozwój zjawiska przedsiębiorczości akademickiej kładzie Unia Europejska, dedykując znaczące wsparcie z funduszy strukturalnych. Stanowią one nieocenioną pomoc dla przedsiębiorców z sektora akademickiego. Czy możemy powiedzieć że Wielkopolska jest nowoczesnym ośrodkiem rozwoju przedsiębiorczości akademickiej? Myślę, że stwierdzenie takie byłoby przesadą. Zauważam, że przedsiębiorczość akademicka rozwija się z podobną efektywnością we wszystkich głównych centrach akademickich kraju. Jeżeli po Warszawie mamy Kraków, a potem Poznań to Mazowsze i Małopolska obok Wielkopolski mogą spokojnie pretendować do roli nowoczesnych ośrodków, chociaż z mojego punktu widzenia wiązałbym to bardziej z miastem niż regionem. Wracając do Wielkopolski, mimo wzmożonej aktywności, na uczelniach publicznych nie ma jeszcze zbyt wielu ośrodków innowacji, które koncentrują swoją aktywność na przedsiębiorczości akademickiej. Dobrym przykładem takiego miejsca jest obchodzący niedawno 16. urodziny Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji UAM. 4 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010

5 DOBRE PRAKTYKI su bolońskiego i aktualnych wytycznych tworzonego Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Dobrze, jeśli uniwersytety spełniając swe funkcje edukacyjne i naukowe dążą do przekształcenia się w uniwersytety trzeciej generacji. Jakie działania w tym kierunku podejmuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, którego jest Pan Prorektorem? W 2004 roku udało mi się przekonać JM Rektora UAM i utworzyłem pierwsze wśród poznańskich uczelni publicznych Uczelniane Centrum Innowacji i Transferu Technologii (UCITT). Centrum ma za zadanie kształtowanie postaw przedsiębiorczych na Uczelni obok szeregu innych aktywności wynikających ze wsparcia procesu transferu technologii oraz komercjalizacji wyników prac badawczych. Nowa strategia rozwoju UAM na lata postawiła w obszarze relacji Uczelni z otoczeniem gospodarczym i społecznym wiele zadań. Tworzymy inkubatory i preinkubatory przedsiębiorczości, budujemy bazy ofert, prowadzimy wiele działań o charakterze promocyjno-informacyjnym. Jednym z nich jest projekt Akademik Przedsiębiorczości realizowany wspólnie z Fundacją ProRegio. W ramach projektu organizujemy m. in. spotkania informacyjne, indywidualne konsultacje w tematyce komercjalizacji wiedzy, własności intelektualnej czy działalności innowacyjnej. Dodatkowo wydaliśmy broszurę ABC przedsiębiorczości akademickiej, której pierwszy nakład rozszedł się błyskawicznie. Dzięki współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej wszystkie działania projektowe są bezpłatne dla uczestników. Szczegóły związane z projektem dostępne są na stronie W najbliższej perspektywie planujemy także staże dla naszych pracowników naukowych w zagranicznych firmach związanych z obszarem ich badań. Takie wyjazdy przyczynią się do podniesienia wśród nich praktycznych umiejętności z zakresu użyteczności badań naukowych dla gospodarki. Jakie jest zainteresowanie tymi działaniami? Studenci chętnie uczestniczą w organizowanych przez nas inicjatywach poświęconych przedsiębiorczości akademickiej. W stosunku do pracowników zadanie jest o wiele trudniejsze. Tu dominują postawy zachowawcze, mimo że formalnie wszyscy rozumieją potrzebę kooperacji z biznesem. Przede wszystkim wciąż brakuje jednoznacznych zasad, kto jest czego właścicielem, gdzie są granice między interesem uczelni a uczonego, kto i jak FOT. SŁAWOMIR OBST FOT. SŁAWOMIR OBST chroni własność intelektualną i czerpie z niej korzyści. Obecnie przygotowujemy kompleksowy regulamin ochrony i wykorzystania własności intelektualnej na Uczelni. Jego przyjęcie i wdrożenie (związane z powołaniem Rzecznika Własności Intelektualnej oraz Komisji Rektorskiej ds. Własności Intelektualnej) planujemy w tym roku akademickim. Liczę, że będzie to przełom. Jakkolwiek w obszarze patentowania jesteśmy trochę przed naszymi odwiecznymi rywalami Uniwersytetem Warszawskim i Uniwersytetem Jagiellońskim, jest jeszcze wiele do zrobienia w tym temacie. W ostatnim czasie pozyskaliśmy środki z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na wsparcie procesu ochrony patentowej w kraju i za granicą. Wierzę, że rezultaty tych działań będziemy konsumować w najbliższych dwóch, trzech latach. Polska wciąż znajduje się na dalekich pozycjach w różnorodnych rankingach innowacyjności. Czy przedsiębiorczość akademicka może pomóc zmienić tę sytuację? Rankingi innowacyjności nie są dla nas łaskawe to prawda. One bazują na określonych parametrach, wynikających z dostępnych danych statystycznych dla naszej gospodarki, która bez wątpienia nie może być jeszcze określana jako innowacyjna. Sytuacja się poprawia, ale nie oczekujmy zmian o charakterze skokowym. Ciągle niedoceniana jest w gospodarce innowacja imitacyjna. Warto kopiować dobre rozwiązania jeśli nie mamy konkurencyjnych własnych. Nie zmienimy poziomu innowacyjności gospodarki komercjalizując na siłę wyniki badań, które nigdy nie były orientowane na aplikacje. Wiele jest do zrobienia w procesie podejmowania decyzji o finansowaniu badań, które szybciej przekładają się na efekt gospodarczy. I pamiętajmy o jednym uczelnie wyższe (a sektor nauki w szczególności) to przede wszystkim miejsce twórczej inwencji. Innowacja, czyli transformacja pomysłu do praktycznej realizacji, i to jeszcze z jednoznacznym efektem ekonomicznym, to nie jest ani główne, ani priorytetowe zadanie Uczelni. Jednocześnie uważam, że wskazywanie środowisku akademickiemu znaczenia przedsiębiorczości akademickiej to krok we właściwym kierunku. Rozmawiała Anna Tomtas -Anders SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010 5

6 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ Ewaluacja własności intelektualnej Mary Dicig prawnik specjalizujący się w prawie własności intelektualnej, Chicago, USA FOT. ARCHIWUM AUTORA Dość częstą praktyką małych innowacyjnych firm jest patentowanie wszelkich rozwiązań i utrzymywanie patentów w mocy i w duchu teorii, iż są one wartością dodaną firmy. Teoria ta niestety najsilniej podtrzymywana jest przez prawników obsługujących zgłoszenia patentowe. Dobrą praktyką jest wprowadzenie tzw. IP triage czyli systemu ewaluacji własności intelektualnej i oceny jej potencjału przed podjęciem jakichkolwiek kroków kosztownej ochrony. Każda innowacja, czy to rokująca wielkie nadzieje rynkowe, czy też będąca tylko zalążkiem w głowie twórcy, winna przejść proces tejże ewaluacji. Moda na patenty W latach 80. i na początku lat 90. w USA panowała wręcz moda na patentowanie i ściganie się w procesach sądowych o naruszenia praw własności intelektualnej. Kilka spraw zakończonych wielkimi odszkodowaniami z tytułu naruszeń pociągnęło za sobą jeszcze silniejszą lawinę zgłoszeń patentowych i spraw w ich obronie. Tematyka patentowania i patenty same w sobie stały się nieodłączną częścią publicystyki, co sprawiało, że innowacyjne firmy wpadały w wir nadmiernej ochrony patentowej ignorując zupełnie koszty jej utrzymania. Dekadę później praktyka wykorzystania spraw sądowych, dotyczących naruszenia praw, jako narzędzia zysku okazała się nieskuteczna. Statystyczne badania wykazały, iż średni koszt rozpraw sądowych w obronie patentu w USA to 4,2 miliona dolarów, a średni koszt uzyskania patentu w liczących się gospodarczo krajach to ok. 500 tysięcy dolarów. Dlaczego zatem, małe firmy innowacyjne w USA mają tendencję do zgłaszania nadmiernej ilości patentów? Wynika to z postaw wynalazców, którzy traktują patenty tak, jak naukowcy traktują publikacje im więcej tym lepiej. Takie myślenie nie zawsze jest słuszne. Trzeba zadać pytanie dodatkowe co z jakością? Należy znać również pewne ograniczenia odnoszące się do patentu. Prócz kosztu uzyskania patentu, który w przypadku zgłoszenia np. w USA, pięciu krajach Unii Europejskiej, Chinach, Brazylii, Indiach oraz Japonii wynieść może nawet 500 tysięcy dolarów, zgłoszenie narażone jest na kilkuletni okres oczekiwania, który zakończyć się może odrzuceniem zgłoszenia patentowego. W międzyczasie informacja patentowa ulega upublicznieniu po 18 miesiącach od zgłoszenia i w ten sposób zostaje ukazana konkurentom rynkowym. W USA i wielu innych krajach wysoko rozwiniętych odsetek odrzuconych zgłoszeń patentowych sięga 40%. Żaden z tych krajów nie płaci podmiotowi zgłaszającemu odszkodowań z tytułu ujawnienia informacji, która z natury zgłoszenia miała być chroniona. A w krajach, w których wniosek patentowy został odrzucony, innowacja w nim opisana może odtąd być swobodnie bez opłat stosowana przez konkurencję w produkcji, sprzedaży itp. Dalej, wynalazcy w wielu przypadkach dokonują ulepszeń swych innowacji w niecały rok od ich powstania. Nie wiedząc jeszcze, czy macierzysty wynalazek zostanie opatentowany, czy odrzucony, kierują te udoskonalenia do urzędu patentowego po dodatkową ochronę, nie zważając na podstawy zarządzania własnością intelektualną i bez dokonania ewaluacji wynalazku. Ponownie informacja patentowa ulega upublicznieniu, a wniosek patentowy, w przypadku odrzucenia wniosku mu macierzystego, w większości wypadków zostaje również odrzucony. W ten sposób konkurencyjny podmiot gospodarczy otrzymuje wręcz mapę rozwoju produktu i wdrożenia gdyż w kolejnych etapach dokonuje się odsłonięcia kolejnych elementów innowacji. Stosowanie owej mapy nie jest naruszeniem praw twórcy czy zgłaszającego, gdyż w tym wypadku prawa te nie zostały udzielone. W przypadku udzielenia patentu podmiot zgłaszający uzyskuje prawo dochodzenia swych praw wyłącznych, w stosunku do tych, którzy na terytorium obowiązywania patentu 6 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010

7 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ go naruszą. Cóż jednak daje to prawo, gdy koszty sądowe w wielu przypadkach przekraczają możliwości finansowe uprawnionego? Niezaprzeczalnie jednak, patent pozostaje jedynym narzędziem ochrony wynalazku zabraniającym innym powielania go dla celów zarobkowych. Niezbędne jest zatem dokonywanie ewaluacji potencjału wynalazków. Pozwala ona na uzyskiwanie mniejszej liczby patentów, ale znacznie silniejszych i o wyższym potencjale rynkowym. Co więcej, racjonalna ewaluacja pozwoli na ocenę potencjalnych zysków i strat. Warto pamiętać, że technologia będąca podstawą działania firmy z pewnością powinna być opatentowana, natomiast jej udoskonalenia i modyfikacje już niekoniecznie. Te mogą stać się tzw. know-how innowacyjnego przedsiębiorstwa. Alternatywa patentu Oszczędnościową alternatywą do patentowania jest utrzymanie tajemnicy handlowej oraz ochrona na podstawie praw autorskich. Charakterystyka tajemnicy handlowej różni się w zależności od przepisów prawa danego kraju, z pewnością jednak jej powodzenie zależy od: zachowania poufności cennych danych technologicznych, konsekwencji w stosowaniu dobrze sformułowanych umów o poufności danych. Tajemnica handlowa może chronić wszystko, co przedsiębiorstwo życzy sobie zachować tylko do swojej informacji i wdrożenie takiej formy ochrony nie jest dla firmy bardzo kosztowne. Tajemnica handlowa może jednak bardzo łatwo ulec wypłynięciu, a zatem upublicznieniu. Wówczas ochrona informacji poufnych ulega całkowitej utracie. Utracona tajemnica handlowa też może stać się przedmiotem dochodzenia praw i odszkodowań sprawy sądowe tej natury są mniej kosztowne, niż sprawy w obronie patentu. Tajemnicę handlową, czy też know-how firmy, stosuje się głównie w przypadku, gdy ma się do czynienia z innowacjami powiązanymi ze sobą bądź ulegającymi częstym udoskonaleniom. Rozwiązanie to przyjmują również podmioty, które na ochronę patentową Nie umiemy zarządzać własnością intelektualną. Drodzy Twórcy, proszę o wybaczenie, ale przemawiam do Was z pozycji doświadczenia udziałowca trzech firm typu spin off wspartych kapitałem venture, które przez złe zarządzanie własnością intelektualną zawędrowały do bram bankructwa. ze względu na jej koszty pozwolić sobie nie mogą. Niektóre innowacje nie mogą zostać opatentowane i ich ochrona odbywa się na gruncie prawa autorskiego. Prawa autorskie chronią szeroki zakres utworów opublikowanych i niepublikowanych we wszelkich formach przekazu: pisma, druku, zapisie cyfrowym, nutowym, czy muzycznym, jak również zapis czy grafika stron internetowych, oraz form artystycznych, takie jak rzeźby czy fotografie. Prawa autorskie głównie stosowane są w przypadku ochrony oprogramowań (które w większości krajów nie są patentowalne). Elementy składowe ewaluacji Proces ewaluacji zaczyna się od dostarczenia szczegółowego opisu innowacji do zespołu ewaluacyjnego. Ten składać się powinien z co najmniej jednego członka reprezentującego kierownictwo działu technicznego, jednego członka z działu finansów i jednego z działu opracowywania strategii firmy (często też osoba z działu sprzedaży bądź marketingu). Zespół ewaluacyjny grupuje zgłoszone pomysły na: niezbędne dla obecnej strategii lub produkcji, przydatne firmie, ale nie niezbędne, interesujące, ale nieprzydatne dla obecnej bądź planowanej strategii. Pierwsza grupa pomysłów czy też innowacji, z reguły nieliczna, jest naturalnie przedmiotem natychmiastowej analizy i często wynalazki w niej zgrupowane trafiają do urzędu patentowego. Druga grupa to często wynalazki bądź innowacje, które nie tylko są przydatne firmie, ale też stanowią źródło zysku z licencji. Często zatem chronione są po to, by z ich użytku przez innych czerpać zyski finansowe. Grupa trzecia to innowacje czekające na właściwy moment i chronione tylko tajemnicą handlową. Po zaklasyfikowaniu innowacji do ww. grup, pierwsza i druga przechodzą kolejny etap ewaluacji. Stanowi on odpowiedź na pytanie, jaka forma ochrony jest dla nich i dla firmy najbardziej odpowiednia. Zwykle kryteria tejże oceny obejmują następujące informacje: czy innowacja spełnia warunek absolutnej nowości (nie była wcześniej publikowana), czy innowacja może być łatwo odtworzona np. z budowy produktu (wówczas najlepiej chronić ją patentem) i jak groźne dla firmy jest powielenie jej przez konkurencję, czy innowacja nadaje się do użytku przez inne podmioty rynkowe i czy może w ten sposób generować zysk z udzielonych licencji (metoda ochrony zależeć będzie od spodziewanych wpływów), czy innowacja jest nowym produktem, oraz czy czyni dotychczasowe produkty lepszymi bądź tańszymi, itp., czy firma ma pełne prawa własności wynalazku (co w wielu przypadkach szczególnie nawiązanej współpracy może okazać się trudnym pytaniem), ile wyniosą spodziewane koszty produkcji, czy innowacja jest na tyle skomplikowana, że nie będzie mogła być odtworzona np. z budowy produktu (wówczas stosowną metodą ochrony będzie tajemnica handlowa). Rzetelna analiza i odpowiedź na powyższe pytania może przynieść firmie oszczędności w postaci zaniechania procesu patentowania w sytuacjach, gdzie nie jest ono wskazane oraz zniwelować ryzyko związane z utratą silnej pozycji rynkowej przez upublicznienie poufnych informacji technologicznych. Odpowiednio wdrożony system ewaluacji własności intelektualnej pozwoli firmie na wybór właściwej sobie metody ochrony, dostosowanej do natury działalności, możliwości finansowych, jak i natury samej innowacji. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010 7

8 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ Porządkowanie własności intelektualnej prof. dr hab. Ewa Okoń-Horodyńska Uniwersytet Jagielloński FOT. ADAM TAUKERT/UP RP Powszechnie już niemal uważa się, że właściwe wykorzystanie kreatywności pracowników może zapewnić organizacji konkurencyjną pozycję, a w dłuższej perspektywie przełożyć się na sukces ekonomiczny gospodarki. Wytwory ludzkiego umysłu tzw. dobra niematerialne generują bowiem nadzwyczajną wartość. Czy zawsze jednak tak powszechna teza idzie w parze ze zdolnością racjonalnej ochrony cennych rezultatów kreatywności i innowacyjności? Dow Jones Industrial Average W tym kontekście warto przytoczyć historię Eliasa Howe z Bostonu, który zbudował pierwszą na świecie maszynę do szycia w 1846 roku. Nie udało mu się sprzedać maszyny ani w USA ani w Anglii, dokąd wyjechał. Dobrze prosperujący w tym zakresie interes zbudował Isaac Singer kradnąc patent. Choć Singer musiał zapłacić E. Howe tantiemy od każdej wyprodukowanej maszyny, kto kojarzy dziś maszynę do szycia z nazwiskiem Howe? Analizując ten przykład można stwierdzić, iż odpowiednia ochrona wynalazków i wzorów oraz innych nowatorskich rozwiązań kreatywnych ludzi jest posunięciem decydującym o zapobieganiu potencjalnym naruszeniom praw oraz zamianie idei w zasoby gospodarcze. Trzeba też uznać, iż korzystanie w pełni z systemu ochrony własności tego, co wytworzyły ludzkie umysły, a więc własności intelektualnej, powinno ułatwiać przedsiębiorstwom i uczelniom czerpanie korzyści z ich zdolności twórczej i motywować ekonomicznie do dalszej kreatywności. Podkreślono to w dyrektywie 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej. Można więc postawić tezę, że w nowoczesnej gospodarce konkurowanie pomiędzy organizacjami staje się w istocie konkurowaniem o własność intelektualną i, choć jest to skomplikowane i trudne, własność intelektualna powinna być przedmiotem szczególnego zainteresowania organizacji the knowledge economy knowledge brand equity innovation intellectual property business models intangible assets hard assets Źródło: L. Morris, Permanent Innovation, Download Edition, August Trudne zarządzanie Jak więc zdefiniować zarządzanie własnością intelektualną? Trzeba wyjść od tego, że stanowi ono podsystem w systemie zarządzania organizacją, a potrzeba jego wyodrębnienia z ogólnego procesu zarządzania wynika ze specyficznych zasad budowania strategii zarządzania własnością intelektualną. Są nimi zasady, na które powołują się autorzy podręcznika Zarządzanie własnością intelektualną w przedsiębiorstwie 1 : zasada pozyskiwania własności intelektualnej, zasada wykorzystywania własności intelektualnej, zasada monitorowania własności intelektualnej (aby się dowiedzieć czy i jak się ona rozwija), zasada egzekwowania własności intelektualnej (czy się za nią dobrze płaci, chroni ją prawnie i dochodzi odszkodowania w sytuacji naruszenia praw). Proces zarządzania własnością intelektualną w organizacji może być budowany wg takich faz, jak: 1) dokładne rozpoznanie zdolności twórczych (wynalazczych) w organizacji i przekształcenie ich w formy własności intelektualnej, 2) mapowanie (zbudowanie mapy) wszystkich aktywów własności intelektualnych zawartych w produktach i usługach organizacji z punktu wi- 8 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010

9 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ dzenia wartości, jakie każda z nich może przynieść organizacji, np. jakie zyski może generować, jeśli znajdzie się na rynku, 3) zbudowanie struktury organizacyjnej zarządzania własnością intelektualną (umiejscowienie i wyposażenie komórki organizacyjnej zajmującej się wszystkimi etapami zarządzania), 4) wartościowanie (oszacowanie, wycena) własności intelektualnych i właściwe wynagradzanie autorów w zależności od tego, jaką wartość przynosi ich pomysł organizacji. Ochrona praw własności intelektualnej ochrona prawna, tajemnica handlowa, rygorystyczny system pomiaru. Źródło: Zarządzanie własnością intelektualną, s.21. U podstaw wskazanego postępowania leżą zawsze możliwe do osiągnięcia korzyści ekonomiczne bezpośrednio dla organizacji, a pośrednio dla społeczeństwa i państwa. Szczegółowe korzyści wynikające z procesu zarządzania własnością intelektualną powstają dzięki zastosowaniu dostępnych dla menedżerów narzędzi służących np. do: redukowania zbytecznej działalności B+R, co pozwala na racjonalne wykorzystanie posiadanych w gospodarce środków finansowych, przyspieszenia przygotowania wytworu ludzkiej kreatywności do ochrony prawnej (patent, itd.), uczestnictwa w badaniach nad nowymi technologiami kreatywnych pracowników przedsiębiorstwa razem z pracownikami organizacji naukowej współpracującej z danym przedsiębiorstwem, stworzenia zestawu produktów najbardziej innowacyjnych, które przy zastosowaniu najlepszych form promocji można w organizacji wytworzyć i sprzedać z najwyższym zyskiem, kreując tym samym rynek własności intelektualnej dla kupujących, wyboru właściwej dla organizacji stra- tegii zarządzania i tym samym tworzenia podstaw do udzielenia licencji, odstąpienia lub sprzedaży praw, jak i minimalizacji strat związanych z naruszeniem praw wyłącznych, wpływania na ustawodawstwo w zakresie własności intelektualnej oraz możliwości kształtowania własnej polityki cenowej, wypracowania racjonalnej (rynkowej) formy szacowania wartości Rozwój własności intelektualnej planowanie i implementacja, sprzyjające środowisko, motywacja ludzi. Zarządzanie własnością intelektualną własności intelektualnej posiadanej w organizacji oraz wzmocnienia tym samym własnej pozycji w negocjowaniu warunków transferu technologii. Analiza rynku [czuwanie] możliwości, konkurencja, naruszanie. A w jaki sposób i czy z sukcesem wykorzystywane są wskazane narzędzia? W dużym stopniu zależy to od przyjętej strategii zarządzania. Polskie firmy stosują przede wszystkim strategię reaktywną, przy czym koncentrują się na ochronie wytworów własnej kreatywności bądź orientują się na koszty, czyli konkurują niższymi kosztami. Natomiast firmy światowe, jak np. Gillette, stosują strategię ograniczania konkurentów, tzn. wycinania ich z rynku, co robią albo za pomocą agresywnej konkurencji technologicznej i jakościowej, albo za pomocą aliansów strategicznych przejmując konkurentów. IBM z kolei stosuje strategię pełnego wykorzystania potencjału własności intelektualnej żadne pomysły wykreowane w firmie nie leżą na półkach. Zawsze, prędzej czy później, są z zyskiem sprzedawane. Własność intelektualna dla obu tych firm stanowi podstawowe źródło osiągania wysokiej efektywności i niepodważalnej pozycji rynkowej. Wymiana własności intelektualnej osiągnięcia i sprzedaż, spin off, wspólne jednostki B + R. Korzystne zarządzanie Korzyści z zarządzania własnością intelektualną mogą być mierzone przede wszystkim, jako: ilość patentów udzielonych przez międzynarodowe organizacje ochrony (np. Polska otrzymała tylko 33 patenty EPO w 2009 roku, jest to zaledwie 0,9 patentu na milion mieszkańców; europejska przeciętna to 46,9), ilość wprowadzonych nowych produktów na rynek (decyduje ona o nadaniu statusu innowacyjnego przedsiębiorstwa) oraz ich różnorodność na rynkach dojrzałych; produkty ulepszone pod względem jakości i innej cechy technicznej zyskują dwa razy większy zysk z inwestycji, skrócenie cyklu życia produktu mierzony on jest w miesiącach (np. odbiorniki telewizyjne) lub latach (dla bardziej skomplikowanych produktów jakimi są np. samochody). Wyrażenie competing in time oddaje tę tendencję konkuruje się nie poprzez wprowadzenie nowych produktów, ale przez to, że robi się to szybciej niż konkurenci. Należy mieć świadomość, że sekret pozytywnych osiągnięć innowacyjnych niektórych krajów tkwi w tym, iż innowacje wymagają dyscypliny i ciężkiej pracy zarówno od strony kreatywnej, jak i wykonawczej. Pomimo powszechnych mitów, innowacje rzadko po prostu się zdarzają. Aby je osiągać potrzebna jest długookresowa strategia zarządzania własnością intelektualną wbudowana w strategię zarządzania przedsiębiorstwem, uczelnią czy nawet gospodarką. Niestety, większość organizacji w Polsce nie buduje ani strategii tworzenia innowacji ani strategii ich wdrożenia. Zarządzanie własnością intelektualną wymaga posiadania specjalistycznej wiedzy i kompetencji, m.in. w zakresie rodzaju dóbr niematerialnych podlegających ochronie prawnej, jak i zakresu praw wyłącznych w poszczególnych kategoriach własności intelektualnej. Niezbędna jest też znajomość systemów uzyskiwania ochrony oraz sposobów racjonalnego szacowania jej wartości i metod wykorzystania jej potencjału. Ostatecznie należy wiedzieć jak zbudować model biznesowy w oparciu o własność intelektualną i jaką strategię opracować, by nie pominąć żadnej fazy procesu innowacji i wdrażania. 1 Zarządzanie własnością intelektualną w przedsiębiorstwie regulaminy korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych w przedsiębiorstwie, UJ, Kraków 2008 r., s

10 DOBRE PRAKTYKI Marketing technologii akademickich dr Shrijay Vijayan v-ce Dyrektor ds. Licencji, Uniwersytet Rutgers, New Jersey, USA FOT. ARCHIWUM AUTORA Od czego zacząć rola twórcy w pozycjonowaniu przyszłego produktu Kluczową rolę w planowaniu strategii promocyjnych odgrywają twórcy technologii. Choć jako naukowcy nie mają oni ani wiedzy ani doświadczenia z zakresu marketingu, to w wielu przypadkach dysponują imponującą wiedzą na temat rynku. Z racji doskonałej znajomości swego dzieła twórcy potrafią celnie wskazać jej najlepsze zastosowania podstawowe oraz te alternatywne, które na pierwszy rzut oka nie wydają się właściwe dla danego wynalazku. W młodych przedsiębiorstwach typu spin off, planujących pierwsze działania marketingowe, rola twórcy sprowadza się do odpowiedzi na następujące pytania: Jaki produkt bądź jaka usługa będzie wynikiem wdrożenia innowacji? Czy obecnie istnieją podobne rozwiązania i kto jest ich dostawcą? Jakie są zalety obecnie wdrażanej innowacji i w jakich aspektach jest ona lepsza od obecnie stosowanych rozwiązań? Czy twórcy mieli do tej pory jakiekolwiek kontakty z przemysłem, w których wyrażono zainteresowanie sferą badań twórcy bądź samą innowacją? Czy znają konkretne nazwy firm, które mogłyby stać się odbiorcą produktu na bazie innowacji bądź sektory rynku, w których innowacja spotkałaby się z pozytywnym odbiorem przez użytkowników ostatecznych? Gdy przeprowadzana jest analiza potencjalnego rynku pod względem jego wielkości, wymogów prawnych (atesty, regulacje), kosztu wdrożenia oraz trendu wzrostu, jej wyniki powinny być koniecznie przeanalizowane przez twórcę. Zaangażowanie się twórców w proces komercjalizacji stanowi podstawę dobrze działającej firmy typu spin off. Bez tego trudno będzie wyjaśnić potencjalnym inwestorom zainteresowanym działalnością młodego przedsiębiorstwa na czym polega wyższość proponowanego rozwiązania i jego innowacyjność. Trudno też będzie młodej spółce utworzyć funkcjonalny prototyp. Przygotowanie oferty technologicznej Przed podjęciem jakichkolwiek działań marketingowych należy zadbać o poufność przekazywanych informacji. Przygotowując ofertę technologiczną należy zadbać, aby przekazywana w niej informacja była informacją chronioną. Oferta technologiczna zawiera zatem tylko te elementy innowacji, które są chronione (zawarte w publikacji patentowej) bądź niezbędne do wykazania ogólnej wyjątkowości proponowanego rozwiązania. Szczegóły będące know-how twórców i młodej firmy typu spin off nie powinny być ujawniane. Oferta technologiczna to materiał nie dłuższy niż jedna strona formatu A4 z tytułem wzbudzającym zainteresowanie potencjalnych odbiorców. Pierwszy paragraf opisu winien przekazać informacje ogólne z zakresu badań nad proponowaną innowacją, w dalszej części ukazuje się informacja już bardziej szczegółowa dotycząca proponowanego rozwiązania. Kolejna część oferty technologicznej to jej prawdziwy rdzeń: cechy, którymi rozwiązanie przewyższa inne obecnie znane na rynku. Tu młody spin off przekonuje odbiorców, dlaczego to właśnie jego rozwiązaniem powinni być zainteresowani. Oferta technologiczna w miarę możliwości prezentować powinna również materiał graficzny: zdjęcia bądź wykresy prezentujące zalety proponowanego rozwiązania, ponownie bez ujawnienia jego istotnych cech pozostających know-how firmy. Grafika czyni materiał marketingowy łatwiejszym w odbiorze. W ofercie technologicznej nie można też zapomnieć o opisie aktualnego stanu rozwoju proponowanej innowacji i jej stanu ochrony. Z pewnością szerszym zainteresowaniem cieszą się te 10 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010

11 DOBRE PRAKTYKI wynalazki, które mają zabezpieczoną w miarę szeroką ochronę patentową (przy czym patent na etapie marketingu nie musi być udzielony, wystarczy zgłoszenie patentowe, by móc zacząć kampanię reklamową). Końcowa część oferty technologicznej to krótka notka na temat samego twórcy/twórców ich pionierskich odkryć, publikacji czy nagród i wyróżnień, jakie otrzymali. Często ich dorobek naukowy jest na tyle rozpoznawalny w świecie przemysłu, że znacznie podnosi potencjał proponowanego rozwiązania. Poszukiwanie partnerów gospodarczych W przypadku poszukiwania klientów instytucjonalnych (dla celów licencji lub sublicencji) czy partnerów biznesu, młody spin off ma do dyspozycji kilka źródeł informacji. Najprostszym, ale wciąż skutecznym sposobem jest przeszukanie witryn internetowych z zastosowaniem słów będących kluczowymi dla dziedziny proponowanego rozwiązania. Biblioteki akademickie w wielu przypadkach mają dostęp do wspaniałych źródeł informacji rynkowych, z których młody spin off może skorzystać, jak chociażby: Business Insight, CorpTech, Frost&Sullivan czy KnowledgeExpress (płatne bazy danych rynkowych i firmowych dla celów transferu technologii, dostępne również w Polsce). Technika przeglądu informacji patentowej (zwana patent mapping ) może również przynieść bezcenną wiedzę na temat tego jakie firmy prężnie działają w podobnych dziedzinach nauki i inwestują w patenty. Te właśnie firmy powinny być postrzegane jako potencjalni partnerzy w biznesie bądź potencjalni licencjobiorcy komercjalizujący dalej proponowane rozwiązanie. W efekcie podjętych działań poszukiwawczych należy sporządzić listę potencjalnych odbiorców innowacji i usystematyzować ich według następującego porządku: firmy cieszące się wielkim udziałem na rynku i wciąż wzmacniające swą pozycję, firmy, które w przeszłości nawiązały już współpracę z instytucją macierzystą, z której wywodzi się nowo powstały spin off, firmy, które nie mają wielkiego udziału w rynku, ale stać je na ewentualną współpracę lub podjęcie licencji, firmy posiadające patenty zbliżone do proponowanych przez spin off rozwiązań. Po uszeregowaniu potencjalnych kandydatów do współpracy, należy przejść do poszukiwań kontaktów personalnych, a zatem osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji dotyczących nowych inwestycji. W wielu przypadkach nie są to prezesi firm, a dyrektorzy działów business development rozwoju biznesu. Osoby pełniące te funkcje i nastawione na poszukiwanie nowych wyzwań inwestycyjnych zrzeszone są w międzynarodowych sieciach, jak na przykład: LES (Licensing Executive Society), a informacje kontaktowe można znaleźć w katalogu tego zrzeszenia bądź w takich bazach, jak: Zoominfo czy katalogi Dunn and Bradstreet s lub Moody s. Najcenniejszym źródłem kontaktów, jest jednak obecność samych twórców lub założycieli spin off na międzynarodowych targach czy konferencjach i bezpośrednie nawiązanie znajomości z obecnymi tam przedstawicielami biznesu. Sposoby komunikacji W profesjonalnym świecie transferu technologii zdania na temat najlepszej drogi komunikacji marketingowej wydają się być podzielone. Pewna część profesjonalistów biznesu opowiada się za wprowadzeniem w temat przez krótką wstępną wiadomość ową, a pewna część za bezpośrednią rozmową telefoniczną, w której naświetlona zostaje proponowana innowacja. Niezależnie od preferencji, jeśli zespół młodego spin off podejmie się kampanii telefonicznej, ważne jest sporządzenie listy spraw, które pragnie się rozmówcy zakomunikować. Kolejność spraw może być tak ułożona, aby sprzyjała narastającemu zainteresowaniu rozmówcy i musi zawierać informacje na temat oferującej rozwiązanie firmy typu spin off, informacje na temat oferowanej technologii i osiągnięć jej twórców oraz odpowiedź na pytanie dlaczego sądzimy, iż nasza technologia powinna być punktem zainteresowania rozmówcy. Należy zatem przedstawić takie zalety oferowanego rozwiązania, które są najistotniejsze dla powodzenia biznesu rozmówcy. Po pierwszym kontakcie telefonicznym należy przesłać rozmówcy przygotowaną Sukces rynkowy innowacyjnej technologii zależy od sprawnie przeprowadzonych działań marketingowych. ofertę technologiczną i koniecznie zapisać w swych danych reakcję na posłane materiały. Informacja ta będzie niezbędna przy ocenie potencjału rynkowego. W zapisie reakcji potencjalnego partnera istotny jest poziom entuzjazmu jaki wywołało oferowane innowacyjne rozwiązanie, jego brak lub wzmianki na temat ewentualnego dalszego zainteresowania. W momencie niepewności co do zainteresowania drugiej strony należy wyjaśnić je kolejnym kontaktem owym lub telefonicznym. Zapis doświadczeń i reakcji potencjalnych odbiorców oferowanego rozwiązania jest krytycznym dla oceny jego potencjału rynkowego. W przypadku, gdy rozmówcy określą jasno, że rozwiązanie jest ciekawe, ale jego poziom rozwoju obarcza ich decyzję o inwestycji zbyt dużym ryzykiem, jest to informacja, którą młody spin off przenieść powinien natychmiast do laboratorium twórcy i wesprzeć dalsze badania i rozwój oferowanej innowacji. Z informacji tej można też łatwo wyczytać, że oferowane rozwiązanie w ogóle nie pasuje do obecnych potrzeb rynku i będzie to sygnałem do szybkiego zwrócenia swej uwagi, wysiłków i nakładów młodej firmy spin off na inne rozwiązania. Podjęcie się działań marketingowych odnoszących się do uniwersyteckich technologii może okazać się poważnym wyzwaniem. Niniejszy artykuł prezentuje wyniki badania, jakiego dokonałem jako lider międzynarodowego spotkania przedstawicieli uniwersytetów (LES Annual Meeting), które odbyło się we wrześniu 2010 roku w Chicago. Dyskutowano na nim temat marketingu akademickich innowacji. Mimo powszechnie przyjętej opinii, że to właśnie marketing spełnia kluczową rolę w procesie wprowadzania technologii na rynek, nie ma porozumienia co do najlepszej metody czy ścieżki promocji. Nie istnieje standardowy model, który można by zastosować do każdego procesu komercjalizacji. Jednakże należy pamiętać, że sukces rynkowy innowacyjnej technologii naprawdę zależy od sprawnie przeprowadzonych działań marketingowych. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/

12 PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI Załóż spółkę Ryszard Brudkiewicz radca prawny FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Na potrzeby niniejszego artykułu pod pojęciem spółki rozumiana będzie którakolwiek ze spółek zawiązanych na podstawie kodeksu spółek handlowych, tj. spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółka akcyjna. Poniższe przemyślenia nie dotyczą spółki cywilnej, tworzonej na bazie kodeksu cywilnego. Z formalnego punktu widzenia spółka cywilna to połączenie kilku (co najmniej dwóch) jednoosobowych działalności osób fizycznych. Ta spółka nie oferuje zatem żadnych istotnych różnic w porównaniu do działalności prowadzonej w formie jednoosobowej. Koszty Utworzenie spółki w powyższym rozumieniu każdorazowo wiąże się z kosztami znacznie przekraczającymi założenie jednoosobowej działalności. W przypadku większości spółek do zawiązania potrzebne jest podpisanie aktu notarialnego, którego koszty to kwota minimum zł. Wyjątkiem jest spółka jawna, w przypadku której wystarczy zwykła forma pisemna. Spółkę należy zarejestrować w Krajowym Rejestrze Sądowym, co wiąże się z opłatą od do zł. Każda istotna zmiana w spółce również wymaga rejestracji, co znowu wiąże się z opłatą w wysokości 650 zł. Spółki o bardziej skomplikowanej formie organizacyjnej, w tym spółka z o.o. wiążą się z prowadzeniem pełnej rachunkowości, co oznacza miesięczne koszty na poziomie minimum 500 zł. Początkujący przedsiębiorcy bardzo często zbytnio skupiają się na kosztach prowadzenia działalności, w wyniku czego, po przeanalizowaniu pozycji opisanych powyżej, decydują się na prowadzenie firmy w ramach jednoosobowej działalności. Ta forma jest istotnie tańsza z punktu widzenia kosztów zawiązania (wpis do ewidencji to kwota 100 zł) oraz kosztów późniejszego funkcjonowania (zmiana wpisu to kwota 50 zł, wystarczy prowadzenie książki przychodów i rozchodów). Wysokość kosztów zawiązania i bieżącej działalności przysłania przedsiębiorcom inne zagadnienia. Na drugi plan schodzą kwestie, które mogą przesądzić o końcowym sukcesie przedsiębiorcy. Wiarygodność wobec kontrahentów Istnieje wiele przyczyn, dla których spółka prawa handlowego jest dla kontrahenta bardziej wiarygodna, niż przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą. Trudno wskazać, która jest wiodąca. Z pewnością spółki prawa handlowego są bardziej przejrzyste duża część danych na ich temat jest dostępna w jawnym i centralnym rejestrze przedsiębiorców. Można zawsze udać się do sądu, w którym przechowywane są akta takiej spółki, zapoznać się z umową spółki, zmianami, jakie w historii spółki nastąpiły. Uzyskanie aktualnego odpisu spółki z siedzibą np. w Rzeszowie jest możliwe w dowolnym sądzie, w którym istnieje wydział Krajowego Rejestru Sądowego np. w Poznaniu, Opolu czy Krakowie. Oczekiwanie na odpis z rejestru sprowadza się do kilkunastominutowej wizyty w sądzie. Ponadto dane z Krajowego Rejestru Sądowego są dostępne online ( Tymczasem nie istnieje centralny rejestr dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Aby pozyskać informacje na temat przedsiębiorcy z Rzeszowa, należy udać się do ewidencji działalności gospodarczej w tym mieście, albo wystąpić o przesłanie odpisu z ewidencji, co może potrwać nawet ponad dwa tygodnie. Inny powód, zwłaszcza pojawiający się w relacjach z kontrahentami zagranicznymi, to fakt, iż w wielu zachodnich systemach prawa gospodarczego jednoosobowi przedsiębiorcy są wyjątkami, w znacznej mierze przeważają spółki. Zagraniczni przedsiębiorcy nie znają takiej formy prawnej, są często przekonani, że mają do czynienia z jakąś formą spółki, a po uzyskaniu informacji, że mają do czynienia po prostu z osobą fizyczną, odmawiają nawiązania współpracy. 12 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010

13 PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI Zdolność do zmiany formy organizacyjnej i zarządzanie W aktualnym systemie prawa w Polsce nie ma możliwości przekształcenia przedsiębiorstwa osoby fizycznej w inną formę prawną, przy zachowaniu dotychczasowej historii tego przedsiębiorstwa. Częściowo jest to możliwe przy zastosowaniu instytucji aportu, czyli wniesienia całego przedsiębiorstwa do innego podmiotu. Jednakże taki nowy podmiot, do którego wniesiony zostanie aport, nie kontynuuje historii poprzedzającego go przedsiębiorstwa. A taka historia może być niezmiernie istotna z punktu widzenia zdolności kredytowej czy też warunków formalnych do pozyskania dotacji ze środków Unii Europejskiej. Dlaczego możliwość zmiany formy organizacyjnej powinna być analizowana już na początku drogi rozpoczynanej przez przedsiębiorczego naukowca? Od samego początku należy bowiem zakładać, że prowadzona działalność rozwinie się do dużych rozmiarów i dalsze prowadzenie jej w formie jednoosobowego przedsiębiorcy będzie rodziło problemy organizacyjne lub też potrzebne będzie pozyskanie kapitału od inwestorów zewnętrznych. O kapitale zewnętrznym będzie mowa w dalszej części artykułu, w tym miejscu skupmy się na problemach natury organizacyjnej. Jednoosobowa działalność to jednoosobowa struktura zarządzania. Wszystkie decyzje o charakterze strategicznym zawsze przechodzą przez właściciela przedsiębiorstwa. W bardzo dużej ilości przypadków taki przedsiębiorca jest zobowiązany do osobistego dokonywania rozmaitych czynności, nawet jeżeli udzielił wcześniej pełnomocnictw zaufanym pracownikom. W przypadku jednoosobowej firmy nie ma bowiem możliwości ustanowienia zarządu, jak na przykład w przypadku spółki z o.o. Oznacza to, że w przypadku dużej organizacji, zatrudniającej kilkudziesięciu pracowników i prowadzącej działalność na wielu polach, przedsiębiorca założyciel niemal w całości zaangażowany jest w czynności organizacyjne i nie ma możliwości skupienia się na celach strategicznych. Tymczasem w przypadku bardziej rozbudowanych form organizacyjnych, w szczególności spółek kapitałowych, przedsiębiorca może na wielu polach posługiwać się profesjonalnymi menedżerami, którzy działając jako zarząd spółki, podejmują czynności, którymi dotychczas musiał każdorazowo zajmować się właściciel. Możliwość pozyskania kapitału zewnętrznego W praktyce niemalże nie zachodzą sytuacje, w których inwestorzy zewnętrzni (np. anioły biznesu) decydują się na wsparcie finansowe przedsiębiorcy, który swoją działalność prowadzi w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej. Inwestorzy najczęściej wymagają, aby wejście kapitałowe odbywało się do spółki z o.o. albo spółki akcyjnej. Te dwie spółki zapewniają im w pierwszej kolejności ochronę przed ryzykiem związanym z działalnością prowadzoną przez przedsiębiorcę. Dodatkowo spółki kapitałowe, bo o tych mowa, mają bardziej rozbudowaną strukturę organizacyjną. Dzięki temu inwestorzy zewnętrzni mogą w odpowiedni sposób sprawować nadzór nad przedsiębiorcą i uczestniczyć w zarządzaniu przedsięwzięciem. Tymczasem jeżeli przedsiębiorca prowadzi działalność w formie jednoosobowej, to tak jak wspomniano wyżej przekształcenie tej działalności np. w spółkę z o.o. oznacza zerwanie z dotychczasowymi rezultatami. Nowa spółka z o.o. nie może posługiwać się referencjami, które uzyskał poprzednio przedsiębiorca, ma nowy numer NIP, jest niemal zupełnie odrębnym podmiotem. W sytuacji, gdy inwestor zewnętrzny jako wymóg wejścia kapitałowego postawi przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę kapitałową, przedsiębiorca ryzykuje, że prowadzenie nowej spółki w początkowej fazie będzie oznaczało ograniczenie możliwości zarobkowych. Zanim nowa spółka pozyska referencje, znacznie ograniczona będzie możliwość np. występowania w części przetargów publicznych. Odpowiedzialność za zobowiązania firmy Duży rozmiar działalności prowadzonej w formie jednoosobowego przedsiębiorcy oznacza duże ryzyko dla prywatnego majątku tego przedsiębiorcy. Kiedy przedsiębiorca zatrudnia większą ilość pracowników, wynajmuje większą powierzchnię do prowadzenia działalności albo na przykład zaciąga kredyt na zakup niezbędnych maszyn, to w przypadku jednoosobowej działalności taki przedsiębiorca całym swoim majątkiem gwarantuje, że wynagrodzenia zostaną zapłacone, a wierzyciele będą mieli dostęp również do prywatnych elementów majątku przedsiębiorcy. W przypadku działalności gospodarczej nie ma bowiem żadnego rozróżnienia pomiędzy majątkiem przedsiębiorcy wykorzystywanym do działalności a jego majątkiem prywatnym. Z jednej strony zapewnia to bardzo dużą swobodę w przepływie pomiędzy tymi dwoma źródłami majątku bardzo łatwo jest przedsiębiorcy używać środków wygenerowanych w działalności na cele prywatne, z drugiej strony zapewnia to wierzycielom nieograniczony dostęp do całego majątku przedsiębiorcy. Oczywiście w praktyce są Przy wyborze formy prowadzenia działalności, poza kwestią kosztów tej działalności, istotne są również inne czynniki, bardzo często pomijane przez młodych przedsiębiorców. stosowane rozwiązania mające na celu ochronę majątku przedsiębiorcy cenne składniki tego majątku, takie jak mieszkanie czy samochód, nabywane są na członków rodziny itp. Jednakże są to działania na pograniczu prawa, a w skrajnych przypadkach możliwe jest uznanie takich działań za bezskuteczne wobec wierzyciela. Tymczasem spółki, a w szczególności spółki kapitałowe, wiążą się z odrębnością pomiędzy majątkiem przedsiębiorcy a majątkiem spółki. W przypadku spółek kapitałowych wierzyciele tych spółek nie mają żadnej możliwości zaspokojenia swoich roszczeń z prywatnego majątku wspólników (właścicieli) tych spółek. Reasumując, przy wyborze formy prowadzenia działalności, poza kwestią kosztów tej działalności, istotne są również inne czynniki, bardzo często pomijane przez młodych przedsiębiorców. Dokonany na etapie zakładania firmy wybór formy prawnej może w przyszłości decydować o szansach na jej dalszy rozwój, bądź też może ten rozwój istotnie ograniczać. Warto zatem przy planowaniu nowego przedsięwzięcia rozważyć wybór spółki. Rozwiązanie to jest droższe w bieżącym funkcjonowaniu niż jednoosobowa działalność, ale w ocenie autora oferuje szersze możliwości w późniejszych etapach prowadzenia działalności. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/

14 FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI Inicjatywa warta poznania JEREMIE Kazimierz Mochalski Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości FOT. Sławomir Obst Czym jest JEREMIE? Inicjatywa JEREMIE (ang. Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises) jest wspólnym przedsięwzięciem Komisji Europejskiej, Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Ideą tej inicjatywy jest podnoszenie konkurencyjności gospodarki europejskiej na rynku światowym poprzez przezwyciężenie barier w dostępie do finansowania potrzeb inwestycyjnych mikro i małych firm w drodze mikrokredytów i poręczeń. JEREMIE to mechanizm, którego działanie odchodzi od tradycyjnego, dotacyjnego wsparcia różnych instrumentów finansowych (np. publicznych funduszy pożyczkowych, poręczeniowych, banków). Adresatami inicjatywy są rządy lub władze regionalne, natomiast głównymi i docelowymi odbiorcami mikro, mali i średni przedsiębiorcy. JEREMIE wypełnia lukę finansową, jaka istnieje w dostępie do kapitałów przedsiębiorstw, które na otwartym rynku kredytowym, nie mogąc sprostać kryteriom komercyjnych instytucji finansowych mają ogromne trudności z uzyskaniem finansowego wsparcia. W Polsce inicjatywa JEREMIE jest wdrażana na dwóch poziomach: krajowym w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych Województw: Dolnośląskiego, Łódzkiego, Pomorskiego, Wielkopolskiego i Zachodniopomorskiego. Funkcję Menadżera Funduszu Powierniczego JEREMIE Województwa Wielkopolskiego pełni od 2009 r. Bank Gospodarstwa Krajowego, 21 lipca 2010 r. pomiędzy Zarządem Województwa Wielkopolskiego a BGK zawarta została umowa na finansowanie Funduszu Powierniczego JEREMIE. Dzięki umowie na konto Funduszu Powierniczego JEREMIE Województwa Wielkopolskiego wpłynęło 375,9 mln zł z Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego oraz 125,4 mln zł z budżetu państwa. To łącznie 501,3 mln zł do dyspozycji przedsiębiorców. Szacuje się, że do roku 2015 z mechanizmu JEREMIE skorzysta w Wielkopolsce około 7300 firm. Gdzie po wsparcie? Bank Gospodarstwa Krajowego dokonał w drodze konkursu wyboru pośredników finansowych spośród instytucji non-profit prowadzących lokalne fundusze pożyczkowe. Ich zadaniem będzie udzielanie wsparcia finansowego dla MŚP w formie zwrotnych pożyczek. W Wielkopolsce są to następujące instytucje: Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości, Stowarzyszenie Ostrowskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, Fundusz Rozwoju i Promocji Województwa Wielkopolskiego S.A., Jarociński Fundusz Poręczeń Kredytowych, Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Sp. z o.o., Stowarzyszenie Ostrzeszowskie Centrum Przedsiębiorczości. Wybór pośredników nie był przypadkowy. Wybrane instytucje mają wieloletnie doświadczenie nie tylko w pośrednictwie finansowym, ale również w szeroko rozumianych działaniach doradczo-informacyjnych oraz szkoleniowych, związanych z praktycznymi aspektami uruchamiania i prowadzenia działalności gospodarczej. Właśnie dzięki tym instytucjom powstało w Wielkopolsce szereg nowych firm, nowych miejsc pracy, promowano zatrudnienie, aktywizując lokalną gospodarkę. Wieloletnie doświadczenia lokalnych funduszy w tym zakresie, daje wystarczającą gwarancję dobrego zarządzania środkami JEREMIE. Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczości w Fundacji Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości podpisał umowę z Bankiem Gospodarstwa Krajowego na 2 mln zł. Procedura udzielania pożyczek Zgodnie z ogólnymi założeniami pożyczki przeznaczone są dla przedsiębiorców z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, w tym: podmiotów rozpoczynających działalność (również firm typu spin off), 14 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 2/2010

15 WYDARZENIA podmiotów, które nie posiadają historii kredytowej, podmiotów, które nie posiadają zabezpieczeń o wystarczającej wartości. Wykluczenie stanowi sytuacja, w której przedsiębiorstwo znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu komunikatu Komisji Europejskiej w sprawie wytycznych wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw. Oprocentowanie pożyczek jednostkowych będzie kalkulowane według stopy referencyjnej obliczanej przy zastosowaniu stopy bazowej oraz marży ustalonej w oparciu o komunikat Komisji Europejskiej w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych oraz po przeprowadzeniu analizy ryzyka niespłacalności zaciągniętego zobowiązania na podstawie wdrożonej i akceptowanej u danego pośrednika metodologii. W zakresie stosowanych procedur przy udzielaniu pożyczek BGK nie narzuca pośrednikom stosowania swoich rozwiązań ani też ich u pośredników nie weryfikuje. Wniosek o pożyczkę będzie standardowym dokumentem stosowanym w danym funduszu pożyczkowym zawierającym niezbędne informacje o przedsiębiorcy, planowanym przedsięwzięciu sytuacji ekonomicznej, przed i po, udzielonej pożyczce. Jednostkowe pożyczki muszą być przeznaczone na finansowanie działalności gospodarczej, a w szczególności na: finansowanie inwestycji, zakup, budowę lub modernizację obiektów służących działalności, tworzenie nowych miejsc pracy, wdrażanie nowych rozwiązań techniczno-technologicznych, zakup wyposażenia: maszyny, urządzenia, aparaty do działalności, inne cele gospodarcze służące rozwojowi mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Środki w ramach programu JEREMIE mogą zatem stanowić ważne źródło finansowania firm typu spin off, także w ich wczesnej fazie rozwoju. Główne korzyści płynące z inicjatywy to: zwiększony dostęp do zewnętrznego finansowania dla podmiotów, które z powodu braku zabezpieczeń, standingu finansowego (w uproszczeniu negatywnej oceny zdolności kredytowej) czy też braku historii kredytowej nie mają możliwości skorzystania z takiego finansowania, korzystniejsze warunki finansowania mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, elastyczne podejście: specyficzne pożyczki mogą zostać nakierowane na indywidualne potrzeby grup beneficjentów, np. dłuższa prolongata lub okres płatności dla nowo powstałych przedsiębiorstw. Pożyczki nie mogą być udzielane na pokrywanie bieżących kosztów działalności lub cele konsumpcyjne. Wysokość udzielonej pożyczki jednostkowej zależna będzie od limitu pożyczki globalnej przyznanej danemu pośrednikowi. W przypadku Fundacji Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości będzie to kwota w granicach 100 tys. zł jednorazowo. Zabezpieczenie udzielonej pożyczki stanowić będzie co najmniej weksel in blanco. Ponieważ inicjatywa JE- REMIE jest wciąż na etapie wprowadzania i podlega zmianom, aktualnych informacji należy szukać na stronie: com.pl lub u ww. pośredników. FLESZ W połowie stycznia rusza kolejna edycja bezpłatnych dyżurów doradcy zawodowego online na portalu Edustacja.pl. Szczegółowy harmonogram już wkrótce na stronie 24 stycznia odbędzie się kolejne spotkanie z cyklu O biznesie przy kawie w ramach projektu Akademik Przedsiębiorczości. Szczegóły na Zapraszamy do udziału w warsztatach umożliwiających zdobycie wiedzy i umiejętności związanych z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej. Najbliższe edycje w terminach stycznia oraz lutego. Szczegóły na W styczniu rusza konkurs na najlepszy pomysł biznesowy. Łączna pula nagród 15 tys. zł. Więcej na Koło Fortuny program dla przedsiębiorczych i o przedsiębiorczych. W każdy czwartek o godzinie na antenie Radia Afera i na www. afera.com.pl. Punkty Informacyjne Funduszy Europejskich Kalisz Starostwo Powiatowe w Kaliszu Pl. św. Józefa 5, Kalisz Tel. (62) Leszno Starostwo Powiatowe w Lesznie Plac Kościuszki 4b, Leszno Tel. (65) , (65) Jarocin Starostwo Powiatowe w Jarocinie al. Niepodległości 10-12, Jarocin, Tel. (62) , (62) , Gniezno Starostwo Powiatowe w Gnieźnie ul. Rynek 10/1, Gniezno Tel. (61) Nowy Tomyśl Starostwo Powiatowe w Nowym Tomyślu ul. Poznańska 33, Nowy Tomyśl Tel. (61) , (61) Wągrowiec Starostwo Powiatowe w Wągrowcu ul. Kościuszki 15, Wągrowiec Tel. (67) Koło Starostwo Powiatowe w Kole ul. Sienkiewicza 21/23, Koło Tel. (63) Konin Starostwo Powiatowe w Koninie al. 1 Maja 9, Konin Tel. (63) Międzychód Starostwo Powiatowe w Międzychodzie ul. 17 Stycznia 143, Międzychód Tel. (95) Ostrzeszów Starostwo Powiatowe w Ostrzeszowie ul. Zamkowa 31, Ostrzeszów Tel. (62) , Poznań Główny Punkt Informacyjny FE Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego ul. Szyperska 14, Poznań Tel. (61)

16 Człowiek najlepsza inwestycja