Małgorzata Morozewicz. Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku

Transkrypt

1 Małgorzata Morozewicz Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku BYŁ SOBIE WILK... Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody HONOROWY PATRONAT nad projektem objął Podlaski Kurator Oświaty Projekt Podlaska Akademia Przyrody korzysta z dofinansowania w kwocie ,00 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. LIDER: Polskie Stowarzyszenie Doradcze i Konsultingowe, ul. Rynek Kościuszki 2, Białystok tel./fax biurozarzadu@polskiestowarzyszenie.pl PARTNER: Towarzystwo Amicus, ul. Brukowa 28 lok. 8, Białystok tel./fax eurobialystok@bia.pl Białystok 2014 ISBN:

2

3 Spis treści Scenariusze zajęć przedszkolnych dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody 5 Las nasz powszedni Czy las to tylko fabryka drewna? 7 Żyj w zgodzie z przyrodą 15 Pan samochodzik i las 23 Zdrowa woda życia doda 29 Zielona planeta bez drzew nie ma życia 35 Góry, nasze góry, czyli góry śmieci 39 Scenariusze zajęć szkolnych dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody 45 Nie było nas, był wilk 47 Rzadkie, piękne, ginące 55 Zielona planeta bez drzew nie ma życia! 65 Życiodajna woda 71 Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego 77 Mamy rady na odpady 85

4

5 Scenariusze zajęć przedszkolnych dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody

6

7 Scenariusz zajęć przedszkolnych pod hasłem: Las nasz powszedni Czy las to tylko fabryka drewna? Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne. Wiek dzieci: 4 6 lat. Miejsce zajęć: sala przedszkolna. Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności. Cele ogólne: rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, poznanie miejsca życia wilka, rozwijanie sprawności manualnej dzieci, rozwijanie spostrzegawczości, wdrażanie do pracy w grupie i zespole, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, doskonalenie koncentracji uwagi, ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki człowieka, poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom, rozwijanie postawy proekologicznej, budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka, poszerzenie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: ekologia, uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych, budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka. Cele operacyjne: Dziecko: potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, potrafi wskazać przedmioty przydatne na wycieczce do lasu, potrafi wskazać różnice w wyglądzie zewnętrznym wilków, prawidłowo umieszcza poszczególne elementy drzewa i je nazywa, potrafi wcielić się w rolę drzewa smutnego i wesołego, wie, że nie należy niszczyć drzew, poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko, wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka, wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka, potrafi nazwać drzewa znajdujące się w lesie, zna znaczenie słowa ekologia, podejmuje działania proekologiczne w najbliższym środowisku poprzez sadzenie drzewek. Metody pracy: czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci, oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów. Środki dydaktyczne: fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności; zagadka o drzewie; odgłosy lasu nagrane na CD; elementy drzewa do wycięcia i ułożenia ilustracja A; obrazek drzewa oraz podpisy: drzewo, korona drzewa, pień, gałęzie, korzenie ilustracja B; drzewo smutne i drzewo wesołe ilustracja C; 7

8 koperta I z obrazkiem ptasiego gniazda, wiewiórką w dziupli, jeżem pod liśćmi; koperta II z zeszytem, gazetą, ręcznikiem papierowym; koperta III z obrazkiem drzewa; koperta IV zawierająca obrazki różnych przedmiotów wykonanych z drewna, takich jak: klocki, kredki, zabawki, zapałki, meble; obrazki liści, ilustracje drzew ilustracja D; wiersz Las F. Kobryńczuk; kartka z namalowanym konarem drzewa, farba w kolorze zielonym, sadzonki drzew; Wyprawa do lasu karta pracy nr 1; Wyróżnij wilka karta pracy nr 2; Odszukaj i policz ślady wilka karta pracy nr 3; Czyj to ślad? karta pracy nr 4; sadzonki drzew, łopatki, rękawice. Faza wstępna zajęć: 1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jak zachował się wilk? Tylko wilk usłyszał wołanie Czerwonego Kapturka i ruszył w jego stronę. Zakradł się nad krawędź dołu i przyglądał się Kubie, jak płacze i wzywa pomocy. Nagle wilk szczeknął, by ostrzec chłopca. Czerwony Kapturek aż podskoczył ze strachu. Podniósł głowę i ujrzał nad sobą wyszczerzone zęby wilka. Wilk długo krążył wokół dołu, węszył i nasłuchiwał. Ani na chwilę nie odrywał wzroku od Czerwonego Kapturka, ale uwięziony chłopiec nie mógł zrobić mu żadnej krzywdy. Usiadł na tylnych łapach i rozejrzał się. Las nie miał kolorów, nie było w nim ptaków i zwierząt, a wszędzie walały się śmieci. Kto był temu winien? To ten mały człowiek w bluzie z czerwonym kapturem, który teraz siedzi w dole w środku ciemnego lasu. Należy ci się kara zawarczał wilk i tym razem Czerwony Kapturek go zrozumiał. Chłopiec był pewien, że za chwilę zostanie przez wilka pożarty. Podciągnął kolana pod brodę, skulił się i czekał. Nagle usłyszał huk. Pomyślał, że to wilk wskoczył do dołu i zaraz go dopadnie. Nic się jednak nie działo. Wolno podniósł głowę i zobaczył obok siebie długą, grubą gałąź. To wilk ją tam wrzucił, aby pomóc chłopcu wydostać się z pułapki. Czerwony Kapturek oparł gałąź o krawędź dołu i zaczął się po niej wspinać. Co chwilę jednak spadał w dół, bo bardzo bolała go skręcona noga. Gdy kolejny raz podciągał się na gałęzi, nagle poczuł, jak wilk chwyta zębami kaptur jego czerwonej bluzy. Zwierzę ciągnęło chłopca z całej siły, aż wreszcie Kuba znalazł się na górze. Kuba i wilk, zmęczeni, przez chwilę leżeli obok siebie. Pierwszy podniósł się wilk. Otrzepał futro i pochylił się nad twarzą Czerwonego Kapturka. Chłopiec bał się. Zwierzak spojrzał mu prosto w oczy, powąchał go i swoim szorstkim językiem polizał po nosie. Zaraz potem zniknął w szarych zaroślach. 2. Nauczycielka mówi: Wsłuchajcie się w odgłosy lasu i powiedzcie, z czym Wam się kojarzą. W wyobraźni zabieram Was w pewne miejsce a więc ruszamy. Po wysłuchaniu nagrania dzieci opowiadają swoje wrażenia i opisują miejsce, w którym wyobrazili sobie, że są. 3. Nauczycielka chodzi po kole i mówi słowa wyliczanki: Szumi las, śpiewa las, Wymień drzewo, jakie znasz Dziecko, na którym zatrzymały się słowa wyliczanki, podaje nazwę drzewa, jakie zna. 8

9 Rozwinięcie zajęć: 4. Wyprawa do lasu karta pracy nr 1 (5 minut) Arek wybiera się z tatą na wycieczkę do lasu. Co ma ze sobą zabrać? Pomóż mu wybrać odpowiednie rzeczy. Zadaniem dzieci jest wskazanie na karcie pracy nr 1 rzeczy, które należy pozostawić w domu. Przy omawianiu nauczyciel powinien porozmawiać z dziećmi o niezbędnych rzeczach (np. apteczka, nakrycie głowy, woda mineralna) i o zasadach bezpieczeństwa. 5. Z czego składa się drzewo? ilustracja A, B (5 10 minut) Dzieci przyglądają się obrazkowi drzewa oraz poszczególnym jego elementom wyciętym z kolorowego papieru (korzenie, pień, gałęzie, korona z listkami) i podpisom do drzewa. Dzieci nazywają poszczególne części drzewa, przeliczają elementy. Dzieci określają, które części rośliny rosną pod ziemią, a które nad nią. 6. Drzewo smutne i wesołe ilustracja C (5 minut) Nauczyciel przedstawia dzieciom dwa drzewa: drzewo smutne z opuszczonymi gałęziami (koloru czarnego) i drzewo wesołe z podniesionymi gałęziami (koloru zielonego). Celem zabawy jest uświadomienie wpływu różnych czynników na przyrodę. Nauczycielka wspólnie z dziećmi stara się ustalić różne czynniki środowiska i działalności człowieka, które hamują rozwój drzewa (znajdź różnice). 7. Wyróżnij wilka karta pracy nr 2 (5 minut) Nauczyciel mówi dzieciom, że w lesie mieszkają różne zwierzęta, w tym także wilki. Na karcie pracy nr 2 w każdym rzędzie są trzy rysunki wilka. Dzieci muszą odnaleźć rysunek, który różni się od dwóch pozostałych (3 minuty). 8. Odszukaj i policz ślady wilka karta pracy nr 3 (5 7 minut) Nauczyciel prosi dzieci, aby zwróciły uwagę na różną liczbę tropów wilka. Dzieci liczą liczbę tropów (3 tropy, 5 tropów, 7 tropów, 9 tropów i 10 tropów). 9. Czyj to ślad? karta pracy nr 4 (5 minut) Zadaniem dzieci jest odnalezienie śladów wilka na karcie pracy nr 4 i połączenie ich z odpowiednim obrazkiem zwierzęcia (pies, kura, wilk). 10. Po nitce do kłębka zabawa ukazująca znaczenie drzew dla człowieka (10 minut) W różnych miejscach sali ustawione są koperty połączone sznurkiem. Zwijając sznurek, dzieci docierają do kopert. A) Koperta I zawiera: obrazek ptasiego gniazda, wiewiórkę w dziupli, jeża śpiącego w liściach (wniosek: drzewo to dom dla zwierząt i ptaków). B) Koperta II zawiera: zeszyt, ręcznik papierowy, gazetę (wniosek: drewno to materiał do produkcji papieru). C) Zwijanie sznurka prowadzi do koperty III z obrazkiem drzewa jako producenta tlenu. Ćwiczenia oddechowe (pamiętamy o wdychaniu powietrza nosem i wydychaniu ustami). D) Koperta IV zawiera obrazki z drewnianymi klockami, kredki, zabawki, zapałki, obrazki mebli drewnianych (wniosek: drewno to materiał do produkcji zabawek i mebli). 9

10 11. Czy znasz te liście i owoce drzew? zabawa ekologiczna (8 minut) Ilustracja D (liście drzew: kasztanowiec, jarzębina, brzoza, dąb, klon, sosna, świerk, wierzba; ilustracje różnych liści i owoców). Dziecko po usłyszeniu zagadki ma za zadanie połączyć liście z owocami. Ma w swej koronie, chyba dla igraszki, przedziwne nasiona skrzydlate jak ptaszki. (klon) Rozpostarł liście wielopalczaste, a pod nim leżą kulki kolczaste. (kasztanowiec) Jak się to drzewo nazywa, które się białą korą okrywa? (brzoza) Drzewo iglaste, zawsze zielone, zima czy wiosna. Igły ma długie, bo to jest (sosna) Wysokie drzewo iglaste na zimę szpilek nie gubi. Rośnie i w lesie, i w parku, bombki wieszać na nim lubisz. (świerk) Stoi urocza w zielonych warkoczach, wesoła w blasku słońca, a wszyscy mówią płacząca (wierzba) Włoskie lub laskowe Na tym drzewie rosną zdrowe (orzech włoski i leszczyna) 12. Las F. Kobryńczuka (3 minuty) Nauczyciel odczytuje wiersz, aby dzieci jeszcze lepiej zrozumiały, jak ważny jest las dla zwierząt. 13. Mali przyjaciele drzew uroczysta obietnica (3 5 minut) Dzieci podnoszą jedną rękę do góry i powtarzają za nauczycielką tekst przysięgi: Obiecuję być przyjacielem drzew. Będę o nie dbał i nie pozwolę nikomu ich niszczyć. Następnie podchodzą kolejno do stolika, na którym leży duża kartka z namalowanym konarem drzewa oraz pojemniczek z farbą. Przykładają najpierw dłoń do farby, a potem na koronę drzewa, tworząc liście. W ten sposób podpisują się pod przyrzeczeniem. 14. Zasadzenie drzew w ogrodzie przedszkolnym (15 30 minut) 10

11 Zakończenie: Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało. Dzieci odpowiadają na pytania: 1. Wataha jest to? 2. Czy w Polsce możemy spotkać wilki? 3. Na zajęciach najbardziej podobało mi się? 4. Dzisiaj zaskoczyło mnie? Bibliografia: 1. H. Okarma: Wilk monografia przyrodniczo łowiecka, Białowieża K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk, Warszawa B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły?, Białowieża Stowarzyszenie dla Natury WILK: 5. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków K. Popko Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków J. Dołkin: Zielony Ekran, program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok Aneks: Wyprawa do lasu karta pracy nr 1 Arek wybiera się na wycieczkę do lasu. Pomóż mu wybrać przedmioty, które będą niezbędne pokoloruj je! A te, które zostawi w domu, otocz pętlą (czapeczka, apteczka, rybka w akwarium, lornetka, frytki, butelka wody mineralnej, poduszka, plecak, krzesło, żarówka). Wyróżnij wilka karta pracy nr 2 Na karcie pracy znajdują się dwa rzędy z trzema wilkami w każdym jedna postać w każdym rzędzie różni się od dwóch pozostałych: 1) I rząd 1. wilk ma podniesione uszy do góry, 2. wilk opuszczone uszy, 3. wilk podniesione uszy; II rząd 1. wilk ma opuszczony ogon, 2. wilk podniesiony ogon, 3. wilk opuszczony ogon; 2) I rząd 1. wilk ma zamknięte oczy, 2. wilk otwarte oczy, 3. wilk zamknięte oczy; II rząd 1. wilk ma nastroszoną sierść, 2. wilk opuszczoną sierść, 3. wilk opuszczoną sierść. Dzieci podają różnice w wyglądzie wilka i odgadują, która postać w każdym rzędzie różni się od pozostałych. Odszukaj i policz ślady wilka karta pracy nr 3 Karta przedstawiająca różną liczbę tropów wilka. Dzieci liczą tropy (3 tropy, 5 tropów, 7 tropów, 9 tropów i 10 tropów). Czyj to ślad? karta pracy nr 4 Na karcie pracy znajdują się ślady wilka, kury i psa oraz obrazki tych zwierząt. Dzieci łączą obrazek zwierzęcia z odpowiednim śladem. Las F. Kobryńczuka Tekst wiersza przeczytany przez nauczyciela. 11

12 12

13 13

14 14

15 Scenariusz zajęć przedszkolnych pod hasłem: Żyj w zgodzie z przyrodą Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne. Wiek dzieci: 4 6 lat. Miejsce zajęć: sala przedszkolna. Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka i podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności oraz wyrobienie wśród nich praktycznych nawyków ochrony lokalnej fauny i flory. Cele ogólne: rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, poznanie miejsca życia wilka, rozwijanie sprawności manualnej dzieci, rozwijanie spostrzegawczości, wdrażanie do pracy w grupie i zespole, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, doskonalenie koncentracji uwagi, ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki człowieka, poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom, rozwijanie postawy proekologicznej, budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka, poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: ekologia, uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych, budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka. Cele operacyjne: Dziecko: potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, wie, że nie należy niszczyć drzew, poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko, wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka, wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka, zna znaczenie słowa ekologia, podejmuje działania proekologiczne w najbliższym środowisku poprzez napisanie petycji do władz miasta! Metoda pracy: czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci, oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów. Środki dydaktyczne: fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz dotyczący znaczenia lasu dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności; Odgłosy przyrody płyta CD; Co to jest ekologia? D. Klimkiewicz, W. Drabik karta pracy nr 1; Zagadki ekologiczne karta pracy nr 2: Mrówka, Ślimak, Roślina, Drzewo ; 15

16 Dokończ zdania karta pracy nr 3; Zagrożenia dla Ziemi karta pracy nr 4; Zielone zasady karta pracy nr 5; Apel do dorosłych karta pracy nr 6, petycja do władz miasta, paski z hasłami, klej, koperta, znaczek, nożyczki; doniczki, konewka, nasiona, ziemia ogrodowa. Faza wstępna zajęć: 1. Odgłosy przyrody ćwiczenia słuchowe (5 minut) Dzieci z zamkniętymi oczami słuchają różnych głosów przyrody nagranych na płytę CD: szum fal, szelest drzew, krople deszczu, śpiew ptaków, odgłosy leśnych zwierząt, skowyt wilka. Rozwinięcie zajęć: 2. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu. Czerwony Kapturek bardzo kochał swoją babcię i przy niej zawsze był grzeczny. Zachowywał się wręcz wzorowo. Zupełnie inaczej, niż przy rodzicach. Pilnie odrabiał lekcje, chętnie pomagał w prostych pracach domowych, a nawet robił zakupy w miasteczku. Kiedy jednak babcia nie patrzyła, znów był tym samym Kubą, jakim znali go tata i mama. Gdy szedł przez las, na całe gardło wykrzykiwał najbrzydsze słowa, jakie tylko znał. Walił drągiem w drzewa i krzewy, niszczył ich liście i łamał gałęzie. Rozdeptywał żaby i grzyby, wyrywał owadom nogi i skrzydełka, rzucał kamieniami w ptaki i napotkane zwierzęta, a przy tym strasznie śmiecił: rozrzucał w lesie papierki po cukierkach, torebki po chipsach i puszki po napojach. Ptaki i zwierzęta były przerażone zachowaniem Czerwonego Kapturka w lesie. Przecież las był ich domem, a chłopiec ten dom niszczył! Najpierw odfrunęły z lasu wszystkie ptaki, a zaraz za nimi wyprowadziły się wszystkie zwierzęta. Co do jednego! To jednak nie koniec nieszczęść. Gdy las opustoszał, nagle stracił wszystkie kolory i stał się całkiem szary. Szary, pusty i ponury. Wilki odchodziły z lasu jako ostatnie ze zwierząt. Tylko ciekawski wilczek, który już urósł, wydoroślał i stał się przywódcą watahy, postanowił zostać. Chciał sprawdzić, dlaczego las jest teraz tak samo szary, jak jego futro. Będziemy za tobą tęsknić skomleli jego bracia i siostry. Skulili grzbiety i schowali ogony między nogi. W ten sposób pokazywali, jak bardzo się boją. Nie bójcie się. Nie pozwolę, aby ktoś wypędzał nas z naszego domu zawarczał młody wilk i ze złości zjeżył sierść. Stanął na sztywnych nogach, wyprostował ogon i śmiało spojrzał pozostałym wilkom w oczy. Chciał im pokazać, że niczego się nie boi. Wkrótce się spotkamy szczeknął i zniknął w lesie. Ale gdy został sam, nagle obleciał go strach. Podkulił ogon, zwinął się w kłębek pod krzakiem i zaskomlał cicho. Czerwonego Kapturka wcale nie obchodziło to, że las stracił kolory, a wokół leżą porozrzucane przez niego śmieci. Jakby nic się nie stało, codziennie wędrował leśną ścieżką, z głową schowaną pod czerwonym kapturem swojej bluzy. Jak dawniej krzyczał, przeklinał, niszczył i śmiecił. 3. Co to jest ekologia? D. Klimkiewicz, W. Drabik karta pracy nr 1 (5 minut) Nauczycielka czyta dzieciom wiersz. Prosi, aby uważnie go posłuchały, a następnie powiedziały na podstawie wiersza, czym jest ekologia. Dzieci otrzymują do ułożenia puzzle, odczytują powstały wyraz ( ekologia ). Nauczycielka wyjaśnia, że ekologia jest to nauka zajmująca się wzajemnymi zależnościami między organizmami a środowiskiem. 4. Zagadki ekologiczne karta pracy nr 2 Nauczyciel odczytuje zagadki (5 7 minut): Mrówka Jestem mała, mieszkam w lasach, parkach i pod płytą chodnikową. Żyję w dużych rodzinach, 16

17 bardzo lubię pracować. Gdy spacerujesz po lesie, pamiętaj o mnie i staraj się mnie nie rozdeptać. Dzieci odpowiadają: mrówka. Ślimak Powoli i delikatnie sunę po ziemi, podjadając po drodze liście. Ludzie często moim imieniem określają kogoś, kto wolno wszystko robi. Ale ja się tym wcale nie przejmuję i jestem dumny ze swego imienia, Dzieci odpowiadają: ślimak. Roślina Do swojego życia potrzebuję czystej ziemi, słońca i wody. Ale nie wiem, dlaczego niektórzy ludzie rzucają wokół mnie śmieci, które zasłaniają mi słońce i czasem mnie ranią. Dzieci odpowiadają: roślina. Drzewo Czy wiesz, jak odczuwam ból, gdy łamiesz moje gałęzie, zrywasz liście oraz ranisz moją korę, wycinając na niej ostrym narzędziem różne znaki? Dzieci odpowiadają: drzewo. 5. Zagrożenia dla Ziemi karta pracy nr 4 (5 7 minut) Uświadomienie zagrożeń dla Ziemi ze strony człowieka. Dzieci obserwują, omawiają i wyciągają wnioski: pożary lasów, ścieki płynące do wód, dymiące kominy, śmieci. 6. Dokończ zdania karta pracy nr 3 (5 minut) Wiecie już, co to jest ekologia i że ekolog to przyjaciel przyrody. Myślę, że wszyscy jesteście przyjaciółmi przyrody i bez problemu uda Wam się dokończyć zdania. Przyjaciel przyrody nie może: zrywać samowolnie (roślin), wycinać (drzew), płoszyć w lesie i parku (ptaków i zwierząt), rozrzucać w lesie i parku (śmieci), rozpalać samowolnie (ognisk), godzić się na (tu dzieci podają swoje propozycje). 7. Zielone zasady karta pracy nr 5 (5 7 minut) Na sylwecie liścia dzieci naklejają z karty nr 5 zasady życia w zgodzie z przyrodą: segreguj odpady, nie łam gałązek drzew i krzewów, w lesie zachowuj się cicho, nie zrywaj i nie depcz roślin, oszczędzaj wodę, 17

18 pamiętaj o wyłączaniu światła. 8. Apel do dorosłych petycja do władz miasta, karta pracy nr 6 (5 7 minut) MY, DZIECI, CHCEMY: JEŚĆ ZDROWE, SOCZYSTE OWOCE I WARZYWA! ODPOCZYWAĆ WŚRÓD ZIELENI! SŁUCHAĆ ŚPIEWU PTAKÓW! KĄPAĆ SIĘ W CZYSTEJ WODZIE! ODDYCHAĆ CZYSTYM POWIETRZEM! Dzieci wraz z nauczycielem naklejają paski z hasłami z petycji i podpisują się pod nią. Zakończenie zajęć. 9. Zielony ogród praca w kąciku przyrody (15 20 minut) Nauczycielka odkrywa niespodziankę: nasiona, ziemię, doniczki, konewkę, jednorazowe rękawiczki. Dzieci próbują odgadnąć, po co to wszystko zostało przez panią przyniesione. Dzieci zapoznają się z wyglądem nasion i roślin na opakowaniach. Nauczycielka dzieli grupę na 4 5 zespołów. Każda grupa sadzi inny rodzaj nasionek. Podlane ogródki umieszczamy w kąciku przyrody. Przez następne dni i tygodnie dzieci będą obserwować i pielęgnować swoje roślinki, a kiedy urośnie już pietruszka, szczypior i rzeżucha mogą spożywać je, samodzielnie przygotowując zielone kanapki. Na koniec wszyscy porządkują stoliki po pracy i myją ręce. Na podsumowanie dzieci kończą zdania: 1. Ekologia jest to? 2. Wilk mieszka w? 3. Segregacja jest to? 4. Ścieki są to? Bibliografia: 1. H. Okarma: Wilk monografia przyrodniczo łowiecka, Białowieża K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk? Warszawa B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża K. Popko Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków A. Konieczna, E. Grodzka Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa J. Dołkin: Zielony Ekran program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków Aneks: Co to jest ekologia? D. Klimkiewicz, W. Drabik karta pracy nr 1 Nauczyciel odczytuje wiersz. Dzieci wycinają i układają puzzle. Zagadki ekologiczne karta pracy nr 2 Dzieci odgadują hasła zagadek po przeczytaniu przez nauczyciela: Mrówka Jestem mała, mieszkam w lasach, parkach i pod płytą chodnikową. Żyję w dużych rodzinach, bardzo lubię pracować. Gdy spacerujesz po lesie, pamiętaj o mnie i staraj się mnie nie rozdeptać. Dzieci odpowiadają: mrówka. 18

19 Ślimak Powoli i delikatnie sunę po ziemi, podjadając po drodze liście. Ludzie często moim imieniem określają kogoś, kto wolno wszystko robi. Ale ja się tym wcale nie przejmuję i jestem dumny ze swego imienia. Dzieci odpowiadają: ślimak. Roślina Do swojego życia potrzebuję czystej ziemi, słońca i wody. Ale nie wiem, dlaczego niektóry ludzie rzucają wokół mnie śmieci, które zasłaniają mi słońce i czasem mnie ranią. Dzieci odpowiadają: roślina. Drzewo Czy wiesz, jak odczuwam ból, gdy łamiesz moje gałęzie, zrywasz liście oraz ranisz moją korę, wycinając na niej ostrym narzędziem różne znaki? Dzieci odpowiadają: drzewo. Dokończ zdania karta pracy nr 3 (5 minut) Nauczyciel odczytuje zdania, które zostaną dokończone przez dzieci. Przyjaciel przyrody nie może: zrywać samowolnie (roślin), wycinać (drzew), płoszyć w lesie i parku (ptaków i zwierząt), rozrzucać w lesie i parku (śmieci), rozpalać samowolnie (ognisk), godzić się na (tu dzieci podają swoje propozycje). Zagrożenia dla Ziemi karta pracy nr 4 (5 7 minut) Uświadomienie zagrożeń dla Ziemi ze strony człowieka. Dzieci obserwują, omawiają i wyciągają wnioski: pożary lasów, ścieki płynące do wód, dymiące kominy, śmieci. Zielone zasady karta pracy nr 5 Zasady życia w zgodzie z przyrodą. Dzieci naklejają na zielony liść hasła: Segreguj odpady Nie łam gałązek drzew i krzewów W lesie zachowuj się cicho, nie zrywaj i nie depcz roślin Oszczędzaj wodę Pamiętaj o wyłączaniu światła 19

20 Apel do dorosłych petycja do władz miasta, karta pracy nr 6 Dzieci wraz z nauczycielem wycinają, naklejają paski z hasłami z petycji i podpisują się pod nią. Mogą ją wysłać do władz miasta. MY, DZIECI, CHCEMY: JEŚĆ ZDROWE, SOCZYSTE OWOCE I WARZYWA! ODPOCZYWAĆ WŚRÓD ZIELENI! SŁUCHAĆ ŚPIEWU PTAKÓW! KĄPAĆ SIĘ W CZYSTEJ WODZIE! ODDYCHAĆ CZYSTYM POWIETRZEM! 20

21 21

22 22

23 Scenariusz zajęć przedszkolnych pod hasłem: Pan samochodzik i las Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne. Wiek dzieci: 4 6 lat. Miejsce zajęć: sala przedszkolna. Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka i podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności, konieczności ochrony środowiska oraz ochrony lokalnego ekosystemu. Cele ogólne: zapoznanie uczniów z podstawowymi źródłami zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody, przedstawienie skutków zanieczyszczeń: rozwijanie umiejętności obserwacji i wyciągania wniosków, planowanie działań zmierzających do zmniejszenia stopnia zanieczyszczeń, rozwijanie zainteresowań ekologicznych i aktywności twórczej, kształtowanie postawy proekologicznej, rozwijanie umiejętności współpracy w grupie. Cele operacyjne: Dziecko: potrafi zlokalizować różne źródła dymów, zna przyczyny wydobywania się dymu, uczestniczy w zabawach badawczych, próbuje wyciągnąć wnioski z zaobserwowanych zjawisk, przestrzega zasad nieniszczenia przyrody i kulturalnego zachowania się, umie wyjaśnić znaczenia lasu jako źródła świeżego powietrza pochłaniacza zanieczyszczeń, przedstawia przyczyny oraz skutki zanieczyszczeń powietrza, dostrzega możliwość przeciwdziałania skażeniom środowiska, obserwuje zmiany w środowisku i najbliższej okolicy, zdobywa umiejętność pracy w grupie i obserwowania. Metoda pracy: czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, zabawy przyrodniczo-badawcze, słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci, oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów. Środki dydaktyczne: fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności, arkusze szarego papieru, kredki; Źródła zanieczyszczeń powietrza miniwykład, wypowiedź eksperta w dziedzinie zanieczyszczeń powietrza; Co dymi? spacer po osiedlu; Co dymi? praca plastyczna, arkusze szarego papieru, kredki; Zadymione miasto karta pracy nr 1; Smutny las karta pracy nr 2; Podążamy wilczym tropem karta pracy nr 3, nożyczki; Ekozwierzak zielony wilk, wycinanka; Dlaczego świeczka gaśnie? doświadczenie nr 1, świeczka, szklanka, zapałki; Ruchliwa ulica karta pracy nr 4; Dużo drzew to czyste powietrze zabawa ruchowa; W chmurach karta pracy nr 5. 23

24 Faza wstępna zajęć: 1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: Długa i mroźna zima odeszła. Dni stawały się coraz dłuższe, a słońce uśmiechało się zza chmur. Śnieg szybko topniał i mieszkańcy miasteczka schowali już ciepłe ubrania do szafy. Bociany wróciły z ciepłych krajów, na drzewach i krzewach pojawiły się pąki, a trawniki zaroiły się od wiosennych kwiatków. Rozśpiewane ptaki zakładały gniazda, składały jajka, a z nich wylęgały się pisklęta. Świat przyrody budził się do życia. W pobliżu miasteczka był piękny, stary las, pełen roślin, zwierząt, ptaków i owadów. Jeszcze przed zimą do lasu wprowadziła się wataha wilków wataha, czyli duża rodzina. Przywędrowała tu z bardzo daleka w poszukiwaniu bezpiecznego schronienia. Wilki szybko zadomowiły się w nowym miejscu i wczesną wiosną ich liczna grupka powiększyła się o cztery szczeniaczki. Tej samej wiosny, w miasteczku, urodził się Kuba. Był zdrowym i silnym dzieckiem, miał wilczy apetyt, a gdy był głodny, bardzo głośno krzyczał. Mama i tata bardzo kochali synka i spełniali wszystkie jego życzenia. Gdy podrósł, wystarczyło, że tupnął nóżką i wygiął usta w podkówkę, a już kupowali mu nowe, drogie prezenty. Kiedy tylko chciał, mógł oglądać telewizję albo grać na komputerze. Nie miał też żadnych domowych obowiązków nie musiał nawet sprzątać zabawek, gdy już skończył się nimi bawić! Kuba jest niegrzeczny! Za bardzo go rozpieszczacie i będą z nim kłopoty ostrzegała rodziców babcia Kuby. Rodzice jednak nie słuchali. Myśleli, że robią mądrze i nadal pozwalali synkowi na wszystko. W tym samym czasie mama wilków również miała sporo kłopotów z czwórką swoich szczeniąt. Zwłaszcza z jednym, który zamiast bawić się z innymi małymi wilkami, wolał wędrować samotnie po lesie. Wilczka ciekawiło wszystko. Choć nie raz oberwał po nosie i co rusz był przepędzany przez silniejsze i starsze zwierzęta, to i tak szukał nowych przygód. W ten sposób uczył się trudnej sztuki przetrwania w lesie. Tymczasem Kuba rósł jak na drożdżach. W dniu jego siódmych urodzin mama upiekła tort, a tata kupił synkowi najnowszą konsolę do gier. Chłopca jednak prezent nie ucieszył, bo przecież od dawna miał wszystko, czego tylko zapragnął. Zdmuchnął świeczki na torcie, palcem spróbował tortowego kremu. Powiedział mamie, że mu nie smakuje i wyszedł do swojego pokoju. Nudzę się krzyknął po chwili. A co chciałbyś robić? Na co masz ochotę? Rodzice byli bardzo przejęci. Na nic odburknął nieuprzejmie Kuba i wyciągnął się na tapczanie. Mama i tata popatrzyli na synka, potem na niezjedzony tort i nierozpakowany prezent. Zrobiło im się przykro. Nagle ktoś zapukał do drzwi. To była babcia Kuby, która przyszła do wnuczka z urodzinowym prezentem. On jednak nawet nie podniósł się z tapczanu, aby ją przywitać. Coś się stało, Kubusiu? zapytała babcia i usiadła obok wnuka na tapczanie. Wszystko mnie nudzi odpowiedział Kuba. Może prezent ode mnie poprawi ci humor powiedziała babcia i podała wnuczkowi pakunek owinięty w kolorowy papier. W środku była wspaniała, czerwona bluza z kapturem, o jakiej Kuba marzył od dawna. Dziękuję, babciu powiedział Kuba, uściskał babcię i uśmiechnął się po raz pierwszy tego dnia. Bardzo proszę, mój ty Czerwony Kapturku zachichotała babcia i ucałowała wnuka w czoło. Rozwinięcie zajęć: 2. Źródła zanieczyszczeń powietrza miniwykład (7 10 minut) Zaproszony gość, czyli ekspert w dziedzinie zanieczyszczeń powietrza, opowie o źródłach zanieczyszczeń w środowisku lokalnym, jakim jest Białystok. 3. Co dymi? spacer po osiedlu (30 minut) Dzieci wspólnie z wychowawczynią przeliczają, ile samochodów przejeżdża ulicą przy przedszkolu w ciągu jednej minuty. Wynik: 20 samochodów! Dzieci odpowiadają na pytanie: czy miło jest nam spacerować, podczas gdy wdychamy tak dużą ilość spalin? Odpowiedź oczywiście brzmi: NIE! Spacer w okolicy przedszkola ma również na celu zauważenie problemu dymiących kominów. Dzieci dowiedziały się, ile szkodliwych substancji wraz z dymem zanieczyszcza powietrze w naszej okolicy. Dzieci dowiedziały się, że drzewa i rośliny są niezbędne w procesie filtracji i przemiany szkodliwego dwutlenku węgla na tlen. Obserwacja ilości drzew i terenów zielonych naszego przedszkola. 24

25 4. Co dymi? praca plastyczna (15 20 minut) Poszerzenie wiedzy dziecka w zakresie zlokalizowania różnych źródeł dymów. Dzieci podzielone są na 4-osobowe grupy. Każda z nich dostaje duży arkusz papieru i tworzy plakat, na którym przedstawione są różne źródła dymów, np. dym z komina domu, dym z ogniska, dym z wypalania traw, dym z pożarów lasów, dym spalin samochodowych, dym z fabryki, dym z papierosa. 5. Zadymione miasto (5 minut) Nauczyciel prosi, aby dzieci popatrzyły na fragment miasta z ulicami, budynkami i dużą liczbą dymiących kominów. Dzieci wycinają postać zielonego wilka Ekozwierzaka. Nauczyciel aranżuje rozmowę, wykorzystując Ekozwierzaka: Witam Was dzieci, przybyłem tutaj i widzę, że jakieś ciemne chmury zebrały się nad Waszym miastem. Ale tu dużo dymu Tyle samochodów, fabryk Oj, /kaszle/ boli mnie gardło i szczypią oczy Co to za chmura unosi się nad miastem? Dlaczego tutaj jest tyle kominów? Co tworzy dym? Jak powstaje? Rozwiązanie problemu: dzieci opowiadają Ekozwierzakowi o zanieczyszczeniach, które powodują liczne fabryki, oraz o trujących dymach unoszących się z domów. 6. Smutny las karta pracy nr 2 (5 minut) Nauczyciel prosi, aby dzieci popatrzyły na fragment zniszczonego lasu, tzn. zwiędnięte kwiaty, opuszczone gałęzie drzew, uciekające zwierzęta, w tym wilki. Ekozwierzak: Powiedzcie mi, dzieci, co to za miejsce Drzewa i kwiaty wyglądają na smutne, ptaki nie śpiewają, zwierzęta uciekają. Nauczyciel pyta:,,czy Ekozwierzak chciałby tutaj pozostać i czy podoba mu się ten las?. Rozwiązanie problemu: Dlaczego las jest smutny?. Dzieci podają swoje pomysły i przykłady rozwiązania problemu. Ekozwierzak podsumowuje obserwacje i wnioski dzieci, wyjaśniając ważną rolę drzew i zieleni. Roślinki do życia potrzebują m.in. dwutlenku węgla, słońca i wody. 7. Podążamy wilczym tropem karta pracy nr 3 (5 10 minut) Uczniowie obserwują elementy tropu wilka z uwzględnieniem położenia opuszek. Wykonanie zadania służy doskonaleniu spostrzegawczości, zachęca do obserwacji śladów i tropów w terenie. Uczniowie wycinają tropy wilka. 8. Dlaczego świeczka gaśnie? doświadczenie nr 1 (5 minut) Ekozwierzak zaprasza dzieci do obserwacji doświadczenia wykonywanego przez nauczyciela. Rozwiązanie problemu: Dlaczego świeczka gaśnie?. Dzieci poszukują rozwiązania. Wniosek: Do spalania potrzebny jest tlen. Ogień gaśnie, gdy zabraknie tlenu. Spalanie zabiera nam tlen z powietrza. Szukamy zatem odnawialnych źródeł energii. 9. Ruchliwa ulica karta pracy nr 4 (5 minut) Ekozwierzak pyta dzieci: Dzieci, opowiedzcie mi, co to za miejsce?. Dzieci wyjaśniają Ekozwierzakowi, że znajduje się na bardzo ruchliwej ulicy, dużo jest tutaj samochodów produkujących spaliny. Problem do rozwiązania: Ekozwierzak: Czego potrzebuje samochód, aby mógł jechać? Co moglibyśmy zrobić, aby ograniczyć liczbę samochodów?. Dzieci odpowiadają, że mogłyby jeździć rowerem! 10. Dużo drzew to czyste powietrze zabawa ruchowa (5 minut) Dzieci ustawiają się w parach. Jedno dziecko to drzewo, a drugie jest dzieckiem, które chowa się pod drzewkiem. Dzieci biegają swobodnie wokół drzew. Na przerwę w muzyce kolejno każde drzewko jest 25

26 ścinane i dziecko musi schować się pod innym drzewkiem, dołączając do stojącego już tam dziecka. Po ścięciu prawie wszystkich drzew dzieciom pozostaje tylko jedno, ostatnie drzewo. Ekozwierzak mówi: Im mamy więcej drzew i roślin zielonych w swoim otoczeniu, tym czystsze jest powietrze, którym oddychamy. Drzewa spełniają funkcję filtru oczyszczającego powietrze i dostarczyciela tlenu dla istot żyjących na planecie Ziemia. Zakończenie: 11. W chmurach karta pracy nr 5 (5 minut) Ekozwierzak pyta: Co możemy zrobić, żeby nie dopuścić do pojawienia się zanieczyszczeń w Waszym mieście?. Efektem odpowiedzi są rysunki w chmurkach, czyli pomysły dotyczące rozwiązania problemu zanieczyszczeń powietrza. Swoje prace dzieci zawieszają na tablicy. Przykładowe rysunki w chmurkach: rower, dużo drzew: park lub las, spacerujący człowiek, komin fabryki, a na nim filtr. Dzieci zachęcają Ekozwierzaka, aby jednak pozostał na naszej planecie. Ekozwierzak obiecał dzieciom, że wróci do nich wkrótce, aby wspierać je we wszystkich działaniach na rzecz czystego środowiska. Podsumowaniem zajęć są odpowiedzi na pytania: 1. Czego rośliny potrzebują do życia? 2. Co to jest filtr powietrza? 3. Kim jest Ekozwierzak? 4. Co nam daje las? Bibliografia: 1. H. Okarma: Wilk monografia przyrodniczo łowiecka, Białowieża K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk? Warszawa B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża K. Popko Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1 3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań A. Konieczna, E. Grodzka Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa J. Dołkin: Zielony Ekran program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków Aneks: Zadymione miasto karta pracy nr 1 Fragment miasta z ulicami, budynkami i dużą liczbą dymiących kominów. Uczniowie odpowiadają na pytania Ekozwierzaka. Smutny las karta pracy nr 2 Fragment zanieczyszczonego lasu ze zwiędniętymi kwiatami, opuszczonymi gałęziami drzew, uciekającymi wilkami. Uczniowie odpowiadają na pytania Ekozwierzaka. Podążamy wilczym tropem karta pracy nr 3 Elementy tropu wilka z uwzględnieniem położenia opuszek. Wykonanie zadania służy doskonaleniu spostrzegawczości, zachęca do obserwacji śladów i tropów w terenie. Uczniowie wycinają tropy wilka. Ruchliwa ulica karta pracy nr 4 Fragment miasta z ulicami, na których jest duża liczba samochodów. Uczniowie odpowiadają na pytania Ekozwierzaka. 26

27 W chmurach karta pracy nr 5 Efektem odpowiedzi są rysunki w chmurkach. Przykłady rysunków w chmurkach: rower, dużo drzew: park lub las, spacerujący człowiek, komin fabryki, a na nim filtr. Swoje prace dzieci zawieszają na tablicy. Ekozwierzak zielony wilk, wycinanka 27

28 28

29 Scenariusz zajęć przedszkolnych pod hasłem: Zdrowa woda życia doda Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne. Wiek dzieci: 4 6 lat. Miejsce zajęć: sala przedszkolna. Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości dzieci na temat bioróżnorodności i konieczności dbania o czystość wody. Cele ogólne: rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, poznanie miejsca życia wilka, rozwijanie sprawności manualnej dzieci, rozwijanie spostrzegawczości, wdrażanie do pracy w grupie i zespole, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, doskonalenie koncentracji uwagi, ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki człowieka, poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom, rozwijanie postawy proekologicznej, budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka, poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowo: ekologia, uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych, budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka. Cele operacyjne: Dziecko: potrafi wskazać las jako środowisko życia wilka, rozumie stałość obiegu wody w przyrodzie, utrwali zasadę picia wody wyłącznie przegotowanej, motywuje się do prowadzenia systematycznej obserwacji, pozna w zabawie właściwości wody, rozumie znaczenie wody dla ludzi, zwierząt i roślin, wie, że bez wody nie mogłoby istnieć życie na Ziemi, potrafi ułożyć puzzle sylabowe i odczytać hasło, poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko, wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka, zna znaczenie słowa ekologia, podejmuje działania proekologiczne, bada właściwości wody za pomocą zmysłów (wzroku, smaku, węchu, dotyku) i potrafi je opisać, wyciąga wnioski z przeprowadzonych doświadczeń i potrafi ogólnie określić, kiedy woda zmienia swój stan skupienia. Metoda pracy: czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci, oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów. Środki dydaktyczne: fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz dotyczący znaczenia lasu dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności; 4 butelki wody mineralnej, 4 przezroczyste miski, kostki lodu, czajnik, lusterko, słoiki, cukier, olej, 29

30 kasza manna, piasek; Obieg wody w przyrodzie karta pracy nr 1, puzzle; wiersz Chora rzeka J. Papuzińskiej; Odgłosy wody płyta CD z nagranymi odgłosami wody; Kropelka wody karta pracy nr 2, niebieskie kredki, nożyczki, klej, białe kartki; Przyjaciel wody dyplom z tekstem ślubowania, karta pracy nr 3. Faza wstępna zajęć: Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, czym się zajmują? Następnego dnia Czerwony Kapturek wstał z łóżka wcześnie rano, włożył swoją czerwoną bluzę z kapturem i przy śniadaniu zapytał tatę: Pomógłbyś mi posprzątać las? Tata tylko uśmiechnął się, mrugnął do synka okiem i chwilę potem wędrowali razem leśną ścieżką. Porozrzucane wszędzie papierki, puszki i butelki zbierali do worków na śmieci. Las powoli nabierał barw i wkrótce wróciły do niego ptaki i zwierzęta. Znów było jak dawniej. Pojawiła się także wilcza rodzina, a Czerwony Kapturek miał nowego przyjaciela wilka. Spotykali się codziennie na leśnej polanie. Na powitanie wilk merdał ogonem i lizał chłopca po dłoni, a on drapał wilka za uchem. Potem biegali razem po lesie, aż do utraty tchu mały człowiek i zwierzę. Mijały lata. Kuba z chłopca wyrósł na mężczyznę i stał się Jakubem. Swoją czerwoną bluzę z kapturem zamienił na zielony mundur i czapkę leśniczego. Leśniczy to ktoś, kto dba o las. To strażnik lasu, który pilnuje, by nikt w nim nie śmiecił, nie niszczył krzewów, nie wycinał drzew, nie rozpalał ognisk poza wyznaczonymi miejscami, nie straszył ptaków i zwierząt, a także nie zastawiał na nie pułapek. Leśniczy Jakub, dawno temu zwany Czerwonym Kapturkiem, zamieszkał w starym domku swojej babci za lasem. Każdego dnia odkrywa tajemnice roślin i zwierząt, i chętnie opowiada o nich dzieciom. Wspomina, jak kiedyś z lasu zniknęły kolory i uciekły wszystkie zwierzęta. Opowiada też o tym, jak wykopał dół w lesie, by złapać wilka i sam do niego wpadł, a wilk go z niego wydostał. Zastanawia się potem, czy dzieci w szkołach i przedszkolach wierzą w tę jego opowieść. Wierzą, czy nie na pewno wiele się z niej nauczą. Rozwinięcie zajęć: 2. Do czego można wykorzystać wodę? zabawa dydaktyczna (5 minut) Dzieci siedzą w kole i w tzw. rundce podają jedno zastosowanie, takie jakiego nikt jeszcze nie mówił, np. do mycia zębów, twarzy, kąpieli, do zmywania, podlewania kwiatów, gotowania zupy itp. 3. Doświadczenia a zasady zasady obowiązujące podczas przeprowadzenia doświadczeń w grupach: (2 3 minuty): uważne słuchanie poleceń nauczyciela, postępowanie zgodne z instruktażem lub instrukcją pisemną, zachowanie szczególnej ostrożności, zgodna współpraca w grupie. 3. Badanie wody doświadczenie nr 1 (5 minut) Nauczycielka dzieli uczniów na 4 grupy 5 6-osobowe i stawia na każdym stoliku wodę przegotowaną lub mineralną. Dzieci próbują wody, następnie nauczycielka wylewa ją do przezroczystych misek. Dzieci zanurzają w wodzie ręce, dotykają się mokrymi rękoma, np. do policzków, wąchają. Podają cechy fizyczne i właściwości wody; wykorzystując technikę twórczego myślenia, odnoszą się do wszystkich zmysłów: wzrok, smak, węch, dotyk (dzieci określają smak, zapach, barwę wody). Wniosek: Woda występuje w stanie ciekłym (albo jest cieczą). 4. Czy to też woda? doświadczenie nr 2 (5 minut) Każda grupa dostaje kostki lodu (określanie temperatury, wyglądu, zmian zachodzących pod wpływem ciepła). 30

31 Wniosek: Woda występuje w stanie stałym (lód). Prezentacja przez nauczyciela: obserwacja pary wodnej i jej skraplania. ZE WZGLĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA NAUCZYCIEL SAM TRZYMA LUSTERKO NAD PARUJĄCĄ WODĄ! Wniosek: Woda występuje w trzech stanach skupienia (ciekłym, stałym, gazowym). 5. Co rozpuszcza się w wodzie, a co nie? doświadczenie nr 3 (5 minut) Każda grupa ma na swoim stoliku 4 słoiczki wypełnione wodą: 1. słoik: woda + piasek 2. słoik: woda + olej 3. słoik: woda + cukier 4. słoik: woda + kasza manna Dzieci obserwują, co się dzieje, i wyciągają wnioski: w 1., 2. i 4. słoiku znajdują się substancje, które nie rozpuszczą się w wodzie, natomiast w 3. jest cukier, który się rozpuści. Wniosek: Nie wszystkie substancje rozpuszczają się w wodzie. 6. Co pływa, a co tonie? doświadczenie nr 4 (5 minut) Do przezroczystych misek dzieci nalewają wodę i kolejno do niej wrzucają: kamień, styropian, pieprz, drewniany patyczek i metal. Obserwują, że niektóre toną, np. metal, kamień, a niektóre unoszą się na powierzchni, np. styropian, pieprz, patyczek drewniany. Wniosek: Przedmioty lżejsze od wody pływają, a cięższe toną. 7. Obieg wody w przyrodzie prezentacja multimedialna (3 minuty) Nauczyciel prezentuje uczniom, skąd się bierze woda, co się z nią dzieje i wprowadza pojęcia skraplanie, parowanie. 8. Obieg wody w przyrodzie karta pracy nr 1, puzzle (5 7 minut) Uczniowie dostają karty pracy nr 1 w postaci puzzli i układają obieg wody w przyrodzie. 9. Chora rzeka wiersz J. Papuzińskiej (5 minut) Nauczyciel czyta wiersz dzieciom. 10. Co szkodzi wodzie? dzieci odpowiadają: np. chemikalia, ścieki, zanieczyszczenia, śmieci. Nauczyciel wyjaśnia, że o wodę należy dbać. Czystej wody, tzn. takiej, którą możemy pić, jest coraz mniej, a w niektórych częściach świata nie ma jej w ogóle. 11. Odgłosy wody płyta CD z nagranymi odgłosami wody (5 minut) Ćwiczenie relaksacyjne przy muzyce: dzieci słuchają z zamkniętymi oczami muzyki z odgłosami wody, np. deszczu, wodospadu, gradu, ulewy. Nauczyciel upuszcza na dłonie dzieci kropelki wody. Kto poczuje dotyk wody, otwiera oczy. 12. Kropelka wody karta pracy nr 2 (10 minut) Uczniowie kolorują kroplę wody i ją wycinają. Wspólnie z nauczycielem przygotowują opaskę na głowę, przyklejając wyciętą kroplę wody do białej opaski. Przechodzą do ślubowania. 13. Ślubowanie karta pracy nr 3 (3 minuty) Dzieci składają ślubowanie Przyjaciela wody. ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE, ŻE ZAWSZE BĘDĘ PRZYJACIELEM WODY. BĘDĘ OSZCZĘDNIE Z NIEJ KORZYSTAĆ, NIE BĘDĘ BEZMYŚLNIE JEJ WYLEWAĆ. PRZYRZEKAM! 31

32 Zakończenie. Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało. Dzieci kończą zdania: 1. Parowanie jest to? 2. Woda jest barwy? 3. Na zajęciach najbardziej podobało mi się? 4. Dzisiaj zaskoczyło mnie? Bibliografia: 1. B. Montana: Woda, nie wystarczy żeby żyć, ale bez niej żyć się nie da, Warszawa K. J. Dąbrowski: Barwy Twojego Zdrowia, Ełk H. Okarma: Wilk: Monografia przyrodniczo łowiecka, Białowieża J. Dołkin: Zielony Ekran program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok Aneks: Obieg wody w przyrodzie karta pracy nr 1, puzzle Uczniowie układają puzzle przedstawiające obieg wody w przyrodzie. Obrazek zawiera chmury, fragment lądu oraz rzekę; z chmury pada deszcz, z rzeki paruje woda, z lądu spływa woda, a część z niej wsiąka w glebę, tzn.: rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, parowanie z wody strzałka do góry, spływ strzałka w bok, wsiąkanie strzałka w dół, opad strzałka w dół. Chora rzeka wiersz J. Papuzińskiej Dzieci słuchają wiersza czytanego przez nauczyciela. Kropelka wody karta pracy nr 2 Uczniowie kolorują kroplę wody i ją wycinają. Wspólnie z nauczycielem przygotowują opaskę na głowę, przyklejając wyciętą kroplę wody do białej opaski. Ślubowanie karta pracy nr 3 Dzieci składają ślubowanie Przyjaciela wody : ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE, ŻE ZAWSZE BĘDĘ PRZYJACIELEM WODY. BĘDĘ OSZCZĘDNIE Z NIEJ KORZYSTAĆ, NIE BĘDĘ BEZMYŚLNIE JEJ WYLEWAĆ. PRZYRZEKAM! 32

33 33

34 34

35 Scenariusz zajęć przedszkolnych pod hasłem: Zielona planeta bez drzew nie ma życia Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne. Wiek dzieci: 4 6 lat. Miejsce zajęć: sala przedszkolna, ogród szkolny lub zadrzewiony plac zabaw. Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności w lesie. Cele ogólne: rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, rozwijanie sprawności manualnej dzieci, rozwijanie spostrzegawczości, wdrażanie do pracy w grupie i zespole, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, doskonalenie koncentracji uwagi, ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki człowieka, poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom, rozwijanie postawy proekologicznej, budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka, uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych, budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka, kształtowanie więzi emocjonalnej z przyrodą, uwrażliwienie na piękno jesiennych drzew poprzez obserwacje przyrodnicze w ogrodzie szkolnym, poznawanie świata poprzez zmysły, poznanie składu pokarmu wilka, poznanie pojęcia łańcucha pokarmowego. Cele operacyjne: Dziecko: wie, że nie należy niszczyć drzew, poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko, wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka, wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka, przestrzega zasad kulturalnego zachowania się w stosunku do przyrody, wie, że las jest domem dla zwierząt, zna zapach drzew, rozpoznaje pokarm wilka, umie ułożyć w odpowiedniej kolejności ogniwa łańcucha pokarmowego. Metody pracy: czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, zabawy przyrodniczo-badawcze, słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci, oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów. Środki dydaktyczne: fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności; Co zjada wilk karta pracy nr 1, obrazki do kolorowania, kredki; Kto kogo zjada? karta pracy nr 2; miniwykład pana leśniczego spotkanie z zaproszonym gościem, aparat fotograficzny, rolki po papierze toaletowym, lupy; 35

36 zabawy jesienne zabawy przyrodniczo-ruchowe w ogrodzie szkolnym; pobaw się z wilkiem zabawa ruchowa; jesienny bukiet z liści; dzieci i drzewa zabawy przyrodniczo-ruchowe w ogrodzie szkolnym; zielony ogród praca w kąciku przyrody, nasiona, doniczki, ziemia ogrodowa, rękawiczki. Faza wstępna zajęć: 1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego on dotyczy?, jakie występują postacie?, kim jest pan leśniczy?, czym się zajmuje pan leśniczy? Mijały lata. Kuba z chłopca wyrósł na mężczyznę i stał się Jakubem. Swoją czerwoną bluzę z kapturem zamienił na zielony mundur i czapkę leśniczego. Leśniczy to ktoś, kto dba o las. To strażnik lasu, który pilnuje, by nikt w nim nie śmiecił, nie niszczył krzewów, nie wycinał drzew, nie rozpalał ognisk poza wyznaczonymi miejscami, nie straszył ptaków i zwierząt, a także nie zastawiał na nie pułapek. Leśniczy Jakub, dawno temu zwany Czerwonym Kapturkiem, zamieszkał w starym domku swojej babci za lasem. Każdego dnia odkrywa tajemnice roślin i zwierząt, i chętnie opowiada o nich dzieciom. Wspomina, jak kiedyś z lasu zniknęły kolory i uciekły wszystkie zwierzęta. Opowiada też o tym, jak wykopał dół w lesie, by złapać wilka i sam do niego wpadł, a wilk go z niego wydostał. Zastanawia się potem, czy dzieci w szkołach i przedszkolach wierzą w tę jego opowieść. Wierzą, czy nie na pewno wiele się z niej nauczą. 2. Pobaw się z wilkiem zabawa ruchowa (5 7 minut) Wszyscy siedzą w kręgu na dywanie. Jedno dziecko wchodzi do środka i siada po turecku będzie wilkiem. Dzieci mówią wierszyk: Idzie, idzie wilk. Zostań z nami kilka chwil. My się z tobą pobawimy, Wszystkie ruchy powtórz. Dziecko siedzące w środku kręgu wykonuje proste ćwiczenie gimnastyczne lub pokazuje jakiś gest (np. skacze jak żabka, podskakuje na jednej nodze, macha ręką itp.). Wszyscy powtarzają ćwiczenie. Dziecko ze środka kręgu wybiera dowolną osobę na swego następcę. Zabawa toczy się przez dowolną liczbę rund. Rozwinięcie zajęć: 3. Miniwykład pana leśniczego spotkanie z zaproszonym gościem (10 15 minut) Nauczyciel przedstawia zaproszonego gościa pana leśniczego z nadleśnictwa, który opowie dzieciom, jakie zwierzęta żyją w lesie, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska życia wilka, pokarmu wilka i zależności pokarmowych w lesie. Opowiada lub pokazuje prezentację: Ekologia to taka nauka, która zajmuje się wszystkimi żywymi organizmami i środowiskiem, w jakim one żyją. O to środowisko, czyli całą naszą planetę Ziemię, trzeba bardzo dbać i w miarę swoich możliwości zapobiegać wszelkim zagrożeniom. A tych zagrożeń jest wiele: zanieczyszczenia wód, zanieczyszczenia gleby, powietrza, wypalanie traw, nielegalna wycinka drzew, brak segregowania śmieci. Również dzieci mogą dbać o naszą planetę poprzez segregowanie śmieci, dbanie o przyrodę poprzez nieniszczenie trawników i klombów z kwiatami, niełamanie gałęzi drzew i krzewów, dbanie o żyjące zwierzęta. Niezwykle ważne zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska żyjących zwierząt jest dbanie o drzewa. To one są «zielonymi płucami» Ziemi. Są domem zwierząt oraz wytwarzają tlen potrzebny do życia człowiekowi. Jeśli nie będziemy o nie dbać i ich szanować, to świat zginie. Od nas zależy, czy nasza planeta będzie piękna i czysta, czy brzydka i szara. Nauczycielka pyta dzieci, czy chcą zadać panu leśniczemu pytania; dzieci oczywiście mają mnóstwo pytań. Pani ogranicza czas do 5 7 minut i po pytaniach przechodzą wspólnie do rozwiązania kart pracy: dalej zadają pytania i proszą o pomoc pana leśniczego. 4. Co zjada wilk? karta pracy nr 1 (5 10 minut) Na karcie pracy znajdują się obrazki zwierząt: baran, dżdżownica, osa, pies, dzik, sarna. Dzieci kolorują te, którymi żywią się wilki. 36