Magazyn DF Review Numer 31/2010

Transkrypt

1 Magazyn DF Review Numer 31/2010 (2011) Szanowni Państwo, Kończy się niełatwy rok, w którym mimo wielu nadziei i licznie podejmowanych działań, nie udało się rozwiązać wszystkich ważnych spraw i problemów stojących przed światem. Widać, że jesteśmy w okresie burzy i naporu. Kryzys, w którego kolejną fazę wchodzi Europa, a który dotknie w jakimś stopniu także Polskę i świat, jest dla nas testem zdolności, umiejętności i wiedzy. Próbie poddawane są również nasze wartości, to jak działamy, co robimy i czym się kierujemy na drodze do realizacji naszych celów. Jeden z duszpasterzy ludzi biznesu* mówi, że fundamentalną wartością gospodarki wolnorynkowej jest zaufanie, a nie zysk oraz że jego brak jest jednym z kluczowych problemów współczesnego kapitalizmu. Zysk jest celem, ale osiągany za wszelką cenę, bez zaufania, uczciwości kupieckiej i poza prawem, skutkuje brakiem wolnej gospodarki i efektywnego kapitalizmu. Uzyskany w ten sposób sukces, często nie jest trwały. Cena, jaką przychodzi nam za niego zapłacić, m.in. degradacja materialna czy wypalenie moralne, jest bardzo wysoka i czyni z nas ofiarę naszego własnego sukcesu. Powrót do normalności jest natomiast długi, bolesny, a często niemożliwy. Współczesny świat zna wiele przypadków działań nastawionych na szybki i łatwy zysk. Takie działania, łamiące prawo i dobre praktyki biznesowe, powodują krótkotrwały boom, a następnie długotrwały i głęboki kryzys. Niezależnie od rynku, na którym to się dzieje, nieważne czy jest to bańka internetowa, kryzys w nieruchomościach, czy kryzys zadłużenia w krajach strefy Euro. Wszędzie, wspólnym mianownikiem jest łamanie zasad i brutalny egoizm. Osobisty dotyczący managerów, dyrektorów i akcjonariuszy, ale także grupowy odnoszący się do firm, banków i korporacji. Pamiętamy Greed is good mówił Gordon Gecco, bohater filmu Wall Street. Czy jest remedium na te problemy? Wielu polityków, ekonomistów i filozofów stara się je znaleźć. Ja odwołam się do wspomnianego wcześniej wywiadu. Otóż mówi się tam, że kluczem do skutecznego uprawiania biznesu jest Jarosław Dąbrowski Partner Zarządzający Ma ponad 16 lat doświadczenia w międzynarodowym sektorze finansowym. Tworzył i kierował bankiem DnB NORD Polska. Był m.in. wiceprezesem Raiffeisen Bank Polska, tworzył Raiffeisen Leasing i zarządzał Progress Investment Fund przez Raiffeisen Atkins Consortium i nadzorował jego IPO. W wydaniu: Teraz albo nigdy! Możliwość ekspansji polskich firm na globalnym rynku. Nieruchomości komercyjne. Sytuacja na rynku i możliwości finansowania projektów. Megawaty z wiatru, biogazu i wody. Energetyka odnawialna jako atrakcyjny sektor inwestycyjny. Rynek obligacji Catalyst. Szansa na rozwój długu korporacyjnego. Norwegia. Potencjalny obszar inwestycji polskich firm. Nowy Rok w różnych kulturach. Nadchodzi Rok Smoka! samoograniczanie się oraz równowaga. Biznes trzeba budować na zaufaniu i przestrzegać prawa. Kryzys kiedyś przeminie. To, co jest trwałe, to nie tylko nasz biznesowy sukces, lecz również nasze prawo moralne i czyste sumienie. Jeśli kochamy to, co robimy i widzimy w tym naszą drogę, róbmy swoje będąc nie tylko profesjonalni, lecz również wykonujmy swoją pracę zgodnie z zasadami moralnymi i etycznymi, niezależnie co nas do tego inspiruje: Dekalog, Koran, Talmud czy zasady Konfucjusza. Na koniec, zamiast puenty, pozwolę sobie zacytować Steve a Jobsa: Wasz czas jest ograniczony, nie marnujcie go więc, żyjąc czyimś innym życiem. Nie dajcie się złapać w dogmat kierowania się w życiu wynikami myślenia innych. Nie pozwólcie, by hałas opinii innych ludzi zagłuszył Wasz wewnętrzny głos. I najważniejsze, miejcie odwagę podążać za własnym sercem i intuicją. One w jakiś sposób wiedzą, kim chcecie tak naprawdę zostać. Wszystko inne jest drugorzędne. Drodzy Państwo, życzę udanej lektury naszego nowego numeru Magazynu! Niech nadchodzący Nowy Rok przyniesie Nam, oprócz wielu wyzwań, dużo satysfakcji, harmonii i właściwego zrozumienia wartości, które wyznajemy. Wszystkiego najlepszego! *Ks. Jacek Stryczek, Rzeczpospolita Zaufanie, nie zysk listopada 2011 Jarosław Dąbrowski Partner Zarządzający & CEO

2 Magazyn DF Review TERAZ ALBO NIGDY! Jarosław Dąbrowski, Założyciel i Partner Zarządzający Dąbrowski Finance, opowiada o możliwości ekspansji polskich firm na globalnym rynku. Pełna wersja wywiadu w Numerze 6 (223) 2011 Magazynu,,BANK oraz na naszej stronie internetowej. Jarosław Dąbrowski Partner Zarządzający Ma ponad 16 lat doświadczenia w międzynarodowym sektorze finansowym. Tworzył i kierował bankiem DnB NORD Polska. Był m.in. wiceprezesem Raiffeisen Bank Polska, tworzył Raiffeisen Leasing i zarządzał Progress Investment Fund przez Raiffeisen Atkins Consortium i nadzorował jego IPO. Polskie firmy znacznie lepiej niż te ze starej Unii dały sobie radę z kryzysem, ale mimo to wciąż brakuje im odwagi, aby próbować skupować udziały firm z regionu Europy Środkowo-Wschodniej oraz Eurolandu. Czym to jest spowodowane? Polska faktycznie w wielu regionach świata jest uznawana za kraj, który świetnie przeszedł globalny kryzys. To, co zrobiliśmy przez ostatnie 20 lat z naszą gospodarką, jest powodem do dumy. Dodajmy do tego fakt, że inne kraje z naszego regionu miały od zawsze lepszą od nas prasę za granicą. Aby stworzyć podstawy do zagranicznej ekspansji dla naszych firm, trzeba zmniejszyć dług publiczny, poprawić stan budżetu państwa oraz ograniczyć biurokrację. Jednak mimo tych barier wciąż jeszcze jest dobry punkt startu do przejęć. Jeśli w najbliższym czasie polskie firmy nie wykorzystają tego momentu do ekspansji, to w ciągu kolejnych dwóch trzech lat na rynkach pojawią się dodatkowo nowi konkurenci, np. azjatyccy. Dlatego zagraniczną ekspansję trzeba rzeczywiście robić natychmiast teraz albo nigdy. To dylemat, przed którym stoi wiele naszych firm. Oczywiście prawdziwą sztuką jest zainwestować sensownie Gdzie w takim razie bezpiecznie inwestować? Wydaje mi się, że ciekawym obszarem, nie do końca odkrytym przez polskie firmy są Niemcy, Skandynawia i generalnie cała Europa Zachodnia. Oczywiście łatwiej jest wejść do Rumunii i Bułgarii, ale to łatwiej nie musi oznaczać skuteczniej. Skala inwestycji w starej Unii musi być większa, wobec czego ten rynek jest trudniejszy. Oczywiście najlepiej wejść w te obszary, w których jest mała konkurencja. Dobrym przykładem jest np. debiut polskiej firmy Morpol na giełdzie w Oslo. To klient Banku DnB NORD w Polsce, a dziś jedna z większych firm w Norwegii produkująca i przerabiająca łososie. Zastosowali skuteczną i inteligentną strategię. Dzięki bankowi DnB NORD i udanej emisji akcji weszli na norweską giełdę, a za pieniądze pozyskane z nowej emisji akcji kupili jednego ze swoich konkurentów. I tak, wyrastają na jednego z liderów rynku! Podobnie czynią firmy z innych branż, np. inżynieryjno-budowlanej. Innym przykładem jest ComArch S.A. Spółka dwa lata temu kupiła niemiecką firmę informatyczną, która wymagała restrukturyzacji. Jej szef argumentował ten ruch faktem, że w tym segmencie rynku marże w Polsce są niewielkie i dlatego trzeba było pomyśleć o Niemczech. Zawsze warto iść tam, gdzie są gwarantowane rynki zbytu, pewne pieniądze i przewidywalność. A globalny kryzys wymusił na starej Unii otwarcie na nowe podmioty gospodarcze także z Polski. A co z inwestycjami w innych regionach Europy? Trzeba eksplorować to, co się wydarzy na wschodzie i południu Europy, bo te rynki kiedyś znowu będą atrakcyjne. Dotyczy to również Turcji. Musimy się pogodzić z tym, że należy działać regionalnie, a z czasem nawet i globalnie. Przykład polskiej firmy Selena S.A., producenta oraz dostawcy szerokiej gamy produktów chemii budowlanej pokazuje, że również nasze firmy mogą mieć globalne ambicje. Wielu z jego partnerów i kontrahentów patrzyło na te deklaracje z przymrużeniem oka. A jednak przed wybuchem globalnego kryzysu udało się Selenie wejść na giełdę i zbudować equity pod dalszą, międzynarodową ekspansję. Dzisiaj, firma ta za wiele milionów dolarów skończyła budowę fabryki w strefie wolnocłowej na wybrzeżu chińskiej prowincji Liang Siou i jest to jedna z największych fabryk, jaką kiedykolwiek Polacy stworzyli od podstaw w Chinach. Selena ma też swoje filie w Hiszpanii, Korei, Turcji i w wielu innych krajach to najlepiej pokazuje, że polska firma potrafi sprostać obcej konkurencji. Może polskim firmom, niepotrzebnie jak się okazuje mającym kompleksy, po prostu brakuje kompetentnych doradców znających określone rynki. Co Pan o tym sądzi? Udanych przykładów polskiej ekspansji jest zdecydowanie zbyt mało. Przyczyn jest wiele: dwadzieścia lat transformacji to zbyt krótki okres, gdy porównamy to do czasu przypadającego na ekspansję firm niemieckich, francuskich czy szwedzkich. One miały go pod dostatkiem od 70 do nawet w przypadku Szwecji 200 lat nieprzerwanego rozwoju! Główną barierą jest też specyficzna kultura polskiego biznesu, któremu brakuje utrwalonej metodyki systematycznego działania. Polacy są dobrzy w ułańskich szarżach: szybko dostrzegają okazję, potrafią znakomicie improwizować, ale brakuje im konsekwencji w zbudowaniu systematycznej ekspansji zagranicznej. Brakuje ciągłości w myśleniu o długofalowym rozwoju firmy. Tymczasem każda ekspansja wymaga ogromnego kapitału intelektualnego. To nie przypadek, że prezes Seleny S.A. wywodzi się, ze środowiska naukowego, tak samo jak prezes ComArch S.A. Zarzuca Pan polskim firmom nieznajomość biznesowych procedur? Typowym przykładem jest niewielka obecność polskich firm w Chinach. A tam do ekspansji potrzebny jest znający realia rynku doradca, prawnik itp. Dopiero dysponując wiedzą, decydujemy razem z lokalnymi partnerami, czy nasza obecność będzie miała formę np. joint venture, czy własnej spółki. I tego brakuje naszym firmom w momencie startu w Chinach. Potem słyszymy, że nie warto wchodzić do Państwa Środka, choć ich zagraniczny konkurent sprzedaje tam dużo więcej. Dla kontrastu pokażmy przykłady ekspansji fińskich firm, których eksport do Chin jest znacznie większy niż z naszego kraju, skąd i tak trafia głównie miedź. Finlandia jest przykładem kraju (ok. 40 proc. wartości), który potrafił przekuć biznesową systematyczność i konsekwencję działania w sukcesy rynkowe. Finowie nie 2

3 Numer 31/2010 (2011) mają typowych polskich atutów: zdolności do improwizowania i biznesowej elastyczności. Ale to oni stworzyli Nokię, a nie my. Nawet polska eksportowa Wódka Wyborowa jest promowana i dystrybuowana w Chinach przez Francuzów. To smutne. Polskim firmom brakuje często międzynarodowego know-how. Kadra menedżerska dopiero stawia pierwsze kroki na globalnym rynku. Remedium na to jest otwarcie się na doświadczonych w międzynarodowym biznesie menedżerów oraz współpraca ze środowiskami naukowymi; czy to w zakresie innowacyjności i nowych technologii, czy też systemów zarządzania. Wreszcie ważne jest również projektowe myślenie i działanie wsparte profesjonalnym doradztwem finansowym i biznesowym. j.dabrowski@dabrowskifinance.eu NIERUCHOMOŚCI KOMERCYJNE. SYTUACJA NA RYNKU I MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA PROJEKTÓW. Zbigniew Karwowski Senior Partner Karierę w bankowości rozpoczął w 1994 roku w USA. W Polsce karierę kontynuował w BIG Banku oraz Raiffeisen Bank Polska. Następnie przez 5 lat pełnił funkcję Członka Zarządu Banku DnB NORD Polska, odpowiadając za pion ryzyka, potem finanse i biznes małych i średnich przedsiębiorstw. W ostatnim czasie globalny rynek nieruchomości podlega dynamicznym procesom konsolidacji na niespotykaną od lat skalę. Kryzys ostatnich lat osłabił wiele firm, które nie poradziły sobie z nową sytuacją, ale też wiele firm wzmocnił. Ci najsilniejsi zaczęli konsolidować rynek i proces ten, w opinii uczestników rynku, będzie trwał. Dotyczy to zarówno firm zarządzających portfelami nieruchomości jak i firm doradczych. Ze względu na obecność niemal wszystkich dużych graczy w Polsce sytuacja u nas znacząco się zmienia i nikt nie jest w stanie powiedzieć, jak będzie wyglądała choćby za rok. W cieniu kryzysu i wielkiej niepewności co do sytuacji finansowej w Europie (Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia) obroty na rynku nieruchomości komercyjnych w 2011 roku w naszym regionie Europy zapowiadają się rekordowe. Rosja, Polska, Turcja i Czechy należą tu do ścisłej czołówki. Według raportów Cushman & Wakefield i CB Richard Ellis, po 3 kwartałach odnotowano ponad 100% wzrost wolumenu inwestycji, w porównaniu z takim samym okresem roku Na tym tle rynek nieruchomości komercyjnych w Polsce prężnie się rozwija, a czasami nawet nadaje ton dynamice zmian w regionie. Każdy z poniższych segmentów ma swoją specyfikę, jest na innym stadium rozwoju i sytuacja każdego z nich aktualnie jest inna. ośrodków). W najbliższym czasie będzie również rosła podaż, powstawać będą tzw. profilowe centra handlowe, specjalistyczne np. modowe, a konkurencją dla centrów handlowych w coraz większym stopniu będzie rozwój ulic handlowych w wielkich miastach. Powierzchnie biurowe Od początku roku widać oznaki ożywienia, chociaż podaż nowych powierzchni nie rośnie tak dynamicznie jak w segmencie handlowym, a duża część z podpisanych umów najmu to renegocjacje. Wiele się buduje i już w najbliższych miesiącach należy się spodziewać oddania nowych obiektów, z czego duża część, bo ponad 30%, jest już wynajęta. Poza Warszawą, która zdominowała rynek, kolejnymi najpopularniejszymi lokalizacjami okazały się Kraków i Łódź. Możemy zauważyć, że w najbliższym czasie podaż powoli będzie rosła, co najszybciej będzie zauważalne w Warszawie oraz kilku największych aglomeracjach. Również coraz więcej budynków legitymować się będzie certyfikatami ekologicznych budowli, co związane jest z dużą presją na oszczędności energii zużywanej przez budynki. W zakresie innowacji powstają już połączenia funkcji biurowych i handlowych. Zauważalny jest również nowy duży rynek w segmencie klientów Bpo (poza Warszawą). Powierzchnie przemysłowe i logistyczne Rok 2011 można zaliczyć do udanych. Jak raportują największe agencje z rynku nieruchomości, po okresie zastoju widać ożywienie. Ten segment z powodu dużej koncentracji w rękach dużych operatorów (Prologis i Panattoni mają 51% rynku), którzy nowe powierzchnie budowali tylko na zamówienie, zachowywał się najspokojniej w okresie kryzysu. Obecnie pojawia się więcej wolnej powierzchni. Najbardziej popularnymi obszarami są Śląsk i Warszawa. Powierzchnie handlowe i rozrywkowe Po dwóch latach spowolnienia w 2009 i 2010 (kiedy ilość nowej powierzchni oddawanej do użytku była mniejsza niż w rekordowym okresie ) po raz pierwszy od czasu kryzysu, w roku 2011 notowany jest 20% wzrost podaży. Oprócz tego wspomniany wyżej wzrost ilości i wolumenu transakcji miał miejsce głównie w segmencie powierzchni handlowych (44% całości), co jest dominującym trendem w całej Europie. Główne transakcje to sprzedaż Galerii Mokotów w Warszawie czy Galerii Magnolia we Wrocławiu. W wyniku analizy nasycenia powierzchni na mieszkańca widać, że nastąpi wyrównanie dysproporcji i dopasowanie form handlowych do lokalnych możliwości (w tym coraz większych Według zgodnej opinii ekspertów, ze względu na niskie stopy procentowe, niską rentowność obligacji, olbrzymią zmienność na giełdach, a także ceny złota bijące rekordy, w dalszym 3

4 Magazyn DF Review ciągu rynek nieruchomości pozostanie atrakcyjny dla inwestorów. Ze względu na niepewność wyżej wspomnianych warunków zewnętrznych, w jakich rozwijać się będzie polski rynek nieruchomości komercyjnych, inwestorzy w dalszym ciągu będą się koncentrować na najlepszych lokalizacjach w największych miastach. Mimo, że wielu inwestorów rynku nieruchomości ze względu na kryzys wycofało się z rynku, to obserwowana jest ponownie wzmożona aktywność specjalistycznych funduszy Private Equity, Mezzaine, Real Estate kompensująca do pewnego stopnia odpływ kapitału inwestycyjnego. Kryzys pokazał, że najbardziej na zdobycie finansowania mogą liczyć największe, globalne korporacje. Tylko firmy zarządzane w sposób profesjonalny oparły się kryzysowi i mogą liczyć na pozyskanie funduszy dla swoich najlepszych projektów. Czasy, kiedy najemcy zarabiali w mocnych złotych a czynsze płacili słabymi Euro, dawno minęły i nie wiadomo czy i kiedy powrócą. Coraz częściej doradzamy naszym klientom, optymalizowanie źródeł finansowania poprzez dobór kilku instrumentów tak, aby jego warunki (w tym średnioważony koszt pozyskanych do sfinansowania inwestycji środków) były najbardziej efektywne. Podczas określania docelowej strategii finansowania i refinansowania uwzględniamy szeroki wachlarz produktów: kredyt, obligacje, Mezzaine, Join Venture, giełda. Docelowa struktura transakcji zależy od specyfiki projektu, oczekiwań inwestora i warunków rynkowych. Należy również bardzo poważanie rozważać sprzedaż istniejących projektów, aby uzyskane środki przeznaczyć na rozpoczęcie nowych inwestycji. Często okazuje się to być najtańszym i najszybszym źródłem refinansowania lub finansowania obecnych projektów. Dąbrowski Finance specjalizuje się w przygotowaniu i realizowaniu strategii finansowania projektów nieruchomościowych. z.karwowski@dabrowskifinance.eu MEGAWATY Z WIATRU, BIOGAZU I WODY. Energetyka odnawialna jako atrakcyjny sektor inwestycyjny. Szybki rozwój energetyki odnawialnej w ostatnich latach to wynik zarówno regulacji prawnych (wg polskiego prawa 100% energii ze źródeł odnawialnych musi być odebrane), jak i chłodnej kalkulacji biznesowej. Największa ilość projektów dotyczy energetyki wiatrowej, pojawiają się również projekty małych elektrowni wodnych, natomiast biogaz cieszy się coraz większą popularnością. Teraz przyszedł czas na słońce. Marcin Zieliński Partner Posiada 15-stoletnie doświadczenie zdobyte w instytucjach finansowych, m.in. Raiffeisen Bank Polska S.A., ING Barring oraz ING Banku Śląskim. Menedżer projektu przejęcia BISE S.A. przez Bank DnB NORD S.A. Pracował również w firmie Energa S.A. Co to jest energetyka odnawialna? Energetyka odnawialna to część energetyki, która zajmuje się wytwarzaniem energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (OZE). Jako źródła odnawialne klasyfikujemy: wiatr, wodę, energię słoneczną oraz energię pozyskiwaną z biogazu. Zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej, w 2020 roku energia odnawialna ma stanowić 20% energii elektrycznej generowanej i zużywanej w Polsce. Takie są założenia Pakietu Klimatyczno-Energetycznego. Celem całej Unii Europejskiej jest 20%, celem Polski (w świetle dyrektywy 2009/28/WE) jest 15%. Na koniec 2011 udział OZE w produkcji energii to ok. 9%. Drugim przywilejem produkcji energii ze źródeł odnawialnych jest system dopłat w formie kolorowych certyfikatów (wytwórcy energii z OZE mają prawo uzyskania i wprowadzenia do obrotu certyfikatów związanych z generowaną energią). Prawo energetyczne przewiduje, że system dopłat w formie certyfikatów będzie kontynuowany do 2016 r. Energetyka Odnawialna w Polsce na tle europejskim Jako że Polska przyjęła Pakiet Klimatyczno-Energetyczny, powinna teraz spełnić kryteria postawione przez Unię Europejską. Kryterium dla Polski zostało obniżone do 15% ze względu na szybki wzrost zużycia energii elektrycznej przez Polską gospodarkę oraz ze względu na relatywnie długi okres budowy źródeł energii odnawialnej. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych jest w Europie zróżnicowana w zależności od kraju. Liderem w UE jest Szwecja (ponad 44% energii zużywanej w tym kraju pochodzi ze źródeł odnawialnych), natomiast mediana dla UE wynosi 8,9%. Polska zużywała 7,8%, czyli poniżej środka przedziału dla wszystkich krajów Unii. Poniżej przedstawiamy udział OZE w produkcji energii w wybranych krajach UE. Energetyka odnawialna w kontekście finansowym Produkcja energii odnawialnej jest uprzywilejowana w stosunku do innych, konwencjonalnych źródeł energii. Pierwszym rodzajem uprzywilejowania jest ustawowy obowiązek odbioru 100% energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych przez lokalnego operatora systemu dystrybucyjnego (OSD), a następnie przesłania jej do obrotu. W praktyce oznacza to możliwość sprzedaży energii zarówno odbiorcy ostatecznemu jak i OSD. W pierwszym przypadku energia jest dostarczana do odbiorcy za pomocą sieci należącej do OSD, w drugim OSD jest nabywcą i przesyłającym energię dalej, do odbiorców. 4

5 Jak najłatwiej zdobyć finansowanie na projekty związane z Energetyką Odnawialną? Finansowanie projektów w sferze energetyki odnawialnej, pomimo opisanego wyżej wsparcia, jest procesem skomplikowanym i zróżnicowanym w zależności od technologii i źródła wytwarzania energii. Wiatr Banki krajowe mają duże doświadczenie w finansowaniu budowy farm wiatrowych, zarówno jako Project finance (cała gotówka potrzebna na spłatę finansowania kredytem bankowym pochodzi z projektu), jak i w przypadku finansowania farm projektowanych i budowanych przez duże grupy energetyczne (grupy energetyczne również gwarantują odbiór energii). W przypadku wiatru jest to mniej skomplikowane niż w przypadku innych źródeł, gdyż koszty operacyjne utrzymania elektrowni wiatrowej są relatywnie niskie, a przepływy finansowe są zrozumiałe i klarowne dla banku. Elektrownie wiatrowe mogą być finansowane również przez firmy leasingowe. Woda Niewiele jest projektów budowy lub modernizacji elektrowni wodnych. Czekają nas jednak duże projekty hydroelektryczne (jak np. budowa drugiego stopnia wodnego na Wiśle, w okolicach Nieszawy). Partnerem finansującym takie projekty mogą być zarówno duże banki krajowe, jak i banki skandynawskie (jako uczestnicy bankowych konsorcjów kredytowych). Fotowoltaika Nie ma zbyt wielu projektów związanych z pozyskiwaniem energii ze światła, jednak obecnie możemy obserwować zwiększenie wydajności tych ogniw. Wytwarzanie energii ze źródeł fotowoltaicznych może być, na przykład, przedmiotem inwestycji funduszy venture capital, wspomaganych przez kredyty bankowe. Ze względu na fakt, że są to Numer 31/2010 (2011) projekty o relatywnie skromnej wielkości, możemy spodziewać się, że część spółek projektujących i eksploatujących energię elektryczną zadebiutuje w ten sposób na rynku NewConnect w Biogaz W przeciwieństwie do energii wiatru, światła i wody, pozyskiwanie energii z biogazu to skomplikowany proces chemiczny. Jednak w przeciwieństwie do powyższych źródeł, przy energii biogazowej ludzie mają pełną kontrolę nad ilością generowanej energii elektrycznej. Nie jest ona również zależna od warunków atmosferycznych oraz wpływu zmienności pór roku. Budowa elektrowni biogazowych może być finansowana w kilku modelach: 1. Finansowanie kredytem bankowym lub za pomocą emisji obligacji przy udziale dotacji z UE; 2. Finansowanie kredytem bankowym na zasadzie Project Finance ryzyko banku finansującego jest zmniejszone, gdyż po zbudowaniu elektrowni spółka wytwarzająca energię, może pozyskać inwestora strategicznego; 3. Finansowanie bankowe oraz pozyskanie części finansowania z gminy, w której będzie elektrownia. W ten sposób, gmina zapewni sobie energię elektryczną (bezpieczeństwo energetyczne gminy) oraz wytworzy miejsca pracy dla ludzi o wysokich kwalifikacjach. Na początku 2012 na rynku New Connect zadebiutuje Spółka Esperotia Energy Investments, która współpracuje z Dąbrowski Finance w procesie pozyskiwania finansowania dla spółek celowych. Każda ze spółek będzie prowadzić jedną elektrownię biogazową. m.zielinski@dabrowskifinance.eu RYNEK OBLIGACJI CATALYST. Szansa na rozwój rynku długu korporacyjnego. Wtórny rynek obligacji w Polsce można podzielić na trzy główne części: rynek Catalyst, rynek międzybankowy oraz nie mający charakteru zorganizowanego obrót prywatny. Największą część stanowi rynek organizowany przez banki. Najbardziej jednak interesującą i perspektywiczną wydaje się być platforma Catalyst. Adrian Misiewicz Analityk finansowy Karierę zawodową rozpoczynał w 2010 roku w Pioneer Pekao Investment Management. Studia w SGH w Warszawie, kierunek Finanse i Rachunkowość. Specjalizuje się w tematyce związanej z długiem. Interesuje się rozwojem gospodarczym wschodnich sąsiadów Polski. Catalyst tworzą cztery platformy obrotu. Dwie prowadzone przez Warszawską Giełdę Papierów Wartościowych w formie rynku regulowanego i alternatywnego systemu obrotu oraz dwie analogiczne platformy prowadzone przez BondSpot. Zasadniczą różnicą między platformami prowadzonymi przez tych operatorów są jednostki obrotu. Dla platform GPW jest to jedna obligacja, natomiast w przypadku BondSpot równowartość 100 tysięcy PLN. W praktyce oznacza to, że obydwie platformy przeznaczone są dla rynku hurtowego. Sumę wielkości emisji w poszczególnych kwartałach, od momentu powstania platformy, przedstawia poniższy rysunek: W celu przedstawienia wzrostu emisji instrumentów dłużnych, korporacyjnych, spółdzielczych i samorządowych, z całkowitej sumy wyłączone zostały obligacje skarbowe. Pomimo rosną- 5

6 Magazyn DF Review cych problemów zadłużenia w krajach Europy południowej, systematyczny wzrost wartości emisji instrumentów dłużnych wskazuje na zdecydowany rozwój rynku obligacji. Dla przedstawionych danych średnia dynamika wartości emisji w ujęciu kwartalnym wyniosła około 21%. Na koniec sierpnia dłużne papiery wartościowe stanowiły 85,2% wszystkich emitowanych w Polsce obligacji o zapadalności powyżej jednego roku. Na platformie Catalyst obrotowi oraz autoryzacji podlegają 4 główne typy dłużnych instrumentów podzielonych ze względu na emitenta: dłużne instrumenty skarbowe (38 serii), dłużne instrumenty samorządowe (43 serie), dłużne instrumenty spółdzielcze (24 serie) oraz dłużne instrumenty korporacyjne, które można podzielić na obligacje korporacyjne, zastawne listy hipoteczne oraz zastawne listy publiczne (156 serii). Suma wielkości emisji poszczególnych typów papierów na dzień 21 listopada 2011 wynosiła ponad 525 miliardów PLN. Po wyłączeniu obligacji skarbowych (które stanowią około 93% udziału we wszystkich instrumentach dłużnych notowanych na opisywanej platformie) ponad 36 miliardów złotych, z następującą strukturą udziałów poszczególnych typów papierów: Średnia bieżąca rentowność poszczególnych segmentów rynku wynosi: dla dłużnych instrumentów korporacyjnych - 9,52% (w tym obligacji korporacyjnych 10,08%, hipotecznych listów zastawnych 5,98%, publicznych listów zastawnych 5,41%), obligacji spółdzielczych - 7,89% oraz obligacji komunalnych - 6,43%. Analizując liczbę debiutów w poszczególnych kwartałach 2011 roku (odpowiednio dla pierwszego, drugiego i trzeciego kwartału wynosiła 25, 38, 54 wszystkie nowo emitowane instrumenty dłużne z wyłączeniem obligacji skarbowych), widzimy że średnia wielkość emisji nowej serii wynosiła w pierwszych dwóch kwartałach 101 i 188 milionów PLN, natomiast w trzecim kwartale nastąpił nagły spadek wielkości emisji do poziomu 87 milionów PLN. Dla porównania, średnia wielkość emisji obligacji notowanych obecnie na rynku wynosi około 222 milionów PLN. Może to oznaczać tymczasowe wstrzymanie dużych emisji ze względu na zawirowania na rynkach długu państwowego w krajach Unii Europejskiej. Wraz ze stabilizacją sytuacji na platformie Catalyst powinny znowu pojawić się duże emisje. Przykładem może być PKO z emisją pierwszych na Catalyst obligacji denominowanych w Euro, której łączna wartość nominalna wynosi 800 milionów Euro. W ocenie Dąbrowski Finance, rynek obligacji będzie rozwijał się ze względu na dwa główne czynniki. Pierwszym czynnikiem jest wzrost zainteresowania inwestorów instrumentami dłużnymi z uwagi na dużą zmienność cen akcji i rosnące na tym rynku ryzyko (przez co zarządzający poszukują innych celów inwestycyjnych). Oznacza to odejście od tradycyjnych portfeli akcyjnych i przenoszenie części środków do portfeli z większym udziałem obligacji lub składających się wyłącznie z instrumentów dłużnych. Daje to większe możliwości absorpcji obligacji przez inwestorów. Drugim czynnikiem jest zacieśnianie polityki kredytowej banków, co powoduje ograniczenie dostępności tej formy do pozyskiwania środków. Istotnym elementem mającym wpływ na zachowanie banków są nadzory bankowe. Nadzory bankowe mogą rekomendować bankom działającym na terenie Polski zacieśnianie polityki kredytowej. Według najnowszych doniesień, austriacki nadzór już zalecił swoim bankom, które działają na terenie Europy Środkowo-Wschodniej, aby ograniczyły swoją akcję kredytową w tym rejonie. W związku z takimi działaniami nieunikniony wydaje się być rozwój obligacji alternatywnej formy pozyskiwania długu w stosunku do kredytu. Czynnikiem mogącym hamować rozwój rynku obligacji może być rosnące oprocentowanie w wyniku zawirowań na rynkach obligacji, w szczególności takich krajów jak Hiszpania lub Włochy. Wysokie rentowności mogą jednak również przyciągać inwestorów oczekujących ponadprzeciętnych zysków. W naszej ocenie, rynek obligacji w Polsce będzie czekał interesujący okres zarówno pod kątem inwestorów, jak i emitentów. Ilość emisji i ich wielkość powinna w umiarkowany sposób rosnąć. Niewątpliwie na rentowności będzie miał wpływ głównie rozwój sytuacji zadłużonych państw strefy Euro ponieważ to ceny tych obligacji będą wpływać na ceny instrumentów dłużnych innych krajów. Wierzymy jednak, że sytuacja ta będzie równoważona przez stabilne ceny na polskie obligacje skarbowe. One również w znacznym stopniu wpływają na cenę korporatów emitowanych przez krajowe przedsiębiorstwa. Podsumowując, ceny obligacji korporacyjnych dla danego ryzyka i czasu do wykupu, powinny przez najbliższe kwartały utrzymywać się na zbliżonym poziomie, przy założeniu że sytuacja w strefie Euro nie pogorszy się znacząco. Dąbrowski Finance jest doradcą finansowym przy emisji obligacji notowanych na rynku Catalyst. a.misiewicz@dabrowskifinanace.eu 6

7 Numer 1/2010 NORWEGIA. Potencjalny obszar inwestycji polskich firm. Z roku na rok przybywa nam połączeń lotniczych z Norwegią. W samolotach - głównie budowlańcy. Norwegia już od wielu lat jest jednym z celów polskiej emigracji zarobkowej. Ale czy obok Polaka-pracownika, może tam istnieć również Polakpracodawca? Agata Geppert Research & Analysis Manager Karierę zawodową rozpoczęła w 2008 r. w Banku DnB NORD. Ukończyła Finanse i Rachunkowość w Szkole Głównej Handlowej. Specjalizuje się w tematyce reform systemu bankowego w Chinach. Uważana za jeden z najbogatszych krajów na świecie (z PKB per capita ustępującym jedynie Luksemburgowi) Norwegia jest od wielu lat celem dla wielu Polaków emigrujących z naszego kraju. Tego typu wybory podyktowane są głównie kwestiami finansowymi zarobki w Norwegii są dużo wyższe niż w Polsce, a w niektórych branżach (np. w budownictwie) związki zawodowe wymusiły na ustawodawcy ustalenie bardzo korzystnych płac minimalnych. Niestety, to co dobre dla pracownika (czyli wysokie zarobki, silna pozycja związków zawodowych w niektórych branżach i dobra polityka socjalna) z reguły nie oznacza najlepszych warunków dla rozwoju przedsiębiorstwa. To z kolei doprowadza do sytuacji, w której członkowie rządu w swoich oficjalnych wystąpieniach zapraszają spółki spoza kraju do inwestowania czy realizacji konkretnych projektów w Norwegii. Dużym atutem Norwegii jest stabilność finansowa. 4% zysków związanych z wydobyciem ropy i gazu ze złóż norweskich zasila budżet państwa. Kwota ta stanowi ok. jedną czwartą budżetu. I pomimo, że wydobycie raczej już się nie zwiększy, to wzrost cen paliw na rynkach międzynarodowych sprawia, iż Norwegowie mają w budżecie coraz więcej pieniędzy. W najbliższych latach sporo środków ma zostać wydanych na modernizację infrastruktury szczególnie drogowej i kolejowej. A co się dzieje z resztą zysków z ropy i gazu? Trafiają do norweskiego funduszu emerytalnego, który na koniec 2010 r. miał wartość ok. 525 mld USD. Norweskie Ministerstwo Finansów szacuje, że do końca 2019 r. wartość funduszu przekroczy 1 bln USD. Fundusz inwestuje w akcje, obligacje oraz nieruchomości. Posiadając prawie 2% wszystkich akcji notowanych w Europie, uważany jest za największego europejskiego inwestora. Szansą dla spółek zagranicznych staje się również pewne zjawisko demograficzno-społeczne. Otóż nagłe bogacenie się społeczeństwa w wyniku odkrycia przez Norwegię złóż ropy i gazu doprowadziło do rozwoju wielu prywatnych przedsiębiorstw. Dzisiaj większość właścicieli tych spółek ma ok. 60 lat są więc w wieku, w którym zaczyna się myśleć o emeryturze i przekazaniu schedy młodszemu pokoleniu. Problem jednak w tym, że to młodsze pokolenie wychowane w czasach pełnego dobrobytu niekoniecznie jest zainteresowane prowadzeniem biznesu otrzymanego w spadku. Jedynym rozwiązaniem staje się zatem sprzedaż przedsiębiorstwa po relatywnie niskiej cenie, będącej skutkiem nadwyżki podaży nad popytem na norweskim rynku fuzji i przejęć. Co zatem powinny robić polskie przedsiębiorstwa zainteresowane inwestycjami w Norwegii? Przede wszystkim przeanalizować rynek pod kątem zapotrzebowania na oferowane produkty i usługi oraz sprawdzić formy wejścia na rynek norweski. Czasem wystarczy znalezienie dobrego partnera biznesowego i kontakt z Polski, a czasem konieczne jest założenie własnej spółki/przedstawicielstwa w Norwegii. W pewnych sytuacjach konieczny będzie zakup już istniejącego podmiotu. Po drugie, nie należy oszczędzać na usługach doradztwa prawno-organizacyjnego Norwegia nie tylko nie należy do Unii Europejskiej (chociaż jest z Unią stowarzyszona), ale również na wielu płaszczyznach zdecydowanie różni się od Polski pod względem prawnym, biznesowym i kulturowym. Dobre rozpoznanie rynku pozwoli zatem uniknąć wielu zaskakujących odkryć już po dokonanej inwestycji. Są już pierwsze udane przykłady aktywności biznesowej polskich firm w Norwegii. Duże wrażenie zrobiło na Norwegach wejście na giełdę w Oslo jednego z największych producentów łososia polskiej firmy Morpol. W Norwegii obecne są również inne polskie firmy, takie jak PGNiG i Lotos. Wedle naszej wiedzy negocjowane są obecnie inne transakcje w kilku branżach, m.in. na rynku budowlanym, IT oraz w sektorze energetycznym. Norwegowie z kolei zainwestowali w Polsce w kilka znanych projektów, m.in. Bank DnB Nord, Statoil, Norsk Hydro, czy ostatnio Kongsberg. Dąbrowski Finance doradza polskim firmom zainteresowanym ekspansją w Norwegii w zakresie fuzji i przejęć, przedsięwzięć joint venture oraz innych projektów strategicznych i finansowych. Typowy Norweg: jadąc samochodem zatrzyma się, jeśli widzi podchodzącego do niego pieszego; nie pokazuje po sobie, że jest zamożny. Na ulicach Oslo niewiele jest rzucających się w oczy drogich samochodów, pomimo iż wielu Norwegów na nie stać; nie lubi tytułomanii. Z partnerami biznesowymi dosyć naturalnie przechodzi na ty, a brak podobnych relacji pomiędzy współpracownikami innej firmy wyda mu się podejrzane; nie buduje dystansu pomiędzy ludźmi na różnych stanowiskach i o różnych funkcjach; jest raczej powściągliwy w swoich reakcjach. Nie należy tego mylić z brakiem entuzjazmu czy zainteresowania projektem!...norweg powoli buduje zaufanie, ale jest lojalnym partnerem. a.geppert@dabrowskifinance.eu 7

8 Magazyn DF Review NOWY ROK W RÓŻNYCH KULTURACH. Nadchodzi Rok Smoka! Nowy Rok od zawsze kojarzony z noworocznymi postanowieniami, nowością, nadzieją i szansą na przyszłość, posiada różne oblicza w zależności od szerokości geograficznej i od kultury, w której jest obchodzony. Joanna Bednarek Współpracuje z Dąbrowski Finance Realizuje projekty komunikacyjne i specjalne wydarzenia kulturalne. Aktualnie przygotowuje wystawę fotografii, przedstawiającą kulturę azjatycką. joanna.bednarek@gmail.com W Polsce, to pierwszy stycznia uznawany jest za początek Nowego Roku, w Izraelu Nowy Rok Rosh Hashanah - obchodzi się w pierwsze dwa dni miesiąca Tiszri (wrzesień/październik w kalendarzu gregoriańskim). W krajach arabskich data ta jest ruchoma i wyznaczana przez kalendarz islamski. 26 listopada 2011 r. rozpoczął się dla muzułmanów Nowy Rok W Rosji Nowy Rok jest obchodzony według kalendarza gregoriańskiego i przypada na 14 stycznia, kiedy to wyznawcy obrządku wschodniego witają Stary Nowy Rok. Jak widać, Nowy Rok jest po prostu umownym początkiem, który dla każdego z osobna, tak jak dla każdej kultury, ma odrębne znaczenie. STREFA KONESERA Choć Święto Wiosny utraciło swoje pierwotne znaczenie, współcześnie dla Chińczyków jest to najważniejszy w roku czas spotkań z rodziną, krewnymi i przyjaciółmi. W Nowy Rok kulminacyjnym punktem celebracji są zabawy uliczne, gdzie w towarzystwie muzyki, petard i fajerwerków odbywają się tradycyjne tańce lwów. Gwoździem programu, corocznych obchodów, jest korowód niosący imponujące wyobrażenie smoka. Na tradycyjny chiński kalendarz składają się cykle sześćdziesięcioletnie reprezentowane przez dwanaście zwierząt: Szczura, Bawoła, Tygrysa, Królika, Smoka, Węża, Konia, Kozę, Małpę, Koguta, Psa i Świnię. 23 stycznia 2012 roku, rozpoczyna się w Chinach Rok Smoka, który na świecie kojarzony jest jako główny symbol Chin, wyrażający siłę i majestatyczność tej kultury. Niezależnie od tego, kiedy oraz w jaki sposób obchodzą Państwo Nowy Rok, Dąbrowski Finance życzy Państwu wszelkiej pomyślności, sukcesów i spełnienia marzeń. W Chinach święto Nowego Roku to w dosłownym tłumaczeniu Święto Wiosny. Jego termin zmienia się co rok ze względu na stosowany w Chinach kalendarz księżycowy (najbliższy Nowy Rok przypada na 23 stycznia 2012). W odniesieniu do kalendarza europejskiego, chiński Nowy Rok zwykle wypada pomiędzy styczniem a lutym i od najdawniejszych czasów uznawany jest za najważniejsze święto nie tylko publiczne, lecz także osobiste. Przygotowania do chińskiego Święta Wiosny rozpoczynają się już na początku ostatniego miesiąca starego roku. Jak głosi legenda, tradycja świętowania Nowego Roku narodziła się w starożytnych Chinach. Z początkiem wiosny mieszkańcy rzucali petardy, bili w gongi i bębny oraz zawieszali na sobie czerwone szarfy, aby odstraszyć nian mityczną bestię, która polowała na ludzi w noc przed Nowym Rokiem. Treści zawarte w magazynie DF Review opracowanym przez firmę Dąbrowski Finance Sp. z o.o. stanowią wyraz najlepszej wiedzy ich autorów popartej informacjami z rzetelnych źródeł. Wszelkie prezentowane opinie i oceny aktualnej sytuacji rynkowej wyrażają stanowisko autora w momencie opracowania artykułu. Dąbrowski Finance Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie powyższych materiałów i zawartych w nich treściach. Newsletter ma charakter wyłącznie informacyjny i zamieszczone w niej treści nie stanowią reklamy, oferty ani rekomendacji do zakupu lub sprzedaży jakichkolwiek usług lub produktów, o których może być mowa w tych informacjach. W szczególności, wszelkie informacje publikowane w newsletterze nie są w żadnym zakresie czynnościami doradztwa ani innymi usługami. Dokument niniejszy należy traktować wyłącznie jako materiał marketingowy, nie jest on natomiast ofertą, poradą ani rekomendacją inwestycyjną lub niezależną analizą finansową. Rozpowszechnianie redakcyjnych materiałów bez pisemnej zgody Dąbrowski Finance Sp. z o.o. jest zabronione. Drukowanie, kopiowanie i inne sposoby wykorzystania treści zawartych w newsletterze mogą odbywać się wyłącznie do użytku osobistego. Wszelkie znaki towarowe, handlowe, firmowe które występują w newsletterze podlegają ochronie prawnej na zasadach przewidzianych w odpowiednich przepisach. Newsletter może zawierać nazwy lub znaki towarowe, które zostały zastrzeżone przez ich właścicieli i zostały użyte wyłącznie dla celów informacyjnych. Korzystanie ze znaków towarowych umieszczonych w newsletterze wymaga wyraźnej pisemnej zgody uprawnionego podmiotu. Dąbrowski Finance Sp. z o.o. Trust & Professionalism Pl. Piłsudskiego 1 (Metropolitan) Warszawa Tel.: Fax: office@dabrowskifinance.eu Magazyn DF Review Wydanie pod redakcją: Joanna Bednarek Olga Ostrowska Tel.: