FARMA WIATROWA RAJGRÓD FW6 POLSKA

Transkrypt

1 1 Streszczenie w języku niespecjalistycznym FARMA WIATROWA RAJGRÓD FW6 POLSKA Marzec 2013 r.

2 2 Wstęp i ogólny opis projektu Grupa PEP realizuje inwestycję farmy wiatrowej Farma Wiatrowa 6 Sp. z o.o. w gminie Rajgród w powiecie Grajewo w województwie podlaskim. Konfiguracja farmy wiatrowej obejmuje: 11 turbin wiatrowych typu Siemens SWT , stację transformatorową (GPZ Rajgród), podziemną infrastrukturę linii przesyłowej i przewodów sterujących, drogi dojazdowe do pojedynczych turbin oraz place manewrowe i montażowe. Linia przesyłowa od stacji GPZ Rajgród do stacji rozdzielczej 110 kv/15 Grajewo 1. Całkowita moc farmy wiatrowej wyniesie 25,3 MW. Lokalizacja turbin wiatrowych WTG będzie się mieścić w jednej grupie, pomiędzy miejscowościami Bukowo i Kołaki na zachodzie, Karwowo i Skrodzkie na północy, Kosiły i Łazarze na wschodzie oraz Turczyn i Danowo na południu. Projekt został sklasyfikowany zgodnie z polskim rozporządzeniem z 9 listopada 2010 r. o przedsięwzięciach mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz przepisami Unii Europejskiej jako potencjalnie wymagający przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko z uwagi na rodzaj inwestycji, która może potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Mając na uwadze przepisy ochrony środowiska, miejscowe władze zadecydowały o obowiązkowym przeprowadzeniu oceny oddziaływania na środowisko w ramach realizacji projektu. Niniejsze streszczenie w języku niespecjalistycznym przedstawia informacje zawarte w raportach oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) oraz innej dokumentacji środowiskowej przygotowanej na potrzeby planowanej farmy wiatrowej. Na podstawie raportów oceny oddziaływania na środowisko i analizy dostępnych informacji uważa się, że projekt prawdopodobnie nie spowoduje znaczącego negatywnego oddziaływania społecznego ani konieczności przesiedlenia ze względów ekonomicznych. Podczas audytu nie zidentyfikowano żadnych kwestii związanych z niedostosowaniem do obowiązującego prawodawstwa. Opis turbin wiatrowych Zgodnie z informacjami przedstawionymi w raportach oceny oddziaływania na środowisko przygotowanych na potrzeby niniejszej inwestycji, początkowo rozważano konstrukcję 15 turbin wiatrowych WTG VESTAS V W ostatecznym scenariuszu realizowanej inwestycji liczba turbin WTG została zmniejszona do 13, a ich lokalizacja uległa zmodyfikowaniu. Zmiany zostały podyktowanie potrzebą zminimalizowania oddziaływania inwestycji na środowisko i wynikały z analiz oceny oddziaływania na środowisko oraz przedinwestycyjnego monitoringu ptaków. Liczba turbin

3 3 (WTG) została ostatecznie ograniczona do 11 ze względu na warunki przyłączenia do sieci energetycznej. Deweloper zdecydował się również na zmianę początkowo rozważanego modelu turbiny wiatrowej WTG na model Siemens SWT o całkowitej mocy 25,3 MW. Planowana inwestycja ma obejmować konstrukcję turbin z wieżami o wysokości 115 m i wirnikami o średnicy 108 m. Typowa turbina wiatrowa (WTG) składa się z wieży i gondoli, która składa się z wirnika i układu pomiarowego. Wirnik składa się z łopat połączonych piastą. Łopaty poruszane są przez wiatr i przekazują moc do piasty, która jest połączona z wałem napędowym, zwiększającym prędkość osi. Energia mechaniczna jest przenoszona z przekładni do generatora elektrycznego, który przekształca ją w energię elektryczną, przekazywaną następnie do wyjścia do sieci elektroenergetycznej. Dostęp do turbin zapewni sieć dróg dojazdowych. Całkowita długość nowo wybudowanych dróg wyniesie ok. 3,5 km. Łączna powierzchnia terenów przeznaczonych pod realizację farmy wiatrowej, obejmująca obszary nowo wybudowanych dróg dojazdowych, placów i fundamentów w pobliżu turbin (WTG) oraz stację transformatorową (GPZ) wyniesie ok. 4.7 ha. Pojedyncze turbiny wiatrowe (WTG) będą generować prąd o napięciu 0,69 kv, który po przekształceniu w prąd w turbinach posiadających indywidualne podstacje zostanie przesłany do GPZ przez sieć podziemnych przewodów przesyłowych o długości ok. 3,5 km. Zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie oceny oddziaływania na środowisko sieć nie będzie przebiegać przez obszary przyrodniczo wrażliwe. Prace budowlane nie zostały jeszcze rozpoczęte, niemniej jednak projekt otrzymał decyzję środowiskową i przeszedł ocenę oddziaływania na środowisko (OOŚ). Zgodnie z informacjami uzyskanymi od dewelopera, pozwolenie na budowę farmy wiatrowej zostało przyznane 18 marca, obecnie jest jednak w trakcie zmiany z uwagi na planowaną budowę 11 turbin zamiast początkowego wariantu obejmującego 13 turbin wiatrowych. Lokalizacja projektu Farma wiatrowa Rajgród powstanie w gminie Rajgród (w miejscowościach Turczyn, Bukowo, Kołaki, Łazarze, Kosiły, Karwowo, Skrodzkie i Wólka Piotrowska), w powiecie grajewskim w województwie podlaskim. Zgodnie z informacjami uzyskanymi ze źródeł dostępnych publicznie gmina Rajgród zajmuje obszar ok. 207 km2, z czego 58% zajmują użytki rolne, a 29% lasy. Na podstawie danych z 2004 r. gmina ma około mieszkańców. Farma wiatrowa powstanie na terenie znajdującym się w odległości ok km na południowy zachód od miejscowości Rajgród. Teren obejmuje obszar ok. 10 km 2 z planowanymi 11 turbinami wiatrowymi WTG, z których każda ma maksymalną moc 2,3 MW. Teren jest nieregularnym obszarem rozciągającym się pomiędzy miejscowościami Bukowo na zachodzie a Kosiły na wschodzie. Najbardziej wysunięta na zachód turbina wiatrowa WTG znajduje się w odległości ok. 6 km na południowy zachód od Rajgrodu. Na podstawie obserwacji sporządzonych podczas wizyty w terenie i przeglądu zdjęć lotniczych dostępnych pod adresem można ustalić, że

4 4 obszar inwestycji ma charakter wiejski. Teren obszaru jest płaski z licznymi niewielkimi pagórkami polodowcowymi i zamkniętymi dolinami. Wyniesienie terenu waha się od 120 m p.p.m. na krańcach wschodnich do 137 m p.p.m. w części zachodniej. Większość obszaru planowanej farmy wiatrowej jest zajęta przez pola uprawne. Przeważającą roślinność na terenie stanowią miejscowe skupiska pojedynczych drzew i krzewów, a także okazjonalne grupy krzewów. Na terenie planowanej farmy wiatrowej istnieje sieć lokalnych utwardzonych dróg, które biegną wzdłuż planowanych linii sieci kablowej. W odległości ok. 2-3 km na południe i południowy wschód od inwestycji znajduje się droga krajowa nr 61 (Warszawa- Augustów). Na podstawie obserwacji z wizyty w terenie można ustalić, że sieć dróg lokalnych zapewnia łatwy dostęp do terenów budowy bez widocznych przeszkód, które mogłyby wpłynąć na transport i ponadgabarytowy ładunek przewożony w trakcie etapu budowania farmy wiatrowej. Nie zaobserwowano potencjalnych przeszkód w postaci drzew lub zabytków historycznych. Planowany teren inwestycji nie znajduje się na terenach należących do obszarów ochrony przyrody. Niemniej jednak w jego otoczeniu znajdują się obszary wrażliwe przyrodniczo i chronione. Najbliżej położone obszary ochrony przyrody zidentyfikowane w raportach OOŚ: Biebrzański Park Narodowy w odległości ok. 8 km na południowy-wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej, Rezerwaty przyrody: Czapliniec-Bełda (w odległości ok. 2,5 km na wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), Ostoja Bobrów Bartosze (w odległości ok. 20 km na północny zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), Zdedy (w odległości ok. 26 km na zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), Jezioro Kolno (w odległości ok., 26,2 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), Ławski Las I (w odległości ok. 27,6 km na południowy zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), "Ławski Las II (w odległości ok. 28,8 km na południowy zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), Obszary chronionego krajobrazu: OCHK Pojezierza Rajgrodzkie (w odległości ok. 1 km na północny wschód i wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej) OCHK Jezior Rajgrodzkich (w odległości ok. 3,5 km na północ od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Pojezierza Ełckiego (w odległości ok. 4 km na zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Jeziora Rajgrodzkie (w odległości ok 6 km na wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Dolina Biebrzy (w odległości ok. 12,9 km na wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Wzgórz Dybowskich (w odległości ok. 13,3 km na wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Doliny Legi (w odległości ok. 17,2 km na północny zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Jezior Orzyskich (w odległości ok. 20 km na zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Puszcza i Jeziora Augustowskie (w odległości ok. 22 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), OCHK Puszczy i Jezior Piskich (w odległości ok. 25,4 km na zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej) i OCHK Dolina Rospudy (w odległości ok 27 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej).

5 5 Obszary Natura 2000: ustanowiony obszar specjalnej ochrony ptaków PLB Ostoja Biebrzańska (w odległości ok. 2 km na południowy wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), ustanowiony obszar specjalnej ochrony ptaków PLB Puszcza Augustowska (w odległości ok. 23,4 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej) i ustanowiony obszar specjalnej ochrony ptaków PLB Ostoja Poligon Orzysz (w odległości ok. 25 km na zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej). Natura 2000 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty: PLH Dolina Biebrzy (w odległości ok. 7,9 km na południowy wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), PLH Puszcza Augustowska (w odległości ok. 25 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej), PLH Jezioro Woszczelskie (w odległości ok. 25 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej) i PLH Murawy na Pojezierzu Ełckim (w odległości ok. 26,2 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej). Użytki ekologiczne najbliższy Ślepe Jezioro Okoniówek w odległości ok. 3,5 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Pomniki przyrody najbliższe pomniki przyrody znajdują się w Biebrzańskim Parku Narodowym w odległości ok. 8 km od planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Zgodnie z informacjami uzyskanymi od przedstawicieli organów samorządowych miejscowości Rajgród, na terenie gminy nie istnieją obecnie farmy wiatrowe ani pojedyncze turbiny wiatrowe oraz nie ma planów takich inwestycji z wyjątkiem niniejszej. W ramach niniejszej oceny środowiskowej skontaktowano się z wszystkimi gminami graniczącymi z gminą Rajgród, tj. Bargłów Kościelny, Goniądz, Grajewo, Kalinowo i Prostki. Ze wszystkimi urzędami gmin nastąpił kontakt telefoniczny oraz odbyto rozmowy z przedstawicielami lokalnych organów samorządowych, odpowiedzialnymi za ochronę środowiska i inwestycje w danej gminie. Rozmowy miały na celu uzyskanie ogólnych informacji dotyczących inwestycji związanych z farmami wiatrowymi (istniejącymi lub planowanymi) w każdej z gmin. Na podstawie rozmów z przedstawicielami organów samorządowych udało się ustalić, że oprócz gminy Grajewo i Prostki na terenach gmin sąsiadujących z gminą Rajgród nie ma farm wiatrowych ani planów tego rodzaju inwestycji. Na podstawie rozmów z przedstawicielami organów samorządowych udało się ustalić, że w gminie Prostki istnieje jedna turbina wiatrowa WTG o mocy 0,6 MW, ale nie ma planów dalszych inwestycji tego rodzaju na terenie gminy (potencjalnie planowano inwestycję 3 farm wiatrowych). Gmina Grajewo posiada plan zagospodarowania przestrzennego, który obejmuje możliwe lokalizacje potencjalnych inwestycji farm wiatrowych na jej obszarze. Istnieją plany budowy 25 turbin wiatrowych WTG o mocy 3 MW każda na terenie gminy. Obecnie inwestycja jest na początkowym etapie realizacji gmina posiada plan zagospodarowania przestrzennego (wydany we wrześniu 2012 r.), a inwestor wystąpił o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na przedsięwzięcie. W momencie przeprowadzanych rozmów z przedstawicielami gmin nie odnotowano planów kolejnych inwestycji farm wiatrowych w sąsiadujących gminach, tj. Bargłów Kościelny, Goniądz i Kalinowo.

6 6 Podstawy projektu Zgodnie z Europejskim Programem w Sprawie Zmiany Klimatu wiele krajów europejskich, w tym Polska, przyjęło krajowe programy mające na celu redukcję emisji CO2. Obejmują one zróżnicowaną politykę przyjętą na poziomie europejskim, jak również na poziomie krajowym, do której zalicza się między innymi: planowane zwiększenie zużycia energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (wiatrowej, słonecznej, biomasy), poprawę wydajności energetycznej, np. w budynkach, obiektach przemysłowych, urządzeniach gospodarstwa domowego. Główne przepisy UE dotyczące redukcji emisji dwutlenku to: Emission Trading Scheme (Europejski system handlu emisjami) oraz: legislation tackling with emissions of fluorinated greenhouse gases (prawodawstwo dotyczące emisji fluorowanych gazów cieplarnianych). Rozwój energii wiatrowej to jedno z działań, które zostaną wdrożone. Prowadzi do ograniczenia emisji do powietrza i zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Główną korzyścią energetyki wiatrowej jest zamiana energii kinetycznej w elektryczną przez turbiny wiatrowe przy zerowej emisji gazów cieplarnianych do powietrza. Konwencjonalne źródła energii, oparte głównie na różnego rodzaju spalaniu węgla generują podczas produkcji energii emisje gazów cieplarnianych, SO 2, pyłów i innych. Energia wiatrowa jest uważana za jedną z najczystszych, w rzeczywistości podczas fazy eksploatacji turbin nie ma emisji czynników zanieczyszczających do atmosfery. Zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie OOŚ, spodziewana roczna produkcja energii wyniesie ok MWh. Z tego względu projekt jest korzystny pod względem środowiskowym, ponieważ zapewni redukcję emisji gazów w wysokości ton rocznie (obliczenia przeprowadzone na podstawie czynnika emisji, reprezentatywnego dla projektów dostarczających dodatkową energię elektryczną do sieci, w wysokości 0,638 tco2/mwh, wyprodukowanych w Polsce w 2012 r.). Inwestycja pomoże również Polsce w spełnieniu krajowego planu osiągnięcia 15% udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii do 2015 r. Oprócz redukcji emisji gazów cieplarnianych projekt zaowocuje również znacznym uniknięciem emisji powstających po spalaniu. Przykładowo, odpowiednik produkcji energii elektrycznej przez największą w Polsce elektrownię węglową w Kozienicach skutkowałby następującymi ilościami emisji (szacunki na podstawie czynników emisji Elektrowni Kozienice za 2011 r.): emisja cząstek stałych: ok. 6 ton rocznie, emisja dwutlenku siarki: ok. 193 ton rocznie, emisja tlenków azotu: ok. 126 ton rocznie, Eksploatacja niniejszej farmy wiatrowej może być zatem uważana jako działanie zmierzające do uniknięcia emisji porównywalnych ilości substancji zanieczyszczających do atmosfery. Kwestie związane korzyściami społecznymi projektu zostały szeroko omówione z przedstawicielami gminy Rajgród. W ramach dyskusji z przedstawicielami ustalono następujące korzyści bezpośrednie:

7 7 projekt zwiększy dochód gminy dzięki podatkom płaconym przez operatora za prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze gminy, projekt zwiększy dochód właścicieli działek, na których będzie się znajdowała farma wiatrowa i jej infrastruktura, projekt pomoże lokalnym organom samorządowym w promowaniu pro-ekologicznego stylu życia lokalnych mieszkańców, Kontekst prawny i konsultacje publiczne Procedura dotycząca lokalizacji farmy wiatrowej została rozpoczęta opracowaniem dokumentacji związanej z lokalnym zagospodarowaniem przestrzennym, w tym: opracowaniem poprawek do studium kierunków i uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego gminy i sporządzeniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Procedura została przeprowadzona przez władze lokalne, zgodnie z przepisami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r. (z późniejszymi zmianami). Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego został wydany uchwałą Nr. VI/40/11 20 maja 2011 r. przez radę gminy Rajgród. Zgodnie z przepisami dotyczącymi ochrony środowiska o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, procedura Oceny Oddziaływania na Środowisko (OOŚ) musi zostać przeprowadzona dla projektów, które mogą zawsze w sposób znaczący oddziaływać na środowisko (projekty grupy I), dla konkretnych projektów, które mogą potencjalnie oddziaływać na środowisko (projekty grupy II) oraz dla takich, które mogą oddziaływać na obszary chronione Natura Ocena oddziaływania na środowisko jest przeprowadzana w celu uzyskania obowiązkowej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację inwestycji w przypadku projektów indywidualnych. W procedurze administracyjnej projektu władze lokalne zobowiązują inwestora do przygotowania raportu OOŚ. Procedura obejmowała między innymi uzyskanie pozytywnych opinii od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku (wydana 19 września 2011 r.) oraz Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Grajewie (wydana 16 września 2011 r.) Informacje o planowanej inwestycji razem z raportami OOŚ zostały udostępnione do zgłaszania uwag opinii publicznej, lokalnej społeczności i potencjalnym zainteresowanym stronom, takim jak organizacja zajmujące się ochroną przyrody czy organizacje ekologiczne. Wójt Gminy Rajgród 5 września 2011 r. wydał obwieszczenie informujące o rozpoczęciu postępowania związanego z wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody dla farmy wiatrowej Rajgród. Odpowiednie obwieszczenia informujące o zmianch były dostępne dla publiczności, a publikacje obwieszczeń na oficjalnych tablicach informacyjnych w urzędzie miasta Rajgród z kopiami na tablicach informacyjnych w miejscowościach gminy były dostępne w urzędzie gminy oraz zamieszczone na stronie internetowej gminy Rajgród ( Termin zgłaszania uwag lub zażaleń: 21 dni od daty opublikowania obwieszczenia. Po przygotowaniu raportów OOŚ Wójt Gminy Rajgród wydał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach zgodny na realizację farmy wiatrowej Rajgród 21 grudnia 2011 r.

8 8 Kluczowe uwarunkowania środowiskowe i uwagi wynikające z decyzji środowiskowej: Konieczność spełnienia wymogów prawnych dotyczących maksymalnych poziomów hałasu środowiskowego, Przeprowadzenie monitoringu awifauny w trzech całorocznych cyklach, w tym w pierwszym, drugim oraz czwartym roku po zakończeniu budowy farmy wiatrowej. Częstotliwość obserwacji powinna być zwiększona do 2-3 dni w tygodniu w okresie wiosennej migracji (1 marca 10 kwietnia) oraz latem (1 lipca 20 sierpnia), Przeprowadzenie monitoringu populacji nietoperzy w okresie przynajmniej trzech lat po zakończeniu budowy farmy wiatrowej; Przeprowadzenie środowiskowego monitoringu hałasu składającego się z dwóch sesji: pierwszej po wydaniu pozwolenia na budowę, przed rozpoczęciem etapu budowy (lub, alternatywnie, po zakończeniu budowy farmy wiatrowej przy wyłączonych turbinach WTG) oraz drugiej po zakończeniu budowy farmy wiatrowej (w warunkach zbliżonych do pierwszej sesji); Ograniczenie działania farmy w przypadku znacznej liczby ptaków (w szczególności bocianów) zaobserwowanych podczas okresów migracyjnych, W podobny sposób działanie farmy powinno być ograniczone jeśli wyniki monitoringu ptaków i monitoringu hałasu ujawnią znaczne oddziaływanie. Jaki jest obecny stan środowiska na terenie inwestycji? Ochrona przyrody Tereny inwestycji znajdują się w odległości od obszarów przyrodniczo wrażliwych. Najbliżej położone obszary ochrony przyrody zidentyfikowane w raportach OOŚ: Biebrzański Park Narodowy w odległości ok. 8 km na południowy-wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej, Rezerwat przyrody Czapliniec-Bełda znajdujący się w odległości ok. 2,5 km na wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Pozostałe rezerwaty przyrody znajdują się w odległości ok. 20 km; Obszar Chronionego Krajobrazu OCHK Pojezierza Rajgrodzkie znajduje się w odległości ok. 1 km na północny wschód i wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej, OCHK Jezior Rajgrodzkich" znajduje się w odległości ok. 3,5 km na północ od planowanej inwestycji farmy wiatrowej, OCHK Pojezierza Ełckiego znajduje się w odległości ok. 4 km na zachód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej, a OCHK Jeziora Rajgrodzkie znajduje się w odległości ok. 6 km na wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Obszar Natura 2000: ustanowiony obszar specjalnej ochrony ptaków Ostoja Biebrzańska PLB200006, którego granice znajdują się ok. 2 km na południowy wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej; Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dolina Biebrzy PLH200008, którego granice znajdują się ok. 8 km na południowy wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej;

9 9 Użytki ekologiczne najbliższy Ślepe Jezioro Okoniówek w odległości ok. 3,5 km na północny wschód od planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Pomniki przyrody najbliższe pomniki przyrody znajdują się w Biebrzańskim Parku Narodowym w odległości ok. 8 km od planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Tereny przyszłej farmy wiatrowej zostały przebadane w 2009 r. na obecność wartościowych siedlisk fauny i flory (dokument opracowanie ekofizjograficzne ). Nie zidentyfikowano tego rodzaju siedlisk na terenie planowanych lokalizacji turbin wiatrowych WTG ani infrastruktury pomocniczej. Jednakże, na obszarze planowanej inwestycji zidentyfikowano ślady dzikich ssaków, obecność 6 gatunków płazów (np. żaby) i licznych insektów. Potencjalne oddziaływanie farmy wiatrowej na tego rodzaju florę i faunę zostało ocenione w raporcie OOŚ jako nieznaczne.

10 10 Poniżej znajduje się mapa przedstawiająca odległość lokalizacji turbin wiatrowych od najbliższych chronionych obszarów przyrody (źródło: Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia: budowa farmy wiatrowej Rajgród). Oddziaływanie na ptaki i nietoperze W ramach czynności związanych z procesem przedinwestycyjnym, obejmujących przygotowanie raportów OOŚ, przeprowadzono monitoring ptaków, który trwał ponad rok i obejmował dwie migracje wiosenne (styczeń 2009 r. - sierpień 2010 r.). Monitoring nietoperzy składał się z dwóch niezależnych serii obserwacji (marzec - listopad 2009 r. i marzec - listopad 2010 r.). Monitoring ptaków obejmował obserwacje punktowe (na 3 punktach), obserwacje transektowe (na odcinku 9 km transektów), obserwacje gatunków lęgowych zgodnie z

11 11 wytycznymi Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (wydanego przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków), a także monitoring rzadkich gatunków i gatunków lęgowych o średniej liczebności. Intensywność obserwacji była zależna od pory roku. Obserwowano sposoby użytkowania przestrzeni powietrznej przez ptaki (gatunki ptaków, kierunek i wysokość przelotów, pokonywane odległości). Program monitoringu składał się z 38 kampanii w terenie w okresie styczeń grudzień 2008 r. i 27 kampanii w terenie w okresie styczeń sierpień 2010 r. Ilości ptaków zidentyfikowanych podczas monitoringu są typowe dla terytorium Polski i nie różnią się od podobnych raportów z innych części kraju. Na obszarze planowanej farmy wiatrowej zaobserwowano całkowitą liczbę 141 gatunków ptaków (w tym 29 gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej). 83 gatunki ptaków zostały zaklasyfikowane jako gatunki lęgowe (w tym 7 gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej), a dodatkowe 10 gatunków (w tym 5 gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej) użytkowało teren planowanej farmy wiatrowej, nie spełniając jednak warunków dotyczących wylęgu na tym obszarze. Obszar planowanej farmy wiatrowej to teren licznie występującego bociana białego i żurawia oraz w zróżnicowany sposób obejmuje występowanie popularnych gatunków ptaków, takich jak dzika kaczka, gołąb siniak, słowik szary czy wrona siwa. Do innych, powszechnie spotykanych na terenie planowanej farmy wiatrowej gatunków zalicza się skowronka, trznadla, pliszkę żółtą i pokląskwę. Najcenniejsze gatunki zaobserwowane na terenie planowanej inwestycji należą do wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej i obejmują: bociana białego, błotniaka stawowego, orlika krzykliwego, żurawia, dzierzbę, derkacza i dzięcioła czarnego. Z każdego gatunku zaobserwowano kilka gniazd z wyjątkiem bociana białego, którego gniazda występowały w dużych ilościach na terenie miejscowości otaczających obszar planowanej inwestycji farmy wiatrowej. Na terenie planowanej farmy wiatrowej nie zaobserwowano gatunków chronionych z uwagi na chronione strefy lęgowe. Po rezygnacji z dwóch najbardziej wysuniętych na północ turbin wiatrowych WTG najbliższe tereny lęgowe gatunków objętych chronioną strefą lęgową (orlik krzykliwy) zaobserwowano w odległości od 1,5 do 2 km na północ od planowanej lokalizacji turbin WTG. Na podstawie wyników monitoringu określono, że tereny lęgowe innych gatunków objętych ochroną strefy lęgowej (takich jak bocian czarny, bielik zwyczajny, orlik krzykliwy, kania ruda) znajdują się w bezpiecznej odległości od planowanej farmy wiatrowej. W trakcie trwania obserwacji powierzchni punktowych badacze obserwowali liczebność i ilość gatunków przelatujących ptaków, a także wysokość ich przelotu (na wysokości 0-50 m, m i ponad 170 m) i kierunek. Raport dostarcza informacji o liczbie zaobserwowanych przelotów i dominującym kierunku oraz ogólne dane o dominujących wysokościach przelotu. Wysokość przelotu do 50 m (tj. poniżej niższego zasięgu łopat turbin wiatrowych) występuje w raporcie jako dominująca dla przelotów lokalnych i długodystansowych. Na podstawie wyników monitoringu ustalono, że teren inwestycji nie jest istotnym korytarzem migracyjnym. Jedynym zaobserwowanym gatunkiem o licznych przelotach były gęsi (w trakcie migracji wiosennej), jednak ich liczebność nie wykraczała poza typowe wartości dla północnej Polski. Prognozy dotyczące śmiertelności wszystkich ptaków narażonych na kolizje z turbinami wiatrowymi WTG na terenie planowanej farmy wiatrowej przewidują średnią ilość ofiar od

12 12 23,4-25,5 rocznie. Gatunki spotykane często na tym obszarze i szczególnie narażone na kolizje to: myszołów, skowronek i szpak. Szacuje się, że planowana inwestycja farmy wiatrowej nie pogorszy warunków życia populacji ptaków żyjących na terenie ustanowionego obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 PLB Ostoja Biebrzańska, znajdującego się w odległości ok. 2 km na południowy wschód od planowanej farmy. Ogólny wniosek przedstawiony w raporcie: farma wiatrowa nie spowoduje znacznego negatywnego oddziaływania na ptaki, ogólne prawdopodobieństwo negatywnego oddziaływania zostało ocenione jako niskie lub średnie. Monitoring nietoperzy obejmował obserwacje w terenie, wzdłuż transektu na 8 transektach, podczas których przeprowadzono wykrywanie dźwięków. Zidentyfikowano trzy gatunki nietoperzy, w tym mroczek późny (Eptesicus serotinus), borowiec wielki (Nyctalus noctula), i karlik większy (Pipistrellus Nathusii). Wszystkie wyżej wymienione gatunki należą do ściśle chronionych. Zaobserwowano ich przelot wzdłuż dróg i w okolicy budynków (transekty nr 5-8). Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania turbin wiatrowych na nietoperze obliczono indeks aktywności dla zaobserwowanych nietoperzy. Na transektach znajdujących się w pobliżu planowanych lokalizacji turbin wiatrowych WTG (transekty nr 1-4), aktywność nietoperzy ustalona na podstawie indeksów aktywności została oceniona na małą. Ogólnie rzecz biorąc, występowanie nietoperzy na obszarze planowanej farmy wiatrowej było rzadkie, ponieważ nietoperze unikają otwartych, niezalesionych terenów, poboczy dróg i mokrych obszarów, na które składają się żerowiska nietoperzy. Planowana inwestycja nie powinna negatywnie oddziaływać na populację nietoperzy na tym obszarze. Na podstawie wyników monitoringu ptaków i nietoperzy uznano, że potencjalne oddziaływanie planowanej farmy wiatrowej zostało ocenione w skali od niskiego do średniego. Oddziaływanie społeczne Projekt ma bezpośrednie oddziaływanie społeczno-ekonomiczne na rozwój gminy Radzyń Chełmiński i lokalnych mieszkańców. Zidentyfikowano następujące oddziaływanie bezpośrednie: zwiększenie dochodów podatkowych gminy, zwiększenie rocznego dochodu dzierżawców gruntów, Realizacja projektu nie będzie wymagała przesiedlenia mieszkańców lub podmiotów gospodarczych. Negatywne oddziaływanie jest związane ze zmniejszeniem obszarów rolnych, zostanie jednak zrekompensowane przez opłaty za dzierżawę gruntu. Jakiego rodzaju oddziaływanie pojawi się podczas budowy inwestycji? Główne oddziaływanie projektu związane z realizacją inwestycji farmy wiatrowej związane jest z pracami ziemnymi (głównie podczas stawiania fundamentów pod wieże turbin), pracami budowlanymi i zwiększonym ruch transportowym, będzie obejmowało naruszenie

13 13 warstw gleby, okresową zmianą poziomu wód gruntowych (kiedy wymagane będzie osuszanie wód gruntowych podczas budowy), zwiększony hałas i wibracje. Aby ograniczyć oddziaływanie inwestor zobowiązany jest do podjęcia następujących środków zapobiegawczych: Ograniczenie potencjalnego oddziaływania na jakość gleby i wód gruntowych wynikającego z wycieków paliwa/oleju; konstrukcja placów montażowych powinna posiadać izolację od gleby i wód gruntowych; obniżenia emisji hałasu podczas trwania inwestycji, prace budowlane, które mogą spowodować znaczny hałas powinny odbywać się w ciągu dnia, Spełnienie standardów hałasu środowiskowego, Jakie będzie oddziaływanie podczas działania farmy wiatrowej? Zakończone badania i konsultacje publiczne przeprowadzone głównie jako część procedury oceny oddziaływania na środowisko pozwalają stwierdzić, że główne oddziaływanie środowiskowe związane z działaniem farmy wiatrowej będzie dotyczyło zwiększonych poziomów hałasu, zmiany krajobrazu i wpływu na awifaunę i nietoperze. Ptaki i nietoperze Lokalizacja 11 turbin wiatrowych będzie stanowić niejakie zagrożenie dla ptaków i nietoperzy. Należy jednak wspomnieć, że spora liczba obserwacji i raportów dotyczących działających farm wiatrowych i ich oddziaływania na populacje ptaków wskazuje na to, że ptaki unikają kolizji z farmami wiatrowymi. Liczba przypadków śmierci ptaków w wyniku kolizji z turbinami wiatrowymi jest znacznie niższa od przypadków śmiertelnych spowodowanych kolizjami z samochodami, liniami energetycznymi czy domami. W celu rozpoznania lokalnych populacji ptaków i podjęcia odpowiednich środków w trakcie etapu planowania inwestor przeprowadził obserwacje ornitologiczne na obszarach planowanej farmy wiatrowej. W świetle wyników przedinwestycyjnego monitoringu zidentyfikowana awifauna została sklasyfikowana jako typowa na terenie Polski, nie wyróżniająca się jeśli chodzi o pozostałe części kraju. Na podstawie wyników monitoringu ustalono, że teren inwestycji nie jest istotnym korytarzem migracyjnym. Jedynym zaobserwowanym gatunkiem o licznych przelotach były gęsi (w trakcie migracji wiosennej), jednak ich liczebność nie wykraczała poza typowe wartości dla północnej Polski. Ogólny wniosek przedstawiony w raporcie: farma wiatrowa nie spowoduje znacznego negatywnego oddziaływania na ptaki. Szacuje się, że planowana inwestycja farmy wiatrowej nie spowoduje negatywnego oddziaływania na terenie ustanowionego obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 PLB Ostoja Biebrzańska, znajdującego się w odległości ok. 2 km na południowy wschód od planowanej farmy. Monitoring nietoperzy obejmował obserwacje w terenie i wzdłuż transektu, podczas których przeprowadzono wykrywanie dźwięków. Na obszarze planowanej farmy wiatrowej zidentyfikowano trzy gatunki nietoperzy, wszystkie chronione przez krajowe przepisy i wymienione w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej. Nie zidentyfikowano znaczących

14 14 siedlisk i terenów hibernacji nietoperzy. Zaobserwowane gatunki nietoperzy należą do gatunków antropofilnych, które tworzą kolonie wewnątrz budynków, ale żerują na otwartych polach i przestrzeniach pośród lasów. Na podstawie wyników monitoringu nietoperzy uznano, że potencjalne negatywne oddziaływanie planowanej farmy wiatrowej na lokalną populację nietoperzy nie wystąpi. Hałas Emisja hałasu jest uważana za jedno z najpowszechniejszych oddziaływań środowiskowych generowanych przez farmy wiatrowe. Dla celów oceny oddziaływania hałasu przeprowadzono numeryczny model dystrybucji hałasu, stanowiący część raportów OOŚ, przeprowadzony również podczas etapu planowania projektów (na podstawie zwiększonej mocy akustycznej wybranej turbiny wiatrowej WTG i ograniczonej liczby turbin WTG w porównaniu z założeniami raportu OOŚ). Obliczenia dotyczące dystrybucji hałasu zostały przeprowadzone przy użyciu odpowiedniego oprogramowania ( LEQ Professional 6.0 ), zgodnego z polskimi standardami technicznymi dotyczącymi oceny i zarządzania poziomem hałasu. Obliczenia zostały przeprowadzone dla wybranych 11 turbin wiatrowych WTG o maksymalnej mocy akustycznej 107 db na granicach obszarów chronionych akustycznie terenów mieszkalnych miejscowości Bukowo, Kołaki, Karwowo, Skrodzkie, Kosiły Łazarze, Turczyn i Danowo. Wyniki obliczeń zostały następnie zweryfikowane z dopuszczalnymi poziomami hałasu określonymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Wyniki obliczeń wskazywały na to, że działanie farmy wiatrowej nie spowoduje przekroczenia standardów poziomu hałasu w żadnym obszarze chronionym akustycznie, zarówno w porze dnia, jak i nocy, i że maksymalne poziomy hałasu na granicach tych obszarów będą wynosić od 40,0 do 44,3 db (A) zarówno dla pory nocnej oraz dla pory dziennej. Należy zaznaczyć, że turbiny wiatrowe typu Siemens SWT mogą pracować w trybie obniżonej emisji hałasu, co razem z pozytywnymi wynikami obliczeń hałasu dystrybucji (obliczonymi dla obniżonej emisji hałasu dla kilkunastu turbin WTG) powinno zapewnić utrzymanie standardów emisji hałasu na obszarach chronionych. Poniżej zostały przedstawione mapy ilustrujące obliczenia klimatu akustycznego (z widocznymi izoliniami 40, 45 i 50 db) (źródło: Dodatkowe obliczenia klimatu akustycznego dla planowanej farmy wiatrowej Rajgród FW6, wykonane po decyzji budowy 11 turbin wiatrowych WTG typu Siemens SWT ).

15 15 Krajobraz Farma wiatrowa powstanie na obszarze wyłącznie rolniczym, tj. lokalny krajobraz został już zmieniony przez działalność człowieka. Budowa farmy wiatrowej wprowadzi nowe dominanty wizualne (turbiny wiatrowe i nowo wybudowane drogi) do krajobrazu. Znaczenie ich oddziaływania na krajobraz zależy od skali przekształcenia krajobrazu (tj. lokalna, podregionalna i regionalna), jaki rodzaj krajobrazu został przekształcony (naturalny, półnaturalny, rolniczy, kulturalny, przemysłowy, itd.) oraz od tego, czy krajobraz, na którym wystąpi oddziaływanie jest chroniony, a także od liczby osób pozostających/odwiedzających ten krajobraz. Analiza krajobrazowa, przygotowana w ramach sporządzania raportów OOŚ wykazała, że turbiny WTG stanowiące nowy element krajobrazu wykonany przez człowieka będą widoczne głównie dla miejscowych mieszkańców (lokalne miejscowości Skrodzkie, Kosiły, Łazarze, Turczyn, Danowo, Wólka Piotrowska, Bukowo, Kołaki, Karwowo oraz miejscowości przylegające: Czarna Wieś, Bełda, Miecze, Rydzewo, Wólka Mała, Toczyłowo, Kosówka, Długosze, Kopijki, Katarzynowo i Zawady-Twork), a także, w ograniczonym zakresie, w zachodniej części miasta Rajgród i wschodniej części miasta Grajewo (odpowiednio w odległości 4,5 i 7 km). Turbiny wiatrowe WTG będą również widoczne z dróg przebiegających w okolicy planowanej farmy wiatrowej, a także z drogi krajowej nr 61 (w

16 16 odległości 1,2 km od terenu inwestycji), dróg lokalnych oraz z niektórych obszarów chronionych, w tym OCHK Pojezierze Rajgrodzkie, którego granice znajdują się w odległości ok. 0,9 km na wschód od terenu farmy. Jednakże widoczność turbin WTG z terenu OCHK Pojezierze Rajgrodzkie będzie ograniczona z uwagi na gęsty kompleks leśny porastający ten obszar. Na obszarze oddziaływania projektu nie znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków. Nie spodziewa się wystąpienia skumulowanego efektu oddziaływania, ponieważ najbliższe planowane inwestycje farmy wiatrowej są rozważane na obszarach znajdujących się w odległości ponad 10 km od farmy wiatrowej Rajgród FW6. Obracające się łopaty turbiny mogą spowodować wystąpienie efektu migotania cienia. Tego typu oddziaływanie zostało opisane w raportach OOŚ, niemniej jednak nie poświęcono mu szczegółowej oceny. Wniosek zawarty w raporcie OOŚ głosi, że taki efekt powoduje uciążliwość w odległości równej 2-3 wysokościom turbiny WTG, jednak oprócz niewielkiego oddziaływania podczas okresu zimowego (tj. z uwagi na obecność słońca tuż nad horyzontem) nie powinien stanowić zagadnienia niepokojącego w przypadku niniejszej farmy wiatrowej. Środki podjęte w celu ograniczenia oddziaływania Głównym środkiem zastosowanym w celu zapobiegania wystąpienia znacznego oddziaływania środowiskowego farmy wiatrowej jest dobry wybór jej lokalizacji. Z tego względu podczas etapu przygotowań rozważano różne lokalizacje turbin wiatrowych. Oprócz kwestii technologicznych i ekonomicznych, takich jak charakterystyka wiatru i koszty zakupu i użytkowania terenu podczas przygotowania inwestycji wzięto pod uwagę następujące kwestie, istotne z perspektywy ochrony środowiska: istniejące zagospodarowanie i użycie terenu, w tym rozmieszczenie budynków mieszkalnych, lasów, użytków rolnych i obiektów chronionych, wzajemne oddziaływanie indywidualnych obiektów, obejmujące również możliwe dodawanie fal dźwiękowych, konieczność chronienia budynków mieszkalnych przed hałasem, lokalizację z perspektywy ochrony ptaków i nietoperzy. Drugi aspekt, bardzo ważny z punktu widzenia ochrony środowiska, to wybór producenta i dostawcy sprzętu. Inwestor zdecydował się na współczesne instalacje o minimalnym poziomie emisji hałasu. Podsumowując można stwierdzić, że rozmieszczenie turbin wiatrowych zostało zaplanowane w sposób, który pozwoli na osiągnięcie następujących celów: umieszczenie turbin poza obszarami chronionego krajobrazu i przyrody, niezakłócenie ciągłości korytarzy ekologicznych, nieprzekroczenie obowiązujących standardów hałasu środowiskowego. Monitoring porealizacyjny Hałas

17 17 Warunki decyzji środowiskowej zobowiązują inwestora do przeprowadzenia porealizacyjnych pomiarów poziomu hałasu oraz oddziaływania na obszary chronione akustycznie w dwóch sesjach: pierwszej po wydaniu pozwolenia na budowę, przed rozpoczęciem etapu budowy (lub, alternatywnie, po zakończeniu budowy farmy wiatrowej przy wyłączonych turbinach WTG) oraz drugiej po zakończeniu budowy farmy wiatrowej (w warunkach zbliżonych do pierwszej sesji). Jeśli pomiary wskażą przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, konieczne będzie przeprowadzenie działań ograniczających hałas (należy rozważyć redukcję mocy akustycznej turbin wiatrowych lub ich okresowe wyłączenie z użycia, szczególnie nocą). Ptaki i nietoperze Przeprowadzenie porealizacyjnego monitoringu ptaków i nietoperzy stanowi wymóg decyzji środowiskowej. Przeprowadzenie monitoringu awifauny odbędzie się w trzech całorocznych cyklach, w tym w pierwszym, drugim oraz czwartym roku po zakończeniu budowy farmy wiatrowej. Częstotliwość obserwacji powinna być zwiększona do 2-3 dni w tygodniu w okresie wiosennej migracji (1 marca 10 kwietnia) oraz latem (1 lipca 20 sierpnia). Monitoring ptaków będzie obejmował zbadanie śmiertelności ptaków, ich rozmieszczenia i składu gatunkowego przy użyciu tej samej metodologii, która została wykorzystana podczas monitoringu przedinwestycyjnego. Przeprowadzenie monitoringu populacji nietoperzy w okresie przynajmniej trzech lat po zakończeniu budowy farmy wiatrowej; W podobny sposób działanie farmy powinno być ograniczone jeśli wyniki monitoringu nietoperzy ujawnią znaczne oddziaływanie. Monitoring nietoperzy powinien mieć na celu zbadanie śmiertelności nietoperzy (poszukiwanie martwych zwierząt w okolicy turbin wiatrowych). Wyniki obu monitoringów będą zgłaszane do RDOŚ w Białymstoku. Środowiskowo-społeczny plan działania Deweloperem farmy wiatrowej jest nowa firma, która będzie zarządzać jej budową, a następnie działaniem. Zgodnie z uzyskanymi informacjami wszystkie zadania budowlane i operacyjne farmy zostaną zlecone uprawnionym i rzetelnym firmom. Aby spełnić wymogi Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju dotyczące Polityki Środowiskowej i Społecznej (2008) oraz standardy Międzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC) dotyczące zrównoważonego rozwoju środowiskowo-społecznego (2006), firma musi powołać i utrzymać strukturę zarządzania kwestiami związanymi z ochroną środowiska, BHP oraz społecznymi, a także ustalić określone procedury i zasady, do których będą się stosować dostawcy usług jeśli chodzi o przygotowanie i przeprowadzenie programu monitoringu prac budowlanych, a następnie uruchomienia farmy wiatrowej. Zaproponowano opracowanie kluczowych wskaźników efektywności (Key Performance Indicators KPI) do monitorowania kwestii związanych z ochroną środowiska, społecznych i BHP podczas prowadzenia prac budowlanych, a następnie działania farmy wiatrowej. Kluczowe wskaźniki efektywności powinny obejmować między innymi: ilość i rodzaj zdarzeń, które mogą oddziaływać na środowisko w trakcie prac budowlanych, ilość i rodzaj wypadków przy pracy (BHP) w trakcie prac budowlanych, ilość i rodzaj zdarzeń, które mogą wpływać na społeczność będącą w obszarze oddziaływania podejmowanych prac budowlanych i dostaw ładunków, emisje środowiskowe (w tym rodzaje i ilości generowanych odpadów) farmy wiatrowej podczas jej

18 18 eksploatacji; ilość i rodzaj wypadków przy pracy (BHP), które mogą wpłynąć na pracowników operatora farmy wiatrowej, ilość i rodzaj awarii dotyczących pojedynczych osób zewnętrznych, które powodują szkody; ilość skarg osób trzecich z powodu efektu migotania cienia, oddziaływania elektromagnetycznego, hałasu i innego rodzaju oddziaływań generowanych przez działającą farmę wiatrową. Zaproponowano opracowanie procedur raportowania o statusie projektu pożyczkodawcom oraz udostępnianie informacji zewnętrznym stronom zainteresowanym. Roczne raporty do pożyczkodawców powinny zawierać między innymi: status wdrożenia projektu, kluczowe wskaźniki efektywności, podsumowanie zgłoszonych skarg i opis, jak zostały potraktowane, podsumowanie działań stron zaangażowanych, wyniki monitoringu środowiskowego i ich omówienie, podsumowanie działań podjętych w celu poprawy wyników BHP farmy wiatrowej, podsumowanie wszystkich zmian prawa ochrony środowiska i BHP, które mogą wpłynąć na projekt. Zaproponowano, że po zakończeniu prac budowlanych zostanie przeprowadzony monitoring środowiskowy zgodnie z wymogami decyzji środowiskowej i wyżej wymienionych zaleceń. W przypadku wykazania w wynikach monitoringu znacznego oddziaływania farmy wiatrowej zaleca się opracowanie i wdrożenie odpowiedniego planu naprawczego. Dodatkowe informacje i procedura składania zażaleń Mechanizm procedury składania zażaleń zostanie wdrożony przez firmę w ramach systemu zarządzania projektem. Procedura zakłada przypisanie koordynatora systemu zintegrowanego, który będzie odpowiedzialny za reakcję w przypadku zażaleń. W przypadku dodatkowych pytań dotyczących farmy wiatrowej należy kontaktować się ze Specjalistą ds. ochrony środowiska firmy Grupa PEP: Marta Porzuczek Polish Energy Partners S.A. ul. Wiertnicza 169, Warszawa Tel: adres marta.porzuczek@pepsa.com.pl