Certyfikacja polskich połowów dorsza PISMO MORSKIEGO INSTYTUTU RYBACKIEGO PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU BADAWCZEGO NR 3-4 (198) MARZEC-KWIECIEŃ 2014

Transkrypt

1 PISMO MORSKIEGO INSTYTUTU RYBACKIEGO PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU BADAWCZEGO WIADOMOŚCI RYBACKIE ISSN NR 3-4 (198) MARZEC-KWIECIEŃ 214 Fot. I. Psuty Certyfikacja polskich połowów dorsza P od koniec lutego br. przebywała w Polsce grupa niezależnych ekspertów, których zadaniem było zapoznanie się z polskim rybołówstwem dorszowym na stadzie wschodnim oraz zebranie danych, niezbędnych do dokonania jego oceny zgodnie ze standardami Marine Stewardship Council. Eksperci ci przebywali zgodnie z kontraktem, jaki zawarła Kołobrzeska Grupa Producentów Ryb ze szkocką firmą Sea Food Certification International (FCI). Dokończenie na s. 2

2 PISMO MORSKIEGO INSTYTUTU RYBACKIEGO PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU BADAWCZEGO Certyfikacja polskich połowów dorsza Dokończenie ze s. 1 SPIS TREŚCI NR 3-4 (198) MARZEC-KWIECIEŃ 214 Certyfikacja polskich połowów dorsza... 1 Wyniki finansowe polskiej floty bałtyckiej w 212 r... 3 Polski Bałtycki Okrągły Stół ds. Rybołówstwa... 8 Wywiad z Jarosławem Wałęsą posłem Parlamentu Europejskiego i członkiem Komisji Rybołówstwa PE... 8 Zapraszamy na 2. Międzynarodowy Kongres Morski Seria małych wlewów na koniec 213 roku i ich zaobserwowane skutki hydrologiczne Dalszy rozwój kadry naukowej Instytutu Pożegnania Starej Gwardii Tragiczne zdarzenia w polskim rybołówstwie bałtyckim w latach Straty stawowych gospodarstw rybackich powodowane przez zwierzęta Wydajność storni w polskich połowach badawczych, uzyskana dwoma rodzajami włoków dennych Atlas wczesnych stadiów rozwojowych ryb lecie Profesora Zbigniewa Kabaty żołnierza, poety i uczonego Z żałobnej karty Kazimierz Kufel Morski Instytut Rybacki Państwowy Instytut Badawczy Gdynia, ul. Kołłątaja 1 fax (58) , tel. (58) sekrdn@mir.gdynia.pl Przewodniczący Zespołu Redakcyjnego: Tomasz Linkowski Redaktor naczelny: Zbigniew Karnicki Sekretarz redakcji: Iwona Fey Skład i łamanie: Lucyna Jachimowska Konto bankowe Wydawcy: BANK MILLENNIUM S.A. ul. Stanisława Żaryna 2A, WARSZAWA ODDZIAŁ 214 IBAN: PL Wydawało się, że zainteresowanie wśród polskich rybaków pełną certyfikacją połowów dorsza będzie stosunkowo niewielkie, bo początkowo do tego procesu przystąpiły jedynie organizacje, które uczestniczyły we wstępnej certyfikacji zgłaszając 142 jednostki. Na szczęście w ostatniej chwili do procesu przystąpiły inne organizacje i ostatecznie tzw. grupa klienta, czyli Kołobrzeskiej Grupy Producentów Ryb obejmuje następujące organizacje: Darłowską Grupę Producentów Ryb i Armatorów Łodzi Rybackich Krajową Izbę Producentów Ryb Organizację Rybaków Łodziowych Organizację Producentów Ryb Władysławowo Środkowopomorską Grupę Rybacką z Ustki Pomorską Organizację Producentów ARKA Sp. z o.o. z Gdyni Rybołówstwo Morskie Jacek Schomburg, Hel Kogę-Maris Ryszard Groenwald, Hel Łącznie do certyfikacji zgłoszono blisko 4 jednostek powyżej 8 m długości, poławiających dorsza na stadzie wschodnim włokiem, netami i na haki. Eksperci spotkali się początkowo w Kołobrzegu z przedstawicielami organizacji uczestniczących w certyfikacji, celem przedstawienia procesu certyfikacji i reguł, jakie nim rządzą. Sam proces certyfikacji jest skomplikowany i obejmuje szereg procedur ustanowionych przez MSC. Ani eksperci, ani FCI nie przyznają certyfikatu. FCI organizuje całość procesu przygotowawczego i wspiera ekspertów w zbiorze danych niezbędnych do oceny danego rybołówstwa. W oparciu o uzyskane informacje, eksperci przygotowują wstępny raport, obejmujący również analizę, na ile dane rybołówstwo spełnia kryteria umożliwiające lub nie przyznanie przez MSC certyfikatu. Wstępny raport Kołobrzeska Grupa Producentów otrzyma z FCI, gdzieś w końcu maja br. z możliwością zgłoszenia uwag i poprawek. Po uwzględnieniu możliwych do przyjęcia poprawek, raport zostanie przekazany do dwóch niezależnych ekspertów do oceny. Po tym procesie FCI przesyła raport do MSC, celem poddania go publicznej ocenie. Jest on dostępny na stronie MSC dla wszystkich zainteresowanych. Czas na zgłoszenie uwag to 3 dni. Następny okres to ocena przez FCI zgłoszonych uwag i poprawek, ich wyjaśnienie i w razie konieczności korespondencja wyjaśniająca ze zgłaszającymi. Po zakończeniu tego etapu MSC otrzymuje z FCI ostateczny raport określający, czy dane rybołówstwo spełnia lub nie niezbędne warunki do uzyskaniu certyfikatu i publikuje go na 2

3 swojej stronie domowej, informując zainteresowanych o tym fakcie. Jest to ostatni, 15-dniowy czas na ewentualne zgłoszenie sprzeciwu. W przypadku braku sprzeciwu, certyfikat jest przyznawany z ważnością na 5 lat wraz z rekomendacjami ewentualnych dodatkowych działań, zapewniających spełnienie wymagań oraz coroczną oceną, czy nie zostały naruszone podstawowe elementy zapewniające utrzymanie certyfikatu. Eksperci wizytujący Polskę spotykali się nie tylko z przedstawicielami organizacji rybackich zgłoszonych do procesu, ale też armatorami i szyprami jednostek, inspektorami rybackimi z Inspektoratów w Szczecinie, Słupsku i Gdyni, kierownictwem MIR-PIB, Centrum Monitorowania Rybołówstwa, Stacją Morską w Helu oraz innymi zainteresowanymi. Wizyta została zakończona spotkaniem z przedstawicielami organizacji rybackich zgłoszonych do procesu, a także przedstawicielką Departamentu Rybołówstwa. Generalnie eksperci wyrazili zadowolenie z wizyty, zebranych informacji i przeprowadzonych spotkań. W wielu obszarach jednak konieczne będzie dostarczenie dodatkowych danych, dotyczących połowów przez jednostki zgłoszone do procesu, szczegółów dotyczących zarządzania polskim rybołówstwem, czy też wpływu poszczególnych narzędzi na środowisko. Ten ostatni obszar jest najbardziej newralgiczny, nie tylko w przypadku polskiego rybołówstwa i brak wystarczających danych w tym obszarze, może skutkować nieprzyznaniem certyfikatu dla niektórych narzędzi. W uzyskaniu niezbędnych informacji Kołobrzeską Grupę Producentów Ryb wspiera Morski Instytut Rybacki PIB i Departament Rybołówstwa ze swoim Centrum Monitorowania Rybołówstwa. Z. Karnicki Wyniki finansowe polskiej floty bałtyckiej w 212 r. Przychody połowowe polskich statków bałtyckich w 212 r. były rekordowo wysokie. Zanotowany w 212 r. 25% wzrost wartości połowów to głównie zasługa wysokich cen ryb pelagicznych. Mimo to wynik finansowy rybołówstwa pogorszył się, głównie na skutek wzrostu kosztów paliwa, wynagrodzeń oraz amortyzacji ale tak naprawdę, głównie na skutek zmniejszenia się wielkości wypłacanych w ramach PO dotacji. Powrót na łowiska W 212 r. wzrosła liczba polskich statków rybackich zaangażowanych w połowy na Morzu Bałtyckim. Było to bezpośrednim wynikiem zakończenia jednego z ważniejszych i bardziej kosztownych zadań przyjętego w 29 r. Planu Dostosowania Nakładu Połowowego czyli czasowego zawieszenia działalności 1/3 liczby statków dorszowych (tzw. trójpolówka ). Liczba jednostek powracających na łowiska lub zaczynających przygodę w rybołówstwie w 212 r. w stosunku do 211 r. wzrosła o 48 statków (7%), a w 213 r. była już o 7 (1%) jednostek większa niż w 211 r. (tab. 1). W 212 r. najwięcej statków przybyło w grupie jednostek o długości od 18 do 24 m (33%) oraz jednostek w przedziale 1-12 m (24%). W 213 r. liczba statków w przedziale długości m ponownie wzrosła (o 7%), natomiast liczba statków o długości 1-12 m zmalała o 4%. Przychody ogółem polskich statków rybackich, prowadzących połowy na Morzu Bałtyckim, wyniosły w 212 r. 296 mln zł, z czego połowy przyniosły 232 mln zł, dotacje wypłacane przez ARiMR (na czasowe zaprzestanie połowów i modernizację) 64 mln zł oraz inne przychody (głównie rejsy wędkarskie) niecały milion złotych. W stosunku do 211 r. nastąpił wzrost przychodów floty o ok. 15%, przy czym wartość połowów wzrosła o ¼. natomiast dotacje oraz inne przychody zmniejszyły się o odpowiednio 1% i 51%. Wzrost przychodów połowowych to wynik zarówno wyższych cen, jak i wielkości połowów. W 212 r., po trzech latach ograniczeń w rybołówstwie dorszowym, do rybołówstwa powróciły wszystkie statki pauzujące w latach w ramach programu znanego, jako trójpolówka. Liczba aktywnych jednostek połowowych wzrosła w 212 r. do 765 i 787 w 213 r. w porównaniu z 717 statkami prowadzącymi połowy w 211 r. Wzrost liczby aktywnych statków wpłynął bezpośrednio na wzrost wielkości i wartości wyładunków, które były w 212 r. o 9%, a w 213 r. o 11% w ujęciu ilościowym oraz 25% i 2% w ujęciu wartościowym wyższe niż rok wcześniej. (wykres 1). Szczególnie wyraźnie wzrosły połowy dorszy (26%) oraz szprotów (12%). Ponieważ ceny dorszy nie uległy zmianie w stosunku do 211 r. wzrost wartości połowów odpowiadał wzrostowi wielkości wyładunków. Natomiast wyższe ceny szprotów (o 23%) spowodowały, że wartość połowów tych ryb w 212 r. wzrosła aż o 38%. Co więcej, wstępne dane za 213 r. pokazują dalszy wzrost zarówno wielkości, jak i wartości połowów szprotów do odpowiednio 8 tys. ton i 92 mln złotych (tab. 2). Tym samym, po raz pierwszy od wielu lat, przychody rybołówstwa szprotowego znacząco wyprzedzą przychody osiągane z połowów dorszy. Niższe dotacje, wyższe koszty Wzrost nakładu połowowego floty rybackiej (zarówno liczby statków, jak i dni połowowych), był jednym z czynników implikujących wzrost kosztów połowów (wykres 2). W 212 r. wzrosły 3

4 Tabela 1. Stan polskiej floty bałtyckiej w latach Dane Długość (m) liczba kw GT liczba kw GT liczba kw GT do powyżej Razem do Razem Razem Aktywne 1 Nieaktywne 2 1 statki, które wykazały w danym roku przynajmniej 1 dzień połowowy 2 statki wpisane do rejestru w dniu 1 stycznia danego roku, lecz nieprowadzące połowów w trakcie roku Tabela 2. Wartość i wielkość polskich połowów bałtyckich w latach Gatunek * mln zł. tys. ton mln zł. tys. ton mln zł. tys. ton Dorsz 59,2 11,8 74,5 14,9 61,3 12,6 Szprot 44,6 56,1 61,6 62,8 92, 8,3 Śledź 44,2 3, 5,1 27, 36,7 23,6 Stornia 15,2 9,7 19,3 1,1 18,8 11,8 Okoń 8,1,8 9,5 1, 8,2 1, Sandacz 2,7,1 5,2,3 6,6,4 Troć/Łosoś 5,,2 3,7,2 3,4,1 Inne 7,1 1,6 7,8 3,9 9,5 3,6 Razem 186,1 11,4 231,7 12,1 236,5 133,5 *dane wstępne [mln. zł] 25, 2, 15, 1, 5, Inne Sandacz Troć/Łosoś Okoń Stornia Śledź Szprot Dorsz one w porównaniu z 211 r. o 25% i wyniosły ok. 195 mln złotych. Wzrost kosztów jednostkowych (na statek rybacki) wskazuje, że wyższe koszty ogółem, to nie tylko kwestia wzrostu liczby jednostek rybackich zaangażowanych w połowy, ale również innych czynników wpływających na kosztochłonność połowów. W 212 r. były nimi przede wszystkim wysokie koszty amortyzacji (wynikające z przeprowadzonych modernizacji statków), koszty wynagrodzeń (związanych ze wzrostem wartości połowów) oraz koszty paliwa (wzrost cen oleju napędowego średnio o 22%). Niewątpliwie zakończenie trójpolówki spowodowało konieczność powrotu do rybołówstwa mniej efektywnych ekonomicznie statków, co dodatkowo negatywnie wpłynęło na rentowność połowów. Osiągnięty w 212 r. wynik finansowy (brutto) floty bałtyckiej wyniósł 12 mln złotych (tab. 3), był, więc nieznacznie niższy od zysku wygenerowanego w 211 r. (o ok. 1 mln zł)., Wykres 1. Wartość polskich połowów ryb bałtyckich według ważniejszych gatunków. 4

5 Tabela 3. Wyniki finansowe polskich statków bałtyckich w latach (tys. zł) Dane Ogółem na statek / /211 PRZYCHODY Przychody % % Dotacje ARiMR % % Pozostałe przychody % % PRZYCHODY Suma % % KOSZTY Paliwo i smary % % Wynagrodzenia % % Remonty i konserwacje % % Sprzęt połowowy % % Amortyzacja % % Wyżywienie załogi % 3 3 % Lód % 2 2 5% Ubezpieczenia rzeczowe % % Opłaty portowe i wyładunkowe % % Pozostałe koszty % % KOSZTY Suma % % WYNIK FINANSOWY BRUTTO % % RENTOWNOŚĆ 4% 34% RENTOWNOŚĆ (bez dotacji i innych przychodów) 17% 16% Wynik na samej działalności połowowej (bez dotacji i innych przychodów) był już zdecydowanie niższy i wyniósł w latach odpowiednio 32 mln zł i 37,9 mln zł. Wskaźnik rentowności utrzymał się w 212 r. na poziomie dwucyfrowym i wyniósł 34% przy uwzględnieniu dotacji oraz 16% bez tychże. Małe ryby, duże zyski Segmentem statków, którego wyniki finansowe w sposób zdecydowany wpływają na wyniki floty ogółem są duże jednostki pelagiczne. W 212 r. do tego segmentu należało 47 jednostek rybackich (6% floty aktywnej) o pojemności 7 tys. GT (45% pojemności ogółem floty aktywnej). Statki te odłowiły w 212 r. niemal 8 tys. ton ryb o wartości ponad 1 mln złotych. Aż 97% wielkości oraz 93% wartości połowów tych jednostek zapewniają szproty oraz śledzie. W 212 r. rentowność trawlerów pelagicznych wyniosła 17%, jednakże gdyby nie dotacje (otrzymane głównie na działania modernizacyjne oraz w mniejszej części na czasowe zaprzestanie połowów), rentowność segmentu wyniosłaby tylko 6% (w 211 r. 7%). Na pogorszenie wyników finansowych segmentu wpływ miał znaczny wzrost kosztów wynagrodzeń, amortyzacji oraz paliwa (tab. 4). W 212 r. koszty wynagrodzeń w tej grupie statków wzrosły o 28%, co zapewne można wytłumaczyć wysokimi cenami ryb pelagicznych i związanymi z tym wyższymi oczekiwaniami płacowymi załóg. Warto również pamiętać, że wysokie koszty wynagrodzeń w tej grupie statków, wynikają z zatrudniania w tym segmencie dosyć licznej grupy osób niezbędnych do obsługi lądowej jednostek. Statki pelagiczne przedsięwzięły w ostatnich latach również dosyć kosztowne inwestycje modernizacyjne związane np. z przebudową ładowni, instalacją pomp, czy też modernizacją napędu. Wpłynęły one bezpośrednio na zwiększenie kosztów amortyzacji. Bardziej intensywne połowy przełożyły się również na wzrost kosztów paliwa oraz wyższe koszty narzędzi połowowych. Nie są jeszcze dostępne dane za 213 r. jednak można się spodziewać, że wyniki finansowe tego segmentu uległy w ub. roku pogorszeniu, na co wpływ miało zahamowanie wzrostu przychodów połowowych, nieco wyższe ceny paliwa oraz znaczne koszty amortyzacji m 1-12 m m m m 24-4 m Stawne Stawne Stawne Włoki denne Włoki pelagiczne Wykres 2. Liczba dni połowowych według segmentów floty w latach Razem 5

6 Tabela 4. Wyniki finansowe statków pelagicznych o długości powyżej 24 metrów (tys. zł) Dane Ogółem Na statek zmiana zmiana PRZYCHODY Przychody % % Dotacje ARiMR % % Pozostałe przychody % % PRZYCHODY Suma % % KOSZTY Paliwo i smary % % Wynagrodzenia % % Remonty i konserwacje % % Sprzęt połowowy % % Amortyzacja % % Wyżywienie załogi % % Lód % 9 9-1% Ubezpieczenia rzeczowe % % Opłaty portowe i wyładunkowe % % Pozostałe koszty % % KOSZTY Suma % % WYNIK FINANSOWY % % Źródło: obliczenia na podstawie kwestionariuszy RRW-19. W 212 do grupy statków pelagicznych 24-4 włączono 8 jednostek o długości od 18 do 22, metrów prowadzących połowy włokiem pelagicznym. Tabela 5. Wyniki finansowe statków o długości metrów poławiających włokami dennymi (tys. zł) Dane Ogółem Na statek zmiana zmiana PRZYCHODY Przychody % % Dotacje ARiMR % % Pozostałe przychody % 1 1 6% PRZYCHODY Suma % % KOSZTY Paliwo i smary % % Wynagrodzenia % % Remonty i konserwacje % % Sprzęt połowowy % % Amortyzacja % % Wyżywienie załogi % 8 8 % Lód % % Ubezpieczenia rzeczowe % % Opłaty portowe i wyładunkowe % 7 8 8% Pozostałe koszty % % KOSZTY Suma % % WYNIK FINANSOWY % % Źródło: obliczenia na podstawie kwestionariuszy RRW-19. Kryzys rybołówstwa dorszowego? Z uwagi na duże zainteresowanie kondycją dorsza bałtyckiego warto zwrócić uwagę również na wyniki finansowe statków, których byt ekonomiczny uzależniony jest praktycznie wyłącznie od połowów tych ryb. Należą do nich mię- 6 dzy innymi statki o długości od 12 do 18 m prowadzące połowy przy wykorzystaniu włoków dennych. W 212 r. w tej grupie jednostek niemal 6% wartości przychodów zapewniały połowy Gadus morhua czyli dorsza, nieco ponad 2% połowy storni, 9% połowy szprotów oraz 13% innych ryb. W 212 r. do segmentu trawlerów dennych o długości m należało 79 jednostek (9 więcej niż rok wcześniej). Złowiły one 16,9 tys. ton ryb o wartości 44,4 mln zł, czyli odpowiednio o niemal 6% i 37% więcej niż rok wcześniej. Mimo tak znaczącego wzrostu przychodów połowowych, wynik finansowy segmentu zmniejszył się

7 4, 3 5, 3, 2 5, 2, 1 5, 1, 5,, o 14% (tab. 5). Odpowiedź, dlaczego tak się stało jest dosyć prosta. Zabrakło dodatkowych pieniędzy z dotacji z ARiMR, które wcześniej zapewniały aż ¼ całkowitych przychodów tej grupie statków rybackich. Wzrosły natomiast koszty połowów głównie paliwa, narzędzi połowowych, lodu (większa masa połowów) i amortyzacji. Nie bez znaczenia na pogorszenie wyników finansowych statków specjalizujących się w połowach dorszy są bardzo słabe wydajności połowowe. W 212 r. dla statków o długości 15-18,5 m, w przeliczeniu na dzień połowowy, były one niższe w stosunku do 211 r. aż o 45%, a w 213 r. spadły o kolejne 1% (wykres 3). Dodatkowo niższe (o 3%) średnie ceny dorsza w 213 r. oraz niższe ceny storni (o 17%), mimo relatywnie niewielkiego spadku wielkości połowów (-3%), obniżyły osiągnięte przychody aż o 1%. Nakład połowowy (dni w morzu) segmentu w 213 r. pozostał na poziomie zbliżonym do 212 r., co powinno ograniczyć wzrost kosztów paliwa. Niemniej,poczynione w latach wcześniejszych inwestycje modernizacyjne, będą w najbliższych latach utrzymywać wysokie koszty amortyzacji, obniżając rentowność działania. Co w 214 roku? Bieżący rok nie będzie należał do łatwych dla polskich statków bałtyckich. Po pierwsze, wstępne dane o wydajnościach połowowych dorszy nie napawają optymizmem. Są zdecydowanie niższe niż w analogicznym okresie 213 r. Po drugie, ceny dorszy są tylko nieznacznie wyższe niż rok wcześniej, co nie pozwoli zrekompensować strat Wykres 3. Wydajności połowowe dorszy (kg/dzień) statków o długości 15-18,5 m prowadzących połowy włokami dennymi. wynikających z niższych wydajności połowowych. Ceny śledzi i szprotów w styczniu i lutym 214 r. były również niższe niż w tym samym okresie 213 r. Po trzecie, zmieniono (niekoniecznie rozsądnie) zasady podziału indywidualnych kwot połowowych szprotów i śledzi. Generalnie obniżając ich maksymalną wysokość (o 68% dla szprotów i 58% dla śledzi) dla wszystkich statków, tak specjalizujących się w ich połowach, jak i nieprowadzących ich połowów na dużą skalę. Pozostaje mieć nadzieję, że w następnym roku podział kwot połowowych zostanie bardziej dostosowany do możliwości niż chęci połowowych. Emil Kuzebski PS. Przygotowanie artykułu było możliwe dzięki odpowiedzialności części właścicieli statków rybackich, którzy nie zlekceważyli zobowiązań wynikających z obowiązku statystycznego dostarczenia do MIR-PIB kwestionariuszy statystycznych RRW-19. Korzystając z okazji autor artykułu kieruje podziękowania do osób zaangażowanych w przygotowanie danych do formularza RRW-19, ale jednocześnie bierze na siebie odpowiedzialność za ewentualne niedokładności przeprowadzonych szacunków, głównie wynikające z ograniczonego dostępu do danych. Przeprowadzona analiza danych była możliwa dzięki realizacji Narodowego Zbioru Danych Rybackich (NPZDR). Pod patronatem Organizacji Rybaków Łodziowych Pod patronatem Producentów Ryb Organizacji uruchomiony został Rybaków ciekawy Łodziowych Inicjatorom należą Producentów się gratulacje i życzenia Ryb uruchomiony dalszego zosta ciekawy portal rybacki portal ( rybacki ( Zawiera on rozwoju portalu. Zawiera on szereg ważnych i bieżącyc szereg ważnych i bieżących informacji dotyczących Z. Karnicki informacji rybołówstwa, dotyczących jak np. pisma z Departamentu rybołówstwa, Rybołów- jak np. pisma z Departamentu Rybołówstwa MRiRW skierowane do organizacji rybackich, które wymagają ustosunkowania się tych organizacj czy też informacje o regulacjach unijnych. Na stronie znajduje się Centrum Wymiany Kwo 7 Połowowych, jest również Giełda Pracy. Oprócz ważnych informacji, na portalu możn znaleźć przepisy kulinarne odnoszące się do dań z ryb, czy też ciekawe filmiki promocyjne stwa MRiRW skierowane do organizacji rybackich, które wymagają ustosunkowania się tych organizacji, czy też informacje o regulacjach unijnych. Na stronie znajduje się Centrum Wymiany Kwot Połowowych, jest również Giełda Pracy. Oprócz ważnych informacji, na portalu można znaleźć przepisy kulinarne odnoszące się do dań z ryb, czy też ciekawe filmiki promocyjne. To bardzo cenna inicjatywa wychodząca naprzeciw potrzebom informowania środowiska rybackiego o sprawach bieżących.

8 Polski Bałtycki Okrągły Stół ds. Rybołówstwa Obrady Okrągłego Stołu. Od lewej: J. Wałęsa, Z. Karnicki, E. Milewska, P. Prędki 24 marca 214 r. w Morskim Instytucie Rybackim PIB odbyło się kolejne spotkanie Polskiego Okrągłego Stołu Rybackiego. To już 15. spotkanie Okrągłego Stołu, które potwierdza o jego przydatności. Tematem obrad tym razem były: Europejski Fundusz Morski i Rybacki, Projekt Programu Operacyjnego Rybactwo i Morze oraz podsumowanie wyników ankiet dotyczących kierunków rozwoju Okrągłego Stołu. Informację na temat bieżących działań Parlamentu Europejskiego w zakresie rybołówstwa, w szczególności dotyczących Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego przedstawił Jarosław Wałęsa Poseł parlamentu Europejskiego i członek Komisji Rybołówstwa PE. W związku z tym, że formalne sprawozdanie z obrad Okrągłego Stołu, zgodnie z procedurą będzie zatwierdzone i dostępne już po zamknięciu niniejszego wydania Wiadomości Rybackich, poprosiliśmy posła J. Wałęsę o odrębny komentarz na temat Wspólnej Polityki Rybackiej i Funduszu Morsko-Rybackiego, który przedstawiamy w osobnym artykule. Dotychczasowe uzgodnienia dotyczące Programu Operacyjnego Ryby i morze a wynikającego z Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego przedstawił Marcin Bożyk z Departamentu Rybołówstwa MRiRW. Wstępny projekt Programu Operacyjnego na lata był już przedmiotem konsultacji ze środowiskiem i co ważne, wiele ze zgłoszonych uwag zostało w kolejnej wersji programu uwzględnione. W trakcie dyskusji podniesiono między innymi sprawę braku wizji, jak powinien wyglądać na koniec Programu Operacyjnego sektor połowowy. Brak takiej wizji z jednej strony ogranicza ustalenie rozsądnej polityki złomowania jednostek, a z drugiej strony utrudnia armatorom podejmowanie wyważonych decyzji w tej sprawie. Piotr Prędki z WWF Polska przedstawił podsumowanie wyników ankiet dotyczących kierunków rozwoju Okrągłego Stołu. Większość ankietowanych opowiedziała się za utrzymaniem obecnej formuły obrad Okrągłego Stołu, jako otwartego forum do dyskusji o problemach ważnych dla polskiego rybołówstwa. Szczegóły prezentacji, jak i dyskusji przedstawione zostaną w sprawozdaniu z obrad Okrągłego Stołu i zamieszczone w kolejnym wydaniu Wiadomości Rybackich. Z. Karnicki Wywiad z Jarosławem Wałęsą, posłem Parlamentu Europejskiego i członkiem Komisji Rybołówstwa PE 8 Panie Pośle, co ważnego wydarzyło się w zakresie polityki rybołówstwa w kończącej się kadencji Parlamentu Europejskiego? Przede wszystkim, z punktu widzenia polskiego rybaka. Niewątpliwie powinienem zacząć od pracy nad reformą Wspólnej Polityki Rybołówstwa oraz Europejskim Funduszem Morskim i Rybackim. To były najważniejsze elementy prac w Komisji Rybołówstwa w ciągu ostatnich 5 lat. Muszę jednak również wspomnieć o moim osobistym sukcesie, czyli pracą nad sprawozdaniem dotyczącym zmian w planie zarządzania dorszem na Morzu Bałtyckim. To ważne, z punktu widzenia Polski sprawozdanie miało na celu uelastycznienie istniejących przepisów oraz ich dostosowanie do Traktatu z Lizbony. Najważniejsze przegłosowane zmiany to uaktualnienie wartości śmiertelności połowowej oraz umożliwienie połowów łodziom mniejszym niż 12 metrów w obszarze do 1 mil morskich w okresie zamkniętym na połowy. Pozwoli to drobnemu rybołówstwu przybrzeżnemu poławiać dorsza, szczególnie w okresie letnim. Bardzo się cieszę, że ponad podziałami udało się osiągnąć mocne kompromisy z korzyścią dla ryb i rybaków i przegłosować zapisy, które pozwolą na pewne uelastycznienie pla-

9 nu wieloletniego, które jest kluczem dla dostosowania możliwości połowowych do zmieniającej się kondycji zasobów dorsza. Przegłosowane sprawozdanie jest oficjalnym stanowiskiem Parlamentu Europejskiego w tej sprawie. Niestety, przepisy nie weszły jeszcze w życie. Na przeszkodzie stoi spór dotyczący ustalania i przydziału wielkości dopuszczalnych połowów. Rada, która od lat uważa, że ma wyłączne kompetencje w tym zakresie, blokuje prace nad wieloletnimi planami zarządzania poszczególnymi gatunkami ryb. Ta sytuacja bardzo negatywnie odbija się na tworzeniu prawa dotyczącego rybołówstwa, pogarsza relacje między instytucjami i zasługuje na wyraźne potępienie. Jaka będzie przyszłość Wspólnej Polityki Rybołówstwa? Co czeka sektor rybołówstwa po reformie? W grudniu zeszłego roku na posiedzeniu plenarnym Parlamentu Europejskiego w Strasburgu odbyło się głosowanie nad nową Wspólną Polityką Rybołówstwa (WPRyb). Projektem niezwykle ważnym, kreującym rzeczywistość rybacką na kolejnych 5 lat. Wspólna Polityka Rybołówstwa Unii Europejskiej powinna gwarantować zrównoważony rozwój środowiska morskiego, zasobów rybnych, zawodu rybaka oraz pokrewnych gałęzi przemysłu, jak również społeczności zamieszujących tereny przybrzeżne. Taka przynajmniej jest teoria. Niestety, polityka rybołówstwa obowiązująca przed reformą miała wiele niedociągnięć, dlatego bardzo zależało mi na pracy nad jej modernizacją. Celem reformy było zwalczenie zjawiska odrzutów, przełowienia, wprowadzenie zrównoważonych połowów oraz stworzenie warunków, w których zasoby ryb odnowią się do roku 22. Zmiany dążyły również do utworzenia dodatkowych miejsc pracy w sektorze. Projekt przyjętej WPRyb wychodzi temu na przeciw. Nowy system ustalania kwot połowowych przewiduje stopniową odbudowę zasobów rybnych już od 215 roku. Takie rozwiązanie ma stanowić swoisty margines bezpieczeństwa dla środowiska. Przyjęta WPR reguluje również kwestię odrzutów. Szacuje się, że praktyka ta sięga 23% całkowitego wolumenu połowów, choć na Bałtyku problem ten jest zdecydowanie mniejszy niż np. na Morzu Północnym czy M. Śródziemnym. Teraz rybacy będą musieli wyładowywać wszystkie złowione gatunki limitowane. Zaowocuje to bardziej wiarygodnymi danymi o stadach ryb, lepszym zarządzaniem i bardziej efektywną gospodarką zasobami, a przede wszystkim skończy z niepotrzebnym marnotrawstwem. Inną bardzo ważną kwestią jest regionalizacja, czyli zarządzanie rybołówstwem z poziomu regionalnego, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych akwenów. Prawodawcy unijni określać będą główne ramy i podstawowe zasady prawne, natomiast, dzięki reformie faktyczne decyzje wykonawcze będą podejmowane na niższym szczeblu, bliżej rybackiej rzeczywistości. Istotnym novum w WPR są zasady odnoszące się do połowów na wodach państw trzecich. Zgodnie z nimi państwa członkowskie UE mogą poławiać tylko w wypadku, gdy państwo trzecie nie wykorzysta własnych limitów połowowych. Ponadto zawierane porozumienia w zakresie połowów będą zawierały klauzule dotyczące przestrzegania praw człowieka, których naruszenie może skutkować zerwaniem umowy. Chciałbym dodać, że w grudniu przyjęliśmy również pierwszy Protokół, który opiera się na tych zasadach. Jest to umowa z Marokiem w sprawie połowów na jego terytorium, gdzie wyraźnie zaznaczono, że łamanie praw człowieka przez władze Maroka będzie skutkowało zawieszeniem obowiązywania przyjętej umowy. Dlaczego tak wiele miejsca poświęca się Europejskiemu Funduszowi Morskiemu i Rybackiemu? Dlaczego ten fundusz jest tak ważny? Fundusz jest podstawowym mechanizmem wspierającym wdrażanie Wspólnej Polityki Rybackiej. Na realizację różnego rodzaju przedsięwzięć i inwestycji w zrównoważony rozwój rybołówstwa, akwakultury i obszarów rybackich przeznaczona ma być kwota w wysokości ok. 4,34 mld euro w całej Unii Europejskiej. Pozostałe środki finansowe przeznaczone mają być na realizację przedsięwzięć w ramach takich programów jak: kontrola i egzekwowanie, gromadzenie danych, rekompensaty dla regionów najbardziej oddalonych, dopłaty do przechowywania i Zintegrowana Polityka Morska. Ponadto, jednym z ważniejszych obszarów wsparcia nowego funduszu będzie promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników. W tym obszarze pomoc finansowa skierowana ma być na realizację przedsięwzięć w zakresie wsparcia młodych rybaków rozpoczynających działalność (nabycie pierwszego statku rybackiego), szkoleń zawodowych, zdobywania nowych umiejętności zawodowych związanych z sektorem akwakultury, poprawy warunków pracy, czy też różnicowania dochodów rybaków. Pośród całej palety działań zaproponowanych przez nowy fundusz, należy zwrócić uwagę na możliwość uzyskania dofinansowania przedsięwzięć i inwestycji w zakresie: trwałego zaprzestania działalności połowowej działanie to realizowane będzie wyłącznie poprzez złomowanie statków rybackich i dotyczyć ma tych statków, które należą do segmentu floty, wobec którego stwierdzono brak równowagi w stosunku do uprawnień połowowych, którymi ta flota dysponuje (pomoc finansowa przyznawana ma być do 31 grudnia 217 r.); ochrony i odbudowy morskiej różnorodności biologicznej i ekosystemów morskich w ramach zrównoważonej działalności połowowej pomoc finansową w ramach tego działania uzyskać mają m.in. przedsięwzięcia zmierzające do lepszego zarządzania żywymi zasobami morza lub do ich lepszej ochrony, a także przedsięwzięcia związane ze świadomością w kwestiach ochrony środowiska. Przewiduje się również udzielenie pomocy finansowej rybakom na zbieranie odpadów z morza (np. usuwanie porzuconych narzędzi połowowych); 9

10 zmniejszenia oddziaływania rybołówstwa na środowisko morskie i dostosowania połowów do ochrony gatunków w przypadku tego działania wsparcie uzyskać mają inwestycje w sprzęt: a) poprawiający selektywność narzędzi połowowych, b) eliminujący odrzuty przez unikanie i redukcję przypadkowych połowów ryb ze stad handlowych, c) ograniczający i, w miarę możliwości, eliminujący negatywne oddziaływanie połowów na ekosystem, d) zabezpieczający przed przypadkowymi połowami ssaków i ptaków chronionymi na podstawie dyrektywy Rady 92/43/ EWG oraz dyrektywy Rady i Parlamentu Europejskiego 29/147/WE, pod warunkiem, że nie narusza to selektywności narzędzi połowowych i że wprowadzono wszystkie odpowiednie środki pozwalające zapobiec fizycznym szkodom wśród drapieżników; efektywności energetycznej i łagodzenia zmian klimatu należy tutaj przede wszystkim zwrócić uwagę na możliwość uzyskania wsparcia na inwestycje w sprzęt lub inwestycje na statkach rybackich, które mają na celu zmniejszenie emisji substancji zanieczyszczających lub gazów cieplarnianych oraz zwiększenie efektywności energetycznej statków rybackich, możliwe ma być również uzyskanie pomocy finansowej na wymianę głównych lub dodatkowych silników: a) statków rybackich o długości całkowitej do 12 m, pod warunkiem, że nowy lub zmodernizowany silnik ma moc w kw nie większą niż moc silnika wymienionego, b) statków rybackich o długości całkowitej między 12 m a 18 m, pod warunkiem, że moc w kw nowego lub zmodernizowanego silnika jest, co najmniej o 2% mniejsza niż moc silnika wymienionego, c) statków rybackich o długości całkowitej między 18 m a 24 m, pod warunkiem, że moc w kw nowego lub zmodernizowanego silnika jest, co najmniej o 3% mniejsza niż moc silnika wymienionego; 1 wsparcia dla młodych rybaków rozpoczynających działalność pomoc finansowa udzielona może być wyłącznie na zakup pierwszego statku rybackiego: a) którego długość całkowita wynosi mniej niż 24 m, b) który jest wyposażony w sprzęt do połowów morskich, c) którego wiek wynosi od 5 do 3 lat, oraz d) który należy do segmentu floty, w stosunku, do którego stwierdzono równowagę z uprawnieniami połowowymi dostępnymi dla tego segmentu, w omawianym przypadku młody rybak oznacza osobę fizyczną, która po raz pierwszy chce nabyć statek rybacki i która w momencie składania wniosku o dofinansowanie ma mniej niż 4 lat i która, od co najmniej pięciu lat pracowała, jako rybak lub przeszła równoważne szkolenie zawodowe, pomoc finansowa nie może przekraczać 25% kosztów nabycia statku rybackiego, a w żadnym razie nie może być wyższa niż 75 euro na młodego rybaka; zóżnicowania dochodów rybaków przez rozwój działalności dodatkowej wsparcie w ramach tego działania udzielane ma być na rozwój działalności uzupełniającej, wiążącej się z podstawową działalnością rybaków związaną z rybołówstwem (np. restauracje, turystyka wędkarska, usługi środowiskowe w rybołówstwie), kwota wsparcia nie może przekraczać 5% budżetu przewidzianego w planie biznesowym na każdą operację oraz nie może przekraczać maksymalnej kwoty 75 euro dla każdego beneficjenta; akwakultury świadczącej usługi środowiskowe planowane wsparcie będzie rodzajem kontynuacji działań wodno-środowiskowych realizowanych w perspektywie finansowej W ramach tego działania wsparcie udzielane ma być w formie rekompensat z tytułu ponoszonych kosztów dodatkowych lub utraconych dochodów w związku z realizacją w akwakulturze przedsięwzięć związanych m.in. z ochroną i poprawą środowiska, rozmnażaniem zwierząt wodnych w ramach programów ochrony środowiska i odbudową różnorodności biologicznej, ubezpieczeń zasobów akwakultury wsparcie polegać ma na dofinansowaniu składek na ubezpieczenie zasobów akwakultury, które pokryć ma straty powstałe w związku, z co najmniej jednym z poniższych przypadków: a) klęskami żywiołowymi, b) niekorzystnymi zjawiskami klimatycznymi, c) nagłymi zmianami jakości i ilości wody, za który dany podmiot nie jest odpowiedzialny, d) chorobami w akwakulturze, awarią lub zniszczeniem obiektów produkcyjnych, za które dany podmiot nie ponosi odpowiedzialności. Warto wspomnieć, że pomoc finansowa skierowana ma być również na rozwój obszarów rybackich kierowanych przez lokalną społeczność, będącego kontynuacją dotychczas wdrażanego podejścia oddolnego ze środków finansowych Europejskiego Funduszu Rybackiego na lata oraz na inwestycje w portach rybackich, miejscach wyładunku i przystaniach. Pamiętać jednak trzeba, że szczegółowe określenie obszaru, zakresu, beneficjentów, czy też warunków udzielania wsparcia w ramach nowego funduszu, nastąpi w treści Programu Operacyjnego Rybactwo i Morze oraz przepisach krajowych aktów prawnych. Warto odnieść się także do kwestii finansowania. Unia Europejska w najbliższych latach chce oszczędzać, czy może hojniej wspierać europejskich rybaków? Europejski Fundusz Rybacki w latach wynosił 3,8 mld EURO. Europejski Fundusz Morski i Rybacki ma wynieść około 6,4 mld EURO. Jak widać tendencja jest zwyżkowa. Pamiętać jednak należy, że zwiększenie puli środków wiąże się także z włączeniem do Funduszu dodatkowych programów, wspieranych do tej pory z odrębnych

11 funduszy takich jak: zintegrowana polityka morska, zbieranie danych, kontrola oraz działania z zakresu rynku rybnego. Generalnie, jest to utrzymanie ogólnego budżetu rybackiego na tym samym poziomie, co w bieżącej perspektywie finansowej, w czasach kryzysu i cięć budżetu Unii Europejskiej, należy uznać za dobrą wiadomość. Z budżetu ogólnego 4,34 miliarda EURO będzie przeznaczone na inwestycje w sektorze (zrównoważony rozwój rybołówstwa, akwakultury i obszarów rybackich), 58 milionów EURO na środki kontroli i egzekwowania, 52 milionów EURO na środki związane z gromadzeniem danych, 45 milionów na dopłaty do przechowywania, 192 milionów EURO będzie przeznaczonych dla regionów peryferyjnych (wyrównanie kosztów dla podmiotów z regionów najbardziej oddalonych) oraz 718 milionów dla zintegrowanej polityki morskiej (w tym 71 milionów w ramach zarządzania dzielonego). Ile przypadnie Polsce? Tego jeszcze nie wiadomo, bo Komisja Europejska zmieniła sposób alokacji środków na poszczególne państwa. W teorii całkowita kwota przyznanych środków będzie zależeć od wielkości sektora rybołówstwa w danym kraju. Te decyzje będą zapadać w maju. Czy trudno jest pogodzić interesy rybaków i osób pracujących na rzecz ochrony środowiska? Jakie rozwiązania proponuje Unia Europejska, by złagodzić powyższy konflikt interesów? Na pewno nie jest łatwo, ale unijni prawodawcy robią naprawdę dużo, aby tę współpracę polepszać. Kluczem do większego zrozumienia tych interesów są pieniądze. Dlatego w nowym Funduszu znajdą się pieniądze na finansowanie różnych inicjatyw ułatwiających pogodzenie interesów rybaków i osób pracujących na rzecz ochrony środowiska. Będą pieniądze za udział rybaków w działaniach na rzecz ochrony środowiska morskiego w tym również, z czego osobiście bardzo się cieszę, bo w Parlamencie Europejskim promowałem te działania, oczyszczanie przez rybaków morza z między innymi sieci widm. Dodatkowo, finansowane będą inwestycje wdrażające zakaz odrzutów. Finansowane będą partnerstwa między naukowcami i rybakami w celu transferu wiedzy dla i od rybaków. Chodzi tu konkretnie o wsparcie dla tworzenia platform współpracy, projektów pilotażowych, zbierania danych, rozpowszechniania wiedzy i wyników badań. Wszystkie te działania mają na celu ułatwienie współpracy między rybakami a ekologami. Jak Pan uważa, co może być największym wyzwaniem w kolejnej kadencji Parlamentu Europejskiego, właśnie w zakresie polityki rybołówstwa? Z niecierpliwością czekamy na Wielogatunkowy plan zarządzania zasobami w Morzu Bałtyckim. Wyraźne interakcje pomiędzy populacjami dorsza, śledzia i szprota sprawiły, że Komisja Europejska zaczęła opracowywać pierwszy wielogatunkowy plan, który ma pozwolić zachować równowagę pomiędzy potrzebami tych trzech gatunków ryb oraz człowieka. Z punku widzenia Bałtyku, to w najbliższym czasie najważniejszy projekt. Komisja Europejska miała go zaproponować już w 212 roku, jednak ze względu na niekompletne dane prace opóźniają się. Chciałbym dopilnować, by kształt tego rozporządzenia był możliwie najbardziej korzystny dla polskich rybaków. Redakcja Ciekawostki Zakaz odrzutów jest uważany za jedno z największych osiągnięć nowej Wspólnej Polityki Rybackiej Unii Europejskiej. Warto jednak przypomnieć, że już w Polsce przedwojennej problem ten regulowało: ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRZEMYSŁU I HANDLU z dnia 12 grudnia 193 r. o wykonywaniu rybołówstwa morskiego. 11. Ryby złowione przypadkowo w czasie ochronnym lub nie posiadające najniższej ustalonej miary powinny być natychmiast po złowieniu wpuszczone do wody z zastosowaniem wszelkich środków ostrożności, aby nie posnęły. 12. Ryby złowione przypadkowo w czasie ochronnym lub nie posiadające najniższej ustalonej miary, o ile były wydobyte z wody w stanie śniętym, mogą być użyte na potrzeby załogi statku rybackiego, jednakże w ilości nie większej jak 1 kg na osobę. Pozostała ilość śniętych ryb może być przeznaczona na cele dobroczynne w sposób wskazany przez Morski Urząd Rybacki. a UE, żeby się tego dowiedzieć, musi wydać 5 mln euro. Wyszukał E. Kuzebski 11

12 Zapraszamy na 2. Międzynarodowy Kongres Morski w Szczecinie, czerwca 214 W dniach czerwca 214 r. Szczecin stanie się ponownie morską stolicą Polski. Przyjedzie do niego wiele uznanych osobistości środowiska morskiego, przedstawicieli świata biznesu, polityki i mediów z kraju i z za granicy. Przez trzy dni około tysiąca osób będzie dyskutowało o kondycji i przyszłości gospodarki morskiej w Polsce i Europie. Panele dyskusyjne zostaną podzielone na cztery bloki tematyczne i obejmą takie obszary jak: Polska gospodarka morska wyzwania i szanse rozwoju, Gospodarka morska badania nauka i rozwój, Wykorzystanie zasobów morza, Ekologia i bezpieczeństwo na morzu. W programie Kongresu znajdą się zarówno panele dyskusyjne, interdyscyplinarne warsztaty, debaty i wykłady plenarne. Do dyskusji zasiądą praktycy i teoretycy, przedsiębiorcy, przedstawiciele władz i samorządów, pracownicy naukowi i studenci. Wszystko po to, by ukazać jak najpełniejszy obraz gospodarki morskiej i jej znaczenia dla gospodarki całego kraju. Nad kształtem drugiej edycji Kongresu czuwają eksperci, których pasja, profesjonalna wiedza i wieloletnie doświadczenie w branży morskiej, pozwolą zorganizować to wydarzenie na najwyższym poziomie. Ideę Kongresu poparli m.in. Janusz Piechociński wiceprezes Rady Ministrów i Minister Gospodarki oraz Elżbieta Bieńkowska wiceprezes Rady Ministrów i Minister Infrastruktury i Rozwoju, którzy objęli 2. Międzynarodowy Kongres Morski w Szczecinie Patronatem Honorowym. O wysokim poziomie i randze naszej inicjatywy świadczą również zaproszeni goście, którzy postanowili wziąć udział w Kongresie. W Bloku 3 (Wykorzystanie Zasobów Morza) zaplanowane są cztery panele: Międzynarodowe problemy rybaków bałtyckich (moderatorem będzie dr W. Pelczarski z MIR-PIB), Wyzwania dla przetwórstwa rybnego (moderator: dr Zbigniew Karnicki MIR-PIB), Panel Polarny (moderator prof. K. Stepanowska, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie) oraz Akwakultura alternatywne źródło białka pochodzenia wodnego (moderator: Jacek Sadowski, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie). O wygłoszenie referatów w Bloku 3 zostali poproszeni naukowcy (ZUT w Szczecinie, MIR-PIB, przedstawiciele UE (Komisji Europejskiej i posłowie Parlamentu Europejskiego), struktur rządowych (Departament Rybołówstwa MRiRW), organizacji społecznych (WWF Polska, Greenpeace) i stowarzyszeń (Stowarzyszenie Przetwórców Ryb, Stowarzyszenie Producentów Ryb Łososiowatych). Do grona Ekspertów Bloku 3 zostało zaproszonych wielu wybitnych specjalistów: m.in. Michael Anderson (BSRAC), Marta Kaniewska-Królak (DR MRiRW), dr S. Dudko i prof. H. Sendłak (ZUT), dr M. Szulc (AM w Szczecinie), pani Ewa Milewska (WWF Polska), pan J. Safader (prezes Stowarzyszenia Przetwórców Ryb), dr inż. G. Tokarczyk i dr inż. G. Bienkiewicz (ZUT), prof. dr hab. J. Chojnacki (ZUT), pan J. Juchniewicz (prezes Stowarzyszenia Producentów Ryb Łososiowatych). Dzień przed Kongresem Morskim rozpocznie się wydarzenie mu towarzyszące: 2. Międzynarodowy Kongres Morski Młodych. Jest on odpowiedzią na rosnące zainteresowanie środowisk akademickich tematyką szeroko pojętej gospodarki morskiej, zarówno w Polsce jak i innych państwach Europy. Przedsięwzięcie pozwoli propagować wiedzę z zakresu prawa morskiego, ochrony środowiska, logistyki, rybołówstwa, rybactwa, przemysłu przetwórczego, energetyki i innych dziedzin, które w dobie rozwoju gospodarczego podlegają coraz częstszym dyskusjom. Uświadamianie młodych ludzi o możliwościach rozwoju w tych branżach, jest istotne ze względu na fakt, że stanowią oni ważną część w potencjale rozwojowym gospodarki. Więcej informacji: B. Więcaszek Seria małych wlewów na koniec 213 roku i ich zaobserwowane skutki hydrologiczne w rejonie południowego Bałtyku Podczas jesiennych i zimowych obserwacji prowadzonych przez Swedish Meteorological and Hydrological Institute (SMHI) wykryto serię małych wlewów z Morza Północnego do Morza Bałtyckiego. Pierwsze, sugerujące to zjawisko oznaki zostały zauważone podczas rejsu SMHI w dniach 6 do 9 października 213. Jak podano w raporcie z rejsu (Thell i Wesslander 213), w czasie jego trwania miał miejsce wlew przez Cieśninę Sound. W podobnym raporcie z grudnia (Andersson 213) naukowcy z SMHI podali, że objętość wody, jaka została dostarczona we wcześniej wspomnianym wlewie, oszacowano na około 15 km 3. W tym samym tekście poinformowano, że pod koniec października miał miejsce następny wlew, szacowany na około 4 km 3. Dalej podano, 12

13 16 G2 - zasolenie w skali PSU Rys. 1. Lokalizacja stacji pomiarowych IBY5 i G2 2 IBY5 - zasolenie w skali PSU Rys. 3. Wykres przebiegu zmian zasolenia wód przydennych w skali PSU dla stacji G2 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r IBY5 - zawartość rozpuszczonego O2 [ml/l] Rys. 2. Wykres przebiegu zmian zasolenia wód przydennych w skali PSU dla stacji IBY5 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r. że w grudniu miał miejsce kolejny wlew szacowany również na 15 km 3. Następne raporty SMHI (Andersson 214, Hansson214) opisują obserwację poprawy kondycji wód po opisanych wlewach. Poprawę tę potwierdził przeprowadzony przez Morski Instytut Rybacki Państwowy Instytut Badawczy rejs r/v Baltica, który odbył się w lutym bieżącego roku. Jak wynika z zebranych danych, na skutek jesienno zimowych wlewów, polepszyły się parametry w wodach przydennych zarówno w rejonie Głębi Bornholmskiej, jak i Głębi Gdańskiej. Rejony te są reprezentowane przez znajdujące się w granicach Polskiej Strefy Ekonomicznej punkty IBY5 dla Głębi Bornholmskiej i G2 dla Głębi Gdańskiej (rys. 1). Jak widać na przedstawionych wykresach, zasolenie wzrosło do 16,15 w skali PSU na stacji IBY5 oraz 11,82 na stacji G2. Zawartość rozpuszczonego tlenu na stacji IBY5 pozostawała na podobnym poziomie w odniesieniu do badań przeprowadzonych w listopadzie roku ubiegłego. Na Stacji G2 natomiast wzrosła do 1,82 ml/l. Są to zapewne skutki wlewów zaobserwowanych w październiku. Wskazuje na to równoczesny wzrost temperatury wody przy dnie do 8,66 C na stacji IBY5 i 6,46 C na stacji G2. Właśnie to ocieplenie wody nie sprzyja lepszemu jej natlenieniu. Tlen lepiej rozpuszcza się w wodzie chłodniejszej. Z tego względu najlepiej poprawiają sytuację tlenową wlewy zimowe, kiedy poziom rozpuszczonego tlenu może przekroczyć 2 ml/l, czyli Rys. 4. Wykres przebiegu zmian zawartości rozpuszczonego tlenu w wodzach przydennych w ml/l dla stacji IBY5 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r Rys. 5. Wykres przebiegu zmian zawartości rozpuszczonego tlenu w wodzach przydennych w ml/l dla stacji G2 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r G2 - zawartość rozpuszczonego O2 [ml/l] granicę niesprzyjających dla bytowania organizmów warunków hypoksji ( niedotlenienia ). Biorąc pod uwagę czas, jaki jest potrzebny na przemieszczanie się mas wody przy dnie, skutki takiego wlewu są dostrzegalne dopiero po kilku miesiącach dla opisywanych głębi. Tak jest również i w tym roku. Jak zauważono w marcowym raporcie SMHI (Thell 214), w rejonie Głębi Bornholmskiej, nieopodal stacji IBY5, zawartość rozpuszczonego tlenu w wodzie przy dnie wzrosła powyżej 2 ml/l, co jest zapewne

14 12 1 IBY5 - temperatura [ C] G2 - głębokość zalegania izohaliny 11 w skali PSU [m] Rys. 6. Wykres przebiegu zmian temperatury wód przydennych w C dla stacji IBY5 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r. 11 G2 - temperatura [ C] Rys. 8. Wykres przebiegu zmian głębokości zalegania izohaliny 11 w skali PSU dla stacji G2 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r części Bałtyku. Zjawiska te opisano nieco szerzej w artykule na łamach ubiegłorocznych Wiadomości Rybackich (Wodzinowski, Witalis, Szymanek 213). Tycjan Wodzinowski, Bartosz Witalis Rys. 7. Wykres przebiegu zmian temperatury wód przydennych w C dla stacji G2 w latach na podstawie danych zebranych przez MIR-PIB. Kolorem niebieskim przedstawiono przebieg zmian w latach uprzednich, kolorem pomarańczowym zaznaczono wyniki pomiarów w lutym 214 r. echem wlewu zimowego. Aby się dowiedzieć, jaki będzie miał on wpływ na Głębię Gdańską, trzeba jeszcze poczekać, aż jego oznaki zostaną tam zarejestrowane. W samej Głębi Gdańskiej odnotowano jeszcze jeden pozytywny wpływ wlewów jesiennych. Pojawiła się tam mianowicie izohalina (czyli linia łącząca punkty o tym samym zasoleniu) wartości 11 w skali PSU. Zalegała ona na głębokości około 98 m. Ostatni raz zaobserwowano ją tam w maju 213 roku na głębokości około 94 m. Izohalina ta jest ważna z punktu widzenia tarła dorsza. Jak podają zalecenia ICES, jest to minimalne zasolenie, przy jakim ikra dorsza utrzymuje się w wodze morskiej. Złą wiadomością jest natomiast zawartość rozpuszczonego na tej głębokości tlenu, która jest mniejsza niż 2 ml/l. Podsumowując, w okresie jesienno-zimowym miała miejsce seria wlewów poprawiających przynajmniej niektóre parametry wód przydennych południowego Bałtyku. Skutki wlewu zimowego na razie są stwierdzone w rejonie Głębi Bornholmskiej. Wlewów tych wciąż nie można zakwalifikować jako duże (MBI Major Baltic Inflow), ale powodują one spowolnienie procesu stagnacji wody przydennej w polskiej Literatura Anderson L. (213), Report from the SMHI monitoring cruisewith KBV1 Poseidon. Online [ ] se/polopoly_fs/ !exp_5113eng.pdf Anderson L. (214), Report from the SMHI monitoring cruisewith R/V Aranda. Online [ ] Hansson M. (214), Report from the SMHI monitoring cruisewith R/V Aranda. Online [ ] Thell A-K., Wesslander K. (213), Report from the SMHI monitoring cruisewith KBV1 Poseidon. Online [ ] Thell A-K. (214), Report from the SMHI monitoring cruisewith R/V Aranda. Online [ ] Wodzinowski T., Witalis B., Szymanek L. (213), Informacja o wlewach z Morza Północnego do Morza Bałtyckiego w latach , Wiadomości Rybackie, 3-4 (192), s 8-9. ICES Advisory Committee on Fishery Management (24), Report of the Study Group on Closed Spawning Areas of Eastern Baltic Cod (SGCSA),9-12 March 24, Charlottenlund, Denmark, p

15 Barbara Urban-Malinga Urodziłam się w Bydgoszczy, studiowałam biologię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i oceanografię na Uniwersytecie Gdańskim. Po studiach podjęłam pracę w ówczesnym Instytucie Ekologii PAN w Dziekanowie Leśnym k. Warszawy. Pracę doktorską z zakresu bioenergetyki ekologicznej obroniłam w Instytucie Oceanologii PAN w Sopocie. Dzięki stypendiom z Belgian Fund for Scientific Research, European Science Foundation i Ministerstwa Wspólnoty Flamandzkiej wielokrotnie przebywałam na stypendiach na Wydziale Biologii Uniwersytetu w Gandawie. Od 26 roku jestem pracownikiem Zakładu Oceanografii Rybackiej i Ekologii Morza MIR-PIB. Zajmuję się ekologią bentosu, a w szczególności oddziaływaniem pomiędzy makro- a meio-bentosem, ich rolą strukturalną i funkcjonalną oraz oddziaływaniem pomiędzy środowiskiem a organizmami bentosowymi. Stopień doktora habilitowanego w dyscyplinie biologia uzyskałam 25 lutego br. na mocy uchwały podjętej Dalszy rozwój kadry naukowej Instytutu W ostatnim czasie trzy osoby z naszego Instytutu uzyskały stopień doktora habilitowanego dr inż. Lucyna Polak- Juszczak, dr inż. Joanna Szlinder-Richert i dr Barbara Urban- Malinga. W dniu 27 marca br. Rada Naukowa Instytutu pozytywnie zaopiniowała wniosek o ich zatrudnienie na stanowisku profesora nadzwyczajnego w MIR-PIB. Paniom Profesor serdecznie gratulujemy awansu i życzymy kolejnych sukcesów zawodowych i nie tylko. W tym numerze prezentujemy sylwetki dwóch Pań Profesor. Redakcja przez Radę Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. Tematem mojej pracy habilitacyjnej jest Ekologia meiobenosu arktycznej strefy pływowej ze szczególnym uwzględnieniem wolnożyjących Nematoda. Praca została przedłożona w postaci cyklu publikacji, które powstały w oparciu o materiały zebrane podczas lat współpracy z Instytutem Oceanologii PAN, w trzech rejonach arktycznego Archipelagu Svalbard: 1. na Wyspie Niedźwiedziej położonej w połowie odległości pomiędzy Półwyspem Skandynawskim a Spitsbergenem, 2. w Hornsundzie najbardziej południowym fiordzie Spitsbergenu oraz 3. w Kongsfiordzie zlokalizowanym na północy Spitsbergenu. Podstawą mojego finansowania były, w przeważającej mierze, granty własne pozyskane z ówczesnego Komitetu Badań Naukowych oraz z Norweskiego Instytutu Polarnego w Tromsø. Celem pracy była charakterystyka meiobentosu strefy pływowej wybranych rejonów Arktyki oraz czynników i mechanizmów kontrolujących występowanie meiobentosu w tej strefie, a także ocena roli tej strefy i meiobentosu w obiegu materii i przepływie energii pomiędzy morzem i lądem. Strefa pływów, jak każda strefa przejściowa, jest miejscem intensywnych przemian biogeochemicznych znacząco przewyższających swoją intensywnością aktywność przylegających obszarów. W arktycznej strefie pływowej, gdzie liczebność makrobentosu jest relatywnie niska, meiobentos ( mniejszy bentos) może odgrywać szczególną rolę strukturalną i funkcjonalną. Moja praca habilitacyjna wypełnia istotną lukę w wiedzy o ekosystemach morskich Arktyki, co ma z kolei niezwykle istotne znaczenie wobec roli tego regionu jako nadzwyczaj czułego wskaźnika globalnych zmian klimatycznych. Prywatnie mam córkę, jestem wielką miłośniczką przyrody, pracy w ogrodzie oraz wszelakich sportów zimowych i letnich. Joanna Szlinder-Richert Jestem absolwentką Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, a w MIR-PIB pracuję od 23 roku, w obecnym Zakładzie Chemii Żywności i Środowiska. Owocem mojej dziesięcioletniej pracy w Instytucie był m.in. cykl publikacji zatytułowany Ocena stanu środowiska Polskich Obszarów Morskich w odniesieniu do trwałych zanieczyszczeń organicznych, który stał się podstawą do nadania mi w grudniu 213 roku stopnia doktora habilitowanego w dziedzinie Nauk o Ziemi, w dyscyplinie Oceanologia. Dzisiaj, korzystając z okazji danej mi przez Wiadomości Rybackie, chciałabym przybliżyć Czytelnikom swoją pracę w Instytucie. Dla wielu z nas morze to źródło zasobów naturalnych, z których człowiek 15

16 od wieków korzysta i chciałby korzystać jak najdłużej. Trzeba jednak patrzeć na nie również, jako na skomplikowany ekosystem poddany stałej presji wywołanej zarówno działalnością człowieka jak i czynnikami naturalnymi. Jednym z czynników mogących powodować niekorzystne zmiany w ekosystemie morskim są zanieczyszczenia chemiczne i to one właśnie są głównym przedmiotem moich prac prowadzonych w Instytucie. Zanieczyszczenia obecne w środowisku morza mogą zagrażać zarówno zdrowiu organizmów żyjących w tym środowisku, jak i konsumentom ryb. Moja praca służy temu, abyśmy potrafili zidentyfikować pojawiające się zagrożenia i na tej podstawie zaplanować w racjonalny sposób działania zmierzające do poprawy stanu środowiska naszego morza. Najprostszym przykładem na to, że zanieczyszczenia obecne w morzu to problem dotyczący każdego z nas jest to, ile w ostatnim czasie narosło kontrowersji wokół żywności pochodzenia morskiego. Z jednej strony żywność ta jest promowana przede wszystkim ze względu na korzystny dla zdrowia skład kwasów tłuszczowych, a z drugiej strony mówi się o ryzyku zdrowotnym związanym ze spożyciem żywności pochodzenia morskiego, ze względu na obecne w niej zanieczyszczenia. Niestety, szczególnie źle często mówi się o rybach bałtyckich. Pojawiają się nawet opinie, że ryby są zagrożeniem i lepiej wyeliminować je z naszej diety i zastąpić suplementami diety w postaci preparatów zawierających kwasy omega-3. Ignoruje się przy tym fakt, że ryby zawierają cały szereg substancji sprzyjających naszemu zdrowiu i dopiero synergistyczne działanie ich wszystkich, daje pełne korzyści zdrowotne. Mieszkam niedaleko przystani rybackiej w Mechelinkach i wiem, że mieszkańcy tej miejscowości, od lat związani z morzem, są przekonani o tym, że to, co daje morze służy zdrowiu ludzi. Jadąc do pracy autobusem, widzę ludzi wracających z plaży, którzy właśnie kupili świeże ryby, prosto z połowu. Wtedy mam nadzieję, że wyniki mojej pracy przysłużą się temu, że będziemy korzystać z zasobów morza świadomie i bez niepotrzebnego strachu. Aby móc ocenić ewentualne zagrożenia związane z zanieczyszczeniem środowiska, trzeba znać stopień skażenia oraz skutki działania zanieczyszczeń. Moja praca w MIR-PIB w wymiarze technicznym sprowadza się do prac analitycznych mających na celu zmierzenie stężeń poszczególnych związków w różnych elementach środowiska. Zadanie to nie jest łatwe, gdyż wymaga zastosowania dość skomplikowanej aparatury. Niekiedy mierzymy substancje na poziomach rzędu kilku pg/g, co pozwolę sobie przybliżyć czytelnikom poprzez zapis,1g związku w 1 g próbki. Niestety, niektóre związki występując nawet na tak niskich poziomach, mogą stanowić zagrożenie. Pomiary takie związane są ze stosowaniem wieloetapowych procedur analitycznych i ciągłej kontroli jakości, tak, aby otrzymywane wyniki były rzetelne. Są też dość pracochłonne, dlatego wykonywane są oczywiście przez cały zespół pracowników naszego Zakładu. Dlatego pisząc o swojej dotychczasowej pracy chciałabym w tym miejscu podziękować wszystkim, którzy wnieśli do niej swój wkład, a są to: Iwona Barska, Wiesława Ruczyńska, Urszula Szatkowska, Małgorzata Malesa-Ciećwierz, Maria Adamczyk, Mateusz Radomski, Leszek Barcz, Świętosława Dunajewska, Krystyna Piotrowska, niektórzy z nich są już na zasłużonej emeryturze. Otrzymanie jednej cyferki, którą później wykorzystam w swojej pracy, poprzedzone jest wielokrotnymi ważeniami, ekstrakcjami badanych związków, wielokrotnym oczyszczeniem próbki na różnych adsorbentach, wielokrotnym przenoszeniem próbki z jednego rodzaju szkła do drugiego, zatężaniem i na końcu dopiero końcową analizą, dającą wynik. W czasie tego całego procesu powstają góry szkła do umycia, a każdy etap analizy musi być wykonany z niebywałą starannością, aby cała praca miała sens. Ponieważ często w czasie analizy pojawiają się rozmaite problemy metodyczne, praca nasza wymaga sporego doświadczenia i tego, aby nowi pracownicy uczyli się od tych z dłuższym stażem oraz tego, aby wszyscy wykonywali swoją pracę niezwykle sumiennie, gdyż niedbałość na jakimkolwiek etapie zniweczy efekt końcowy. O to, by tak było, dba kierownik naszego Zakładu prof. Zygmunt Usydus, który jest też inspiratorem tematyki badań prowadzonych przez nasz zespół i swoim doświadczeniem wspierał mnie, gdy stawiałam pierwsze kroki do uzyskania samodzielności, jaką w nauce jest uzyskanie habilitacji, za co również chcę mu podziękować. A co lubię robić, kiedy nie rozwiązuję problemów analitycznych i nie czytam o tym, jak mogą nam zaszkodzić zanieczyszczenia? Cóż, jestem matką dwójki dzieci w wieku szkolnym i moje życie pozazawodowe kręci się głównie wokół obowiązków domowych i sprawdzania, ile angielskich słówek oraz tabliczki mnożenia zostało w głowach moich pociech. Poza tym, kiedy nie katuję dzieci nauką i tylko robi się ciepło, wolny czas lubię spędzać na rodzinnych wycieczkach rowerowych. Jak już wspomniałam, mieszkam w pobliżu Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, więc okolica sprzyja takiej formie rekreacji, ze względu na sporą ilość malowniczo położonych ścieżek rowerowych. Zimą natomiast najbardziej lubię grzać się przy kominku i tu konkurencją dla mnie przy pochłanianiu ciepła jest biało-szara, futrzasta kula z gatunku kot, czująca się zresztą właścicielem całego domostwa. 16

17 Pożegnania Starej Gwardii W ostatnich miesiącach odeszli z Instytutu na zasłużoną emeryturę długoletni Pracownicy. Takie pożegnania budzą wspomnienia wielu wspólnie przeżytych chwil i wydarzeń, wpisujących się w piękną, już ponad 9-letnią historię Instytutu. Mgr inż. Wiktor Kołodziejski (ur. 1943). Jest absolwentem kierunku technologii żywności Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej. Studia ukończył w 1968 roku. Po krótkiej pracy w Krajowym Związku Spółdzielczości Rybackiej i PPDiUR Odra w Świnoujściu w roku 1972 wiąże się na stałe z Zakładem Technologii i Mechanizacji Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni. W swojej pracy zajmował się wieloma projektami dotyczącymi technologii przetwórstwa rybnego, blisko współpracując z przemysłem przetwórczym. Aktywny uczestnik I i II Polskiej Morskiej Ekspedycji Antarktycznej , a w latach rejsów wdrożeniowych na przemysłowych statkach rybackich. Współtwórca wielu nowatorskich rozwiązań techniczno-technologicznych wdrażanych w rybołówstwie i przemyśle rybnym. Współautor 12 patentów, wielu publikacji i opracowań naukowych oraz ekspertyz. Od ponad 2. lat zajmował się problematyką przemysłowych procesów cieplnej sterylizacji konserw rybnych. Jako jeden z pierwszych wprowadził i zastosował w praktyce metodyki i procedury badawcze związane z dokumentowaniem przebiegu procesów cieplnego utrwalania tzw. żywności mało kwaśnej oraz oceną prawidłowości funkcjonowania różnych typów autoklawów przemysłowych, według uznawanych międzynarodowych standardów, w tym wymagań FDA (USA). Dzięki tym badaniom, wiele krajowych przetwórni rybnych spełniło niezbędne wymagania do rejestracji i eksportu wytwarzanych konserw na rynki zagraniczne, w tym do Stanów Zjednoczonych. Inicjator i lider zespołu wdrażającego w polskim przemyśle konserwowym, szczególnie rybnym, nowoczesne standardy w dziedzinie cieplnej sterylizacji żywności. Wyniki tych prac, realizowanych w największych przedsiębiorstwach konserwowych: Łosoś sp. z o.o., Polinord sp. z o.o, Rieber Foods Polska S.A., DOS sp. z o.o., zostały wykorzystane do uruchomienia oraz prowadzenia prawidłowej i bezpiecznej przemysłowej sterylizacji konserw rybnych. Laureat zespołowej nagrody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (21 r.) za projekt Opracowanie naukowych podstaw i technologii produkcji nowego typu konserw rybnych o cechach żywności funkcjonalnej o prozdrowotnych właściwościach odżywczych. W. Kołodziejski został odznaczony Złotą Odznaką Zasłużony Pracownik Morza oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi. Dr inż. Waldemar Moderhak (ur. 1944) to kolejny absolwent Politechniki Gdańskiej, tym razem Wydziału Budowy Okrętów. Tuż po zakończeniu studiów w roku 197 podejmuje pracę w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni, w Zakładzie Statków Rybackich. W ciągu całego życia zawodowego w Instytucie zajmuje się technicznymi i naukowymi problemami, związanymi z rybołówstwem i ochroną zasobów rybackich. Były to początkowo prace dotyczące rozwiązywania problemów napędowych statków rybackich, układów połowowych, układów przetwórczych, narzędzi połowu, a ostatnio selektywności i ochrony zasobów rybackich. W roku 1992 broni na Politechnice Gdańskiej pracę doktorską. W związku z bogatym doświadczeniem naukowym i dużą praktyką w dziedzinie techniki rybackiej, dr W. Moderhak od wielu lat jest członkiem Komitetu Techniki Rybackiej ICES. Jest autorem szeregu publikacji i wystąpień na forum międzynarodowym na temat technicznej ochrony zasobów naturalnych i techniki połowów. Nawiązał, trwającą już ponad 1 lat bardzo bliską współpracę z naukowcami niemieckimi. W ramach tej współpracy uczestniczył w wielu rejsach badawczych niemieckiego statku Solea jak i polskiej r/v Baltica. Ukoronowaniem Jego działalności jest autorstwo patentu dotyczącego selektywnego worka dorszowego o oczku obróconym o 9 stopni, znanego pod kryptonimem T-9, którego konstrukcję Komisja Europejska zaleciła, 17

18 jako równorzędną do obowiązującego worka dorszowego o oknie selektywnym Bacoma. W. Moderhak został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Mgr inż. Kazimierz Kołodziej to także absolwent Politechniki Gdańskiej, Wydziału Chemii. Zanim związał swoją karierę zawodową z Morskim Instytutem Rybackim, pracował w Przedsiębiorstwie Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich Odra w Świnoujściu, jako technolog przetwórstwa rybnego. W 1974 r. rozpoczął pracę w MIR, początkowo w oddziale w Świnoujściu, a od 1978 r. w Gdyni, w Zakładzie Technologii i Mechanizacji Przetwórstwa. Przez wiele lat wspólnie z Wiktorem Kołodziejskim zajmował się problematyką przetwórstwa kryla, kalmarów czy rodzimych śledzi i szprotów. Brał udział w morskich wyprawach antarktycznych i na łowiska północnego Atlantyku i Pacyfiku. Jest ekspertem ds. systemu HACCP (analiza zagrożeń i krytyczne punkty kontroli) w zakresie przetwórstwa rybnego. W dziedzinie tej prowadził liczne szkolenia, konsultacje i audyty, dotyczące opracowania i wdrażania systemu HACCP w przemyśle rybnym zgodnie z wymaganiami UE i FAO/WHO. Wspólnie z firmą Agro-Fish zrealizował projekt pt. Proekologiczne, kompleksowe zagospodarowanie uciążliwych dla środowiska odpadów przemysłu rybnego na pasze dla zwierząt, gdzie jednym z zadań było również wdrożenie systemu HACCP. Na swoim koncie ma kilkadziesiąt publikacji, szereg patentów, a także tytuł Zasłużonego Pracownika Morza, Złoty Krzyż Zasługi oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Ponadto jest członkiem Polskiego Towarzystwa Technologów Żywności, Oddział Gdański, gdzie w latach zasiadał w Zarządzie. Przez cztery kadencje (do marca 29 r.) był również członkiem Rady Naukowej MIR-PIB. K. Kołodziej został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. ZK TRAGICZNE ZDARZENIA W POLSKIM RYBOŁÓWSTWIE BAŁTYCKIM W LATACH Po II wojnie światowej polscy rybacy mogli wykorzystywać w połowach jedynie kilkadziesiąt sprawnych łodzi rybackich i niespełna 5 kutrów. Na koniec 1945 r. polska flota rybacka liczyła kilkadziesiąt kutrów i łodzi motorowych oraz około 45 łodzi wiosłowo-żaglowych. Wzrost nakładu połowowego następował dzięki remontom uszkodzonych jednostek, odzyskiwaniu zatopionych statków oraz powrotowi do eksploatacji czterech prywatnych trawlerów. Innym sposobem powiększania floty w latach były też dostawy statków w ramach pomocy UNRRA, dzięki czemu Polska otrzymała 11 różnych trawlerów, 7 lugrotrawlerów i 15 kutrów. Jednak podstawową ścieżką wzrostu polskiej floty rybackiej była ich budowa w warsztatach szkutniczych i krajowych stoczniach. Przez początkowych kilka lat połowy były prowadzone wyłącznie na łowiskach bałtyckich, ale już w 1948 r. polskie trawlery Dalmoru zaczęły wykonywać rejsy połowowe na M. Północne. Rozszerzanie polskich połowów na coraz dalsze rejony prowadziły trawlery trzech polskich przedsiębiorstw dalekomorskich, tj. gdyńskiego Dalmoru (od 1946 r.), świnoujskiej Odry (od 1952 r. do 22 r.) oraz szczecińskiego Gryfu (od 1957 r. do 21 r.), a od 1997 r. różnych prywatnych firm zajmujących się połowami pozabałtyckimi. Przez pierwszą, powojenną dekadę liczba motorowych łodzi rybackich i kutrów była podobna, ale po 196 r. zaczęły dominować łodzie. Przewaga łodzi staje się szczególnie widoczna, zwłaszcza w ostatnich latach, gdy Polska w ramach ogólnoeuropejskiego zmniejszania nakładu połowowego, zaczęła także redukować swoją flotę. Do 27 r. w ramach realizacji programów złomowania z polskiej floty bałtyckiej wycofano ogółem 394 statki, a w latach wykreślono dalsze 72 jednostki. Dostosowanie potencjału połowowego do tak niewielkiego akwenu, jakim jest Bałtyk (ogólna powierzchnia wód Bałtyku wraz z Cieśninami Duńskimi wynosi tylko km 2, przy średniej głębokości 56 m) staje się 18

19 zagadnieniem podstawowym i ma ścisłe powiązanie z liczbą tragedii morskich. Katastrofy, w których giną ludzie, zdarzają się zarówno na wodzie, jak i na lądzie, a także w powietrzu. Pod względem liczby śmiertelnych wypadków, najwięcej takich zdarzeń notowanych jest na polskich drogach. W ostatnich latach w Polsce w każdym roku w katastrofach drogowych ginie około 5 tys. osób. W transporcie lotniczym, który w Polsce na początku XXI w. rozwija się niezwykle dynamicznie, miało miejsce wiele tragicznych zdarzeń. W latach w Polsce doszło do 111 wypadków samolotów i śmigłowców, w których zginęło 291 osób. Na niewielkiej powierzchni wodnej Bałtyku zdarzyło się w przeszłości wiele różnych tragedii. Tylko z dekady lat 9-tych minionego stulecia, można przywołać trzy bardzo duże tragedie morskie. Największą z nich było zatonięcie na wodach północnego Bałtyku, nocą z 27/28 września 1994 r. promu pasażersko-samochodowego Estonia (bandera Cypru). W tym wypadku śmierć poniosło aż 852 osoby. Drugim głośnym wypadkiem był pożar wywołany przez piromana w dniu 7 kwietnia 199 r. na promie pasażerskim Skandinavian Star na wodach Skagerraku. W wyniku pożaru śmierć poniosło 158 osób. Trzecią z tej serii tragedii było zatonięcie w dniu 14 stycznia 1993 r. podczas bardzo silnego sztormu, około 7 km na północ od Świnoujścia, polskiego promu kolejowo-samochodowego Heweliusz. W zdarzeniu tym zginęło 55 osób, a uratowało się zaledwie 9 osób. Tragiczne zdarzenie z rejonu Bałtyku i zaledwie sprzed kilku lat dotyczy specjalistycznej jednostki, jakim była pogłębiarka Rozgwiazda, która zatonęła 17 października 28 r. wraz całą pięcioosobową załogą. Analizując statystyki wypadkowe rybackich tragedii, od momentu, gdy do eksploatacji zaczęły wchodzić pod koniec XIX w. pierwsze na świecie zbudowane trawlery, należy wspomnieć o kilkudniowym sztormie z 1883 r., który w rejonie M. Północnego spowodował zatonięcie 43 różnych statków rybackich. Jeszcze większe straty (zatopienie 53 różnych jednostek z Wielkiej Brytanii) spowodował groźny sztorm w 1938 r. Kolejne bardzo niebezpieczne dla rybaków sztormy wystąpiły w latach 5. minionego wieku. I tak, w połowie kwietnia 1952 r. w rejonie Zach. Grenlandii pięć rybackich statków norweskich i amerykańskich zostało zgniecionych i zatopionych przez lody. Życie straciło około 8 rybaków. Sztorm z listopada 1954 r. na Zat. Biskajskiej zatopił siedem francuskich trawlerów wraz z załogami, których macierzystym portem był Concarneau. Rok później, czyli w styczniu 1955 r. na wodach M. Północnego bardzo silny sztorm spowodował zatopienie 27 trawlerów, a życie straciło 76 rybaków. Ten sztorm dotarł 17 stycznia również na Bałtyk, powodując zatonięcie trzech polskich kutrów, na których utraciło życie 4 rybaków. Duże straty materialne, które dotknęły polskie rybołówstwo (na szczęście bez ofiar w ludziach) miały miejsce w portach Władysławowo i Ulsan. Bardzo silny sztorm, jaki miał miejsce z 4 na 5 kwietnia 197 r. na Bałtyku uszkodził w wyniku uderzeń o siebie i nabrzeża aż 11 kutrów z PPiUR Szkuner. Podobna sytuacja wydarzyła się 12 października 1994 r. w południowokoreańskim porcie Ulsan, gdy tajfun o nazwie Seth zerwał z cum dwa trawlery świnoujskiej Odry Langustę i Orcyna. Uwolnione z cum trawlery, poruszane gwałtownie szalejącym tajfunem, spowodowały uszkodzenia trzeciego trawlera Denebola z gdyńskiego Dalmoru, nie licząc strat w infrastrukturze portu. Wszystkie trzy duże polskie trawlery oceaniczne, uległy tak poważnym uszkodzeniom, że nie warto ich było remontować i zostały przeznaczone na złom. Tekst niniejszy obejmuje wszystkie, tragiczne zdarzenia dotyczące polskich jednostek rybackich, które prowadziły połowy na łowiskach bałtyckich oraz różnych nieszczęśliwych śmiertelnych wypadków, jakie miały miejsce podczas prac w naszych portach w latach Tak, więc, poza krótkimi epizodami połowów trawlerowych, prowadzonych na Bałtyku w kilkunastu latach powojennych, były to wyłącznie połowy dokonywane łodziami rybackimi i kutrami. Jednakże dla pełnego opisu tragicznych zdarzeń w polskiej flocie rybackiej, przywołane zostały także wypadki, jakie miały miejsce na pozostałych typach statków rybackich, tj. trawlerach i jednostkach floty pomocniczej, a które zdarzyły się w trakcie przelotów przez Bałtyk lub podczas rozładunków w polskich portach. Prezentowany materiał nie obejmuje też tragicznych zdarzeń, jakie miały także miejsce z udziałem polskich kutrów prowadzących połowy w rejonach poza Bałtykiem. Informacje na ten temat można znaleźć we wcześniejszych publikacjach (Blady i Filipek, Leszczyński). Takie wypadki miały miejsce w latach 5 i 6-tych, minionego wieku, gdy wiele polskich kutrów wypływało na połowy w sezonie śledziowym na Morze Północne. Warto przypomnieć, że pierwsze dwa polskie kutry z PPiUR Arka w Gdyni wyszły na łowiska M. Północnego w ostatnich dniach września 195 r. Jednak połowy ekspedycyjne polskich jednostek rybackich na M. Północnym rozpoczęły się 16 kwietnia 1955 r. wraz z pierwszym rejsem rybackiej bazy Morska Wola. W czerwcu 1958 r. połowy na M. Północnym prowadziło już około 6 różnych kutrów oraz ponad 7 lugrotrawlerów i trawlerów trzech polskich armatorów dalekomorskich. W tekście stosowany jest prawie wyłącznie termin zatonięcie jednostki, a nie utrata całkowita, ponieważ w większości przypadków łodzi rybackich oraz niektórych kutrów miało miejsce odzyskiwanie tych jednostek. Zatonięcia łodzi rybackich Łodzie rybackie stanowiły i nadal są najliczniejszą grupą jednostek połowowych polskiego rybołówstwa morskiego, którymi prowadzone są połowy bałtyckie. Jedynie w kilkunastu powojennych latach liczba łodzi i kutrów kształtowała się na zbliżonym poziomie. Od 1959 r. liczba łodzi rybackich była wyraźnie liczniejsza od ilości kutrów. W końcu lat 6. liczba łodzi wynosiła ponad 8 jednostek, a w latach przekraczała tysiąc. Po przeprowadzonej po 24 r. 19

20 ogólnoeuropejskiej redukcji nakładu połowowego, liczba polskich łodzi rybackich w ostatnich latach nie przekracza 64 jednostek. Tak liczna flota motorowych łodzi rybackich prowadzi połowy nie tylko na Zalewie Wiślanym i Zalewie Szczecińskim, ale także i na łowiskach otwartego Bałtyku. Łodzie z uwagi na swoją wielkość, a przede wszystkim na ograniczoną dzielność morską, podlegają częstszym uszkodzeniom i zatopieniom niż większe jednostki rybackie. W analizowanym okresie czasu, tj. w latach uległo zatopieniu i całkowitemu zniszczeniu 181 łodzi rybackich, co stanowi średni wskaźnik 2,66 łodzi/rok. W ciągu tych 68 lat było zaledwie sześć lat w trakcie, których nie notowano żadnego tragicznego zdarzenia. Najwięcej (łącznie 22) łodzi zatonęło w trzech kolejnych latach Wypadkowość w tej kategorii jednostek rybackich ilustruje rys. 1, przedstawiający liczbę zatopionych lub rozbitych polskich łodzi rybackich i kutrów w latach Natomiast w tabeli 1 zestawiono w chronologicznym układzie, wykaz 24 katastrof łodzi rybackich, w których zginęło najwięcej rybaków. Wśród przyczyn powodujących zatonięcia łodzi, najważniejszą są warunki pogodowe, czyli czynniki niezależne od człowieka. Sztorm, mgła, śnieżyca i fale przyboju, stanowiły zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, główne zagrożenie dla bezpieczeństwa łodzi rybackich. Drugą przyczyną zatonięć i zniszczenia łodzi były kolizje i staranowania przez inne, z reguły większe jednostki pływające. Wykaz takich zdarzeń w ujęciu skrótowym, przedstawiał się następująco: Zatonięcia spowodowane przez szalandy: BRZ 6 (1956 r.), TRB 48 (1962 r.), DAR 114 (1965 r.); Zatonięcia w wyniku uderzenia przez obce statki: ARS 3 (1952 r.), STEP 24 (1954 r.), STP 18 (1963 r.) Zatonięcia po kolizji z polskimi kutrami: UST 123 (1965 r.), ŁEB 55 (1968 r.), STO 1 (1972 r.), KOŁ 132 (1978 r.), WSG 23 (199 r.), HEL 12 (1995 r.), KOŁ 112 (1998 r.) Zatonięcie po kolizji z łodzią JAS 2: JAS 92 (1967 r.) Zatonięcie po kolizji z niezidentyfikowaną jednostką: ŚWI 73 (1967 r.) Zatonięcie po zderzeniu z holownikiem, zestawem holowniczym lub statkiem ratowniczym: WAR 28 (1948 r.), ŚWI 1 (1963 r.), ŚWI 24 (1984 r.), SOP 22 (199 r.), PUC 1 (1999 r.) Zatonięcie spowodowane przez polski trawler Bzura : DAR 22 (1968 r.). Zatonięcia kutrów Kutry to podstawowa i najefektywniejsza w połowach grupa jednostek rybackich w polskim rybołówstwie bałtyckim. Do połowy lat 8-tych, prawie w każdym roku dochodziło do zatopienia jakiegoś kutra. Maksymalna, roczna liczba zato- Tabela 1. Zatonięcia polskich łodzi rybackich z największą liczbą ofiar Data Nazwa łodzi Rejon wypadku Przyczyna Liczba ofiar 23/ GDY 66 Z. Gdańska Przeciek kadłuba 3 osobowa załoga 21/ CHŁA 2 Wej. do Władysławowa Fale przyboju 3 rybaków 24/ Spi 7 Ujście Wisły Sztorm 3 rybaków KĄT 29 Zalew Wiślany Sztorm 3 rybaków KRM 31 Krynica Morska Sztorm 3 rybaków Dęb 1 5 Mm od Piaśnicy Zat. przez niezn. statek 3 braci FRO 35 Zalew Wiślany Nadmierne obciążenie 2 rybaków PIA 24 Krynica Morska Sztorm 3 rybaków KĄT 2 Zalew Wiślany Sztorm 3 rybaków MIZ 32 Wej. do Międzyzdrojów Fale przyboju 3 rybaków DZI 9 Zat. Pomorska Zaginięcie z załogą 2 rybaków ŁEB 47 Wejście do Łeby Fale przyboju 3 rybaków MRZ 21 1 Mm od Mrzeżyna Sztorm 4 osobowa załoga MRZ 9 Mrzeżyno Po uderzeniu w falochr. 3 rybaków ŚWI 54 Zat. Pomorska Zat przy wyb. sprzętu 3 osobowa załoga KĄT 1 Zalew Wiślany Nieznane okoliczności 2 rybaków ŁEB 25 Rejon Łeby Przeładowanie łodzi 3 rybaków UNI 3 Wejście do Unieścia Sztorm 2 rybaków Łódź wiosł. Zat. Pucka Zaginięcie 2 wędkarzy JAS 114 Na płn. od Jastarni Wywrócenie łodzi 2 braci CHY 8 Rejon Chłopów Trąba powietrzna 4 osobowa załoga PUC 1 Zat. Gdańska Zaginięcie 2 rybaków KOŁ 31 Rejon Kołobrzeg Przeładowanie łodzi 2 ryb. z 4 osób. załogi Łódź wiosł. Rejon Rewala Utrata pływalności 2 rybaków 2