uczyć łatwiej Nowe technologie w nauczaniu Materiały dydaktyczne HISTORIA Historia najnowsza Lekcje w Muzeum Praca na pasach Nauczyciel-lider

Transkrypt

1 HISTORIA uczyć łatwiej wiosna 2010 Wydawnictwo Szkolne PWN Nowe technologie w nauczaniu Historia najnowsza Lekcje w Muzeum Praca na pasach Nauczyciel-lider KATALOG Oferta dla szkół podstawowych w numerze: Materiały dydaktyczne 1

2 SZKOŁA PRZE RYSOWANA HISTORIA uczyć łatwiej w numerze: ART ADLER Wydawnictwo Szkolne PWN ul. Świętojerska 5/ Warszawa Tel. (22) Fax (22) wszpwn@wszpwn.com.pl Redakcja: Agnieszka Kaczmarczyk Ilustracje: Tomasz Pastuszka Korekta: Iwona Sulima-Ławnik Projekt: Lineland Skład: Joaśka Turkawska NA WSTĘPIE My i historia kilka słów od Autorek. Bogumiła Olszewska, Wiesława Surdyk-Fertsch NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU Pokolenie Y. Niecierpliwi, szybcy, zdolni. Witold Kołodziejczyk Internet w edukacji. Czy warto korzystać z nowych technologii? Witold Kołodziejczyk, Bartosz Kramek Gry komputerowe. Zagrajmy z uczniami! Dominika Urbańska-Galanciak PSYCHOLOG RADZI Praca na pasach, czyli nauczyciel-lider. Iwona Majewska-Opiełka KATALOG Seria My i historia Seria W mojej małej ojczyźnie Plansze dydaktyczne. Atlas historyczny Mapy ścienne. Zestaw foliogramów Vademecum nauczyciela historii MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Rok historii najnowszej. Kilka pomysłów na ciekawą lekcję. Ewa Ciosek Scenariusz lekcji: Czym zajmuje się historia? Ewa Ciosek Scenariusz lekcji: Znaczenie ubioru dawniej i dziś. Ewa Ciosek Scenariusz lekcji: Chrzest Polski. Ewa Ciosek ZE STRONY NAUCZYCIELA Zwierzę technologii informacyjnej. Jak ugryźć tablicę interaktywną... Bernadetta Czerkawska INFORMACJE Jak kupić publikacje Wydawnictwa Szkolnego PWN 2 3

3 "My i historia" kilka słów od Autorek przyjemnością oddajemy do rąk Państwa serię podręczników do historii i społeczeństwa w szkole podstawowej My i historia. Zasadniczym celem programu i podręcznika jest wprowadzenie Z dziecka w przeszłość poprzez zapoznanie go z wybranymi elementami dorobku cywilizacyjnego ludzkości w różnych epokach. Chronologiczny układ treści programowych ułatwia dziecku zrozumienie historii i, ucząc myślenia przyczynowo-skutkowego, kształtuje jego orientację czasowo-przestrzenną. Poszczególne jednostki tematyczne zawierają logiczny układ treści i są ze sobą wzajemnie powiązane, tworząc spójną całość. Dobór realizowanych zagadnień ma na celu życzliwe wprowadzenie ucznia w świat historii, tak aby proces nauczania był przyjazny i dostosowany do możliwości percepcyjnych dziecka. Wielkim atutem podręcznika (podkreślają to nauczyciele na naszych spotkaniach autorskich) jest rozmieszczenie jednego tematu na dwóch sąsiadujących ze sobą stronach rozkładowych. Pozwala to uczniowi skupić uwagę na wszystkich realizowanych podczas lekcji zagadnieniach, a nauczycielowi ułatwia kierowanie pracą ucznia podczas procesu dydaktycznego. Każdy temat zawiera stałe elementy, na które pragniemy zwrócić Państwa uwagę. Przewodnikiem dzieci po kartach podręcznika jest Jaś Odkrywca, z którym nasi uczniowie poznają tajemnice przeszłości. Warto zwrócić uwagę na ten element, gdyż może się on stać interesującym przyczynkiem wprowadzającym uczniów w klimat realizowanej lekcji. Służy temu stylizacja wizerunku Jasia, a podpisy umieszczone przy postaci zawierają ciekawe informacje, cenne podczas lekcji. Mając na uwadze różnorodność zainteresowań uczniów, do niektórych tematów dołączyłyśmy dodatki, bedące uzupełnieniem treści realizowanych podczas jednostki lekcyjnej. Możecie je Państwo wykorzystywać w pracy z uczniem zdolnym lub jako materiał dodatkowy. Każdy rozdział w podręczniku kończy lekcja powtórzeniowa Sprawdzamy nasze wiadomości i umiejętności, która podsumowuje realizowane zagadnienia. Bogactwo zawartych w niej typów zadań sprawdzających gwarantuje rzetelne uporządkowanie omawianego materiału. Proste w odczytaniu mapy pozwalają na systematyczne kształcenie orientacji przestrzennej ucznia. Dużym atutem podręcznika jest jego język prosty i dostosowany do możliwości percepcyjnych młodego odbiorcy. Dziękujemy wszystkim Koleżankom i Kolegom, korzystającym już z serii My i historia, za cenne uwagi, które przyczyniły się do podniesienia poziomu merytoryczno-edytorskiego podręcznika i zadecydowały o jego dużej popularności. Tym z Państwa, którzy nie korzystają jeszcze z naszych podręczników, rekomendujemy serię My i historia, która zagwarantuje nie tyko sprawną realizację podstawy programowej i kształcenie umiejętności uczniów, ale także satysfakcję zawodową. Jednocześnie pragniemy poinformować Państwa, że w związku ze zmianą Podstawy kształcenia ogólnego i obniżeniem wieku szkolnego dzieci, rozpoczęłyśmy pracę nad dostosowaniem serii My i historia do wymogów MEN. Stałymi elementami występującymi przy każdej lekcji są również: zadania, podsumowanie tematu pod hasłem Zapamiętaj oraz praca ze źródłem. Starając się jak najlepiej kształcić umiejętności uczniów oceniane następnie podczas sprawdzianu zewnętrznego, w każdym realizowanym temacie proponujemy pracę ze źródłem. Wśród naszych propozycji znalazły się różnorodne rodzaje źródeł: teksty, mapy, obrazy, karykatury, pieśni, diagramy i wykresy, do których przygotowałyśmy pomoce dydaktyczne ułatwiające Państwa pracę. Życzymy sukcesów w pracy! Bogumiła Olszewska, Wiesława Surdyk-Fertsch 2 3

4 Pokolenie Witold Kołodziejczyk Redaktor naczelny miesięcznika Edukacja i Dialog, wieloletni dyrektor liceum, trener kadry kierowniczej oświaty, edukator programu Nowa Szkoła. Autor książki Gra o szkołę. W poszukiwaniu zasad zarządzania w nowych czasach. Kiedy mijam więzienie lub szkołę mówi Tom Peters, amerykański ekspert ds. zarządzania to zawsze żal mi jest tych, którzy tam siedzą. Nadarza się właśnie okazja, aby w szkołach ery informacyjnej stało się inaczej, aby postrzegane były jako miejsce twórczej i fascynującej pracy. Kto powiedział, że szkoła musi być nudna? Nudną tworzą ci, którzy nie potrafią tworzyć interesującej. Co więc zrobić, aby potencjał uczniów w w posługiwaniu się technologią cyfrową wykorzystać w codziennej pracy dydaktycznej? Co możemy zrobić jako nauczyciele, aby zderzenie umiejętności uczniów z doświadczeniem nauczycieli uczyniło szkołę rzeczywistym miejscem uczenia się? W szkołach ery postindustrialnej niezwykle ważne jest przygotowanie uczniów do funkcjonowania w świecie, w którym na co dzień w życiu prywatnym i zawodowym wykorzystuje się komputer, telefon komórkowy czy Internet. Jak sprawić, aby stało się to również codziennością w szkolnej dydaktyce? Jedno jest pewne: to nie technologia uczyni nasze szkoły ciekawszym miejscem, do którego uczniowie będą chętnie przychodzić, ale nauczyciele opierający model dydaktyki na potencjale pokolenia ery informacji. To nowa dydaktyka pozwoli uczynić szkołę miejscem przeżywania intelektualnej przygody. Jeśli nie Google... Ukształtowani bez wpływu starego systemu, oczekują ciągłych pochwał i natychmiastowych efektów. Często są krnąbrni, zawsze niecierpliwi. Nie szanują starszych, lekceważą autorytety. O kim mowa? O nowym pokoleniu, pokoleniu Y. W ten sposób określa się generację, która nie poznała świata bez Internetu. Ci młodzi ludzie urodzili się w czasach, kiedy Internet już istniał i kiedy dzięki niemu nastąpiła śmierć odległości. Nie ważne jest mówią igreki miejsce, w którym żyjemy. Nie jesteśmy skazani na peryferyjność geograficzną. Jeżeli mamy dostęp do Internetu, mamy ułatwiony kontakt z innymi ludźmi, najlepszymi nauczycielami. Możemy uczyć się nie tylko u najlepszych w naszej okolicy, ale u najlepszych na świecie, którzy udostępniają swoją wiedzę w sieci. Niektórzy udzielają korepetycji online i w ten sposób pomagają uczniom. Inni zamieszczają swoje lekcje na kanałach tematycznych YouTube. Pokolenie Y zastanawia się, kto odpowiadał na miliardy pytań, kiedy nie było internetowych wyszukiwarek. Pokolenie to dziesiątki godzin tygodniowo spędza na forach dyskusyjnych, niemal non stop słucha muzyki na odtwarzaczach cyfrowych i w dodatku jest przekonane, że pomaga mu to w nauce. Pokolenie Y oczekuje natychmiastowej ewaluacji, albowiem wychowało się na programach, w których umiejętności uczestników podlegają szybkiej ocenie. Jak w świecie takiej błyskawicznej ewaluacji funkcjonuje szkoła? Ile czasu uczeń czeka na informację o sprawdzianie, klasówce czy kartkówce? Warto się nad tym głębiej zastanowić. Badania wykazały, jak silne są związki między rozpowszechnieniem komunikacji mobilnej a tworzeniem się nowej kultury młodzieżowej, transformacją języka, przemianami kulturowymi w dziedzinie organizacji czasu i przestrzeni, zarówno przez jednostki, jak i zespoły ludzkie. 4 5

5 Cyfrowi imigranci (nauczyciele) Mają problemy ze zrozumieniem wirtualnej powierzchni widocznej przez okienko ekranu przesuwane nad nią. Potrafią wyobrażać sobie i rozumieć treść długiego, linearnego tekstu czytanego z książki. Lepiej rozumieją tekst drukowany. Przedkładają tekst nad obraz i dźwięk. Preferują linearne myślenie i szeregowe przetwarzanie informacji. Preferują cierpliwość, systematyczność i oczekiwanie skumulowanych, odroczonych rezultatów. Wykorzystują podstawowe, standardowe funkcje posiadanych urządzeń mobilnych analogiczne do tradycyjnych. Traktują nowe technologie nieufnie. Cyfrowi tubylcy (uczniowie) Potrafią wyobrażać sobie i rozumieć wirtualną powierzchnię widzianą przez okienko przesuwanego nad nią ekranu. Mają problemy ze zrozumieniem długiego i skomplikowanego tekstu. Z powodzeniem czytają z małego ekranu. Przedkładają obraz i dźwięk nad tekst. Preferują akcydentalne, krótkotrwałe uczenie się, eksperymentowanie, wielozadaniowość, oczekują szybkich efektów. Preferują swobodny (hipertekstowy i hipermedialny) dostęp do informacji oraz równoległe ich przetwarzanie. Odkrywają wszystkie funkcje posiadanych urządzeń, wymyślają nowe ich zastosowania. Traktują nowe technologie kreatywnie, ufnie. Posiadane urządzenia mobilne uznają za przedmioty bardzo osobiste. Rodzice X? W szkole pojawili się też rodzice pokolenia Y. Wyniki badania przeprowadzonego na próbie dwóch tysięcy rodziców pokazały, że 95 proc. respondentów wierzy, iż innowacyjne narzędzia, takie jak na przykład tablice interaktywne, pomagają dzieciom w szkołach. 77 proc. badanych uważa, że technologia ułatwia dzieciom i młodzieży zrozumienie trudnych tematów, podczas gdy prawie dwie trzecie myśli, że korzystanie z komputerów przekłada się na lepsze wyniki egzaminów. Przed szkołą stoi więc pytanie: jak wobec nowych zachowań uczniów i oczekiwań rodziców przygotować dzieci i młodzież do przyszłości, jak ich motywować i rozwijać? Jak funkcjonować w szkole, której wyrosła ogromna konkurencja w postaci Internetu, telewizji satelitarnej, atrakcyjnych kanałów tematycznych oraz portali specjalistycznych i eksperckich blogów? To świat, z którym przyszło dziś konkurować nauczycielom. Próbując zdefiniować zachowania uczniów pokolenia Y, warto dostrzec ich dobre strony, które mogą zostać przez nauczycieli wykorzystane od zaraz. Pokolenie Y zna się na komputerach, znakomicie posługuje się nowoczesnymi technologiami, jest przygotowane do poruszania się w obszarach związanych z globalną gospodarką i różnorodnością kulturową. Jest też zorientowane na pracę zespołową. Uczniowie tej generacji wymieniają się w sieci linkami, plikami i wszelkiego rodzaju informacjami. Tworzą społeczności i dużo się ze sobą komunikują. Potrafią wykonywać wiele zadań w tym samym czasie, choć są to działania z reguły bardzo powierzchowne, niewymagające dużej koncentracji ani zaangażowania. To cechy, które można określić jako pozytywne i które warto zacząć wykorzystywać w codziennej pracy. Są jednak zachowania trudne do akceptacji. To zadanie dla nauczycieli, których rola w edukacji ulega zmianie. Stają się oni ekspertami uczenia się, pomagają rozpoznać strategie edukacji, motywują i wspierają rozwój talentów. Uczniom brak jest umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji. Zazwyczaj to rodzice planują ich życie w najmniejszych szczegółach. Mówią im, kiedy mają pójść na basen, na lekcję angielskiego czy na trening tenisa. Uczniowie oczekują więc od nauczycieli, że przejmą oni rolę rodziców. Pokoleniu Y brakuje również cierpliwości, bo w dzisiejszych czasach wszystko musi być natychmiastowe. Nawet jest już dla nich za wolny, dlatego taką popularnością cieszą się SMS-y. Piszemy i od razu możemy otrzymać odpowiedź. Ctrl+C, Ctrl+V Kolejnym negatywnym zjawiskiem, które obserwujemy u tej generacji uczniów, jest ich niższa etyka pracy. Nie szanują oni praw autorskich, z łatwością kopiują i wklejają fragmenty tekstów, nie wskazując ich źródła. Czasami młodym brakuje umiejętności interpersonalnych, nie potrafią prowadzić pogłębionych rozmów, dyskursu naukowego ani nawet prostego dialogu. Popełniają błędy gramatyczne, ale tworzą też swój język skrótów, wymuszony przez SMS-y, czyli krótkie wiadomości tekstowe. Stąd takie słowa jak nara, zara, pozdro. Uczniowie nie wiedzą, jak prowadzić konwersację. Trudniej im przez to rozwiązywać codzienne konflikty i rodzice często muszą robić to za nich. Pokolenie Y nie ma szacunku dla prywatności. Zostało wychowane w świecie programów typu reality show. Uważa więc, że prywatność to zbędna fanaberia. Media pokazały, że wszystko jest na sprzedaż, a już zwłaszcza to, co do tej pory było tabu. Tak więc mamy w szkole uczniów, którzy charakteryzują się specyficznymi postawami i zachowaniem. Grupą wiekową najaktywniej wykorzystującą tekstowe, multimedialne i internetowe funkcje urządzeń mobilnych są dzieci w wieku lat. Nastolatki korzystają z telefonów komórkowych najbardziej wszechstronnie i kreatywnie. Szybko opanowują wszystkie nowe funkcje urządzeń mobilnych. To młodzi użytkownicy pobudzają badania i innowacyjność dostawców usług telekomunikacyjnych oraz producentów telefonów w zakresie nowych funkcji i usług. Warto rozumieć bogatą ofertę możliwości edukacyjnych, jakie stwarza połączenie technologii mobilnych i e-kształcenia. Zdaniem ekspertów zajmujących się technologią cyfrową największym problemem dla dzisiejszej edukacji jest to, że nauczyciele cyfrowi imigranci, mówiący archaicznym językiem (ery przedcyfrowej) usiłują uczyć populację, która porozumiewa się zupełnie nowym językiem. Marc Prensky zestawił umiejętność tych dwóch generacji (zob. żółty margines) i wskazał trudności, jakie mogą tworzyć dystans między pokoleniem Y a generacją nauczycieli, dla której język cyfrowy jest jak język obcy. Czy skazani jesteśmy jednie na konfrontację? Czy możliwa jest współpraca między nauczycielami i uczniami? Jak zachowuje się nauczyciel pokolenia Y, który wkracza w tej chwili do szkoły w roli pedagoga? Czy tworzy nową kulturę, wnosi nową wartość do szkolnej dydaktyki? Czy jest przygotowany przez swoją uczelnię? Dlatego w dzisiejszej szkole tak ważne jest zgranie doświadczenia, wiedzy i umiejętności nauczycieli z zachowaniami uczniów wychowanych w erze cyfrowych technologii. Co zrobić, aby te dwa światy zaczęły funkcjonować w pełnej synergii? Jak stworzyć miejsce autentycznej współpracy? Dziś powinniśmy tworzyć takie rozwiązania i strategie dla nowej szkoły, które w pełni wykorzystają potencjał portali wiedzy czy edukacyjnych platform Web 2.0. Wiedza zbiorowa na portalach społecznościowych pozwala osobom, które są niezależne i samodzielnie myślące, indywidualnie podjąć decyzję i ocenić wartość informacji. Pokolenie Y umie korzystać z Internetu, jako źródła rzetelnej wiedzy. Uczniowie przyznają, że przed podjęciem pewnych decyzji zaglądają do Internetu, na fora dyskusyjne i czaty oraz na blogi eksperckie, aby poznać opinię innych. Nowe autorytety Wyniki Ośrodka Badań Młodzieży Uniwersytetu Warszawskiego wskazują, że tylko 6 proc. warszawskich uczniów uznaje nauczycieli za ważne źródło wiedzy, natomiast aż 77 proc. twierdzi, że więcej dowiaduje się od swoich kolegów i z Internetu. Przedstawiciele pokolenia Y nie utożsamiają się ze szkołą, ale z ludźmi i tymi nauczycielami, których lubią i szanują, a szanują nauczycieli, których sami uznają za autorytety. Znamienne jest to, że istotne dla funkcjonowania w erze cyfrowej umiejętności rozwijane są przez uczniów w sieci poza szkołą. Uczniowie kształtują w ten sposób innowacyjność, rozwiązywanie problemów, współpracę, komunikację, aktywne eksperymentowanie i posługiwanie się najnowszą technologią informacyjno-komunikacyjną. Pamiętajmy jednocześnie, że nowoczesna technologia to nie wszystko. Jeśli szkoła ma pomóc uczniowi w podejmowaniu odpowiedzialności za własne życie, za własne zadania, za ludzi, z którymi się zetknie, jeśli ma poruszyć jego wyobraźnię, to warto pamiętać, że odkrywanie siebie samego jest ważniejsze niż odkrywanie świata oraz że wiedzieć gdzie, jak i dlaczego bywa ważniejsze, niż wiedzieć co. E-kształcenie W edukacji nadszedł czas nie tylko na zmianę myślenia i budowania nowej świadomości, ale przede wszystkim tworzenia nowego modelu kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Era przemysłowa ustąpiła miejsca gospodarce, w której wiedza stanowi główne źródło bogactwa. Zmiany i tak nastąpią, kiedy do szkoły wkroczą nowi nauczyciele z pokolenia sieci. Jednak już dziś można stworzyć warunki do realizacji tych zmian. Edukacja jako najważniejszy instrument modernizacji kraju zmienia się jednak najwolniej. Autorzy opublikowanego raportu Digital Youth Research i kanadyjski badacz Internetu Don Tapscott twierdzą, że dzieci sieci nie tylko słuchają innej muzyki i oglądają inne filmy niż ich nauczyciele, ale przede wszystkim używają innych narzędzi do komunikacji. Wolą korzystać z popularnych komunikatorów internetowych niż z telefonów komórkowych. Niestety, do tej pory nie powstało żadne systemowe rozwiązanie stwarzające przestrzeń dla prawdziwych innowacji w edukacji. Stąd konieczność zupełnej zmiany sposobu uczenia zainicjowanej przez samych nauczycieli. O ile uczniowie świetnie sobie radzą z poruszaniem się po Internecie, o tyle trudniej jest im ze zdobytych tam informacji tworzyć nową wiedzę. Nauczyciele są więc osobami, które przede wszystkim organizują przestrzeń do nauki, wykorzystując do tego nowoczesne metody i narzędzia pracy. Coraz więcej dyrektorów szkół i nauczycieli rozumie, że czynnikiem sukcesu staje się umiejętność przyswajania informacji oraz wyciągania samodzielnych wniosków. W szkole, w której panuje taka świadomość, praca polega na obróbce Dziś powinniśmy tworzyć takie rozwiązania i strategie dla nowej szkoły, które w pełni wykorzystają potencjał portali wiedzy czy edukacyjnych platform Web 2.0. informacji i budowaniu wiedzy. Globalizacja wymusza bowiem kreatywne wykorzystywanie wiedzy, czerpanie wzorców z różnych kultur i współdziałanie przekraczające granice krajów i kontynentów. Wielu nauczycieli rozumie już, że sukces dzisiejszej szkoły polega przede wszystkim na korzystaniu z naturalnych umiejętności pokolenia cyfrowego. Dlatego na lekcjach wykorzystywane są już blogi, webquesty, SMS-y, różne modele e-learningu. Nauczyciele sami prowadzą swoje blogi i udostępniają je w sieci, wymieniają się doświadczeniami i materiałami, szukając kolejnych propozycji. Nie udają, że wszystko wiedzą. Rozumieją, że uczniowie poszukują informacji w sieci, a nie w szkole. Mają świadomość, jakie portale najczęściej odwiedza młodzież. Przed szkołą staje nowe wyzwanie. Jak wiadomo, każda zmiana zaczyna się od pojedynczego człowieka. To nasza indywidualna decyzja może sprawić, że na lekcjach zawitają metody pracy wykorzystujące zarówno umiejętności uczniów, jak i zasoby sieci. Wystarczy uzmysłowić sobie, że dziś edukacja odbywa się nie tylko w szkole. Funkcja szkoły nie może ograniczyć się do przekazywania wiedzy. Zadaniem szkoły nie jest wyłącznie przygotowanie do kolejnego etapu kształcenia, ale przede wszystkim do życia w przyszłości, do funkcjonowania w nowoczesnym świecie. 6 7

6 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU INTERNET w edukacji Witold Kołodziejczyk Bartosz Kramek Szkoła ma dziś w postaci Internetu poważnego konkurenta. Uczniowie coraz szybciej docierają do informacji i coraz rzadziej kierują swoje pytania do nauczycieli. Aż 58 proc. amerykańskich studentów poszukuje informacji w Internecie, 45 proc. pyta swoich przyjaciół, 38 proc. sięga do książek, a tylko 13 proc. udaje się do biblioteki. Potwierdzają to również badania przeprowadzone na Uniwersytecie Warszawskim przez prof. Barbarę Fatygę. Wynika z nich, że tylko kilka procent warszawskich uczniów zwraca się po informację do nauczycieli. Coraz powszechniejszy dostęp do cyfrowej literatury (e-booków), podręczników, poradników, a także literatury pięknej sprawia, że zmienia się rola nauczyciela we współczesnej szkole. Podczas cyklu szkoleń zorganizowanych przez Wydawnictwo Szkolne PWN utwierdziliśmy się w przekonaniu, że nauczyciele zdają sobie sprawę z wyzwania, jakie przed nimi stoi. Warsztaty Edukacja przyszłości wyzwania, modele i metody pracy były miejscem synergicznego zderzenia umiejętności posługiwania się technologią cyfrową przez uczniów z kompetencjami oraz doświadczeniem dydaktycznym nauczycieli. Przed dzisiejszym nauczycielem pojawia się bowiem pilne zadanie stworzenia w szkole takich doświadczeń dydaktycznych, które pozwolą zaangażować uczniów w proces uczenia się z wykorzystaniem nowych technologii i zasobów portali internetowych. Dzięki temu uczniowie będą mogli rozwijać swoje kompetencje w najlepszy, najbardziej naturalny dla nich sposób. Nowocześnie znaczy interaktywnie Edukacja interaktywna to organizowanie i prowadzenie procesu nauczania i uczenia się w sposób, który maksymalnie zwiększa zaangażowanie i aktywność ucznia oraz daje mu możliwość wyboru własnych dróg poznania i rozwoju. W tym ujęciu nauczanie uczenie się upodabnia się do procesu badawczego, angażuje wszystkie zmysły i emocje ucznia, a w konsekwencji znacznie poprawia skuteczność nauczania oraz zwiększa poziom motywacji i satysfakcji uczniów. Szczególną rolę w edukacji interaktywnej mają do odegrania media elektroniczne wykorzystujące technologię informacyjną. Stosowanie multimediów pozwala swobodnie realizować wielowątkowe i wielopoziomowe nauczanie z możliwością moderacji przez nauczyciela. Zdaniem nauczycieli, edukacja interaktywna sprawdza się doskonale. Jest to nowa płaszczyzna porozumienia pomiędzy nauczycielem-mentorem a uczniem i zarówno nauczyciele, jak i uczniowie z entuzjazmem mówią o nowej technologii. Poprawia się tym samym wizerunek nauczyciela w oczach uczniów. Z badań Norton Online Living Report przeprowadzonych przez firmę Symantec wynika, że w coraz większym stopniu przenosimy do Internetu swoje zachowania spoza sieci. Raport przygotowany przez firmę Harris Interactive zawiera ciekawe dane na temat sposobów posługiwania się nowymi technologiami przez dzieci i dorosłych. Badaniami objęto zachowania użytkowników Internetu dorosłych oraz dzieci żyjących w ośmiu krajach: Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii, Niemczech, Francji, Brazylii, Chinach i Japonii. Obejmując zasięgiem badań społeczeństwa aktywnie korzystające z nowoczesnych narzędzi komunikacyjnych, udało się zdefiniować ważne trendy w rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Odkryto różnice i podobieństwa międzykulturowe dotyczące użytkowania technologii. Na przykład dwie trzecie korzystających z Internetu dorosłych i 70 proc. dzieci w Stanach Zjednoczonych odwiedza witryny internetowe służące do udostępniania filmów wideo. Wykorzystanie do celów edukacyjnych takich kanałów jak YouTube może więc przynieść dodatkowe korzyści instytucjom oświatowym. Coraz częściej także słyszy się o tworzeniu przez uczniów własnych kanałów edukacyjnych. O licznych badaniach nad wykorzystaniem nowoczesnych technologii w edukacji przeczytać można na portalu nowoczesnej edukacji Edunews.pl. Szkoła i nauczyciel w sieci W sieci jest coraz więcej portali poświęconych edukacji interaktywnej, skierowanych do nauczycieli. Służą one twórczej wymianie doświadczeń wszystkim zainteresowanym wykorzystaniem technologii informacyjnej w nauczaniu. Poprzez wszechstronne i różnorodne działania zmierzające do promowania nowoczesnych środków nauczania i dostosowanych do nich metod oraz doskonalenie nauczycieli, autorzy chcą doprowadzić do powstania społeczności ludzi zainteresowanych stosowaniem edukacji interaktywnej w procesie dydaktycznym oraz do integracji chętnych do współpracy nauczycieli, szkół i ośrodków metodycznych. Coraz więcej map, plansz, modeli i symulacji powstaje jako osobny materiał interaktywny, który dostępny jest na portalach edukacyjnych. Doskonałym źródłem może być tutaj Internetowe Centrum Zasobów Edukacyjnych MEN Scholaris, które dysponuje ogromnymi zasobami cyfrowymi. Autorzy materiałów mają świadomość, że sama tablica interaktywna niewiele zmieni w szkole, jeżeli nadal będzie stosowana w modelu nauczyciel przy tablicy uczniowie w ławkach. Od kilku już lat zaczęto więc proponować zupełnie nowe modele zajęć opierające się na nowoczesnych materiałach multimedialnych współpracujących z tablicami. Tablica ma stać się zintegrowanym systemem zarządzania wiedzą w szkole i być stosowana w modelu edukacyjnym wykorzystującym na lekcji zasoby sieci, urządzenia mobilne, cyfrowy content edukacyjny i metodologie e-learningu, edutainment, webquesty, podcasty, blogi i wideocasty. Praktyka i nowe doświadczenia Wiemy z autopsji, że wielu nauczycieli zaczęło samodzielnie pracować nad przygotowaniem scenariuszy zajęć, wykorzystując zasoby portali edukacyjnych. W jednej z warszawskich szkół, podczas szkoleń, ich uczestnicy stworzyli własne propozycje interaktywnych ćwiczeń, które wykorzystują na zajęciach technologie informacyjno-komunikacyjne. Dzięki nim mogą zmieniać model dydaktyki szkolnej. Interaktywna tablica zdaniem ekspertów powinna stać się miejscem, w którym odbywają się interaktywne prezentacje uczniów. Natomiast zadanie nauczyciela to zdefiniowanie problemu, który uczniowie mają rozwiązać, a wyniki swoich prac zaprezentować na tablicach. Dzięki takim zadaniom uczniowie w naturalny sposób wykorzystują urządzenia mobilne, które stają się osobistymi pomocami dydaktycznymi. Tego typu wyzwanie staje się bardziej atrakcyjne dla uczniów, a szkoła zaczyna im się kojarzyć z miejscem nowoczesnej edukacji. Alternatywą dla dotychczasowego sposobu pracy na lekcjach są także gry dydaktyczne oraz e-learning. Narzędziami, które mogą być w interesujący sposób wykorzystane w szkole, i to od zaraz, są webquesty oraz serwisy Web 2.0. Media społecznościowe choć często jako propozycja spotykają się z powątpiewaniem ze strony nauczycieli, rodziców i samych uczniów przyzwyczajonych do separacji przestrzeni szkolnej od świata technologii 8 9

7 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU także znajdują znakomite zastosowanie w edukacji. Jako prowadzący szkolenie zorganizowane przez Wydawnictwo Szkolne PWN, byliśmy zaskoczeni determinacją, z jaką dyrektorzy i nauczyciele uczyli się aktywnego wykorzystania Wikipedii. Jej formuła była dla nich świetnym sposobom na odpowiedzialne tworzenie treści: haseł związanych z lokalną społecznością, miejscową szkołą, jej historią i sukcesami. Wikipedia umożliwiła również wkład merytoryczny na poziomie eksperckim, gdzie każdy ma możliwość redagowania tematów pozostających w kręgu jego in- Wideo i transmisje online Bardzo dynamicznie rozwijającą się obecnie formą ekspresji i komunikacji w Internecie jest przekaz wideo. Portal YouTube, największe internetowe centrum plików wideo, cieszy się ogromną popularnością, pozwalając milionom użytkowników na dostęp do olbrzymiej bazy plików oraz na zamieszczanie własnych, na tworzonych przez siebie kanałach. YouTube to również portal społecznościowy, umożliwiający komentowanie i ocenę filmów danego autora, co stwarza mu szansę zaistnienia nawet na poziomie oraz ułatwiać kontakt z ekspertami, osobistościami i autorytetami, które nie mogą fizycznie pojawić się w szkole. Co ważne, stosowane formy przekazu nie mają charakteru jednostronnego, ale są nastawione na interakcję rozmowę za pomocą czatu, bądź konwersację wideokonferencyjną; wspierają również naukę poprzez integralne narzędzia pracy grupowej, takie jak wirtualne białe tablice, odtwarzanie prezentacji i współdzielenie plików. Archiwizacja transmisji pozwala natomiast na łatwe, zautomatyzowane tworzenie biblioteki multimediów. Prekursorami wykorzystania transmisji online w edukacji Źródło: G komputerowe R Y dr Dominika Urbańska-Galanciak Doktor nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa, członek rady programowej Polskiego Towarzystwa Badania Gier, reprezentantka Stowarzyszenia Producentów i Dystrybutorów Oprogramowania Rozrywkowego, przedstawicielka RP w Interactive Software Federation of Europe oraz komisji ds. ochrony praw autorskich. dywidualnych pasji, zainteresowań i kompetencji. Natomiast społecznościowe funkcje Wikipedii moderacja i dyskusje z innymi użytkownikami pozwalały poczuć się częścią społeczności jej autorów, uczyły również obiektywnej prezentacji faktów, teorii i poglądów oraz obrony własnego zdania. W trakcie warsztatów jedna z uczestniczek zaprezentowała pomyślne wdrożenie do swojej codziennej pracy szkolnej wewnętrznej Wikipedii, wykorzystywanej wspólnie przez uczniów i nauczycieli jako baza wiedzy i centrum zasobów edukacyjnych na potrzeby lekcji. globalnym. Własne kanały mogą tworzyć szkoły, uczniowie i nauczyciele, prawdziwą sztuką jest natomiast późniejsze nimi zarządzanie, polegające na zamieszczaniu materiałów atrakcyjnych dla grupy użytkowników, na której zależy autorom. Współczesna technologia umożliwia również przekaz wideo w czasie rzeczywistym za pomocą Internetu. Transmisje online pozwalają na wideokonferencje i relacje live z konferencji naukowych czy wydarzeń kulturalnych oraz wsparcie komunikacji w szkolnictwie, gdzie za pomocą Internetu możemy transmitować lekcje jest Społeczne Towarzystwo Oświatowe (transmisja konferencji Innowacyjne zarządzanie w polskiej oświacie 2009 ) oraz konsekwentnie wykorzystujące innowacje w swojej działalności Wydawnictwo Szkolne PWN, które prowadzi cykl transmitowanych online szkoleń poświęconych edukacji przyszłości. Jay David Bolter w pracy zatytułowanej Człowiek Turinga pisze: Komputer jest współczesnym odpowiednikiem zegarów i maszyn parowych z poprzednich sześciu wieków; jest dla nas tak ważny, jak koło garncarskie dla świata starożytnego. Jest tak nie dlatego, że nie możemy żyć bez komputerów, lecz dlatego, że żyjąc z nimi, staniemy się innymi ludźmi 1. W cytowanym tekście Bolter podkreśla także, iż nowa technologia rzadko wypiera swą poprzedniczkę, raczej podporządkowuje ją sobie, czyniąc z niej narzędzie sprawniejsze i bardziej ekonomiczne. Komputer bez wątpienia jest wynalazkiem, który przyjmuje rolę takiej właśnie nadbudowy. Nadrzędnym jego zadaniem jest usprawnianie pracy i edukacji. Już dziś możemy zaobserwować znaczące przemiany w obydwu tych dziedzinach, czego najlepszym przykładem jest coraz bardziej popularny e-learning, dający możliwość nielimitowanego zdobywania wiedzy. Komputer i związane z nim możliwości komunikacyjne sprawiły, że zarówno nauka, jak i praca pozbawione zostały ograniczeń przestrzenno-czasowych, dzięki czemu mogły zostać dopasowane do indywidualnego stylu życia związanych z nimi osób. Zaletą wprowadzenia do procesu nauczania medium interaktywnego (programów edukacyjnych oraz gier komputerowych), jest postawienie ucznia w nowej sytuacji komunikacyjnej. Komputer jest cierpliwy i dostępny w każdej chwili. Porażka nie niesie ze sobą poczucia wstydu wobec grupy rówieśniczej czy nauczyciela, zaś sukces wzmacniany jest poprzez nagrody uzyskiwane w świecie wirtualnym. Proces przyswajania wiedzy w programach edukacyjnych i grach komputerowych odbywa się mimochodem. Sprytnie zakamuflowany poprzez fabularną nadbudowę, wydaje się nie być celem głównym. Wystarczy bliżej przyjrzeć się wybranym interaktywnym programom rozrywkowym, wykorzystywanym przez dzieci i młodzież, by dostrzec, że czas zabawy nie musi być czasem straconym. Nauczyciel wśród graczy W krajach Europy Zachodniej, takich jak Austria, Francja, Dania, Włochy, Hiszpania czy Wielka Brytania, prowadzone są eksperymenty polegające na wprowadzaniu do nauczania elementów elektronicznej rozrywki. Program Games in Schools realizowany 10 11

8 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU Źródło: Źródło: Rome: Total War wydawca: Activision Blizzard jest przez European Schoolnet zrzeszający obecnie ponad trzydzieści Ministerstw Edukacji oraz przez Interactive Software Federation of Europe. Działania w ramach programu skierowane są do uczniów oraz nauczycieli i obejmują szkolenia odnośnie implementacji nowych technologii w procesach edukacji. Uczniowie uczestniczący w tym pionierskim programie korzystają zarówno z gier stricte edukacyjnych, jak i wybranych tytułów gier komercyjnych o wysokich walorach poznawczych i wychowawczych, przeznaczonych na różne platformy 2. Równolegle z realizacją programu prowadzone są badania dotyczące efektów tej nowoczesnej formy edukacji oraz celowości zastosowania elementów elektronicznej rozrywki w procesie dydaktycznym. Wynika z nich jednoznacznie, że nauczyciele uznają gry elektroniczne za pomocne narzędzie. Zdaniem pedagogów, gry są cennym źródłem wiedzy z rozmaitych dziedzin: historii, geografii, matematyki, przyrody, fizyki. Wiele z nich doskonale wspomaga też naukę ojczystego języka, motywuje do nauki i rozwija Rome: Total War wydawca: Activision Blizzard zdolności komunikacyjne. Gry sprzyjają ponadto pracy zespołowej i rozwiązywaniu zadań wymagających kooperacji i kreatywnego myślenia. Większość pedagogów ubolewa jednak nad faktem, że w programie nauczania brakuje czasu na wprowadzanie do edukacji interaktywnych instrumentów urozmaicających naukę 3. W Polsce gry bowiem wciąż nie cieszą się dobrą sławą, a w debatach publicznych oraz pracach akademickich pomijane są ich edukacyjne aspekty. Skutkiem tego wiedza nauczycieli odnośnie zróżnicowania gier oraz ich potencjału dydaktycznego jest znikoma. Warto w tym miejscu podkreślić, że nie ma konieczności, by nauczyciel był doświadczonym graczem. Wystarczy, że zainteresuje się wybranymi gatunkami i tytułami gier, które z powodzeniem mogą być wykorzystywane w kształceniu młodzieży. Wiedzę o elektronicznej rozrywce można czerpać z różnych źródeł. Bardzo pomocnym narzędziem jest Encyklopedia Gier publikowana przez portal Civilization IV wydawca: Take 2 Interactive Źródło: jak również przygotowany przez Stowarzyszenie Producentów i Dystrybutorów Oprogramowania Rozrywkowego biuletyn dla nauczycieli i rodziców zatytułowany: Co o współczesnych grach wiedzieć powinniśmy? dostępny na stronie Opisane w nim zostały poszczególne kategorie gier oraz typologia ze względu na minimalny wiek gracza i rodzaj treści zawartych w grze. W niniejszym artykule skoncentruję się na prezentacji edukacyjnych walorów gier przeznaczonych dla młodzieży w wieku lat. Najbardziej popularnym gatunkiem gier wśród graczy w tym wieku są gry strategiczne, symulacyjne oraz akcji, które rozwijają koordynację psychoruchową i wyobraźnię przestrzenną. Uczą taktycznego myślenia i szybkiego reagowania w określonych warunkach. Przykładem są tu wszelkie gry symulacyjne od symulatorów sportowych, aż po symulacje sterowania pojazdami mechanicznymi, które uczą strategii sportowych, rozwijają wolę rywalizacji i zdolności menadżerskie, Civilization IV wydawca: Take 2 Interactive refleks oraz wiedzę o zjawiskach fizycznych. Fabuła wielu gier bazuje na wydarzeniach historycznych i doskonale je odzwierciedla. Przykładami takich gier jest seria Call of Duty, której akcja toczy się w czasie II wojny światowej i w sposób realistyczny prezentuje poszczególne fazy działań zbrojnych 4, czy seria gier strategicznych: Shogun:Total War, Medieval: Total War, Rome: Total War. Dwie pierwsze oferują rozgrywkę w XVI wiecznej Japonii i średniowiecznej Europie. W Rome: Total War gracz odbywa podróż w czasy rozkwitu i panowania Imperium Rzymskiego, by móc uczestniczyć w takich wydarzeniach jak powstanie niewolników pod wodzą Spartakusa, wojny punickie, słynny marsz Hannibala przez Alpy czy rozgromienie Galów przez Juliusza Cezara. Istotne jest, że twórcy serii Total War zadbali o pełną zgodność historyczną. Gracz może zatem zobaczyć autentyczne machiny wojenne typowe dla działań militarnych tego okresu, jak również poznać ówczesne zależności ekonomiczne, gospodarcze, handlowe czy polityczne. Społeczeństwo na ekranie Podobne walory edukacyjne znaleźć można w grze SimCity czy SimCity Societies, które polegają na budowie wirtualnego miasta i administrowaniu nim. Gracz zobowiązany jest tu do zarządzania zarówno sferą ekonomiczną Źródło: Źródło: Źródło: SimCity Społeczności wydawca: Electronic Arts Inc. (budowa dróg, fabryk, sieci handlowych, sieci energetycznych itd.), jak i społeczną (tworzenie nowych miejsc pracy, budowa ośrodków kultury i nauki, dbałość o czystość środowiska oraz bezpieczeństwo mieszkańców). Podobne możliwości daje także seria gier The Sims niezwykle popularny symulator życia. Tu jednak większy nacisk położony został na indywidualny rozwój poszczególnych jednostek sterowanych przez graczy. Gra ta jednak może pełnić ważną rolę we wspomaganiu procesów wychowawczych czy w nauce o społeczeństwie. Dostarcza ona bowiem wiedzy odnośnie kształtowania stosunków międzyludzkich, sposobów rozwiązywania konfliktów czy rozwijania kariery zawodowej. Proces edukacji jest tu podobny jak w socjodramie. Wirtualna postać kształtowana jest przez gracza na podstawie jego osobistej wiedzy i doświadczeń. Gra może stanowić doskonałe pole do nauki aksjologii, punkt wyjścia do dyskusji na temat wartości moralnych, estetycznych lub społecznych. Wirtualny świat nie istnieje bowiem w oderwaniu SimCity Społeczności wydawca: Electronic Arts Inc. od rzeczywistości. Wartości i normy obowiązujące w świecie realnym są przez gracza implementowane do gry, bez względu na jej uwarunkowania fabularne 5. Nie sposób nie wspomnieć tu o psychologicznych i socjologicznych walorach gier komputerowych i wideo. Warto bowiem pamiętać, iż ta forma rozrywki w sposób znaczący przyczynia się do poszerzania kręgu znajomych i pozytywnie wpływa na już istniejące przyjaźnie. Gry wieloosobowe doskonale też wpisują się w obecny model kultury prefiguratywnej, przyczyniając się do redukcji międzypokoleniowego dystansu. Gry w trybie multiplayer pozwalają na podjęcie konstruktywnej rywalizacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem, czy nauczycielem i uczniem. Gry odgrywają także rolę w kształtowaniu tożsamości jednostki. Ułatwiają identyfikację własnych zainteresowań, zdolności i słabości. Rozwijają ambicję i wolę rywalizacji, ale przy okazji uczą też akceptacji porażek. Ponadto za sprawą przeniesienia Microsoft Flight Simulator X, wydawca: Microsoft Game Studios do świata elektronicznej rozrywki fabuł znanych z literatury czy wielkiego ekranu, takich jak Władca Pierścieni, Harry Potter, Wiedźmin, Ogniem i Mieczem, Gwiezdne wojny oraz wiele innych, gracze wykazują duże zainteresowanie innymi tekstami kultury oraz chętnie sięgają po literackie pierwowzory gier. Z badań prowadzonych przez instytut IQS and Quant Group wynika, iż osoby korzystające z gier komputerowych dwukrotnie częściej sięgają po książki, niż niegrający 6. Aktywnie uczestniczą też w wydarzeniach kulturalnych, chodzą do kin, teatrów, muzeów i na koncerty 7. Znamienne są zatem wyniki badań Adama Carstensa i Johna Becka 8, których zdaniem gracze są aktywni w wielu dziedzinach życia. Ukierunkowanie na współzawodnictwo sprawia, że Źródło: częściej odnoszą sukcesy w szkole i pracy, mocniej koncentrują się na rozwiązywaniu problemów, są bardziej pomysłowi i samodzielni. Microsoft Flight Simulator X, wydawca: Microsoft Game Studios Przedstawione powyżej argumenty pozwalają twierdzić, że ignorowanie możliwości, jakie otwiera wprowadzenie nowych mediów do procesu edukacji, mogłoby się okazać dużym błędem z punktu widzenia dydaktyki. Trzeba jednak pamiętać, że multimedialne programy interaktywne winny pełnić wyłącznie funkcję komplementarną wobec tradycyjnych metod nauczania. Te bowiem nie przestały być ani aktualne, ani skuteczne. 1 J.D. Bolter, Człowiek Turinga. Kultura Zachodu w wieku komputera, tłum. T. Goban Klas, PIW, Warszawa Komputery, konsole stacjonarne oraz konsole przenośne. 3 Por. Raport How are Digital games used in schools?, European Schoolnet, Raport dostępny także pod adresem: gis-synthesis_report_en.pdf. 4 Jak np. lądowanie wojsk alianckich w Normandii. 5 Na podstawie wieloletnich obserwacji mogę stwierdzić, że nawet w przypadku gier, których fabuła polega na konfrontacji zróżnicowanych wartości (np. gier powstałych na bazie innych przekazów kultury, takich jak Władca Pierścieni czy Gwiezdne Wojny), gracze nie wykazują skłonności do identyfikowania się z ciemną stroną mocy. 6 Komunikat z badań podany został na stronie: QUANT_Group_kb06_gry_komputerowe.pdf. 7 Por. D. Urbańska-Galanciak, Homo players. Strategie odbioru gier komputerowych, WAiP, Warszawa A. Carstens, J. Beck, Get ready for the gamer generation (2005, May/June), TechTrends, 49, 3. [Online journal] Publikacja dostępna pod adresem: For%20The%20Gamer%20Generation.pdf. Źródło:

9 PSYCHOLOG RADZI PRACA NA PASACH czyli nauczyciel-lider Iwona Majewska-Opiełka Trener liderów, mówca motywacyjny, psycholog-doradca rozwoju osobowości, autorka książek z dziedziny samodoskonalenia. Terencjusz żyjący ok p.n.e. stwierdził, że nic nie zostało powiedziane, co nie zostało powiedziane już wcześniej. Od tego czasu minęło ponad 2000 lat i sformułowano niezliczoną ilość wypowiedzi. Wszelkie wypowiadanie jest zatem niezwykle ryzykowne. Z drugiej jednak strony, w każdej wypowiedzi możemy odnaleźć nowe treści. Na to właśnie liczę, podejmując się nader eksploatowanego tematu o potrzebie lidera-nauczyciela w świecie, gdzie technologia coraz częściej wygrywa z człowiekiem. Różnie podchodzimy do technologii jednych ona fascynuje, innych napawa lękiem, a są i tacy, których ambiwalentny stosunek odzwierciedla oba te stany. Mówię tu o ludziach dojrzałych, urodzonych przed 1983 rokiem, których to badacz mediów Marc- Prensky 1 nazwał cyfrowymi przybyszami. Ci młodzi, bowiem, zwani przez Prensky ego cyfrowymi tubylcami, czują się w świecie nowych technologii znakomicie, fascynuje ich wszystko, co nowe i co dostarcza silnych doznań. Wydaje się zresztą, że to właśnie te silne doznania są podstawowym elementem młodzieżowej kultury. Maria Rogaczewska z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego sądzi, że kultura rówieśnicza jest dziś wyizolowana oraz oparta na mediach i konsumpcji, skoncentrowana nie na dorastaniu do przyszłych norm i ról, ale na intensywności wrażeń i doświadczeń, które umożliwia nowa technologia, przekraczająca przestrzeń i czas 2. Sądzę, że to raczej przekraczanie czasu i przestrzeni oraz sam poziom natężenia w wymiarze czysto zmysłowym niektórych doznań jest istotną różnicą pomiędzy światem kultury młodzieżowej dziś i niegdyś. Poza tym świat jest taki sam młodzi fascynują się czymś innym niż dorośli. A przygotowanie ich do ról przyszłości i wprowadzanie do norm świata dorosłego, winno być odpowiedzialnością naszego pokolenia. To my musimy wyjść do nich, wejść do ich kultury i znaleźć płaszczyznę porozumienia. Szybko, coraz szybciej Z badań wynika, że najpoważniejsze zagrożenia powodowane wpływami technologii i wynikających z niej sposobów porozumiewania się i działania to zmiany w mózgu. Konsekwencją tego jest możliwość obniżenia poziomu myślenia wielopłaszczyznowego i pogłębionego na rzecz luźnych asocjacji i szybkiego przyswajania wiadomości, a także spłycenie i uproszczenie języka komunikacji, co również zaowocować może zmianami w sposobie myślenia. Drugi problem to przeniesienie działań młodych ludzi z wymiaru realnego do medialnego. Kazimierz Krzysztofek podaje dwa możliwe scenariusze rozwoju społeczeństwa sieci: optymistyczny i pesymistyczny. Nadzwyczajne szanse i możliwości oszczędzania czasu i energii, jakie daje technologia, wykorzystane we właściwy sposób mogą ukształtować społeczeństwo refleksyjne, myślące i działające skutecznie. Scenariusz pesymistyczny wywodzi się z założenia, że z racji tego, iż coraz więcej inteligencji będzie się materializować w narzędziach, skazani jesteśmy na coraz większą algorytmizację myślenia. Grozi nam zatem społeczeństwo bezrefleksyjne, automatyczne 3. Doświadczam czasem pesymistycznego powiewu nowego społeczeństwa na zajęciach z młodymi informatykami. Przy pierwszym spotkaniu proszą, by tempo wykładu było szybsze, żebym przekazywała więcej informacji i koncentrowała się na faktach. Przeżyłam prawdziwy szok, kiedy przeczytałam po raz pierwszy takie sugestie, zwykle bowiem ludzie woleli wolniej, więcej, dogłębniej. Byli to jednak przedstawiciele grup mniej zalgorytmizowanych. Jednakże już następne zajęcia z tubylcami odbierane są inaczej. Młodzi ludzie zaczynają wdrażać się w proponowany przeze mnie sposób myślenia. Nie są już tak niecierpliwi, zaczynają dyskutować, a na ich twarzach wyraźnie widać refleksję. U niektórych następuje przesunięcie paradygmatu postrzeganej rzeczywistości zaczynają widzieć inaczej człowieka, technologię i ich wzajemną zależność. Zatem można to zrobić, trzeba jedynie znaleźć wspólną płaszczyznę porozumienia. Należy być dla tych ludzi rodzajem autorytetu czy też liderem prowadzącym ich w nieco inne rejony rzeczywistości. Postmodernizm i autorytety Podobno słowo lider używane było najpierw w odniesieniu do przewodników przeprowadzających ludzi przez bagna. Wydaje się to być niezwykle trafne w odniesieniu do współczesnego świata. Dużo Nadzwyczajne szanse i możliwości oszczędzania czasu i energii, jakie daje technologia, wykorzystane we właściwy sposób mogą ukształtować społeczeństwo refleksyjne, myślące i działające skutecznie. się mówi o zmianie wartości. Zastanawiamy się nad polską tożsamością, nad zestawem wartości, jakie powinny towarzyszyć ludziom tak w rozumieniu praktycznym, jak i transcendentnym, uniwersalnym. Obiektywny niegdyś charakter wartości ustępuje w wielu miejscach podejściu opcjonalnemu, dopuszczającemu swobodny wybór. Socjologowie beznamiętnie opisują to zjawisko. Niektórzy, jak Tomasz Szlendak, wieszczą, że Polak za lat 20 będzie miał charakter konika polnego skaczącego po wartościach i posługującego się raczej sprytem i doraźnym zadowoleniem niż wartościami czy zasadami. Inni załamują bezradnie ręce. Wszak dzięki technologii i mediom istnieje mnogość i dostępność wyborów, które w większości są według postmodernistycznego podejścia jednakowo dobre. Każdy ma prawo do własnych wyborów i osądów. Tak, to prawda, jednakże to od nas, od nauczycieli i liderów zależy, jak będzie wybierać młodzież. Jesteśmy odpowiedzialni za to, by uczyć mądrego korzystania z wolności, ze świadomego wyboru, pokazywać i dawać przeżyć konsekwencje określonych wyborów. Zewnętrzne autorytety są osłabione, ale to nie znaczy, że nie istnieją, nie mogą zostać wzmocnione czy nie powstaną. Rzecz w tym, by młodzież uczyli i wychowywali ludzie, którzy mają w sobie gotowość i potencjał bycia takimi autorytetami, liderami czy mentorami, by nie tylko uczyli, ale wspierali również rozwój psychologiczny uczniów. Z jednej strony należy rozwijać myślenie refleksyjne, głębokie i krytyczne, a z drugiej ćwiczyć kompetencje ułatwiające wybory, wzmacniające tolerancję i odpowiedzialność. Trzecim elementem powinno być uczenie młodych ludzi zasad skutecznego działania, poprzez uczestniczenie w specjalnie skonstruowanych programach praktycznych. Każda z tych aktywności wymaga nieco innego podejścia do edukacji, niż to, z którym mamy w Polsce najczęściej do czynienia, ale w każdym wypadku my dorośli musimy wejść w świat młodzieży, 14 15

10 16 PSYCHOLOG RADZI współdziałać z nią, pozwolić się czasem prowadzić, kiedy trzeba przeprowadzać ich przez bagna. Czasem posługuję się metaforą liderowania zapożyczoną od Coveya 4 mowa w niej o budowaniu drogi w lesie i roli liderów. Lider to ten, który wchodzi na drzewo i sprawdza, czy ekipa budowlana na pewno jest we właściwym lesie, czy prace idą w dobrym kierunku. Krzyczy, gdy trzeba: To nie ten las!. Jednak w tym samym czasie część ludzi wycina drzewa, inni kładą asfalt, a niektórzy już malują pasy na szosie. Zajęci są tak bardzo, że nawet nie chcą słuchać. Przecież robią postęp, posuwają się, są zajęci, wydajni Moja starsza córka, urodzona przed 1983 rokiem, w rozmowie na temat edukacji uświadomiła mi, że nie wystarczy krzyczeć, trzeba zejść na dół, na te pasy i do innych roboczych grup. Wszak tylko tam spotkamy tych, którzy nie widzą całości. Trzeba do nich dotrzeć i umieć pociągnąć za sobą. W konsekwencji zatem, najważniejszy jest nauczyciel-lider, ten, który dotrze do młodzieży. W podobnym tonie, z właściwą Jej elegancją i mądrością, Profesor Zofia Agnieszka Kłakówna mówiła mi, że uczyć myślenia krytycznego należy niekoniecznie na obiektach kultury wysokiej, ale na tej popularnej, młodzieżowej. Od tego należy wychodzić, w tych obszarach poruszać się także po to, by uczyć dokonywania wyborów. Te dwie osoby wpłynęły na złagodzenie moich sądów na temat technologii, kultury młodzieżowej i popularnej. Wspólny język Nie możemy przemawiać do młodych ludzi z wyżyn naszej wiedzy czy doświadczenia i niekoniecznie musimy podpierać się filozofią czy filologiami klasycznymi, by uczyć ich myślenia i życia. Wystarczy, że będziemy z nimi tam, gdzie oni są i tam będziemy stymulować ich intelektualny i moralny rozwój. Będziemy ich uczyć prawdziwie skutecznego działania. I tutaj raczej nie ma względności. Mam wrażenie, że często myli się wartości z zasadami czy pryncypiami, jakie winny przyświecać ludziom w działaniu. O ile mogę się zgodzić z subiektywnym podejściem do wartości, o tyle subiektywny dobór pryncypiów regulujących życie wydaje się złudny i przeczy idei skutecznego działania. Tak jak w fizyce czy biologii, w życiu społecznym istnieją niezmienne prawa, które regulują także prawdziwie skuteczne działanie czy odczuwanie szczęścia. Nauczyciele muszą to zrozumieć sami, by móc potem prowadzić w tym kierunku uczniów. Nauczyciel-lider, sam odpowiednio wyuczony i przeszkolony, może wpływać na uczniów: poprzez rozmowy na wybrane tematy, dyskutowanie tekstów i zdarzeń życiowych, przez doświadczenie, prowadzenie różnych zajęć pozalekcyjnych, poprzez własny przykład. Istnieją dowody na to, że wykłady są najsłabszą formą uczenia się mają zaledwie 5 proc. skuteczności. Tak, jednak dotyczy to prawdopodobnie Lider to ten, który wchodzi na drzewo i sprawdza, czy ekipa budowlana na pewno jest we właściwym lesie, czy prace idą w dobrym kierunku. Krzyczy, gdy trzeba: To nie ten las!. beznamiętnego przekazu wiedzy. Poprzez pełen entuzjazmu i wiary w przekazywane treści wykład, nauczyciel może zachęcić uczniów do innych aktywności, może wskazać im drogę do spełnienia inną niż płytkie zanurzenie w technologii. Może wreszcie dzięki dodatkowym zajęciom, specjalnie konstruowanym programom rozwijać młodzież poprzez akcję, wprowadzać ją w struktury społeczne. Psychologowie pozytywni udowodnili empirycznie, że programy z udziałem dorosłych liderów rozwijają u młodzieży zdolność do podejmowania inicjatyw, motywację do działania, dobre relacje z dorosłymi, umiejętność korzystania z ich zasobów i wsparcia, a także kompetencje wielokulturowe. W takim współdziałaniu odbywa się rozciąganie i popychanie młodzieży, tworzenie struktur pośrednich, ułatwiających im pracę, bezpieczne eksperymentowanie. Dorośli spierają się między sobą, czy i kiedy pozwolić młodym na porażkę, co powoduje, że też się uczą równowagi pomiędzy sprawstwem a oddawaniem odpowiedzialności, uczą się zaufania do młodych, poznają się z nimi, lubią i przyjaźnie monitorują. 5 Pozwalają na to, by w niektórych dziedzinach oni byli lepsi. I niech będzie to choćby technologia, byle było wiadomo, że dorośli też ją rozumieją i cenią. Człowiek i technologia Programy szkolne koncentrują się na zestawie indywidualnych umiejętności poznawczych, które można mierzyć za pomocą egzaminów. To, co jest istotne w późniejszym życiu, to umiejętności związane raczej z charakterem i działaniem, które trudno poddają się mierzeniu. Nowa podstawa programowa wychodzi nieco naprzeciw tym potrzebom, ale to i tak zależy od ludzi. Podstawą są zawsze ludzie. Aby móc wspierać tworzenie nowych postaw i pociągać za sobą młodzież, nauczyciele muszą posiadać kompetencje charakterystyczne dla liderów oraz wystarczający poziom znajomości nowoczesnych technologii. To wymaga innego systemu ich kształcenia. Proroctwa Tomasza Szlendaka i pogląd, że możemy jedynie żyć w cieniu zagrożeń technologii, nie mogąc im zaradzić albo że możemy uciec, bo dezercja ze świata zmanipulowanych emocji polega na nieoglądaniu, nieuczestniczeniu, na kreowaniu emocjonalnego kontrświata 6, nie przekonują mnie. Można tworzyć nie tylko emocjonalny, ale także realny inny świat taki, w którym technologia wciąż będzie narzędziem w rękach człowieka. Potrzebni są jednak ludzie nauczyciele i inni liderzy młodzieżowi którzy poprowadzą tam cyfrowych tubylców. Moja młodsza córka, urodzona po 1983 roku, znakomicie radzi sobie w świecie moich wartości, współdziała z dorosłymi, jest odpowiedzialna i myśli nie tylko refleksyjnie i głęboko, ale też krytycznie i twórczo. A ze świata wartości wybiera to, co jest dla niej ważne, nie przyjemne. Ośmielam się twierdzić, że to za sprawą obecności dorosłych liderów w jej życiu. Jestem przekonana, że takich młodych ludzi jest bardzo dużo i nic nie stoi na przeszkodzie, by za lat 20 stanowili większość społeczeństwa. 1 J. Morbitzer, Komputer w Edukacji, Kraków września 2009 r., Uniwersytet pedagogiczny im. KEN, s , Interakcja człowiek Internet refleksje pedagogiczne. 2 M. Rogaczewska, Zmiany w procesach kształtowania wartości, w: W poszukiwaniu kompasu dla Polski. Po II Kongresie Obywatelskim, Gdańsk 2007, s J. Morbitzer, Komputer w Edukacji, Kraków września 2009 r., Uniwersytet pedagogiczny im. KEN, s , Interakcja człowiek Internet refleksje pedagogiczne. 4 S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, Poznań Zorganizowane działania młodzieży jako kontekst pozytywnego rozwoju, w: Psychologia pozytywna w praktyce, P. A. Linley, S. Joseph, Warszawa 2007, s Tomasz Szlendak, Katalog przyszłych wartości, w: W poszukiwaniu kompasu dla Polski. Po II Kongresie Obywatelskim, Gdańsk 2007 s. 61. Konkurs "W mojej małej ojczyźnie" Nauczycielu historii, języka polskiego i/lub informatyki, jeśli uczysz w klasach IV VI szkół podstawowych STWÓRZ ZE SWOIMI UCZNIAMI PREZENTACJĘ MULTIMEDIALNĄ pt.: Jak zmieniło się najbliższe otoczenie Waszej szkoły (miejsca zamieszkania uczniów) na przestrzeni lat? DO WYGRANIA: laptop, kamera, aparat fotograficzny, słowniki, encyklopedie, mapy, plansze! Zwycięskie prace zaprezentowane zostaną w specjalnej galerii na stronie internetowej Wydawnictwa! Termin nadsyłania prac: 1 czerwca Regulamin konkursu na 17 II edycja konkursu!

11 OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH KATALOG My i historia Historia i społeczeństwo W skład serii wchodzą: Autorki serii: Bogumiła Olszewska Wiesława Surdyk-Fertsch Seria popularnych podręczników do nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo w szkole podstawowej. Autorki są wieloletnimi doradcami metodycznymi i doświadczonymi nauczycielkami historii w szkole podstawowej i w gimnazjum. W podręcznikach zastosowały nowatorski układ treści, łączący nauczanie epizodyczne z układem chronologicznym. Walory merytoryczne podręczników: dostosowanie przekazu do wieku i percepcji uczniów zgrupowanie treści w bloki epizodów ułożonych chronologicznie i dobranych tak, żeby uczeń miał pełny obraz danej epoki skupienie uwagi na najistotniejszych wydarzeniach historycznych w dziejach człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem historii Polski umieszczenie w każdej jednostce lekcyjnej materiałów kształcących oraz sprawdzających umiejętności i wiadomości pełne przygotowanie do sprawdzianu po 6 klasie szkoły podstawowej realizacja wszystkich standardów egzaminacyjnych Walory dydaktyczne podręczników: przejrzysty i powtarzalny układ treści każda jednostka lekcyjna mieści się na dwóch stronach prosty i zrozumiały tekst autorski propozycja pracy z materiałem źródłowym przy każdym temacie wiele czytelnych, barwnych map, opatrzonych legendą różnorodne ćwiczenia powtórzeniowe pod koniec każdego rozdziału bogata ikonografia Podział treści w podręcznikach: Klasa 4 Jako wstęp do edukacji historycznej, uczeń poznaje swoje miejsce w rodzinie i społeczeństwie. Klasa 5 Uczeń poznaje historię starożytną i średniowiecza. Klasa 6 Uczeń poznaje dzieje nowożytne i najnowsze, ze szczególnym uwzględnieniem historii Polski. Zeszyt ćwiczeń: ćwiczenia i polecenia do każdej jednostki tematycznej różnorodne zadania: z mapą konturową, ilustracją, tekstem źródłowym, osią czasu ćwiczenia skorelowane z podręcznikiem zastępuje zeszyt przedmiotowy podręczniki dla klas 4, 5 i 6 zeszyty ćwiczeń dla klas 4, 5 i 6 Vademecum nauczyciela historii Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Podręcznik 20 zł Podręcznik 22,00 zł Podręcznik 22,00 zł Zeszyt ćwiczeń 14 zł Zeszyt ćwiczeń 14 zł Zeszyt ćwiczeń 14 zł 18 19

12 OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH KATALOG W mojej małej ojczyźnie Autorzy serii: Janusz Kuźnieców, Monika Sanecka, Zdzisław Skrok Wyjątkowa seria książek do edukacji regionalnej, która przybliży każdemu uczniowi jego małą ojczyznę. Treści dotyczące poszczególnych regionów, zawarte w tych podręcznikach, zostały uwzględnione w programie nauczania My i historia. W skład serii wchodzą: Walory merytoryczne i dydaktyczne korelacja treści regionalnych zawartych w podręcznikach z programem My i historia jednostka tematyczna podręcznika nawiązuje do lekcji historii mapa regionu w skali 1: podręcznik dla klas 4 6: Dolny Śląsk, Górny Śląsk, Małopolska, Mazowsze i Podlasie, Pomorze, Warmia, Mazury i Suwalszczyzna, Wielkopolska materiały Regionalizm w tekstach źródłowych dostępne na bogaty zestaw barwnych ilustracji i map Podział treści w podręcznikach: Klasa 4 Gdzie jest moja mała ojczyzna; ochrona przyrody; miejsca historyczne; kultura ludowa; legendy; zasłużeni dla narodu i regionu. Klasa 5 Najważniejsze odkrycia archeologiczne; zabytki romańskie; zabytki gotyckie; miejsca kultu religijnego; szlaki turystyczne; zamki rycerskie. Klasa 6 Zabytki renesansowe; zabytki barokowe; walka o polskość w okresie zaborów; wybitne postaci XIX/XX w.; miejsca pamięci narodowej; gwara. prosty i zrozumiały dla ucznia język ciekawy sposób narracji pytania i zadania dla ucznia na końcu każdego rozdziału Klasy 4-6 W mojej małej ojczyźnie 15,00 zł 20 21

13 Zbigniew Piłat ATLAS historyczny cena: 19,90 zł OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH PLANSZE dydaktyczne Seria świetnie przyjętych przez nauczycieli plansz dydaktycznych do nauczania historii. Zastosowanie plansz na lekcji pomaga w rekonstruowaniu przeszłości, ożywia nauczanie oraz pozwala na aktywizowanie uczniów. Atutami plansz są: doskonała czytelność, bogata kolorystyka i atrakcyjna forma graficzna. Są to pomoce naukowe niezastąpione w każdej pracowni historycznej. Plansze dydaktyczne są: dwustronne barwne zamocowane na metalowych listwach w formacie 50 x 70 cm Przewodnik metodyczny do plansz, z kartami pracy dla uczniów gratis. Aby otrzymać przewodnik, po zakupieniu plansz należy zgłosić się do reprezentanta Wydawnictwa lub zadzwonić pod numer infolinii. Przewodnik jest elementem Vademecum nauczyciela historii. Historia i społeczeństwo cena: 50,70 zł Piastowie (X XIV wiek) / Przyrządy do mierzenia czasu Godło Polski / Polskie stroje ludowe Polskie budownictwo ludowe / Źródła historyczne Epoka nowożytna i współczesność cena: 84,50 zł Szlaki handlowe (XIII XVI wiek) / Architektura renesansu w Polsce Podział chrześcijan / Królowie elekcyjni (XVI XVIII wiek) Przywileje szlacheckie (XIV XV wiek) / Architektura klasycystyczna w Polsce Jagiellonowie (XIV XVI wiek) / Wynalazki XVIII wieku Architektura barokowa w Polsce / Wynalazki XIX i początku XX wieku Starożytność i średniowiecze, cz. I i II cena: 109,50 zł CZĘŚĆ I CZĘŚĆ II Społeczeństwo starożytnego Egiptu / Dokonania Greków Architektura starożytnego Rzymu / Podział Kościoła chrześcijańskiego w XI wieku Gród / Obrona Głogowa Na podgrodziu / Styl romański Rycerskie czasy / Wieś W warsztacie rzemieślniczym / Styl gotycki Za klasztorną furtą / Monarchia stanowa Początki człowieka / Społeczeństwo w Europie Zachodniej (X XII wiek) Sztuka prehistoryczna / Kalendarz prac egipskich Bogowie Egipscy / Starożytna architektura grecka Starożytna sztuka egipska / Hoplici greccy Egipt darem Nilu / Teatr grecki Bogowie greccy / Sztuka rzymska Starożytna sztuka grecka / Legiony Atlas opracowany zgodnie z wytycznymi podstawy programowej i przeznaczony do pełnego cyklu nauki w szkole podstawowej. Dostosowany jest do każdego programu nauczania. Treści atlasu obejmują pełny zakres materiału przedmiotu historia i społeczeństwo, od pradziejów po współczesność. W publikacji omówione są zagadnienia z historii powszechnej, ze szczególnym uwzględnieniem historii Polski. Każdy temat atlasu powstał według prostego i czytelnego schematu, pozwalającego szybko odnaleźć potrzebne informacje; główne elementy to: mapa, tekst wprowadzający, ilustracje i oś czasu. Atlas zawiera barwne i łatwe w odbiorze mapy opatrzone legendami, fotografie oraz oddziałujące na wyobraźnię ucznia rysunki uzupełnione komentarzami. Rozwiązania zastosowane w atlasie pozwalają uczniom lepiej zrozumieć procesy historyczne przedstawione na mapach oraz poszerzają ich wiadomości. MAPY ścienne korelacja z podręcznikami i atlasami Wydawnictwa Szkolnego PWN doskonała czytelność, bogata kolorystyka duża legenda ułatwiająca korzystanie na lekcjach historii atrakcyjna forma graficzna oprawa: folia i wałki mapy są dwustronne format 140 x 100 cm Polska. Kultura ludowa / Polska. Dziedzictwo regionalne cena: 119,00 zł Grecja w starożytności / Imperium rzymskie cena: 119,00 zł Polska za pierwszych Piastów (X XII wiek) / Schyłek rozbicia dzielnicowego i zjednoczenie Polski za ostatnich Piastów (XIII XIV wiek) cena: 119,00 zł Polska i Litwa w XIV i XV wieku / Polska i Litwa w XVI wieku cena: 119,00 zł ZESTAW foliogramów cena: 380,00 zł Zestaw 30 foliogramów prezentuje nowatorsko opracowane treści. Jest trwały w użytkowaniu i zgodny z każdym programem nauczania. Zawiera: 11 kolorowych map 17 schematów i rysunków przewodnik dydaktyczny z instruktażem dla nauczyciela karty pracy dla ucznia Klasa 4 Herby sławnych rodów szlacheckich Określenie czasu minionych wydarzeń Klasa 5 Człowiek i jego przodkowie Zasiedlenie ziemi przez przodków człowieka Najwcześniejsze osiągnięcia człowieka Bliski Wschód w II tysiącleciu p.n.e. Schematy systemu nawadniającego w starożytnym Egipcie Dzieje Izraela w starożytności Ateny w V wieku p.n.e. Demokracja ateńska (V wiek p.n.e.) Ustrój starożytnej Sparty Rozwój terytorialny państwa rzymskiego (III wiek p.n.e. III wiek n.e.) Republika rzymska (VI wiek p.n.e. I w. n.e.) Cesarstwo rzymskie (I V wiek n.e.) Rządy Karola Wielkiego (VIII IX wiek) Jak rządzili pierwsi Piastowie (X XII wiek)? Podział administracyjny Polski pierwszych Piastów (X XII wiek) Klasa 6 Podróże i odkrycia (XIII XVI wiek) Kto rządził w Polsce w XVI wieku? Plan pola elekcyjnego (XVI wiek) Podział władzy w Rzeczypospolitej według Konstytucji 3 maja 1791 r. Rozbiory Polski w XVIII wieku Trójpolówka i płodozmian Sposoby organizacji produkcji (XV XIX wiek) I wojna światowa ( ) Podział władzy w Rzeczpospolitej według konstytucji marcowej 1921 r. Podział władzy w Rzeczpospolitej według konstytucji kwietniowej 1935 r. Zmiana granic Polski (XVIII XX wiek) II wojna światowa ( ) Zimna wojna 22 23

14 OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH VADEMECUM nauczyciela historii Szkoła podstawowa kl. 4, 5, 6 Do Vademecum dołączone są płyty CD: Uczyć łatwiej, wiedzieć więcej KATALOG Nauczycielu, jeśli uczysz historii i społeczeństwa z naszych podręczników, mamy dla Ciebie bogaty zestaw bezpłatnych pomocy: Vademecum nauczyciela historii komplet podręczników dla danej klasy kod dostępu do serwisu Premium na witrynie Wydawnictwa program Przed sprawdzianem Vademecum nauczyciela historii to kompletny zestaw materiałów pomocniczych. Ułatwia zaplanowanie pracy na rok szkolny. Pomaga przygotować i przeprowadzić niekonwencjonalną lekcję. Zapewnia właściwą ocenę wiedzy i umiejętności uczniów. DZIAŁ 1. PLANOWANIE PRACY podstawa programowa, standardy wymagań egzaminacyjnych program nauczania plan wynikowy ze szczegółowo określonymi wymaganiami edukacyjnymi DZIAŁ 2. WSKAZÓWKI METODYCZNE przegląd metod i technik aktywizujących wskazówki metodyczne, jak pracować z mapą, tekstem źródłowym, materiałem ikonograficznym i taśmą chronologiczną przewodnik metodyczny do barwnych plansz dydaktycznych DZIAŁ 3. SCENARIUSZE wybór scenariuszy lekcji z kartami pracy oraz foliogramami scenariusze uroczystości szkolnych i lekcji muzealnej scenariusze lekcji do przybliżeń tematycznych w klasie 4 DZIAŁ 4. SPRAWDZIANY I TESTY Program Przed sprawdzianem Sprawdź umiejętności swoich uczniów z przedmiotu historia i społeczeństwo przed zbliżającym się sprawdzianem po klasie szóstej szkoły podstawowej. Do programu zapraszamy nauczycieli korzystających z podręcznika My i historia. Arkusze próbnego sprawdzianu dla dwóch grup z kartoteką i kryteriami oceny zadań zostaną przesłane do nauczycieli w marcu 2010 roku. Arkusze dostępne również na stronie w serwisie PREMIUM. Serwis internetowy aktualizowany dwa razy w miesiącu: praktyczne artykuły przydatne do pracy z uczniami materiały dydaktyczne i metodyczne: program nauczania, plany wynikowe, scenariusze lekcji, sprawdziany i kartkówki, teksty źródłowe, kalendaria, mapy, słowniczki pojęć historycznych, propozycje wycieczek historycznych newslettery komplet testów (27) umożliwiających pomiar dydaktyczny i uwzględniających standardy wymagań egzaminacyjnych sprawdziany podsumowujące na zakończenie klasy 4, 5 i 6 DZIAŁ 5. GRY EDUKACYJNE plansza i pionki do gry planszowej Podróże z Tacytem DZIAŁ 6. KÓŁKO HISTORYCZNE wykaz tematów i scenariusze zajęć PLAKATY DYDAKTYCZNE symbole narodowe Polski i Unii Europejskiej taśma chronologiczna przedstawiająca wydarzenia w Polsce i na świecie od czasów powstania państwa polskiego do dzisiaj NOWOŚĆ 2010! GRA W KARTY powtórzenie materiału dla klas VI PWN dla gimnazjum Więcej informacji w katalogu Gimnazjum 2010 oraz na

15 Rok historii najnowszej Ewa Ciosek MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Dlaczego warto zająć się historią najnowszą? Im szybciej młody człowiek dostrzeże, że to, co dzieje się dzisiaj, już za chwilę stanie się historią tym lepiej! Oto kilka pomysłów na ciekawą lekcję. Myślę, że wszyscy zgodzimy się z tezą, że historia najnowsza najmocniej oddziałuje na nasze codzienne życie. Tymczasem bardzo obszerny program szkolny od lat stanowi nie lada wyzwanie dla nauczycieli. Na każdym poziomie edukacji poszczególne klasy mają problem z omówieniem wszystkich zaplanowanych tematów uczniowie w VI klasie szkoły podstawowej, w III klasie gimnazjum i w ostatniej klasie szkoły ponadgimnazjalnej kończą edukację na II wojnie światowej, podczas gdy powinna się ona kończyć na historii najnowszej. Miejmy nadzieję, że obecne zmiany w programie przyniosą poprawę tej sytuacji. W Roku Historii Najnowszej pragnę przedstawić Państwu możliwość korzystania z programów już opracowanych przez różne instytucje oraz zachęcić do ich modyfikacji pod kątem potrzeb konkretnej placówki szkolnej. Muzeum Powstania Warszawskiego ( prowadzi lekcje muzealne i warsztaty dotyczące konspiracji. Podstawowym celem stawianym sobie przez instruktorów prowadzących zajęcia w Sali Małego Powstańca jest ukazanie ogromu cierpień związanych z wojną oraz poświęcenia, na jakie decydowali się nasi przodkowie. Muzeum Powstania Warszawskiego jest dobrym przykładem instytucji uwzględniającej etapy rozwoju dziecka. Najbardziej drastyczne sceny i fotografie umieszczane są w specjalnych studniach, tak aby najmłodsze dzieci ich nie oglądały. Zajęcia wykorzystują fragmenty muzeum jako narzędzia do osiągnięcia celu danej lekcji. Niestety, ponieważ zajęcia z najmłodszymi uczniami wymagają odpowiedniej atmosfery i oprawy, muzeum może zaoferować szkołom podstawowym niewiele wolnych terminów. Dobrym źródłem, z którego można czerpać pomysły na lekcje, są strony internetowe np. xj.popieluszko.pl. W portalu znajdują się teksty kazań, pamiątki, informacje o procesie beatyfikacyjnym, przystępny życiorys księdza Jerzego Popiełuszki. Portal jest przejrzysty i ciekawy. Warto także odwiedzać strony Centrum Edukacji Obywatelskiej, Domu Spotkań z Historią oraz Instytutu Pamięci Narodowej. Ten ostatni opracowuje materiały edukacyjne głównie dla starszej młodzieży, ale mogą stać się one dla nas inspiracją do pracy z uczniami szkoły podstawowej. Strona Domu Spotkań z Historią prezentuje między innymi ogromny zbiór fotografii z XX wieku. Mogą one stanowić świetne tło wykładu i pomagać zrozumieć minione czasy. Strona to jedna z najciekawszych i najbardziej dających do myślenia witryn poświęconych historii miasta. Dzięki bardzo dokładnym fotoplanom możemy prześledzić historię danego miejsca. Stronę tę warto polecić szczególnie klasom z Warszawy lub grupom wybierającym się na wycieczkę do stolicy. Projekt pierwszy Nietypowe muzeum Wystawa składać się będzie z materiałów przyniesionych przez uczniów. Każdy z uczestników projektu będzie miał za zadanie zgromadzenie materiałów do 1., 2., 3. lub 4. sali wystawowej. Sala pierwsza przedstawiać będzie czasy pradziadków, sala druga czasy dziadków, trzecia rodziców. Ostatnia sala powinna składać się z pamiątek z życia uczniów. Przygotowanie do wystawy powinno polegać na tym, że uczniowie w przeciągu jednego miesiąca zbierają materiały na wystawę. Najłatwiej zacząć od czasów pradziadków. Uczniowie porządkują przyniesione materiały zdjęcia, listy i przedmioty codziennego użytku. Nauczyciel dba o to, aby opis przedmiotów zawierał odpowiednie dane: numer na wystawie; nazwisko osoby, która przyniosła pamiątkę; datę powstania; informację o właścicielu; informacje o związanych z tym przedmiotem wydarzeniach; inne ważne informacje. Warto ułożyć pamiątki tak, żeby uwidocznić chronologię. Jeśli jednym z eksponatów jest na przykład zdjęcie ślubne, a jesteśmy pewni daty jego powstania, należy ją podać i wyeksponować rok. Cenne może być także wzbogacenie wystawy o podanie informacji, kiedy do użytku weszły przedmioty używane przez nas na co dzień (telewizja, wideo, telefony komórkowe). ~ ~ Sala pierwsza czasy wojenne Przy urządzaniu Sali pierwszej warto zwrócić uwagę na tło historyczne, a zwłaszcza na te wydarzenia lokalne, które miały największy wpływ na losy ludzi. ~~ Sala druga czasy dziadków W tej Sali niezmiernie ważne jest pokazanie, jaki wpływ na życie zwykłych ludzi wywierał system polityczny. ~~ Sala trzecia czasy rodziców Sala ukazuje przełom epoki komunizmu i III RP. Ważne jest zaakcentowanie najważniejszych przemian społecznych, kulturalnych, gospodarczych. ~~ Sala czwarta nasze czasy W tej Sali powinny znaleźć się fotografie wszystkich uczniów przygotowujących wystawę. Można przyjąć założenie, że uczniowie przynoszą zdjęcia z różnych momentów swojego życia, takich jak chrzest, pierwszy dzień w szkole itp. Istotne jest, żeby w ostatniej Sali znalazły się materiały zgromadzone przez całą klasę czy grupę. Będziemy wówczas mogli ocenić klasę jako swoistą społeczność. Nauczyciel może poprosić uczniów, żeby postarali się przynieść np. ulotkę wyborczą, plakat, gazetę. Wystawa może kończyć się dużym lustrem ustawionym tak, żeby każdy przechodzący mógł się w nim przejrzeć oraz zadać sobie pytanie o to, co po nas pozostanie. Jednym z warunków koniecznych do realizacji projektu jest znalezienie w szkole miejsca, w którym przyniesione pamiątki będą bezpieczne. Dużą stratą byłoby potraktowanie wystawy jako przedsięwzięcia ważnego tylko dla jednej klasy. Praca wykonana przez uczniów mogłaby być prezentowana podczas zebrania z rodzicami. Jeżeli szkoła nie dysponuje wystarczająco dużymi salami, w których możliwe jest zorganizowanie takiej wystawy, można zdecydować się na prezentację multimedialną lub stronę w Internecie, na której zostaną zaprezentowane przyniesione materiały. Ta opcja dałaby szansę na pokazanie materiałów i pamiątek o większej wartości, których rodzice nie pozwoliliby dzieciom przynieść do szkoły. Organizując wystawę, można zaopatrzyć się w komplet samoprzylepnych kolorowych karteczek (najczęściej są to różnej wielkości kółeczka i kwadraty). Każdemu uczniowi możemy przyporządkować jeden kolor i kropką w tym samym kolorze oznaczyć pamiątki po dziadkach, rodzicach i pradziadkach. Odszukanie postaci z tych samych rodzin może stanowić dla uczniów dodatkową atrakcję. Projekt drugi Ślady przeszłości zadanie dla agencji detektywistycznej Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. W przypadku klas IV i V zadania muszą być tak skonstruowane, żeby uczniowie cały projekt mogli zrealizować pod opieką nauczyciela. W klasie VI zadania można podzielić tak, żeby każdy z uczniów indywidualnie zbierał określone dane. Nauczyciel opowiada uczniom o dziwnym odkryciu, którego dokonał Pan Woźny, szukając w piwnicy, na strychu lub w kantorku pewnych materiałów. Nauczyciel prezentuje uczniom znalezisko. Powinien być to jakiś stary transparent, orzełek bez korony, portret Stalina. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie, z jakich czasów pochodzi znaleziony przedmiot. Następnie prosi uczniów, żeby w czteroosobowych grupach wypisali wszystkie pomysły na to, jak przystąpić do zadania detektywistycznego szukania śladów PRL-u. Uczniowie wypisują pomysły na tablicy. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy 4 5-osobowe. Najlepiej, aby jedna grupa skupiła się wokół jednego pomysłu. Zadaniem uczniów jest odnalezienie napisów, pomników, grobów żołnierzy radzieckich, książek lub plakatów w bibliotece. Każda grupa ma na zrealizowanie zadania tylko 48 godzin. Na zakończenie uczniowie piszą raport, w którym opisują swoje znaleziska. Projekt trzeci Moje urodziny w 1950 i w 1981 roku Zadanie dla całej klasy polega na przygotowaniu spotkania urodzinowego w stylu lat 50. czy 80. W czasie przygotowań uczniowie mogą korzystać tylko z takich udogodnień, jakie w tamtych czasach były używane w polskich domach (trzeba zrezygnować z mikrofalówki!). Uczniowie powinni przygotować coś słodkiego, muzykę i stroje. Podczas samej uroczystości nauczyciel ocenia, które elementy udało się uczniom odtworzyć dobrze, a które nie wyglądają autentycznie. Istotne jest, aby podkreślić, że w latach 50. ludziom brakowało swobód, ale że mimo to starali się oni cieszyć życiem, co było zrozumiałym następstwem przeżyć wojennych. Rok 1981 ze stanem wojennym czołgami na ulicach i represjami, był na pewno czasem, który niweczył rozbudzone dopiero co nadzieje na wolność. Zadanie można potraktować w dwojaki sposób: Uczniowie całą klasą przygotowują przyjęcie z wybranej epoki. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły. Każda grupa przygotowuje spotkanie w innej konwencji. Uczniowie mają szansę porównania sytuacji, strojów i warunków życia w obu epokach. Niezależnie od wyboru wersji, warto pokazać uczniom zdjęcia lub fragment filmu przedstawiającego epokę

16 SCENARIUSZ 1 Czas: 1 godzina lekcyjna Temat lekcji: Czym zajmuje się historia? Metody pracy: praca z materiałem ikonograficznym z płyty; praca z materiałami źródłowymi; rozmowa nauczająca; zabawa quiz. Ewa Ciosek MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Nauczyciel rozdaje uczniom wybrane pamiątki stare zdjęcie szkolne, list, pocztówkę lub gazetę. Na części materiałów powinny być daty, na innych informacje o miejscu lub osobach. Uczniowie pracują w czteroosobowych zespołach. Ich zadaniem jest odkrycie jak największej ilości faktów zawartych w materiałach. Można przyjąć dwie wersje zadania. Wersja 1. Grupa dostaje kilka elementów, które dotyczą tej samej osoby lub tego samego wydarzenia, dzięki temu uczniowie mogą złożyć pełną informację o osobie. (10 min) Wersja 2. (łatwiejsza do przygotowania) Uczniowie otrzymują dowolne materiały, które nie łączą się ze sobą. Pozwalają one odpowiedzieć na pytanie, jaką wiedzę możemy pozyskać ze źródeł. (10 min) Nauczyciel prosi uczniów o zaprezentowanie wyników pracy. (7 min) Nauczyciel w rozmowie nauczającej wyjaśnia, jakimi zagadnieniami zajmuje się historia. Przedstawia postaci wielkich polskich historyków i kronikarzy. Nauczyciel pokazuje obrazy związane z naszą historią (np. Chrzest Polski Jana Matejki). Zwraca uczniom uwagę na znaczenie malarstwa i sztuki dla zachowania pamięci o przeszłości. (7 min) Uczniowie uczestniczą w quizie. Każda z grup otrzymuje wydruk dowolnego obrazu. Zadaniem grupy jest wypisanie jak największej ilości informacji z obrazu. Nauczyciel może zaproponować pytania: Jakie postaci przedstawia obraz? Jakie wydarzenie opisuje? Po czym możemy poznać, kim są osoby na obrazie? Jakie stroje noszą poszczególne postaci? Czy na obrazie jest król? Jeśli tak, wskażcie miejsce, gdzie się znajduje. Jaka jest główna postać obrazu?. Uczniowie starają się zaznaczać najważniejsze rzeczy na kopii, dlatego ważne jest, żeby był to wydruk minimum A3. Ten sam obraz powinien być prezentowany jako slajd, żeby uczniowie mogli go porównać. Grupa, której uda się znaleźć najwięcej ciekawych informacji, otrzymuje tytuł Tropiciela dziejów zaklętych w obrazach. (15 min) Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów. Zwraca im uwagę, jak trudne jest zachowanie pamiątek przeszłości w dobrym stanie, jak wiele troski i środków finansowych to wymaga. (6 min) Cele: Po zakończeniu lekcji uczeń: wyjaśni, czym zajmuje się historia; wymieni źródła historyczne (listy, dokumenty, malarstwo, kroniki); opowie, jak można odtworzyć przeszłość z dokumentów. Środki dydaktyczne: materiały źródłowe: stare zdjęcia, dokumenty, gazety, pocztówki itp.; płyta Polski malowane dzieje; wydruk dowolnego obrazu. SCENARIUSZ 2 Temat lekcji: Znaczenie ubioru dawniej i dziś Cele: Po zakończeniu lekcji uczeń: wyjaśni, jakie znaczenie ma strój (wymieni sytuacje, w których potrzebny jest specjalny ubiór); porówna stroje z różnych epok; nazwie elementy stroju. Ewa Ciosek Praca z płytą Polski malowane dzieje Metody pracy: praca z materiałem ikonograficznym z płyty; praca w grupach; rozmowa nauczająca; praca plastyczna (rysowanie strojów). Uczniowie przeglądają podręcznik. Nauczyciel prosi o wskazanie portretu lub fotografii osoby odważnej, silnej i godnej zaufania. Nauczyciel na tablicy zapisuje podane przez uczniów osoby. Zwraca uwagę, jak bardzo strój, korona czy piękna sala balowa mogły zmienić postrzeganie władcy. (6 min) Uczniowie oglądają kolejno obrazy z płyty. Nauczyciel pokazuje Ucztę u Wierzynka. Prosi uczniów o wymienienie elementów strojów gości. Podobne zadanie uczniowie wykonują przy obrazie Jana Matejki Koronacja pierwszego króla. (8 min) Uczniowie starają się nazwać części ubioru. Nauczyciel uzupełnia ich wiedzę, zwraca uwagę na to, jak zmieniły się stroje. (6 min) Następnie nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy dwie grupy dziewcząt i dwie grupy chłopców. Zadaniem uczniów jest narysowanie stroju, który byłby inspirowany wybranym obrazem. (15 min) Uczniowie prezentują swoje pomysły na stroje inspirowane malarstwem historycznym Jana Matejki (10 min) Najciekawsze prace mogą być zaprezentowane całej szkole. Środki dydaktyczne: ilustracje z podręcznika; blok rysunkowy, ołówki, kredki; płyta Polski malowane dzieje. Czas: 1 godzina lekcyjna 28 29

17 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE SCENARIUSZ 3 Temat lekcji: Chrzest Polski Cele: Czas: 1 godzina lekcyjna ZWIERZĘ TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ Bernadetta Czerkawska Uczy w gimnazjum języka polskiego, historii i wos-u. Jest również instruktorem teatralnym. Uwielbia: książki, teatr, spotkania z ludźmi, wylegiwanie się na plaży i swoją kotkę (Kocynkę). Jest dumna ze swego ogródka i kulinarnych dokonań. Ewa Ciosek Po zakończeniu lekcji uczeń: wyjaśni przyczyny chrztu Mieszka I; wskaże na mapie miejsce chrztu; porówna dzisiejsze zwyczaje chrzcielne z tymi z czasów pierwszych Piastów; wie, co to jest chrzcielnica. Metody pracy: praca z materiałem ikonograficznym z płyty; praca z mapą; rozmowa nauczająca; drama (odegranie sceny chrztu); praca plastyczna (przygotowanie plakatu). Nauczyciel przypomina uczniom sytuację, która doprowadziła do decyzji o przyjęciu chrztu przez Mieszka I. Nauczyciel wskazuje na mapie miejsce chrztu. Wyjaśnia znaczenie pojęcia chrzcielnica. (5 min) Nauczyciel pokazuje uczniom obraz Jana Matejki przedstawiający chrzest Mieszka I. Prosi uczniów o wyjaśnienie znaczenia poszczególnych elementów obrazu. (10 min) Wybrani uczniowie odgrywają scenę chrztu starają się ustawić podobnie jak na obrazie. Nauczyciel ożywia obraz uczniowie odgrywają scenę chrztu. (12 min) Następnie nauczyciel pokazuje dwie sceny chrztu z drzwi gnieźnieńskich. (3 min) Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup. Zadaniem każdej z grup będzie przedstawienie w formie kolażu lub plakatu różnic i podobieństw między zwyczajami chrzcielnymi dzisiaj i w średniowieczu. (12 min) Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów. (3min) Środki dydaktyczne: atlas historyczny; duży karton, ołówki, kredki; płyta Polski malowane dzieje; ilustracje i zdjęcia współczesne. Laptop to dziś codzienność. Projektor też nowością nie jest. USB, dysk zewnętrzny, twardy, płyty, przejściówki, linki, porty, pliki cookie i inne techniczno-informatyczne hasła to dla mnie już normalny język. Dzielnie opanowałam PowerPointa, edytor tekstów i inne programy edukacyjne. Wydawało mi się, że umiem już zapanować nad nową, wirtualną rzeczywistością i to ja nią rządzę Aż pewnego dnia, w mojej pracowni pojawiła się ona TABLICA INTERAKTYWNA: wielka, biała, śliczna i o zgrozo z nowymi przyciskami, oprogramowaniem i sterownikami! Przyjechał Pan (z firmy, której nazwy nie mogę tu podać) i w 20 minut (ok. 10 minut montował tablicę) przedstawił nam możliwości owego cudu techniki. Pan pojechał, a ja zostałam z nowym cudem TI i z nową rzeczywistością do poznania. Więc do dzieła! Po raz kolejny musiałam zgłębić tajniki i funkcje nowego urządzenia. Aby nie zagubić się w gąszczu różnych przycisków i wejść, wyznaczyłam sobie kolejne kroki postępowania (jak w wychowaniu do trzeźwości): Krok 1. Podłączyć wszystkie kable: do laptopa, projektora, Internetu, głośników i wreszcie do tablicy interaktywnej. Krok 2. Zorientować (tak, tak, to nowy termin, który przy obsłudze tego cuda techniki trzeba znać) tablicę (wtedy Ona precyzyjnie odczytuje to, co ja na niej napiszę). Krok 3. Włączyć program tablicy i nie pomylić niczego (które to środowisko tablicy, a które Windowsa, gdzie jest wskaźnik myszki, dlaczego nie chce mi się włączyć żółty pisak i, na wszystkie świętości, jak zapisać te pliki!!!). Krok 4. Z miną pokerzysty realizować lekcję opanować mega zaangażowanie uczniów w lekcję i kompetentnie odpowiadać na wszystkie pytania, dotyczące zazwyczaj, a jakże, tablicy interaktywnej. Krok 5. Ochłonąć po lekcji. Procedurę tę powtarzam codziennie rano i, z dumą to stwerdzam, idzie mi już bardzo dobrze (powoli moja procedura zaczyna się zamykać w 3. krokach). Tablica interaktywna daje naprawdę duże możliwości. Lekcje historii prowadzi się bardzo dobrze i jedyne, na co mogę narzekać, to nadaktywność uczniów. Pracuję w gimnazjum i w każdej klasie młodzież równie chętnie chce pracować z tym sprzętem. Świetnie idzie praca z tekstami źródłowymi i ikonografią, a prawdziwym hitem jest zawsze praca z mapą. Korzystam z map zamieszczonych na płytach Wydawnictwa Szkolnego PWN oraz skanuję te z foliogramów dołączanych przez wydawnictwo. Dowolny materiał danego działu można zapisać i na lekcjach powtórzeniowych odtwarzać go w formie animacji (nie robię jeszcze konkurencji filmowi Avatar, ale przecież dopiero się uczę). Podsumowując moje dotychczasowe doświadczenia, śmiało mogę powiedzieć, że warto pracować z tablicą interaktywną. Oczywiście lekcja wymaga od nauczyciela dokładnego przygotowania, ale dzięki temu zajęcia stają się naprawdę dynamiczne i ciekawe. Jeśli spokojnie opanuje się te przykładowe 5 kroków, to każdy będzie mógł powiedzieć o sobie: zwierzę technologii informacyjnej to JA!!!. PS. A jeśli podłączycie tablicę i nadal nic nie będzie działało, to sprawdźcie, czy włączyliście wtyczkę do prądu

18 INFORMACJE JAK KUPIĆ PUBLIKACJE WYDAWNICTWA SZKOLNEGO PWN REPREZENTANCI REGIONALNI WOJEWÓDZTWO POWIATY REPREZENTANT TELEFON TELEFONICZNIE infolinia: * od poniedziałku do piątku w godzinach (w okresie od sierpnia do października w godzinach ) FAXEM pod numerem: 022 / z dopiskiem: CALL CENTER LISTOWNIE Wydawnictwo Szkolne PWN ul. Świętojerska 5/ Warszawa z dopiskiem: CALL CENTER W KSIĘGARNI INTERNETOWEJ na zamówienia internetowe udzielamy 10% rabatu W KSIĘGARNIACH PARTNERSKICH dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie bolesławski, dzierżoniowski, kamiennogórski, kłodzki, oleśnicki, oławski, strzeliński, świdnicki, m. Wałbrzych, wałbrzyski, wrocławski, m. Wrocław, ząbkowski głogowski, górowski, jaworski, m. Jelenia Góra, jeleniogórski, m. Legnica, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, milicki, polkowicki, średzki, trzebnicki, wołowski, zgorzelecki, złotoryjski aleksandrowski, brodnicki, bydgoski, chełmiński, golubsko-dobrzyński, grudziądzki, inowrocławski, m. Bydgoszcz, m. Toruń, mogileński, nakielski, sępoleński, świecki, toruński, tucholski, wąbrzeski, żniński Grzegorz Polakowski Grzegorz.Polakowski@wszpwn.com.pl Katarzyna Ptak-Janiak Katarzyna.Ptak-Janiak@wszpwn.com.pl Jadwiga Korzeniak Jadwiga.Korzeniak@wszpwn.com.pl lipnowski, m. Włocławek, radziejowski, rypiński, włocławski Jacek Kucharski Jacek.Kucharski@wszpwn.com.pl biłgorajski, chełmski, hrubieszowski, janowski, krasnostawski, m. Zamość, tomaszowski, włodawski, zamojski Monika Kądziela Monika.Kadziela@wszpwn.com.pl bialski, łukowski, parczewski, radzyński Anna Kostyra Anna.Kostyra@wszpwn.com.pl kraśnicki, lubartowski, lubelski, łęczyński, m. Lublin, opolski, puławski, rycki, świdnicki Marek Pietroń Marek.Pietron@wszpwn.com.pl gorzowski, m. Gorzów Wielkopolski, międzyrzecki, słubicki, strzelecko-drezdenecki, sulęciński, świebodziński, krośnieński, m. Zielona Góra, nowosolski, wschowski, zielonogórski, żagański, żarski bełchatowski, brzeziński, łaski, łódzki wschodni, m. Łódź, m. Piotrków Trybunalski, opoczyński, pabianicki, piotrkowski, poddębicki, rawski, sieradzki, tomaszowski, wieluński, zduńskowolski Ilona Natkaniec Ilona.Natkaniec@wszpwn.com.pl Cezary Krakowski Cezary.Krakowski@wszpwn.com.pl kutnowski, łęczycki, łowicki, m. Skierniewice, skierniewicki, zgierski Jacek Kucharski Jacek.Kucharski@wszpwn.com.pl pajęczański, radomszczański Marek Muc Marek.Muc@wszpwn.com.pl wieruszowski Radosław Sęk Radoslaw.Sek@wszpwn.com.pl Koszty przesyłki: przy zamówieniach powyżej 100 zł pokrywa wydawnictwo, przy zamówieniach do 100 zł 12,00 zł. Zamówione publikacje dostarczamy w ciągu 7 dni roboczych od daty otrzymania zamówienia. Zamówienia realizujemy do momentu wyczerpania nakładu. Szczegółowe zasady i regulamin sprzedaży są dostępne na stronie internetowej Wydawnictwa: oraz u reprezentantów. * Koszt połączenia z każdego miejsca w kraju odpowiada taryfie lokalnej. małopolskie mazowieckie brzeski, dąbrowski, gorlicki, limanowski, m. Nowy Sącz, m. Tarnów, nowosądecki, nowotarski, suski, tarnowski, tatrzański, wadowicki Rafał Gibas Rafal.Gibas@wszpwn.com.pl miechowski Leszek Magdziarz Leszek.Magdziarz@wszpwn.com.pl bocheński, chrzanowski, krakowski, m. Kraków, myślenicki, olkuski, oświęcimski, proszowicki, wielicki ciechanowski, grodziski, m. Warszawa, mławski, płoński, pruszkowski, sochaczewski, warszawski zachodni Piotr Szkółka Piotr.Szkolka@wszpwn.com.pl Paweł Gajda Pawel.Gajda@wszpwn.com.pl łosicki, m. Ostrołęka, m. Siedlce, miński, ostrołęcki, ostrowski, siedlecki, sokołowski, węgrowski Anna Kostyra Anna.Kostyra@wszpwn.com.pl gostyniński, m. Płock, płocki, sierpecki, żuromiński Jacek Kucharski Jacek.Kucharski@wszpwn.com.pl KOORDYNATORZY REGIONALNI białobrzeski, garwoliński, grójecki, kozienicki, lipski, m. Radom, otwocki, piaseczyński, przysuski, radomski, szydłowiecki, zwoleński, żyrardowski legionowski, m. Warszawa, makowski, nowodworski, przasnyski, pułtuski, wołomiński, wyszkowski Andrzej Miszczyk Andrzej.Miszczyk@wszpwn.com.pl Artur Miernicki Artur.Miernicki@wszpwn.com.pl opolskie wszystkie powiaty województwa Radosław Sęk Radoslaw.Sek@wszpwn.com.pl podkarpackie kolbuszowski, m. Tarnobrzeg, mielecki, niżański, stalowowolski, tarnobrzeski Michał Baziuk Michal.Baziuk@wszpwn.com.pl bieszczadzki, brzozowski, dębicki, jasielski, m. Krosno, krośnieński, leski, ropczycko-sędziszewski, sanocki, strzyżowski jarosławski, leżajski, lubaczowski, łańcucki, m. Przemyśl, przemyski, przeworski, m. Rzeszów, rzeszowski Agnieszka Śmietana Agnieszka.Smietana@wszpwn.com.pl Wojciech Pipka Wojciech.Pipka@wszpwn.com.pl Elżbieta Kwak Koordynator Regionalny ds. Reprezentantów elzbieta.kwak@wszpwn.com.pl tel.: Rafał Lelonkiewicz Koordynator Regionalny ds. Reprezentantów rafal.lelonkiewicz@wszpwn.com.pl tel.: Ewa Sola-Kuna Koordynator Regionalny ds. Reprezentantów ewa.sola-kuna@wszpwn.com.pl tel.: Maciej Franków Koordynator Regionalny ds. Reprezentantów maciej.frankow@wszpwn.com.pl tel.: podlaskie wszystkie powiaty województwa Agata Szymborska Agata.Szymborska@wszpwn.com.pl pomorskie śląskie bytowski, chojnicki, człuchowski, gdański, kościerski, kwidzyński, m. Gdańsk, malborski, nowodworski, m. Sopot, starogardzki, sztumski, tczewski Michał Badziąg Michal.Badziag@wszpwn.com.pl kartuski, lęborski, m. Gdynia, m. Słupsk, pucki, słupski, wejherowski Rafał Herba Rafal.Herba@wszpwn.com.pl będziński, m. Częstochowa, częstochowski, m. Dąbrowa Górnicza, kłobucki, lubliniecki, myszkowski, m. Piekary Śląskie, tarnogórski, zawierciański m. Bielsko-Biała, bielski, cieszyński, m. Gliwice, gliwicki, m. Jastrzębie Zdrój, pszczyński, raciborski, m. Rybnik, rybnicki, wodzisławski, żywiecki bieruńsko-lędziński, m. Bytom, m. Chorzów, m. Jaworzno, mikołowski, m. Katowice, m. Mysłowice, m. Ruda Śląska, m. Siemianowice Śląskie, m. Sosnowiec, m. Świętochłowice, m. Tychy, m. Zabrze, m. Żory Marek Muc Marek.Muc@wszpwn.com.pl Beata Wądolny Beata.Wadolny@wszpwn.com.pl Aleksandra Wojciechowska Aleksandra.Wojciechowska@wszpwn.com.pl świętokrzyskie buski, opatowski, ostrowiecki, pińczowski, sandomierski, staszowski Michał Baziuk Michal.Baziuk@wszpwn.com.pl jędrzejowski, kazimierski, kielecki, konecki, m. Kielce, skarżyski, starachowicki, włoszczowski Leszek Magdziarz Leszek.Magdziarz@wszpwn.com.pl warmińsko-mazurskie wszystkie powiaty województwa Rafał Herba Rafal.Herba@wszpwn.com.pl wielkopolskie gostyński, grodziski, jarociński, kościański, krotoszyński, leszczyński, m. Leszno, m. Poznań, nowotomyski, pleszewski, rawicki, średzki, śremski, wolsztyński Agnieszka Graduszewska Agnieszka.Graduszewska@wszpwn.com.pl Nasi reprezentanci odwiedzą Państwa w szkołach zaprezentują podręczniki, programy nauczania, publikacje metodyczne zorganizują spotkania i warsztaty szkoleniowe INFOLINIA: udzielą informacji o nowościach i akcjach promocyjnych pomogą w realizacji zamówień dostarczą materiały gratisowe zachodniopomorskie kaliski, m. Kalisz, ostrowski, ostrzeszowski, turecki Cezary Krakowski Cezary.Krakowski@wszpwn.com.pl kolski Jacek Kucharski Jacek.Kucharski@wszpwn.com.pl chodzieski, czarnkowsko-trzcianecki, gnieźnieński, koniński, m. Konin, międzychodzki, obornicki, pilski, poznański, słupecki, szamotulski, wągrowiecki, wrzesiński, złotowski Ewa Pawełkiewicz Ewa.Pawelkiewicz@wszpwn.com.pl kępiński Radosław Sęk Radoslaw.Sek@wszpwn.com.pl koszaliński, sławieński, szczecinecki, białogardzki, choszczeński, drawski, goleniowski, gryficki, gryfiński, kamieński, kołobrzeski, łobeski, m. Koszalin, m. Szczecin, m. Świnoujście, myśliborski, policki, pyrzycki, stargardzki, świdwiński, wałecki Agnieszka Dąblewska Agnieszka.Dablewska@wszpwn.com.pl 32 33

19 BIULETYNY dla nauczycieli WYDAWNICTWA SZKOLNEGO PWN INFOLINIA: