Systemy prawne na świecie:

Transkrypt

1 Systemy prawne na świecie:

2 System prawa kontynentalnego System funkcjonowania prawa typowy dla krajów Europy kontynentalnej, obecny także w krajach Ameryki Łacińskiej, Szkocji i Luizjanie. Jego charakterystyczną cechą jest wyłączność stanowienia prawa przez organy władzy ustawodawczej.

3 Cechy systemu prawa kontynentalnego związek prawa stanowionego z religią chrześcijańską odrzucenie prawa zwyczajowego od procesów stanowienia i stosowania prawa widoczne skutki funkcjonowania władzy absolutystycznej przejawiające się w aktywności prawodawczej władzy państwowej, ukształtowaniu zasad praworządności w działaniach administracji państwowej i ograniczeniu roli sądownictwa wyłącznie do stosowania prawa hierarchia aktów normatywnych, podporządkowanie wszystkich aktów konstytucji, a prowadzenie działalności prawodawczej przez wydawanie przez parlament ustaw zgodnych z konstytucją całkowite rozdzielenie procesów stanowienia i stosowania prawa (stanowienie skutkuje powstaniem generalnej i abstrakcyjnej normy, stosowanie indywidualnej i konkretnej decyzji) rozumowanie od ogółu do szczegółu (wydawanie indywidualnej decyzji na podstawie obowiązujących norm generalnych)

4 Prawo precedensowe

5 Prawo precedensowe: (z ang. Common law ) System prawny obowiązujący w krajach anglosaskich, takich jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone Ameryki. Prawo jest w tym przypadku tworzone przez sądy na zasadzie precedensu, i przeciwstawiane prawu stanowionemu. Uzasadnienie decyzji sędziowskiej w common law jest zawsze kazuistyczne (odwołujące się do szczególnych okoliczności sprawy). System ten także cechuje się brakiem oddzielenia stosowania prawa od jego stanowienia oraz świadomym i celowym oparciem norm prawnych i rozstrzygnięć sądowych na wcześniejszych precedensach.

6 Cechy charakterystyczne dla prawa precedensowego prawo precedensowe jest tworzone w drodze wyroków sądowych. Różnią się one od orzeczeń prawa kontynentalnego przede wszystkim tym, że inaczej niż w systemie kontynentalnym stanowią one oficjalnie źródło prawa powszechnie obowiązującego. Reguły precedensu mogą ulec zmianie razem ze zmianami w życiu moralnym i społecznym. Istnienie instytucji, które mogą unieważnić precedens pod warunkiem dokonania go przez sąd niezwiązany z tym precedensem (overruling) lub stwierdzić istnienie różnic między precedensem a stanem faktycznym (distinguishing). Akty prawa stanowionego są interpretowane przez pryzmat tradycji prawa precedensowego

7 Prawo zwyczajowe

8 Prawo zwyczajowe normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Innymi słowy prawo zwyczajowe to te elementy zwyczaju, które będąc w sposób naturalny powszechnie praktykowane, zostały uznane przez państwo za prawo. Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego.

9 Wymogi, które musi spełnić zwyczaj praktykę - ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwałą praktykę postępowania w określonej sytuacji przekonanie o mocy prawnej - powszechne przekonanie społeczeństwa o prawnie wiążącym oraz potrzebnym charakterze normy zwyczajowej.

10 Prawo zwyczjowe dzisiaj: Współcześnie prawo zwyczajowe w wymiarze wewnętrznym niemal straciło swoją moc. Szczególnie na kontynencie europejskim. Choć istnieją oczywiście wyjątki jak choćby Wielka Brytania, w której źródłem prawa jest precedens, a system prawa określa się mianem systemu prawa precedensowego (common law). Jednym z przykładów takiego rozwiązania jest fakt, iż królowa angielska powołując na premiera szefa zwycięskiej partii, nie kieruje się żadnymi zapisami, ale długą tradycją takiego rozwiązania. Dużo większy jest jednak wpływ prawa zwyczajowego w wymiarze międzynarodowym szczególnie w takich kwestiach jak dyplomacja i stosunki konsularne.

11 Prawo Szariatu

12 Szariat prawo kierujące życiem wyznawców islamu, jest przykładem prawa religijnego. Islam nie uznaje rozdziału życia świeckiego od religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej oraz codzienne życie muzułmanina. Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii - konieczne, chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane

13 Źródła prawa Szariatu Koran odpowiednik Pisma Świętego dla Chrześcijan, który zawiera 4 rodzaje przepisów: -dotyczące postawy religijnej wiernych - dotyczące zewnętrznych, rytualnych obowiązków - przepisy moralne - przepisy regulujące wzajemne stosunki społeczne, rodzinne, itd. oraz stosunki międzyreligijne (czyli relacje: wierny-wierny, wierny-innowierca, wierny-niewierny).

14 Koran

15 Źródła prawa Szariatu Sunna - Zakres obowiązków zaczerpnięty z czynów i praktyk Mahometa. Sunna jest zbiorem opowieści na temat czynów i wypowiedzi proroka Mahometa, stanowiąca muzułmańską tradycję religijną. Sunna przekazywana jest w hadisach (przekazach) przez przyjaciół, towarzyszy Proroka i świadków jego życia. Sunna jest także źródłem wiary i podstawą prawa muzułmańskiego. Sunna ustanawia prawa w najróżniejszych dziedzinach, od społecznej po polityczną i organizacyjną na płaszczyźnie bardziej świeckiej oraz w dziedzinie teologicznej i rytualnej. Na przykład to właśnie sunna określa sposoby, czas i formuły modlitwy kanonicznej, fundamentalnego obrzędu islamu.

16 Źródła prawa Szariatu Kijas - W przypadkach, w których ani Koran, ani sunna nie wystarczały do rozstrzygnięcia wątpliwości, zaczęto stosować kijas - wnioskowanie przez analogię; źródłem analogii były przypadki wymienione w Koranie lub sunnie. W ten sposób np. powstał zakaz używania narkotyków, przez analogię do zakazu picia wina.

17 Źródła prawa Szariatu Idżma - jednomyślne postanowienie. Gdy pojawia się jakaś wątpliwość natury prawnej, zbiera się grupa muzułmańskich prawników, gdzie każdy z radzących sądzi problem wedle swojej woli, aż do momentu uzyskania jednomyślności. Decyzja jest następnie rozpowszechniana wśród wiernych. Uznanie takiego postanowienia opiera się na przekonaniu, że decyzja tak podjęta nie może być niezgodna z wolą Boga (jeśli ogół wiernych może jednomyślnie postępować, to nie może to nie podobać się Bogu). Żadna z decyzji wydanych na podstawie kijasu lub idżmy oczywiście nie może być sprzeczna z Koranem lub sunną.

18 Prawo Szariatu dzisiaj: Większość krajów Bliskiego Wschodu oraz północnej Afryki utrzymuje podwójny system sądownictwa: świecki oraz religijny. Sądy religijne zajmują się wyłącznie sprawami małżeństw oraz dziedziczenia. W Arabii Saudyjskiej oraz Iranie sądy religijne sprawują absolutną władzę nad wszystkimi dziedzinami życia. Szariat jest używany również w Sudanie, Libii, przez pewien czas był stosowany w Afganistanie. W północnych stanach Nigerii wprowadzono ostatnio sądy szariatu. W pewnym wąskim zakresie jest stosowany również wobec muzułmanów w Indiach.

19 Kontrowersje: Kary cielesne szariatu budzą ogromne emocje w zachodnim świecie. Jedną z tradycyjnych kar, która budzi sprzeciw ruchów praw człowieka, jest obcinanie rąk. Szariat skazuje na nią za kradzież. Amputacja rąk jest orzekana w Arabii Saudyjskiej, gdzie dzięki wysokiemu poziomowi życia złodziej ma potem zapewnioną darmową opiekę medyczną. Najbardziej drastycznym przykładem interpretacji szariatu był reżim talibów w Afganistanie, który został obalony w wyniku interwencji wojsk USA.

20 Prawo Żydowskie

21 Źródła prawa Żydowskiego Głównym źródłem prawa Żydowskiego jest pięcioksiąg głównie Księga Wyjścia, Powtórzonego prawa i Kapłańska), i 10 Przykazań oraz Halacha halacha reguluje życie wyznawcy judaizmu tak szczegółowo, że trudno oddzielić wyznawanie religii od zajęć doczesnych. Jego podstawą jest Pięcioksiąg mojżeszowy (Tora), zinterpretowany w części halachicznej Talmudu. Talmud dzieli halachę na 613 przykazań (micwot): 248 nakazów i 365 zakazów. Halacha była wykładana w ogromnej literaturze kazuistycznej, w której do komentarzy dodawano następne komentarze. Za najpełniejszą powszechnie uznawaną kodyfikację uważa się Szulchan Aruch sefardyjskiego rabina Józefa Karo z XVI wieku, w wersji uzupełnionej dla Aszkenazyjczyków przez Mojżesza Isserlesa. Niższego rzędu wskazówkami są responsy cieszących się autorytetem rabinów, którzy jednak często wydając odmienne orzeczenia powodowali zajadłe spory.

22 Wybrane przepisy z prawa Żydowskiego Koszerność Ogromna liczba przepisów prawa żydowskiego dotyczy spożywania pokarmów. Ponieważ jest to czynność religijna, posilanie się powinno zacząć się i zakończyć stosowną modlitwą. Żywność dozwolona do spożycia jest określana jako koszerna (kaszer). Natomiast nieczyste pożywienie obejmuje: mięso zwierząt parzystokopytnych (wielbłądy) lub nieprzeżuwających (świnie), wodnych nie posiadających płetw i łusek (kraby, raki, węgorze),owadów (z wyjątkiem niektórych latających, np. szarańczy) i robaków, większości ptaków, a także mleka i jaj pochodzących od nich; owoców z drzew mających nie więcej niż trzy lata. Nie wolno jeść mięsa zwierząt, które nie zostały zabite w sposób rytualny (szechita) przez wykwalifikowanego rzezaka (czyli szojcheta), albo które padły i których wnętrzności nie zostały skrupulatnie sprawdzone. Także warzywa i owoce powinny być sprawdzone. Przepisy te zatem mogą być w pełni stosowane tylko w bardzo zamkniętych społecznościach. Z innych przepisów: nie wolno spożywać mięsa razem z mlekiem (ortodoksyjni Żydzi mają zatem dwa komplety garnków, naczyń stołowych, sztućców i zmywarek), a między spożyciem potrawy mięsnej i mlecznej winien minąć stosowny czas. Zabrania się wysiewania na jednym polu dwóch rodzajów ziarna i używania

23 Szabat Obowiązek święcenia soboty (szabat) wynika z Dziesięciu Przykazań. Judaizm uważa go za specjalny dar Boga dla narodu żydowskiego. W tym dniu każdy żyd dostaje od Boga drugą duszę. Szabat zaczyna się w piątek wieczorem (gdyż religijna sobota rozpoczyna się ze zmierzchem) zapaleniem dwóch świec przez panią domu i odmówieniem przez pana domu błogosławieństwa kidusz nad czarą wina. W trakcie szabatu żydowska rodzina spożywa dwa posiłki świąteczne: w wieczór piątkowy oraz w sobotnie południe, w trakcie których śpiewa się hymny szabatowe. Kiedy szabat mija, po nabożeństwie wieczornym obchodzi się ceremonię hawdali, czyli rozdzielenia. W trakcie szabatu nie wolno wykonywać codziennych prac, a spis zajęć zabronionych jest bardzo obszerny: obejmuje zakaz podróżowania oraz zapalania ognia (np. papierosów, świec, kominka i kuchenki gazowej, a także używania urządzeń elektrycznych, np. telefonów, żarówek, komputerów, wind, dzwonków elektrycznych). Zakaz zapalania ognia spowodował powstanie specjalnych przepisów kulinarnych, w których dania (np. czulent) dogotowują się przez całą noc i podawane są w sobotę na obiad. Obecnie w Izraelu w budynkach użyteczności publicznej znajdują się windy, które w okresie szabatu automatycznie zatrzymują się na każdym piętrze dzięki temu nie trzeba naciskać przycisków czyli powodować swoim działaniem zamknięcia obwodu elektrycznego

24 Chiński system prawny

25 Ustrój polityczny Chin Chińska Republika Ludowa to kraj konstytucyjnie socjalistyczny. Podobnie jak w innych krajach tzw. demokracji ludowej, faktyczną władzę pełni jedna partia Komunistyczna Partia Chin. Jej ideologia, będąca jednocześnie naczelną ideologią państwową, oparta jest obecnie na pięciu filarach: marksizmieleninizmie, maoizmie, teorii Deng Xiaopinga, zasadzie trzech reprezentacji Jiang Zemina oraz Koncepcji Naukowego Rozwoju Hu Jintao. Partia tworzy swoje struktury równoległe wobec stanowisk w administracji państwowej, mediach publicznych a także w państwowych przedsiębiorstwach.

26 Prawa społeczne w Chinach Choć środki kontroli gospodarczej zostały znacznie złagodzone w Chinach to działalność polityczna stała się jeszcze ściślej kontrolowana przez rząd centralny i władze lokalne. Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej Chin stanowi, że prawa podstawowe obywateli obejmują wolność słowa, wolność prasy, prawo do sprawiedliwego procesu, wolności wyznania, w wyborach powszechnych i praw majątkowych. Jednakże przepisy te nie są stosowane w praktyce.

27 Łamanie praw obywatelskich w Chinach Wiele zagranicznych rządów i organizacji pozarządowych stale krytykuje władze ChRL, z powodu powszechnego łamania praw obywatelskich, w tym systematycznego stosowania długiego przetrzymywania w areszcie bez procesu, przymusowej spowiedzi, tortur, znęcania się nad więźniami, ograniczeń wolności słowa, zgromadzeń, zrzeszania się, religii, prasy, i prawa pracy. Chiny są światowym liderem w zakresie stosowania kary śmierci.

28 Japoński system prawny

29 Obecny ustrój w Japonii Współczesna Japonia opiera się na stworzonej w 1946 r. w przeciągu zaledwie tygodnia Konstytucji Państwa Japońskiego, obowiązującej od 3 maja 1947 r. Ów mocno liberalny, przesiąknięty anglo-amerykańską tradycją prawną, dokument wprowadził szeroko rozumiane zasady demokratyzmu: trójpodział władzy, laicyzm, niezbywalne prawa człowieka i wolności jednostki oraz skrajny pacyfizm.

30 Sześć kodeksów Konstytucja wchodzi w skład tzw. Sześciu Kodeksów (Roppō Zensho) będących fundamentem prawnym państwa. Pozostałe, to pochodzące jeszcze z okresu Meiji kodeksy: Cywilny (Minpō), Handlowy (Shōhō) i Karny (Keihō) oraz powojenne kodeksy Postępowania Cywilnego (Minji-soshō-hō) oraz Karnego (Keijisoshō-hō). Cechą charakterystyczną japońskiej kultury prawnej jest istnienie silnie zakorzenionego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie prawa zwyczajowego, które przedkładane jest zazwyczaj nad przepisami prawa stanowionego.

31 Japońskie sądownictwo W powojennym, opartym na modelu kontynentalnej Europy sądownictwie japońskim najwyższą i ostateczną instancją jest powstały jeszcze w 1875 r. Sąd Najwyższy, w skład którego wchodzą desygnowani przez premiera przewodniczący oraz 14 wyłanianych w wyborach na 10-letnią kadencję sędziów. Sąd ten pełni ponadto funkcję Trybunału Konstytucyjnego oraz powołuje przewodniczących sądów niższych szczebli, tj.: pełniących głównie funkcje apelacyjne 8 sądów wyższych. W 2004 r. parlament przyjął ustawę, zgodnie z którą od maja 2009 r. w niektórych procesach karnych wymagana jest, oprócz sędziów zawodowych, także obecność sędziów przysięgłych, wybranych losowo spośród obywateli. Nazywają się oni saiban-i. Wraz z sędziami zawodowymi orzekają oni zarówno o winie, jak i karze. W sprawach poważnych przestępstw orzeka zespół trzech sędziów zawodowych i sześciu przysięgłych, w sprawach mniej istotnych jeden sędzia zawodowy i trzech przysięgłych.

32 Porównanie Systemów prawnych na świecie Anglia Polska Arabia Saudyjska Korea Północna Oprócz prawa stanowionego w krajach anglosaskich obowiązuje reguła precedensu. Oznacza to, że jeśli w prawie nie ma zapisanego sposobu na rozwiązanie sprawy, wtedy sąd może utworzyć regułę (precedens), która później będzie pomagała przy innych takich przypadkach. W tym przypadku obowiązuje prawo stanowione, wszystkie problemy są rozwiązywane przez organy powołane w ustawie, a sądy nie mogą rozstrzygać spraw inaczej niż przewiduje to prawo zapisane. Prawo religijne muzułmanów, czyli szariat. Prawo i sposób rozwiązywania sporów jest w pełni podporządkowane religii, przez co system ten jest w wielu przypadkach bardzo kontrowersyjny np. Za kradzież przewiduje się karę obcięcia ręki Partia Pracy Korei jest najwyższym organem państwa, które kontroluje Najwyższe Zgromadzenie Ludowe (SPA). wybiera przewodniczącego i członków Narodowej Komisji Obrony, także członków i przewodniczącego Rady Ministrów. Sądy są odpowiedzialne wobec SPA oraz ich zadaniem jest reprezentowanie państwa, nie obywateli.

33

34 Bibliografia: czny_chrl

35 Autorzy prezentacji Mateusz Malicki kl. IB Szymon Baliński kl. IB Mikołaj Małecki kl. IB