Patron akcji: Materiały edukacyjne dla pacjentów po przebytym zawale. Inicjator akcji:

Transkrypt

1 Patron akcji: Materiały edukacyjne dla pacjentów po przebytym zawale Inicjator akcji:

2 spis treści Wstęp 5 Co to jest zawał serca? 7 ABC... Czyli jak zapobiegać kolejnym zawałom serca 13 Udane życie seksualne po zawale 39 Propozycja menu w ramach diety po zawale 47 Jak ćwiczyć po zawale 51 3

3 nie zawal! wybierz życie WSTĘP Inicjatorzy akcji edukacyjnej Nie zawal! Wybierz życie składają serdeczne podziękowania wszystkim osobom zaangażowanym w merytoryczne opracowanie poradnika. Szczególnie pragniemy podziękować: Prof. dr hab. med. Janinie Stępińskiej Prof. UJ, dr. hab. med. Dariuszowi Dudkowi Prof. dr. hab. n. med. Piotrowi Dylewiczowi dr. med. Andrzejowi Depko dr Agacie Lewandowskiej lek. Emilii Zaborowskiej lek. Beacie Bobrowskiej lek. Maciejowi Bagieńskiemu Zawał mięśnia sercowego zawsze jest przełomowym wydarzeniem zarówno w życiu chorego, jak i jego rodziny. Bezpośrednie zagrożenie życia sprawia, że zadajemy sobie pytanie o przyczyny i następstwa choroby. Zastanawiamy się, jak zminimalizować ryzyko kolejnego incydentu? Jak zmienić swoje życie, nawyki i przyzwyczajenia, żeby długo cieszyć się zdrowiem? Poradnik, który oddajemy w Twoje ręce, stanowi spis zaleceń i zasad, do których powinien stosować się każdy pacjent po zawale. Przestrzeganie tych zaleceń może skutecznie zmniejszyć ryzyko kolejnego incydentu, a równocześnie sprawić, że życie będzie zbliżone do tego, które prowadzą ludzie bez zawału. Pamiętaj, wiele zależy od Ciebie! Nie zawal! Wybierz życie! Więcej przydatnych informacji można znaleźć na: 5

4 Co to jest zawał serca? Zawał serca to śmierć komórek mięśniowych serca, na skutek braku ich zaopatrzenia w krew. Gdy światło naczynia wieńcowego ulegnie zamknięciu przez blaszkę miażdżycową lub skrzeplinę, część mięśnia sercowego, do której naczynie doprowadzało krew, przestaje być odżywiana, a następnie obumiera. Co to jest naczynie wieńcowe? Naczynie wieńcowe to naczynie krwionośne, które doprowadza krew (a wraz z nią tlen i substancje odżywcze) do mięśnia sercowego. Wystarczy kilka godzin od zamknięcia tętnicy wieńcowej, żeby komórki mięśniowe, które były przez nią zaopatrywane, obumarły!!! Dlatego w razie wystąpienia niepokojących objawów jak najszybciej trzeba wezwać pogotowie ratunkowe. 7

5 Jak rozpoznać zawał serca? Serce jest bogato unerwione, dlatego w czasie zawału odczuwamy ból, najczęściej w klatce piersiowej, zwykle za mostkiem. Ból może promieniować, może mieć inną lokalizację: mogą boleć ramiona, ręce, plecy, szczęka, a niekiedy może to być ból w nadbrzuszu. Najczęściej jest piekący, nasila się przy wysiłku i towarzyszy mu uczucie lęku. Nie jest prawdą, że ból zawałowy musi być zlokalizowany w lewej połowie klatki piersiowej i że zawsze promieniuje do lewej ręki. Zdarza się, zwłaszcza u osób chorujących na cukrzycę, że nie odczuwają one typowego bólu wieńcowego, a zawał objawia się zasłabnięciem lub utratą przytomności. Pamiętaj! Ból w klatce piersiowej powinien być dla Ciebie pierwszym sygnałem alarmowym do wezwania pogotowia ratunkowego (karetki). Kto jest narażony na zawał serca? Zawał serca to jedna z najcięższych postaci choroby wieńcowej (miażdżycy), czyli choroby, w której dochodzi do pogrubienia ścian tętnic wieńcowych i zmniejszenia przepływu krwi przez te naczynia. Choroba wieńcowa występuje częściej u osób, u których stwierdza się czynniki ryzyka miażdżycy: nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, podwyższony poziom cholesterolu, mała aktywność fizyczna, otyłość, cukrzyca, obciążenia rodzinne. Ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej wzrasta z wiekiem i zależy od płci. Zawały zdarzają się równie często u kobiet, jak i u mężczyzn, z tym zastrzeżeniem, że konkretną grupę wiekową mężczyzn można porównywać z kobietami o 10 lat starszymi. Do czasu menopauzy kobiety są mniej narażone na zawał serca. Na wiele spośród wymienionych czynników ryzyka możesz wpłynąć poprzez zmianę stylu życia, skuteczną farmakoterapię i aktywność fizyczną. Ma to ogromne znaczenie w zapobieganiu kolejnym zawałom serca! Jak leczy się zawał serca? Przezskórna angioplastyka wieńcowa. Jest to zabieg wykonywany przez kardiologa inwazyjnego w pracowni hemodynamicznej (pracowni kardiologii inwazyjnej). Polega na nakłuciu tętnicy w okolicy pachwiny bądź przedramienia i wprowadzeniu do tętnicy wieńcowej cewnika, poszerzeniu zwężonego miejsca, a następnie zaimplantowaniu stentu. Celem zabiegu jest przywrócenie prawidłowego przepływu krwi w naczyniu wieńcowym, tak aby uchronić komórki mięśnia sercowego przed śmiercią. Jest to najlepsza metoda leczenia u tych chorych, którzy nie mają do niej przeciwwskazań. Leczenie fibrynolityczne (stosowane przy braku dostępności pracowni hemodynamicznej, we wczesnym okresie zawału i przy rozległym obszarze niedokrwionego mięśnia sercowego). Polega ono na dożylnym podaniu 9

6 leku, który powoduje rozpuszczenie skrzepliny zamykającej światło naczynia. Działanie leków fibrynolitycznych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem krwawień. W przypadku współistnienia niektórych chorób jest ono przeciwwskazane. Decyzję o takim leczeniu podejmuje kardiolog na podstawie oceny klinicznej, która obejmuje bilans korzyści i ryzyka. Operacja pomostowania aortalno-wieńcowego (by-passy) jest stosowana w przypadku zmian w wielu naczyniach wieńcowych, w tym przy występowaniu zwężeń obejmujących początkowe odcinki dużych tętnic. Jest to operacja przeprowadzana przez kardiochirurga zwykle związana z koniecznością przecięcia ścian klatki piersiowej w trakcie której za pomocą naczyń własnych pacjenta tworzone są pomosty, które omijają zwężone miejsca w naczyniach wieńcowych i doprowadzają krew do komórek serca. PAMIĘTAJ! Im wcześniej zgłosisz sie do lekarza, tym mniejsze będą skutki zawału serca! Nie zwlekaj! Jeśli zgłosiłeś się do lekarza po upływie 24 godzin od początku bólu zawałowego, może się zdarzyć, że w momencie badania nie odczuwasz już dolegliwości bólowych ani duszności oraz masz prawidłowe ciśnienie tętnicze. Jeśli kardiolog oceni Twój stan jako stabilny, po ocenie badania elektrokardiograficznego oraz wyników badania krwi może odstąpić od udrożnienia tętnicy wieńcowej. Jakie są odległe konsekwencje zawału serca? Zmniejszenie kurczliwości serca W ciągu kilku tygodni od zawału obumarłe komórki mięśnia sercowego są zastępowane przez komórki tkanki łącznej. Powstaje blizna. Ten obszar mięśnia sercowego nie kurczy się i przez to Twoje serce jest osłabione. Nie pompuje krwi wystarczająco sprawnie, a to pogarsza krążenie w organizmie. U pacjenta pojawiają się objawy niewydolności krążenia: duszność, obrzęki kończyn, osłabienie i pogorszenie tolerancji wysiłku. Początkowo objawy występują tylko w czasie wysiłku, kiedy wzrasta zapotrzebowanie komórek na tlen i konieczny jest szybszy przepływ krwi. Zaburzenia rytmu serca Jeśli odczuwasz nierówne bicie serca, skontaktuj się z lekarzem. Niektóre zaburzenia rytmu serca mogą być groźne. Jeśli przebyłeś zawał serca, najważniejsze, żeby nie dopuścić do kolejnego. 11

7 ABC czyli jak zapobiegać kolejnym zawałom serca Udrożnienie tętnicy zawałowej podczas zabiegu przezskórnej angioplastyki wieńcowej przywraca przepływ krwi przez zamknięte lub zwężone naczynie. Zabieg ten nie przeciwdziała jednak powstawaniu zwężeń w innym odcinku tętnicy oraz w pozostałych naczyniach wieńcowych. Ponadto, w wyjątkowych sytuacjach może dochodzić do powtórnego zwężenia światła naczynia w miejscu, gdzie wykonano angioplastykę, nawet jeśli umieszczono w naczyniu stent (metalowa siateczka w kształcie rurki podtrzymująca rozszerzone naczynie). Aby zapobiegać kolejnym zawałom, powinieneś zmienić styl życia i stosować się ściśle do zaleceń lekarza, w tym do wytycznych dotyczących przewlekłego leczenia farmakologicznego. Jednym z celów leczenia zawału jest Twój powrót, o ile to tylko możliwe, do normalnej aktywności fizycznej i zawodowej. Wystąpienie zawału to istotny sygnał alarmowy. Jest to jednocześnie dobry moment do zmiany nawyków i dokonywania świadomych, prozdrowotnych wyborów na co dzień. 13

8 Zasady postępowania po zawale serca zostały sformułowane przez ekspertów Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego w postaci zasad przyporządkowanych kolejnym literom alfabetu od A do F (skróty pochodzą od słów w języku angielskim): A jak antiplatelet leczenie przeciwpłytkowe anticoagulation leczenie przeciwzakrzepowe ACE-inhibition stosowanie inhibitorów konwertazy lub angiotensin receptor blockade blokerów receptora angiotensyny B jak beta-blockade blokada receptorów beta-adrenergicznych blood pressure control kontrola ciśnienia tętniczego C jak cholesterol treatment leczenie zmniejszające poziom cholesterolu cigarette smoking cessation zaprzestanie palenia tytoniu D jak diabetes management leczenie cukrzycy diet zbilansowana dieta E jak exercise wysiłek fizyczny F jak flu prophylaxis szczepienia przeciw grypie U chorych po zawale ryzyko wystąpienia kolejnego zawału jest wysokie i wynosi około 15-20% w ciągu roku. Przestrzegając zaleceń po zawale, zmniejszasz to ryzyko! Antiplatelet A Leczenie przeciwpłytkowe, czyli A jak Antiplatelet Dlaczego pacjenci z zawałem serca mają podawane leki przeciwpłytkowe? Zawał jest najczęściej konsekwencją pęknięcia blaszki miażdżycowej. Miażdżyca to zapalenie ściany naczynia, któremu sprzyjają m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i podwyższony poziom cholesterolu. W konsekwencji tego zapalenia powstają blaszki miażdżycowe zgrubienia ściany naczynia, zawierające komórki wypełnione cholesterolem. W przypadku pęknięcia blaszki miażdżycowej dochodzi do pobudzenia płytek krwi, które zlepiają się ze sobą i wypełniają uszkodzone miejsce. Niestety, w konsekwencji światło naczynia ulega zwężeniu lub zamknięciu, przepływ krwi przez naczynie zmniejsza się lub ustaje i w ten sposób dochodzi do zawału mięśnia sercowego. Działanie płytek krwi jest fizjologicznie korzystne, bo zapobiega nadmiernej utracie krwi, np. gdy zranimy się w palec. W przypadku pęknięcia blaszki miażdżycowej w tętnicy wieńcowej jest jednak niepożądane. 15

9 Zaraz po rozpoznaniu zawału, jeszcze przed wykonaniem angioplastyki wieńcowej, otrzymasz dwa leki hamujące czynność płytek krwi. Dlaczego pacjenci po zawale powinni kontynuować leczenie przeciwpłytkowe? Stent implantowany do tętnicy wieńcowej jest ciałem obcym. Dopóki nie zostanie pokryty cienką warstwą komórek ściany naczynia, może powodować formowanie skrzepów z płytek krwi. W takiej sytuacji zwęża się światło stentu występuje tzw. zakrzepica w stencie. Zwiększoną częstość występowania zakrzepicy w stencie obserwuje się u pacjentów z cukrzycą częstość około 2,5% oraz u chorych z niewydolnością nerek w około 5,5% przypadków. Jednak największe ryzyko zakrzepicy mają pacjenci, którzy przestali regularnie przyjmować zalecane leki przeciwpłytkowe. W takiej sytuacji ryzyko wystąpienia zakrzepicy w stencie jest szacowane na około 30%. PAMIĘTAJ! Nie przerywaj leczenia przepisanymi lekami bez porozumienia z lekarzem! Jak długo trzeba je stosować? Leczenie dwoma lekami przeciwpłytkowymi, niezależnie od tego, jak byłeś/byłaś leczony/leczona, jest bezwzględnie zalecane przez rok po zawale. Po upływie roku będziesz kontynuować leczenie jednym lekiem przeciwpłytkowym, kwasem acetylosalicylowym, potocznie zwanym aspiryną. Jakie są niekorzystne działania leczenia przeciwpłytkowego? Kwas acetylosalicylowy może powodować uszkodzenie błony śluzowej żołądka. Jeśli masz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, skonsultuj się z lekarzem; otrzymasz lek osłaniający żołądek. PAMIĘTAJ! Sam nie zmieniaj leczenia! Leki przeciwpłytkowe zwiększają ryzyko krwawień. Jeśli masz powikłania krwotoczne, powiedz o tym lekarzowi, nie zwlekaj! Pamiętaj, że bardzo ciemny mocz, smolisty stolec mogą być objawami krwawienia. 17

10 Czy przyjmować leki przeciwpłytkowe, gdy konieczne jest przeprowadzenie zabiegu operacyjnego? Pilne operacje, gdy zagrożone jest Twoje życie, powinny być wykonywane niezwłocznie, niezależnie od leczenia przeciwpłytkowego. W razie operacji planowej, zasady leczenia lekami przeciwpłytkowymi przedyskutuj z lekarzem. Wszystkie operacje planowe u chorych po zawale serca powinny być odroczone do czasu odstawienia drugiego leku przeciwpłytkowego i przeprowadzone bez przerywania leczenia kwasem acetylosalicylowym. PAMIĘTAJ! Sam nie odstawiaj żadnego leku, skonsultuj się z lekarzem. Jeśli konieczne jest wcześniejsze wykonanie operacji, decyzja powinna być podejmowana indywidualnie, po ocenie ryzyka powikłań zakrzepowo-zatorowych i krwotocznych. Stosowanie leków przeciwpłytkowych zwiększa ryzyko krwawienia w trakcie operacji. Ich odstawienie, szczególnie w pierwszym roku po zawale, grozi natomiast zakrzepicą i ponownym niedokrwieniem mięśnia sercowego! Jak stosować leki przeciwpłytkowe po zawale serca u chorych leczonych doustnymi antykoagulantami? Pacjenci z migotaniem przedsionków, po wszczepieniu sztucznych zastawek serca, z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową, ze względu na konieczność leczenia doustnymi antykoagulantami mają zwiększone ryzyko krwawień. W przypadku wystąpienia u nich zawału serca, dołączenie leków przeciwpłytkowych dodatkowo podnosi to ryzyko. Dlatego w tej grupie chorych po zawale serca zaleca się krótsze stosowanie leków przeciwpłytkowych oraz częstą kontrolę INR wskaźnika gęstości krwi. U osób leczonych trzema lekami należy utrzymywać INR między 2,0 a 2,5. Jak długo stosować trzy leki? Anticoagulation Leczenie przeciwzakrzepowe, czyli A jak Anticoagulation Zawsze ustalaj ze swoim lekarzem, kiedy i który lek odstawić! A PAMIĘTAJ! Nie podejmuj decyzji samodzielnie! 19

11 ACE-inhibition angiotensin receptor blockadea Stosowanie inhibitorów konwertazy lub blokerów receptora angiotensyny, czyli A jak ACE-inhibition, angiotensin receptor blockade Leki z grupy ACE-inhibitorów zostały wprowadzone do terapii jako leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi. Ich działanie jest jednak wielokierunkowe. Udowodniono, że ich stosowanie u pacjentów po zawale serca powoduje zmniejszenie śmiertelności, szczególnie u chorych z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością serca oraz niewydolnością nerek. Dlatego ACE-inhibitory u tych pacjentów po zawale serca powinny być stosowane przewlekle. Jeśli przy stosowaniu tych leków masz uporczywy kaszel, poinformuj o tym swojego lekarza, który zmieni ten lek na inny, podobnie działający bloker receptora angiotensyny. Blokada receptorów beta adrenergicznych, czyli B jak beta-blockade Leki blokujące receptory beta adrenergiczne, czyli beta-blokery, działają wielokierunkowo. Przede wszystkim powodują, że serce bije wolniej i ma mniejszą skłonność do arytmii (nieprawidłowego rytmu serca). Ponadto obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Udowodniono, że ich stosowanie u pacjentów po zawale, zmniejsza częstość występowania bólów wieńcowych i ryzyko zgonu. Ze względu na szereg korzystnych efektów, przewlekłe leczenie beta-blokerami jest zalecane u wszystkich pacjentów po zawale serca. W trakcie leczenia należy zwrócić uwagę na częstość akcji serca. U niektórych pacjentów w trakcie leczenia beta blokerami serce może bić zbyt wolno poniżej uderzeń na minutę. Mogą wówczas występować: zawroty głowy, stany przedomdleniowe lub omdlenia. W takiej sytuacji należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem i wykonać badanie EKG. beta-blockadeb 21

12 Kontrola ciśnienia tętniczego, czyli B jak blood pressure control Nadciśnienie tętnicze sprzyja rozwojowi miażdżycy i choroby wieńcowej. Dlatego po zawale serca należy regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze krwi i leczyć nadciśnienie tętnicze. Zalecane wartości ciśnienia tętniczego to mniej niż 140/90 mmhg. Dotyczy to również chorych z cukrzycą. Na ciśnienie tętnicze krwi wpływ mają: nawodnienie organizmu, stres, stosowane leki. Niskie ciśnienie, poniżej 120/70 mmhg, może powodować uczucie zmęczenia. Przy podwyższonych lub zbyt niskich wartościach ciśnienia tętniczego należy skontaktować się z lekarzem, który odpowiednio zmieni dawki stosowanych leków. blood pressure controlb cholesterol treatmentc Leczenie zmniejszające poziom cholesterolu, czyli C jak cholesterol treatment Nieprawidłowe stężenie cholesterolu, oprócz nadciśnienia tętniczego i nałogu palenia papierosów, jest najpoważniejszym czynnikiem ryzyka chorób sercowo naczyniowych (w tym zawału mięśnia sercowego) w Polsce. Zaburzenia lipidowe występują u ponad 60% Polaków. 23

13 Aby określić stężenie cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji (LDL, HDL, trójglicerydy), należy oznaczyć lipidogram. Osoby po przebytym zawale mięśnia sercowego powinny osiągnąć następujące wartości: wartość cholesterolu LDL ( złego cholesterolu) powinna wynosić mniej niż 1,8 mmol/l, czyli mniej niż 70 mg/dl, stężenie trójglicerydów (TG) powinno wynosić mniej niż 1,7 mmol/dl, czyli mniej niż 150 mg/dl, wartości cholesterolu HDL ( dobrego cholesterolu) powinny wynosić powyżej 1,2 mmol/l, czyli powyżej 50 mg/dl u kobiet oraz 1,0 mmol/l, czyli powyżej 40 mg/dl u mężczyzn. Osiągnięcie optymalnych wartości cholesterolu oprócz właściwej diety wymaga zastosowania leczenia farmakologicznego. Wszyscy chorzy po zawale serca wymagają przewlekłego leczenia statynami (lekami obniżającymi poziom choresterolu). Leki z tej grupy przede wszystkim: zmniejszają stężenie cholesterolu LDL, zwiększają stężenie cholesterolu HDL, hamują postęp miażdżycy, chronią naczynia krwionośne działają przeciwzapalnie. Nie przerywaj leczenia statynami po osiągnięciu zalecanych poziomów cholesterolu i trójglicerydów. Podczas leczenia statynami należy zwracać uwagę na bóle mięśniowe, które mogą być efektem niepożądanym terapii, oraz okresowo kontrolować parametry wątrobowe stężenie enzymów AspAT i AlAT. PAMIĘTAJ, aby statyny przyjmować wieczorem! 25

14 cigarette smoking cessationc Zaprzestanie palenia tytoniu, CZYLI C jak cigarette smoking cessation Zaprzestanie palenia papierosów to podstawowe i najważniejsze zadanie dla osób po zawale serca. Rzucenie palenia zmniejsza śmiertelność, ryzyko kolejnego zawału oraz udaru mózgu. Palenie papierosów stymuluje rozwój miażdżycy w obrębie naczyń krwionośnych. Jest to bardzo istotny czynnik zwiększający ryzyko kolejnego zawału serca. Jeśli po zawale serca nadal palisz papierosy, jesteś dwukrotnie bardziej narażony na ponowny zawał w porównaniu do osoby, która palenie rzuciła! Jeśli chcesz rzucić palenie: wyrzuć papierosy, popielniczkę, zapalniczkę i inne przedmioty kojarzące się z nałogiem, unikaj sytuacji lub miejsc, w których najczęściej paliłeś, staraj się kontrolować bodźce towarzyszące paleniu, zastąp palenie innymi zachowaniami takimi jak picie wody czy aktywność fizyczna, poszukaj wsparcia wśród najbliższych, poszukaj dodatkowego wsparcia na forach internetowych, gdzie zawiązują się grupy motywacyjne dla osób chcących rzucić palenie, zgłoś się po poradę do ekspertów z tej dziedziny. Jeśli po zawale serca nie jesteś w stanie zaprzestać palenia papierosów, powinieneś zostać skierowany do poradni antynikotynowej. Jeśli nie ma przeciwwskazań, możesz przyjmować leki ułatwiające zaprzestanie palenia. 27

15 Diabetes managementd Leczenie cukrzycy, czyli CZYLI D jak Diabetes management Cukrzyca jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, w tym również zawału. Prawidłowa kontrola cukrzycy pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia zawału. Bardzo duży nacisk kładzie się na skuteczne leczenie obniżające poziom cukru we krwi. Pod pojęciem tym nie kryje się jedynie leczenie farmakologiczne (tabletki i wstrzyknięcia z insuliną), ale także dobrze zbilansowana dieta, warunkująca odpowiednią wagę ciała, oraz regularny wysiłek fizyczny. Celem leczenia cukrzycy, do którego powinien dążyć każdy pacjent, jest uzyskanie prawidłowych wartości w zakresie glikemii na czczo: < 6,0 mmol/l. Poziom HbA 1C powinien być oznaczany dwa razy do roku i nie powinien przekraczać 7%, a u osób powyżej 75. r.ż. z długotrwałą cukrzycą 8%. Jeśli masz trudności z obniżeniem poziomu cukru do zalecanych wartości, skontaktuj sie z diabetologiem. PAMIĘTAJ! Zbyt niski poziom cukru jest również niebezpieczny dla zdrowia. Jeżeli chorujesz na cukrzycę i przebyłeś zawał mięśnia sercowego: Pamiętaj o unikaniu cukrów prostych: glukozy i fruktozy. Są one szybko wchłaniane przez organizm, dlatego po ich spożyciu stężenie glukozy we krwi szybko osiąga wysokie wartości. Cukry proste możesz stosować, gdy masz niskie stężenie glukozy we krwi. glukoza fruktoza owoce, warzywa, winogrona, miód słodkie owoce, miód Nie powinieneś spożywać alkoholu. Alkohol hamuje produkcję i uwalnianie glukozy z wątroby, w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez towarzyszącego posiłku) może sprzyjać rozwojowi groźnego dla życia niedocukrzenia. Utrzymuj prawidłową masę ciała, natomiast w przypadku nadwagi lub otyłości staraj się ją odpowiednio zredukować. Staraj się regularnie uprawiać wysiłek fizyczny, który ma korzystny wpływ na wrażliwość na insulinę i kontrolę glikemii, profil lipidowy oraz sprzyja redukcji masy ciała. Pamiętaj jednak, że czas powrotu do pełnej aktywności fizycznej po zawale mięśnia sercowego, jej zakres oraz intensywność muszą być zawsze wcześniej skonsultowane z lekarzem. 29

16 Dieta, CZYLI D jak diet Dieta po zawale serca powinna być dostosowana do okresu choroby. Różna będzie wartość energetyczna posiłków dla osób o niskiej aktywności fizycznej w pierwszych dniach po wystąpieniu zawału (20 kcal/kg masy ciała/dobę) oraz dla osób o zwiększonej aktywności fizycznej (około 30 kcal/kg masy ciała/dobę). Osoby z nadwagą lub otyłością powinny skonsultować dzienną wartość energetyczną posiłków z lekarzem specjalistą. Oceń, czy Twoja waga mieści się w granicach normy. Do oceny służy wskaźnik BMI (ang. body mass index). BMI wskazuje zależność między wagą ciała a wzrostem. Obliczysz go, dzieląc masę ciała (podaną w kilogramach) przez wzrost (podany w metrach) podniesiony do kwadratu: BMI = waga [kg] / wzrost [m] 2 Prawidłowa waga ciała mieści się w granicach 18,5-24,9 kg/m 2. Nadwaga to BMI pomiędzy 25-29,9, otyłość zaś powyżej 30 kg/m 2. O niedowadze mówimy, gdy wskaźnik ten wynosi poniżej 18,5 kg/m 2. DIETD Należy pamiętać, że ograniczenie spożywania kilokalorii wiąże się ze zwiększonym ryzykiem niedoborów witamin i składników mineralnych, dlatego tak ważna jest odpowiednio zbilansowana dieta. 8 zasad żywienia u osób po zawale mięśnia sercowego 1. W pierwszych dniach po zawale wyklucz z diety produkty zawierające kofeinę kawę, czarną herbatę, cukierki z kofeiną, czekoladę, napoje gazowane zawierające kofeinę oraz tzw. napoje energetyczne do 6 razy dziennie spożywaj niewielkie posiłki (zbyt duża ilość pożywienia może spowodować trudności w oddychaniu oraz zwiększać metabolizm, co wiąże się z nadmiernym wysiłkiem serca). 3. Pamiętaj o rozkładzie kaloryczności posiłków w ciągu dnia. Przykładowa kaloryczność posiłków na 1500 kcal w ciągu dnia Śniadanie 20-25% kcal II śniadanie 15% 225 kcal Obiad 30-35% kcal Podwieczorek 10% 150 kcal Kolacja 20% 300 kcal 31

17 4. Codziennie spożywaj: 5 porcji produktów zbożowych (1 porcja to 4 łyżki mąki pełnoziarnistej, 3 łyżki suchego makaronu, 1 kromka chleba, 2 łyżki płatków owsianych), 4 porcje warzyw (1 porcja to 2 marchewki, 2 pomidory, 2 ziemniaki, 200 g kapusty, 250 g kalafiora), 3 porcje owoców (1 porcja to około 7 truskawek, 1 ½ pomarańczy, 6 śliwek, 1 ½ jabłka, 1 kiwi), 2 porcje chudych produktów mlecznych (1 porcja to 1 szklanka mleka, 80 g sera białego, 150 g jogurtu naturalnego), 2 porcje tłuszczu roślinnego (1 porcja to 2 łyżeczki oleju, 10 orzechów, 2 łyżki margaryny miękkiej), 1 porcję mięsa lub jego zamienników ryb, jaj, warzyw strączkowych (1 porcja to 150 g piersi z kurczaka, 1 jajko, 200 g ryby, 8 plasterków wędliny drobiowej lub 40 g fasoli). 5. Ogranicz spożywanie soli Wskazana ilość sodu na dobę to 3,5 g (1 płaska łyżeczka soli). Nie dosalaj potraw na talerzu, nie stosuj gotowych przypraw wieloskładnikowych czy kostek bulionowych. Produkty węglowodanowe (ryż, makaron pełnoziarnisty, kasze czy ziemniaki) sól po ugotowaniu, 2 razy mniejszą ilością soli (smak będzie taki jak przy soleniu wody podczas gotowania). Sól zastąp dużą ilością aromatycznych przypraw (oregano, bazylia, tymianek, kolendra, czosnek i inne). Niezalecane produkty, zawierające duże ilości soli to: wędliny, kiełbasy, produkty wędzone, sery podpuszczkowe, gotowe dania, produkty typu fast food, sos sojowy, słone i tłuste przekąski (chipsy, krakersy, paluszki). 6. Codzienny jadłospis powinien zawierać produkty zawierające tłuszcze nienasycone. Należy ograniczyć spożycie produktów będących źródłem tłuszczów nasyconych oraz izomerów (znajdują się w przemysłowo przetwarzanych olejach roślinnych, margarynach twardych, tłuszczu, w którym smażymy frytki, naturalnych produktach spożywczych jak np. wołowina, drób). Zalecane produkty: oleje roślinne i oliwa, orzechy i nasiona, margaryny miękkie, awokado. 33

18 7. 3 razy w tygodniu spożywaj ryby zawierają one zdrowe kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszające poziom cholesterolu całkowitego oraz złego LDL we krwi, a zwiększające poziom dobrego cholesterolu HDL. 8. Twoja dieta powinna być bogata w: warzywa i owoce zawierające antyoksydanty, np. brokuły, morele, błonnik pokarmowy, naturalną szczotkę oczyszczającą tętnice ze złogów cholesterolu; błonnik zawarty jest m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych (kaszach, ryżu, makaronach pełnoziarnistych, otrębach, płatkach zbożowych), potas (obniżający ciśnienie krwi) suszone morele, migdały, pomidory, ziemniaki, produkty nabiałowe zawierające stenole i sterole, czyli margaryny miękkie, jogurty (zmniejszające poziom cholesterolu we krwi), magnez, którego źródłem są produkty pełnoziarniste i orzechy (2 razy w ciągu dnia), produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu (naturalne kefiry, jogurty, maślanka, mleko 1,5-2% tłuszczu czy chude i półtłuste sery twarogowe). Praktyczne wskazówki: zupy zabielaj jogurtem naturalnym zamiast śmietaną, drób spożywaj bez skóry, do pieczenia używaj margaryn miękkich lub olejów roślinnych, olej roślinny stosuj do potraw na zimno, np. sałatek lub podczas pieczenia (olej rzepakowy i oliwa z oliwek oprócz oliwy extra vergine), codziennie zjadaj garstkę orzechów lub nasion dodaj je do sałatki, jogurtu lub schrup na drugie śniadanie, świeże owoce i koktajle owocowe spożywaj jako desery. Zalecenia dietetyczne muszą być zawsze ustalane indywidualnie, z uwzględnieniem czynników ryzyka występujących u danej osoby (takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, dyslipidemia, nadwaga lub otyłość), dlatego w każdym przypadku wskazane jest skorzystanie ze specjalistycznej porady dietetycznej. Na końcu poradnika znajdziesz przykładowe jadłospisy. 35

19 ExerciseE Wysiłek fizyczny, CZYLI E jak Exercise W pierwszych dniach po zawale aktywność fizyczna jest ograniczona. Przed wypisem ze szpitala powinieneś otrzymać wskazówki dotyczące sukcesywnego zwiększania aktywności fizycznej. Docelowo zaleca się aktywność fizyczną codziennie, w tym ćwiczenia fizyczne przez większość dni w tygodniu przez co najmniej 30 minut, osiągniesz to stopniowo. Jeśli ćwiczenia czy spacer powodują bóle w klatce piersiowej, przerwij ćwiczenia i jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem. Bóle wieńcowe w czasie wysiłku mogą być wskazaniem do dalszych badań i/lub zmiany leczenia. Jeśli w czasie wysiłku odczuwasz duszność albo nierówne bicie serca, też skontaktuj się z lekarzem sposób leczenia może bowiem wymagać korekty. Lekarz doradzi Ci, jaki rodzaj wysiłku możesz wykonywać. Flu prophylaxisef Szczepienia przeciw grypie, CZYLI F jak Flu prophylaxise Osoby, które przebyły zawał, powinny co roku szczepić się przeciw grypie, jeśli nie mają przeciwwskazań. Ostra infekcja przebiegająca z przyspieszoną czynnością rytmu serca, wysoką temperaturą, odwodnieniem i wzrostem krzepliwości krwi może u chorego ze znacznym zwężeniem tętnicy wieńcowej doprowadzić do jej zamknięcia. Zauważono, że przynajmniej ¼ zawałów serca występuje bezpośrednio po ostrej infekcji układu oddechowego. Wskazówki dotyczące ćwiczeń po zawale znajdziesz na końcu poradnika. 37

20 UDANE ŻYCIE SEKSUALNE PO ZAWALE Jednym z elementów determinujących jakość życia jest udane życie seksualne. Ta sfera odgrywa znaczącą rolę, i to w różnorodnych aspektach funkcjonowania człowieka. Psychiczne pożądanie kontaktów seksualnych i fizyczna możliwość ich spełnienia dają podstawy do budowania poczucia wartości, godności i oceny samego siebie w roli partnera życiowego i seksualnego. Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Stąd tak częste pytanie, jakie zadają sobie pacjenci leżący jeszcze na oddziale kardiologicznym: czy będę jeszcze sprawny/sprawna seksualnie? 39

21 Badania wykonywane w ostatnich latach wykazują, że większość pacjentów po zawale serca może odbywać normalne stosunki seksualne bez żadnych środków ostrożności. Jeżeli rekonwalescencja po zawale przebiega bez powikłań i pacjent powraca do swojej normalnej aktywności, nie ma również przeciwwskazań do podjęcia kontaktów seksualnych. Ryzyko zgonu podczas stosunku seksualnego jest niskie i wynosi poniżej 1%. Seks jest jedną z wielu form aktywności człowieka. Wydatek energetyczny związany z aktywnością seksualną jest porównywalny do wysiłku podczas wykonywania codziennych prac domowych. Codzienna aktywność Aktywność seksualna ze stałą partnerką Wysiłek (MET*) od małej do normalnej 2-3 od dużej do pełnej wigoru 5-6 Unoszenie i przenoszenie ciężarów (9-20 kg) 4-5 Spacer 1,5 km w ciągu 20 minut po płaskim terenie 3-4 Praca w ogrodzie 3-5 Tapetowanie 4-5 Lekkie prace domowe, np. prasowanie 2-4 Ciężkie prace domowe, np. szorowanie podłogi, słanie łóżek 3-6 * MET metabolic equivalent of the task (ekwiwalent metaboliczny miara wysiłku fizycznego liczona na podstawie stopnia zużycia tlenu 3,5 ml tlenu/kg/min; jest to sposób na porównywanie ilości wysiłku wymaganego dla różnych rodzajów aktywności). Co ogranicza aktywność seksualną po przebytym zawale? ogólny stan psychiczny pacjenta, współistnienie lęku przed nagłym pogorszeniem stanu zdrowia, reakcja współmałżonka na chorobę, przejawiająca się między innymi unikaniem współżycia z lęku przed jego następstwami. Przypadkowe kontakty seksualne, które są zazwyczaj źródłem dodatkowego stresu, mogą być niebezpieczne dla układu krążenia. Dotyczy to zazwyczaj sytuacji takich jak duża różnica wieku między partnerami (np. starszy mężczyzna i młoda kobieta), stresujące otoczenie (np. seks w biurze, lub w samochodzie), seks bez zabezpieczenia, seks po zbyt dużej ilości alkoholu lub zbyt obfitym posiłku. 41