MARKETING I RYNEK 10/2014

Transkrypt

1 MARKETING I RYNEK 10/2014 Adres redakcji Warszawa, ul. Canaletta 4, p. 301 tel. (22) , w. 314 faks (22) mir@pwe.com.pl strona internetowa: Wersja drukowana czasopisma jest wersją pierwotną. Informacje dla autorów, zasady recenzowania i lista recenzentów są dostępne na stronie internetowej czasopisma. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowania redakcyjnego oraz dokonywania skrótów w nadsyłanych artykułach. Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne online w międzynarodowej bazie danych CEJSH ( Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A Warszawa, ul. Canaletta 4 Recenzenci dr hab. Krzysztof Andruszkiewicz, prof. UTP w Bydgoszczy dr hab. Waldemar Bojar, prof. UTP w Bydgoszczy dr hab. Wiesław Ciechomski, prof. UE w Poznaniu dr hab. Bartosz Mickiewicz, prof. ZUT w Szczecinie dr hab. Lech Nieżurawski, prof. WSB w Toruniu Redakcja naukowa Krzysztof Andruszkiewicz Małgorzata Zajdel Iwona Posadzińska Skład Wojciech Szymborski Daniel Sobota Katarzyna Kłoszewska Marketing i Rynek 10/2014 1

2 SPIS TREŚCI I. UWARUNKOWANIA ROZWOJU I KONKURENCYJNOŚCI REGIONU Grażyna Adamczyk-Łojewska Rozwój polskich regionów w okresie poakcesyjnym Krzysztof Andruszkiewicz Wybrane aspekty wdrażania marketingowego zarządzania w przedsiębiorstwach regionu kujawsko-pomorskiego na tle wybranych regionów Polski Maciej Dąbek, Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska, Małgorzata Zajdel Chmury obliczeniowe, jako szansa na zwiększenie konkurencyjności regionu poprzez lepsze zarządzanie zasobami informacyjnymi Małgorzata Dolata Infrastruktura społeczna jako czynnik kształtujący konkurencyjność regionu Beata Durau Przyczyny niskiej podaży mniej znanych gatunków warzyw Wiesława Gierańczyk, Agata Kordowska Innowacyjność i konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłowych w województwie kujawsko-pomorskim w latach Justyna Góral Analiza unijnej i krajowej polityki regionalnej Bogdan Gregor, Beata Gotwald Inteligentna specjalizacja regionalna w rozwoju regionu na przykładzie regionu łódzkiego Joanna Hernik Turystyczna konkurencyjność miasta determinanty Elżbieta Janczyk-Strzała Rola niepublicznych uczelni wyższych w kształtowaniu rozwoju i konkurencyjności regionu Monika Kapler, Luiza Piersiała Polityka rozwoju regionalnego oparta o klastry ujęcie teoretyczne Jan Kaźmierski Struktury klastrowe jako nowoczesna koncepcja na region konkurencyjny Barbara Kiełbasa, Małgorzata Bogusz Wpływ środków pomocowych UE na tworzenie gospodarstw młodych rolników Justyna Kłobukowska Rozwój społecznie odpowiedzialnych instrumentów finansowych jako czynnik konkurencyjności regionu Arkadiusz Kowalski, Małgorzata Zajdel, Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska Ocena rozwiązań ekologistyki przy gospodarowaniu odpadami komunalnymi Marketing i Rynek 10/2014 2

3 Ewa Mazur-Wierzbicki Działalność inwestycyjna na rzecz ochrony środowiska pierwszym krokiem ku ekoinnowacyjności regionu Anna Murawska Spójność społeczna i poziom życia w krajach Unii Europejskiej analiza wielowymiarowa Tomasz Musialik Prawne uwarunkowania kontroli unijnej zasady subsydiarności w regionach państw federacyjnych Lidia Nowakowska Tożsamość regionalna i lokalna w perspektywie przemian europejskich Joanna Pawłowska-Tyszko Konkurencyjność systemów podatkowych w krajach UE Iwona Pomianek Wybrane przejawy konkurencyjności wiejskich obszarów peryferyjnych na przykładzie podregionu bialskiego Joanna Rorat, Łukasz Popławski Bariery rozwoju gmin wiejskich na obszarach chronionych Maciej Schultz Determinanty prowadzenia badań marketingowych przez przedsiębiorstwa regionu kujawsko-pomorskiego na tle innych regionów Polski Piotr Szewczykowski, Waldemar Bojar, Daniel Sobota, Małgorzata Zajdel Design Thinking jako metoda intensyfikacji rozwoju regionu kujawsko-pomorskiego Dawid J. Szostek Voucher badawczy jako przykład wykorzystania funduszy UE na rzecz wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego Izabela Wielewska Wielkość nakładów inwestycyjnych służących ochronie środowiska i ich rola w podnoszeniu konkurencyjności obszarów wiejskich Barbara Wieliczko Rola WPR w rozwoju obszarów wiejskich w Polsce zróżnicowanie regionalne Piotr Wojdakowski, Barbara Marciszewska, Tomasz Taraszkiewicz, Dariusz Kuczyński EURO 2012 jako czynnik stymulujący rozwój Miasta Gdańska 216 Zofia Zgoda Programy etyczne jako element budowania strategii organizacji Dagmara Zuzek Czynniki kształtujące konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw w województwie małopolskim II. ZASOBY REGIONU W PODNOSZENIU JEGO KONKURENCYJNOŚCI I ROZWOJU Mariusz Czupich Rola jednostek samorządu terytorialnego we wspieraniu przedsiębiorczości i innowacyjności na przykładzie wybranych regionów Grzegorz Dzieża, Marek Sikora, Andrzej Wdzięczny, Janusz Łatowski Analiza możliwości rozszerzenia funkcjonalności modułu planowania produkcji systemu ERP Marketing i Rynek 10/2014 3

4 Ewa Kasperska Dziedzictwo kulturowe regionu jako podłoże aktywizacji zawodowej mieszkańców Bartosz Mickiewicz Analiza porównawcza Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w stosunku do PROW Paweł Mickiewicz Wzmocnienie roli Agencji Nieruchomości Rolnych w zarządzaniu rozwojem regionalnym Maciej J. Nowak Plany miejscowe i decyzje lokalizacyjne efektywnymi instrumentami zagospodarowania przestrzeni w regionie? Michał Nowicki Współpraca w ramach Platformy Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (PPP) w kontekście realizacji zapisów Strategii Rozwoju Województwa analiza i ocena zjawiska na przykładzie wybranych województw Grażyna Owczarczyk-Szpakowska, Lech Nieżurawski, Krzysztof Śmiatacz Funkcjonowanie funduszy Unii Europejskiej w mieście Bydgoszcz Bożena Pawłowska, Justyna Witkowska Warmińsko-mazurska Nagroda Jakości promocją na rzecz rozwoju konkurencyjności regionu Marek Rawski Ocena zasobów regionu metodą refleksji strategicznej Tomasz Rudnicki Inwestycje drogowe jako kluczowa determinanta rozwoju regionalnego Wawrzyniec Rudolf Rola zasobów relacyjnych w budowaniu konkurencyjności regionu w zapisach strategii rozwoju województw Weronika Ściana Konkurencyjność wybranych gmin nadmorskich Pomorza Środkowego Dagmara K. Zuzek, Bartosz Mickiewicz Formy wspierania małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju gospodarki regionu Małopolski Wioletta Zwara Zasoby informacyjne statystyki publicznej istotne wsparcie dla rozwoju i podnoszenia konkurencyjności regionu III. MARKETING W BUDOWANIU KONKURENCYJNOŚCI I ROZWOJU REGIONU Krzysztof Andruszkiewicz Marka regionu jako akcelerator jego konkurencyjności i rozwoju Wiesław Ciechomski Determinanty podnoszenia konkurencyjności regionu i kreowania jego wizerunku Sławomir Dybka, Kazimierz Cyran Znaczenie produktów regionalnych w kształtowaniu konkurencyjności regionów (na przykładzie woj. podkarpackiego) Karolina Ertmańska Marketing miast idea Floating Garden w promocji Szczecina Robert Furtak Wybrane problemy zarządzania marką terytorialną na przykładzie miasta Lublin Marketing i Rynek 10/2014 4

5 Stanisław Kaczmarczyk Wykorzystanie marketingu w przedsiębiorstwach województwa kujawsko-pomorskiego Ewa Koreleska, Aleksandra Owczarz Marketing terytorialny na przykładzie miasta Bydgoszczy ze szczególnym uwzględnieniem atrakcyjności turystycznej i form promocji miasta Sylwester Makarski Przesłanki kreowania regionalnego produktu turystycznego Iwona Posadzińska, Rafał Drewniak Public relations w zintegrowanej komunikacji marketingowej regionu i biznesu Iwona Posadzińska, Rafał Drewniak Przesłanie miasta jako element kształtowanie tożsamości i wizerunku Aleksandra Radziszewska Wykorzystanie marketingu internetowego w promocji regionu Robert Romanowski Znaczenie samorządu lokalnego w modelu potrójnej helisy (Triple Helix Model) na przykładzie poznańskiego obszaru metropolitalnego Magdalena Rzemieniak Proces budowania wizerunku miasta w oparciu o wartości niematerialne Wiesław Szopiński, Maria Grzybek Rola administracji samorządowej w kształtowaniu wizerunku jednostki terytorialnej na przykładzie Gminy Nazdrzec Janusz Zrobek Marketingowe aspekty konkurencyjności wiejskich jednostek terytorialnych (w warunkach integracji z Unią Europejską) Dagmara K. Zuzek, Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska Zachowania konsumentów na rynku i jego determinanty na przykładzie rynku napojów alkoholowych MISCELLANEA Bogdan Bogdanowicz Teoria perspektywy a problem podejmowania decyzji Krzysztof Śmiatacz, Anna Michalska, Katarzyna Samek Rola komunikacji w unikaniu błędów menedżerskich Marketing i Rynek 10/2014 5

6 CONTENTS I. CONDITIONS OF THE DEVELOPMENT AND COMPETITIVENESS OF THE REGION Grażyna Adamczyk-Łojewska The development of Polish regions in the after the accession Krzysztof Andruszkiewicz Selected aspects of marketing management implementation in enterprises of Kuyavian-Pomeranian region in comparison with selected Polish regions Maciej Dąbek, Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska, Małgorzata Zajdel Cloud computing as an opportunity to increase regional competitiveness through better management of information resources Małgorzata Dolata Social infrastructure as a factor affecting the competitiveness of the region Beata Durau The causes of a low supply of little-known vegetable species Wiesława Gierańczyk, Agata Kordowska Innovativeness and competitiveness of the industrial companies in Kujawsko-Pomorskie Voivodship in Justyna Góral An analysis of the EU and national regional policy Bogdan Gregor, Beata Gotwald Smart regional specialization in the development of a region on the example of lodzkie region Joanna Hernik Touristic competitiveness of the city determinants Elżbieta Janczyk-Strzała The role of non-public universities in shaping the development and competitiveness of the region Monika Kapler, Luiza Piersiała The development of regional policy on the example of the cluster - a theoretical approach Jan Kaźmierski Cluster structures as a modern conception for a competitive region Barbara Kiełbasa, Małgorzata Bogusz Influence of UE funds for creation household by young farmers Justyna Kłobukowska The development of socially responsible financial instruments as a regional competitiveness factor Marketing i Rynek 10/2014 6

7 Arkadiusz Kowalski, Małgorzata Zajdel, Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska Evaluation of ecologistics and reverse logistics in municipal waste management Ewa Mazur-Wierzbicki The investment activity for the environment protection the first step to the region eco-innovation Anna Murawska Social cohesion and standard of living in the countries of the European Union multivariate analysis Tomasz Musialik Legal determinants of the control of the EU principle of subsidiarity in the regions of federal states Lidia Nowakowska Regional and local identity in perspective of European transformations Joanna Pawłowska-Tyszko The competitiveness of tax systems in the EU Iwona Pomianek Selected issues of remote rural areas competitiveness on the example of Bialski region Joanna Rorat, Łukasz Popławski Barriers development of rural communities in protected areas Maciej Schultz Determinants of marketing research conducted by enterprises of Kuyavian-Pomeranian region in comparison to other regions of Poland Piotr Szewczykowski, Waldemar Bojar, Daniel Sobota, Małgorzata Zajdel Design Thinking as a method of regional development intensification Dawid J. Szostek Research voucher as an example of the use of EU funds for the innovative growth of the enterprises in Kujawsko-Pomorskie Izabela Wielewska Capital expenditure for environmental protection and its role in raising competitiveness in rural areas Barbara Wieliczko Role of the CAP in rural development in Poland regional diversity Piotr Wojdakowski, Barbara Marciszewska, Tomasz Taraszkiewicz, Dariusz Kuczyński EURO 2012 as a factor stimulates the development of City of Gdansk Zofia Zgoda Ethical programs as an element of building strategy`s organization Dagmara Zuzek Factors affecting the competitiveness of small and medium-sized enterprises in the Malopolska province II. RESOURCES OF THE REGION IN ENHANCING ITS COMPETITIVENESS OF THE REGION Mariusz Czupich The Role of Local Governments Units In Supporting Entrepreneurship and Innovation on the Example of Selected Regions Grzegorz Dzieża, Marek Sikora, Andrzej Wdzięczny, Janusz Łatowski Analysis of opportunities to extend the functionality of the module of production planning system ERP Marketing i Rynek 10/2014 7

8 Ewa Kasperska Cultural heritage of a region as a base of professional activation of residents Bartosz Mickiewicz Comparative Analysis of Rural Development Programmes in and Paweł Mickiewicz Strengthening the role of the Agricultural Property Agency in regional development Maciej J. Nowak Local zoning plans as instrument of regional development Michał Nowicki Cooperation within the Platform of Public-Private Partnership (PPP) in the context of the implementation of the records of the Regional Development Strategy analysis and assessment of the phenomenon on the example of selected provinces Grażyna Owczarczyk-Szpakowska, Lech Nieżurawski, Krzysztof Śmiatacz Functioning of the European Union funds in Bydgoszcz Bożena Pawłowska, Justyna Witkowska Warmia and Mazury Quality Award for the promotion of regional development Marek Rawski Estimate of stock of region by strategy reflection method Tomasz Rudnicki Road investment in regional development Wawrzyniec Rudolf The role of the relational resources in building the competitiveness of the region the contents of the 2020 regional development strategies Weronika Ściana The competitiveness of chosen seaside communities of Middle Pomerania Dagmara K. Zuzek, Bartosz Mickiewicz The forms of supporting small and medium enterprises of the development of the economy of the region of Małopolska Wioletta Zwara Information resources of public statistics significant support for development and improvement of competitiveness of the region III. MARKETING IN BUILDING REGIONAL COMPETITIVENESS AND GROWTH Krzysztof Andruszkiewicz The brand of the region as an accelerator of development and competitiveness Wiesław Ciechomski Factors of raising regional competitiveness and creating its image Sławomir Dybka, Kazimierz Cyran The importance of regional products in the regional competitiveness (example podkarpackie voivodship) Karolina Ertmańska City marketing the idea of "Floating Garden" in the promotion of Szczecin Robert Furtak Selected problems in brand management on the example of the city of Lublin Marketing i Rynek 10/2014 8

9 Stanisław Kaczmarczyk Marketing usage in the enterprises of kujawsko-pomorskie voivodship Ewa Koreleska, Aleksandra Owczarz Territorial marketing on the example of the city of Bydgoszcz with particular attention to the tourist attractiveness and forms of promotion of the city Sylwester Makarski The conditions of creating regional tourism product Iwona Posadzińska, Rafał Drewniak Public relations in integrated marketing communication area and business Iwona Posadzińska, Rafał Drewniak The slogan of city as element of formation of identity and the image Aleksandra Radziszewska Use of Internet marketing in region s promotion Robert Romanowski The importance of local government in the triple helix model on the base of Poznań metropolitan area Magdalena Rzemieniak The process of building image of a city based on intangible assets Wiesław Szopiński, Maria Grzybek The role of local government in shaping the image of a territorial unit on the example of Nozdrzec municipality Janusz Zrobek The marketing aspects of competitiveness of rural territorial units (in terms of the integration with UE) Dagmara K. Zuzek, Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska Consumer behavior in the market and its determinants in the market for alcoholic beverages MISCELLANEA Bogdan Bogdanowicz The prospect theory and decision making problem Krzysztof Śmiatacz, Anna Michalska, Katarzyna Samek The role of communication in avoiding managerial mistakes Marketing i Rynek 10/2014 9

10 I. Uwarunkowania rozwoju i konkurencyjności regionu Marketing i Rynek 10/

11 Rozwój polskich regionów w okresie poakcesyjnym Grażyna Adamczyk-Łojewska 1 Streszczenie: Przedmiotem opracowania są zagadnienia związane ze zróżnicowaniem tempa wzrostu i poziomu rozwoju gospodarczego w Polsce. Rozważny jest problem, czy w latach , tj. w ośmiu latach pogłębiającej się integracji w ramach UE i realizowania polityki spójności, zachodziły procesy konwergencji ekonomicznej. Przedstawiono wyniki analizy przeprowadzonej w ujęciu dynamicznym i przestrzennym (w przekroju 16 województw) w zakresie wskaźników charakteryzujących zróżnicowanie tempa i poziomu rozwoju, a także zmian w efektywności wykorzystania zasobów pracy (liczby pracujących w relacji do ludności oraz produktywności pracy). Słowa kluczowe: gospodarka Polski, wzrost gospodarczy, produktywność pracy, regiony, konwergencja ekonomiczna, zróżnicowanie rozwoju Wprowadzenie Odmienne uwarunkowania terytorialne rozwoju, zarówno historyczne, społeczne, jak i ekonomiczne, sprzyjają przestrzennemu różnicowaniu się tempa wzrostu gospodarczego. Także mechanizm rynkowy prowadzi na ogół do utrwalania i pogłębiania się zróżnicowań, w tym przestrzennych. Z nowej teorii wzrostu endogenicznego, zapoczątkowanej przez P. Romera w latach 80. XX wieku, wynika, że w obszarach i regionach, które w historycznym procesie rozwoju doznały pozytywnych impulsów gospodarczych, kumulują się często dalsze korzystne następstwa. Są one rezultatem oddziaływania na przedsiębiorstwa pozytywnych efektów zewnętrznych m.in. związanych z rozwojem technologii, wiedzy i informacji, a także większej możliwości naśladowania w bliskim otoczeniu różnego typu rozwiązań i zachowań przedsiębiorczych z uwagi na wyższy poziom skupienia działalności gospodarczej i ludności. W tego typu obszarach, mimo rosnących kosztów pozyskania wielu zasobów, pozytywne efekty zewnętrzne umożliwiają wyższą produktywność czynników wytwórczych. Zapewnia to na ogół większą efektywność, która przyciąga kapitał i wykwalifikowaną siłę roboczą. Natomiast w obszarach i regionach, które doznały impulsów negatywnych czy nie osiągnęły pewnego progowego poziomu rozwoju, kumulują się niekorzystne uwarunkowania rozwoju, które często sprzyjają wypływowi kapitału (m.in. przez system bankowy) oraz emigracji siły roboczej. Zmniejszanie dystansu rozwojowego w takich obszarach jest możliwe, niemniej jest zadaniem trudnym. Wiąże się z potrzebą utrzymywania w dłuższym okresie wyższej stopy inwestycji oraz wyższego tempa wzrostu tzw. łącznej produktywności czynników wytwórczych. Tego typu produktywność zależy m.in. od endogenicznych czynników wzrostu, które zmieniają się z reguły powoli. Czynniki te to: innowacyjność i zdolność absorpcyjna gospodarki, poziom rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego oraz infrastruktury społeczno-ekonomicznej i technicznej, a także rozwiązania instytucjonalne oraz uwarunkowania strukturalne, np. wynikające ze struktury sektorowej gospodarki. Pogłębiające się nadmiernie zróżnicowanie terytorialne, w tym regionalne, może stanowić istotny hamulec wzrostu, gdy obniża efektywność ekonomiczną i konkurencyjność gospodarki narodowej jako całości. Prowadzić może do marnotrawstwa znacznych zasobów, głównie pracy, w wyniku bezrobocia i niskiego poziomu społecznej wydajności. Może spowalniać tempo wzrostu, ograniczając rozwój rynku wewnętrznego, 1 Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. i J. Śniadeckich w Bydgoszczy, badania finansowane przez NCN w ramach PB nr 3808/B/H03/2011/40. Marketing i Rynek 10/

12 a także wiązać się z koniecznością ponoszenia znacznych kosztów w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom bezrobocia i ubóstwa czy patologii społecznych, które nadmiernie obciążają budżet państwa. Stąd w wielu krajach, zwłaszcza w Unii Europejskiej, podejmowane są wysiłki w celu zmniejszania zróżnicowań w zakresie poziomu rozwoju ekonomicznego poszczególnych krajów oraz przeciwdziałania nadmiernej dywergencji regionalnej. W ramach UE realizowana jest polityka strukturalna, w tym polityka regionalna oraz znaczne środki finansowe nakierowane są na osiągnięcie celu związanego z realną konwergencją ekonomiczną. W opracowaniu przedstawiono wyniki szerszych badań realizowanych w ramach grantu NCN 3808/B/H03/2011/40 w zakresie przekształceń strukturalnych w gospodarce Polski po 2004 r., tj. po akcesji kraju do UE. Głównym celem podjętych badań jest stwierdzenie: czy i w jakim zakresie w gospodarce Polski w warunkach postępującego procesu integracyjnego i realizowanej polityki spójności zachodziły procesy realnej konwergencji ekonomicznej, wyrażające się w zmniejszaniu rozpiętości terytorialnych poziomu rozwoju ekonomicznego; jak przebiega rozwój poszczególnych regionów i obszarów oraz czy zmienia się struktura przestrzenna gospodarki; czy i w jakim zakresie dokonuje się postęp w zwiększaniu efektywności wykorzystania w kraju jednego z podstawowych zasobów wytwórczych, tj. pracy. W statystyce poziom regionalny może być reprezentowany przez trzy rodzaje jednostek przestrzennych (podregiony, województwa i makroregiony). W opracowaniu skoncentrowano się na analizie regionalnej w układzie województw, m.in. z uwagi na fakt, że pozostałe (podregiony i makroregiony) mają wyłącznie charakter statystyczny i nie tworzą samorządowych jednostek terytorialnych. Zakres czasowy analizy obejmuje w odniesieniu do większości problemów, tam gdzie pozwalała na to dostępność danych, lata Ograniczenie się do tego okresu wynika ze znacznego opóźnienia (ok. trzech lat) publikacji przez GUS, a częściowo także Eurostat, pewnych zakresów danych (dotyczy to regionalnych rachunków PKB oraz WDB, zwłaszcza przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej), a także potrzeby ujednolicenia w czasie analizy porównawczej. Poziom rozwoju ekonomicznego w ujęciu międzynarodowym i w układzie województw Polski mierzono głównie PKB per capita. Pomimo, że formułowanych jest wiele zastrzeżeń do tego miernika, zwłaszcza w aspekcie odzwierciedlania poziomu życia, podobnie jak do innych związanych z metodologią SNA, to w analizach rozwoju gospodarczego pełnią one nadal podstawową rolę. Dynamikę wzrostu gospodarczego w regionach (województwach), z uwagi na brak danych o wielkości PKB w cenach stałych w tym przekroju, określano pośrednio poprzez zmianę w czasie udziału poszczególnych województw w tworzeniu PKB w kraju, tj. relatywnie w stosunku do średniej krajowej. Społeczną wydajność pracy w poszczególnych systemach terytorialnych mierzono wartością dodaną brutto (WDB) w przeliczeniu na 1 pracującego. W relacjach międzynarodowych analizowano wartość dodaną brutto w dwojakim ujęciu: 1) wyrażoną w euro wg kursu walutowego, 2) skorygowaną poprzez uwzględnienie faktu zróżnicowania poziomu cen w poszczególnych krajach i tym samym także siły nabywczej pieniądza, tj. przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej (PPS) zmieniającego się w kolejnych latach. Dystans rozwojowy Polski w stosunku do rozwiniętych krajów Badania dotyczące Polski dowodzą, że dodatnie i relatywnie wysokie tempo wzrostu gospodarczego po 2004 r., tj. w okresie otwarcia gospodarki krajowej na procesy integracyjne w ramach UE, sprzyjało procesom konwergencji ekonomicznej na poziomie międzynarodowym. Polska w badanych latach stopniowo zmniejszała swój dystans rozwojowy w stosunku do wysoko rozwiniętych krajów UE. Relatywny poziom PKB per capita, przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej, zwiększył się w Polsce w stosunku do 15 krajów dawnej UE z 44,5% w 2004 r. do 61,3% w 2012 r., natomiast w relacji do 27 krajów odpowiednio z 50,2 do 67,8 % (rys. 1). W Polsce wzrost PKB w badanych latach dokonywał się przy udziale zarówno przyrostu liczby pracujących, jak również zwiększania produktywności pracy. W okresie ośmiu lat liczba pracujących określona przez GUS głównie na podstawie sprawozdawczości podmiotów powiększyła się o 12,6%, tj. z 33 do 37 osób/100 mieszkańców w 2011 r., a danych pochodzących z badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) o 18,5%, tj. 36 do 42 osób/100 mieszkańców (średnio w 15 krajach UE z 43 do 44 w 2010). Istotnym czynnikiem wzrostu był przyrost produktywności pracy, zwłaszcza w latach , kiedy to liczba pracujących zwiększyła się w niewielkim stopniu. Przeciętna w kraju wydajność pracy, mierzona PKB Marketing i Rynek 10/

13 (w cenach stałych) przypadającym na 1 pracującego (przy uwzględnieniu mniejszej liczby pracujących, tj. wg sprawozdawczości podmiotów) wzrosła o 27,2%, natomiast przy uwzględnieniu większej liczby pracujących (wg BAEL) o około 21% 2. Rysunek 1. Produkt krajowy brutto (PKB) per capita Polski przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej (PPS) w relacji do średniego w krajach Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, ( Poziom produktywności pracy, mierzonej wartością dodaną brutto (WDB) przypadającą na jednego pracującego, wyrażoną w euro wg kursu walutowego, istotny dla konkurencyjności gospodarki krajowej na rynku międzynarodowym, zwiększył się w latach w Polsce w relacji do średniego 27 krajów UE o 10% (tj. z 28,7% do 38,7%), a w stosunku do średniego 15 państw dawnej UE o 9% (tj. odpowiednio z 24,3 do 33,4%) (tab. 1). Relatywny poziom produktywności pracy mierzonej w euro przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej (PPS), który informuje przede wszystkim o podstawach ekonomicznych zróżnicowania poziomu życia w poszczególnych państwach, zwiększył się w Polsce w badanych latach w mniejszym niż przy uwzględnieniu kursu walutowego stopniu (o około 5 punktów %). Jego względny poziom był jednak znacznie wyższy. W 2004 r. kształtował się na poziomie 59,6% i w 2010 r. 64,3% średniego 27 krajów UE (tab. 1). Tabela 1. Społeczna wydajność pracy w Polsce w relacji do średniej UE-27 oraz UE-15 krajów w latach Wyszczególnienie Średnia UE-27 = 100 Średnia UE-15 = WDB (wg kursu walutowego) na 1 pracującego ogółem 28,7 38,7 24,3 33,4 - w sektorze rolniczym 25,6 35,0 14,4 20,3 - w sektorze przemysłu i budownictwa 36,7 41,0 30,7 34,3 - w sektorze usług 29,9 41,5 26,3 37,2 WDB (przy uwzględnieniu PPS) na 1 pracującego ogółem 59,6 64,3 53,5 58,7 - w sektorze rolniczym 53,0 58,2 31,8 35,7 - w sektorze przemysłu i budownictwa 76,2 68,1 67,5 60,2 - w sektorze usług 62,0 69,0 58,0 65,4 Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu oraz Rocznika Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa, za lata 2009 i 2012, dział IV, s W układzie analizowanych trzech sektorów relatywnie największy dystans Polski w stosunku do pozostałych krajów UE w zakresie produktywności pracy miał miejsce w 2010 r. w sektorze rolniczym, pomimo 2 G. Adamczyk-Łojewska, Work productivity as an economic growth and prosperity factor in Poland over , Studia i Materiały PSZW, Bydgoszcz G. Adamczyk-Łojewska, Zmiany w zróżnicowaniu wydajności pracy w krajach UE, w tym w Polsce, w latach , Studia i Materiały PSZW, Bydgoszcz Marketing i Rynek 10/

14 że w latach produktywność pracy w tym sektorze znacznie zwiększyła się w kraju (o 21%), w tym również relatywnie, na co wskazują dane z tabeli 1. Znacznie wyższy niż w sektorze rolniczym jest w Polsce relatywny w stosunku do UE poziom produktywności pracy w sektorach pozarolniczych (tab. 1). Należy jednak zauważyć, że jakkolwiek produktywność pracy w łącznie ujmowanym sektorze przemysłu i budownictwa rosła w kraju najbardziej dynamicznie (w badanych latach zwiększyła się o 39%, natomiast w sektorze rolniczym o 21% i w usługach o 8%), to tempo zmniejszania różnic w poziomie względnej produktywności w sektorze przemysłu i budownictwa w stosunku do krajów UE było spośród trzech sektorów relatywnie najniższe (tab.1). Mniejsze tempo w Polsce niwelowania analizowanych w ujęciu międzynarodowym dysproporcji w sektorze przemysłu i budownictwa jest następstwem relatywnie szybkiego wzrostu wydajności pracy w tym sektorze w innych krajach UE, zwłaszcza w Holandii, Irlandii, Słowacji, a także w Rumunii, Łotwie, Estonii i Litwie 3. W latach Polska zmniejszała swój dystans w zakresie produktywności pracy w relacji do 27 krajów UE, w tym także rozwiniętych gospodarczo 15 państw dawnej UE. Z uwagi na fakt, że większy postęp we wzroście poziomu produktywności uzyskały inne kraje, w tym rozwijające się, Polska wśród 27 krajów zajmowała w 2010 r. pod względem produktywności pracy (liczonej w euro wg kursu walutowego) w gospodarce ogółem stosunkowo odległe 23 miejsce (przed Litwą, Łotwą, Rumunią i Bułgarią). Natomiast pod względem wartości dodanej brutto (liczonej wg PPS) przypadającej na jednego pracującego ogółem (wg BAEL) miejsce 22 (przed Estonią, Litwą, Łotwą Rumunią i Bułgarią). Zróżnicowany rozwój gospodarczy polskich regionów Badania dotyczące krajów, otwierających się na współpracę międzynarodową oraz integrację gospodarczą w ramach UE, wskazują na możliwość równoczesnego występowania dwóch przeciwstawnych procesów, z jednej strony konwergencji gospodarki krajowej w relacji do innych państw UE, z drugiej natomiast wzrostu zróżnicowania poziomu rozwoju regionalnego wewnątrz kraju, tj. dywergencji regionalnej 4. W wielu krajach, które redukowały swój dystans w stosunku do średniej UE, np. w Grecji, we Włoszech czy Hiszpanii, w latach przyśpieszonego wzrostu gospodarczego zwiększała się dywergencja regionów 5. W Polsce podobnie obserwuje się proces zmniejszania luki rozwojowej kraju w relacji do państw wysoko rozwiniętych gospodarczo oraz jednoczesne narastanie dysproporcji regionalnych wewnątrz kraju. Badane w układzie województw (początkowo 49, a następnie 16) zróżnicowanie poziomu rozwoju regionalnego, mierzone współczynnikiem zmienności, zwiększało się w okresie znacznego ożywienia gospodarczego lat , spowolnienia wzrostu w latach przedakcesyjnych , a także po akcesji w latach O ile współczynnik zmienności PKB per capita w układzie 16 województw kształtował się w 2004 r. na poziomie 21,2% to w ,7% (rys. 2). W badanych latach zmieniał się również w województwach poziom PKB per capita w relacji do średniego w kraju Zwiększył się znacząco relatywny poziom PKB per capita w województwach mazowieckim i dolnośląskim, a ponadto, choć w dużo mniejszym stopniu, także w małopolskim i łódzkim. Wzrost względnego poziomu PKB per capita w województwie łódzkim, w którym miało miejsce niższe od przeciętnego w kraju tempo przyrostu globalnej wartości PKB, jest efektem zmniejszenia się w badanych latach liczby ludności w tym województwie o 50,1 tys. Natomiast obniżenie się relatywnego poziomu PKB per capita w województwie pomorskim, pomimo wyższego od przeciętnego w kraju wzrostu globalnej wartości PKB, jest następstwem przyrostu ludności w tym województwie o 85,2 tys. osób (tab.2). 3 G. Adamczyk-Łojewska, Work productivity. op. cit. 4 G. Adamczyk-Łojewska, Problemy konwergencji i dywergencji ekonomicznej na przykładzie krajów Unii Europejskiej, w tym Polski, [w:] Ekonomia, Economics, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 211, Wrocław. 5 A. Miazga, Polityka regionalna a konwergencja w UE i w Polsce w świetle nowych teorii geografii ekonomicznej, [w:] Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, red. J. J. Michałek, W. Siwiński, M. Socha, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2007; B. Rokicki, Różnice w poziomie rozwoju regionalnego w Hiszpanii w okresie przed i po akcesji do Unii Europejskiej, Ekonomista 2004, nr 5. 6 G. Adamczyk-Łojewska, Problemy konwergencji i dywergencji...op. cit. Marketing i Rynek 10/

15 Rysunek 2. Mierzone współczynnikiem zmienności zróżnicowanie poziomu PKB per capita, przeciętnego wynagrodzenia, dochodu i wydatków na osobę w przekroju 16 województw Polski Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Tabela 2. Udział województw w tworzeniu PKB Polski w latach Województwa 1 Zmiana udziału (w%) województw w tworzeniu globalnej wartości PKB Polski Zmiana relatywnego (w %) poziomu PKB per capita w relacji do średniego w kraju Mazowieckie 1,10 0,87 1,97 6,19 5,60 11,79 Dolnośląskie 0,39 0,46 0,85 5,69 5,85 11,53 Małopolskie 0,14 0,03 0,17 0,82-0,30 0,52 Pomorskie -0,10 0,13 0,03-2,77 0,50-2,26 Podkarpackie -0,04-0,07-0,11-0,80-1,44-2,23 Podlaskie -0,07-0,04-0,11-1,65-1,22-2,87 Świętokrzyskie 0,05-0,19-0,14 2,59-5,48-2,89 Lubelskie -0,04-0,11-0,15 0,01-1,49-1,48 Łódzkie -0,02-0,13-0,15 0,95-0,46 0,49 Wielkopolskie -0,18 0,03-0,15-3,13-0,30-3,43 Lubuskie -0,10-0,07-0,17-3,70-3,10-6,80 Warmińsko-mazurskie -0,13-0,06-0,19-3,50-1,96-5,46 Opolskie -0,07-0,19-0,26-1,15-4,71-5,86 Zachodniopomorskie -0,10-0,25-0,35-2,30-6,32-8,62 Kujawsko-pomorskie -0,15-0,21-0,36-3,02-4,24-7,26 Śląskie -0,69-0,19-0,88-4,43 0,04-4,39 1 uszeregowanie województw wg skali zmiany udziału w tworzeniu globalnej wartości PKB w kraju w latach Ź r ó d ł o : obliczono na podstawie Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Przeprowadzona w układzie województw analiza wskazuje na postępujący proces koncentracji działalności gospodarczej w nielicznych regionach.. PKB per capita wyższy od średniego w kraju był w 2011 r. tylko w czterech Marketing i Rynek 10/

16 województwach: mazowieckim, dolnośląskim, śląskim, i wielkopolskim, przy czym w dwóch z nich (śląskim i wielkopolskim) relatywny poziom tego wskaźnika obniżył się w badanych latach. Aż w 12 województwach tempo wzrostu PKB i PKB per capita było w latach niższe niż średnie w kraju. Największy spadek udziału w tworzeniu krajowej wartości PKB miał miejsce w województwie śląskim, kujawsko-pomorskim i zachodniopomorskim. Natomiast poziom PKB per capita w relacji do średniego w kraju obniżył się najbardziej w województwie zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, opolskim i warmińsko-mazurskim (tab. 2 i rys. 3). Niepokojącym jest fakt, że w pięciu województwach (lubelskim, podkarpackim, podlaskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim) o najniższym w 2004 r. PKB per capita względny poziom tego wskaźnika obniżył się jeszcze bardziej, w podkarpackim i lubelskim poniżej 70% średniej krajowej (rys. 3). Badany w układzie 16 województw Polski w latach rozkład terytorialny PKB per capita jest dodatnio i najsilniej skorelowany z rozkładem wydajności pracy w łącznie ujmowanych sektorach pozarolniczych (tj. przemysłu i budownictwa oraz usług) oraz liczbą pracujących w tych sektorach w relacji do ludności, a także poziomem wydajności pracy ogółem w gospodarce (tab. 3). Poziom wydajności pracy jest bowiem wypadkową oddziaływania wielu czynników, w tym zwłaszcza stosowanych technik i technologii oraz metod organizacji działalności, a także struktury działowej, a w przypadku wydajności ogółem także sektorowej gospodarki. Rysunek 3. Produkt krajowy brutto per capita w relacji do średniego w kraju w układzie 16 województw 1 Polski w latach Kolejność województw wg poziomu PKB per capita w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Zróżnicowanie poziomu rozwoju ekonomicznego w układzie województw, mierzonego PKB per capita, jest w znacznie mniejszym stopniu powiązane z liczbą pracujących ogółem, która może być znacznie zróżnicowana sektorowo, a także wydajnością pracy w sektorze rolniczym, m.in. z uwagi na mały udział tego sektora w tworzeniu PKB (średnio w kraju około 4%). Natomiast ujemnie skorelowana z poziomem rozwoju województw jest liczba pracujących w sektorze rolniczym w relacji do ludności (współczynnik korelacji 0,45) oraz stopa bezrobocia rejestrowanego (-057) (tab. 3). Spośród trzech czynników silnie powiązanych z poziomem rozwoju ekonomicznego mierzonego PKB per capita najmniej zróżnicowana w przekroju 16 województw jest wydajność pracy w działalności pozarolniczej (do 2009 r. współczynnik zmienności oscylował na poziomie 10%). Wyraźny wzrost tego zróżnicowania zaobserwowano dopiero w ostatnich dwóch badanych latach ( ). Bardziej zróżnicowana w badanym przekroju była liczba pracujących w działalności pozarolniczej w relacji do ludności a następnie wydajność pracy w gospodarce ogółem. Na relatywnie większe zróżnicowanie tej ostatniej zasadniczy wpływ Marketing i Rynek 10/

17 ma niewątpliwie bardzo duże zróżnicowanie wydajności w sektorze rolniczym będące w znacznym zakresie pochodną jeszcze większego zróżnicowania w układzie województw liczby pracujących w tym sektorze (rys. 4). Tabela 3. Współczynniki korelacji charakteryzujące związek między rozkładem terytorialnym PKB per capita a rozkładem liczby pracujących w relacji do ludności oraz społecznej wydajności pracy (mierzonej WDB na 1 pracującego) w układzie 16 województw w Polsce w latach Zmienna X w układzie 16 województw Wydajność pracy w działalności pozarolniczej (II i III) Zmienna Y w układzie 16 województw PKB per capita +0,96 Pracujący łącznie w sektorach pozarolniczych ( II i III) na 100 mieszkańców +0,91 Wydajność pracy ogółem w gospodarce +0,90 Pracujący ogółem na 100 mieszkańców +0,56 Wydajność w sektorze rolniczym (I) +0,26 Pracujący w sektorze rolniczym na 100 mieszkańców -0,45 Stopa bezrobocia rejestrowanego -0,57 Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych: Rocznik Statystyczny Województw, GUS, za lata Rysunek 4. Współczynnik zmienności w układzie 16 województw wydajności pracy oraz liczby pracujących w relacji do ludności w latach Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata W badanych latach najwyższym poziomem, jak i wzrostem, wydajności w działalności pozarolniczej, a także w gospodarce ogółem, wyróżniały się dwa województwa: mazowieckie i dolnośląskie. W pozostałych województwach (z wyjątkiem łódzkiego, a w przypadku wydajności ogółem - także podlaskiego) miał miejsce spadek względnego (w relacji do średniej krajowej) poziomu wydajności, największy w zakresie działalności pozarolniczej w województwie opolskim i lubuskim, a w gospodarce ogółem także w podkarpackim (rys. 5 i 6). Liczba pracujących w działalności pozarolniczej w relacji do ludności zwiększyła się w latach we wszystkich 16 województwach, w tym najbardziej w województwie mazowieckim (o 4,1 osoby/100 mieszkańców) i dolnośląskim (o 4,0) oraz małopolskim (o 3,6), a w najmniejszym stopniu w zachodniopomorskim (o 1,3). Największą liczbą pracujących w sektorach pozarolniczych na 100 Marketing i Rynek 10/

18 mieszkańców wyróżniało się, podobnie jak w przypadku wydajności, województwo mazowieckie, a następnie także śląskie, wielkopolskie i dolnośląskie (rys. 7). Rysunek 5. Wydajność pracy w sektorach pozarolniczych w układzie 16 województw 1 w relacji do średniej krajowej oraz zmiana relatywnego poziomu tej wydajności w 2011 r. w stosunku do 2004 r. 1 Uszeregowanie województw wg poziomu wydajności w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Rysunek 6. Wydajność pracy w gospodarce ogółem w układzie 16 województw 1 w relacji do średniej krajowej oraz zmiana relatywnego poziomu tej wydajności w 2011 r. w stosunku do 2004 r. 1 Uszeregowanie województw wg poziomu wydajności w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Uwzględniając wspomnianą wcześniej ujemną zależność między poziomem rozwoju ekonomicznego województw a liczbą pracujących w sektorze rolniczym w relacji do mieszkańców, niekorzystnie należy ocenić fakt, że liczba pracujących w tym sektorze zwiększyła się w badanych latach w relacji do ludności kraju z 5,6 w 2004 do 6,2 osób w 2011 r. Liczba pracujących w tym sektorze zwiększyła się aż w dziesięciu województwach, w tym w największym zakresie w podkarpackim, małopolskim i lubelskim, tj. w województwach gdzie liczba ta była już relatywnie duża (tab. 8), a niska wydajność pracy w tym sektorze obniżyła się jeszcze bardziej w relacji do średniej w kraju (z wyjątkiem województwa lubelskiego) (tab. 9). Marketing i Rynek 10/

19 Rysunek 7. Liczba pracujących w łącznie ujmowanych sektorach pozarolniczych w relacji do ludności w układzie 16 województw 1 oraz zmiana tej liczby w 2011 r. w relacji do 2004 r. 1 Uszeregowanie województw wg wskaźnika w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Rysunek 8. Liczba pracujących w sektorze rolniczym w relacji do ludności w układzie 16 województw 1 oraz zmiana tej liczby w 2011 r. w relacji do 2004 r. 1 Uszeregowanie województw wg wskaźnika w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Rysunek 9. Wydajność pracy w sektorze rolniczym w układzie 16 województw 1 w relacji do średniej krajowej oraz zmiana relatywnego poziomu tej wydajności w 2011 r. w stosunku do 2004 r. 1 Uszeregowanie województw wg poziomu wydajności w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Marketing i Rynek 10/

20 W badanym okresie we wszystkich województwach obniżyła się stopa bezrobocia rejestrowanego, w tym najbardziej w województwach: lubuskim (o 10,2%), dolnośląskim (o 10,0), zachodniopomorskim (o 9,9) i warmińsko-mazurskim (o 9,0). Spośród wymienionych województw dużym wzrostem liczby pracujący poza rolnictwem charakteryzowało się jedynie województwo dolnośląskie, w pozostałych województwach spadek bezrobocia należy wiązać przede wszystkim z wzrostem emigracji zewnętrznej. Stopa bezrobocia obniżyła się natomiast w stosunkowo najmniejszym zakresie w województwach: podlaskim (o 2%), podkarpackim (o 3,6), małopolskim (o 4,5) i lubelskim(o 4,6), tj. województwach charakteryzujących się (z wyjątkiem małopolskiego) relatywnie mniejszym zaawansowaniem rozwoju sektorów pozarolniczych, zarówno pod względem liczby pracujących/100 mieszkańców, jak również wydajności pracy mierzonej WDB/1 pracującego (rys. 5, 7 i 10). Rysunek 8. Stopa bezrobocia rejestrowanego w układzie 16 województw Polski w latach Uszeregowanie województw wg wskaźnika w 2011 r. Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie danych Rocznika Statystycznego Województw, GUS, Warszawa za lata Podsumowanie Przeprowadzona w ujęciu dynamicznym i przestrzennym analiza gospodarki Polski wykazała, że w badanym okresie ( ), pogłębiania się integracji ekonomicznej w ramach UE i realizowania polityki spójności, występowały na różnych poziomach zarówno procesy konwergencji, jak również dywergencji ekonomicznej. Korzystne procesy konwergencji ekonomicznej zachodziły w badanym okresie przede wszystkim na poziomie makroekonomicznym w relacjach międzynarodowych. Zmniejszył się dystans rozwojowy Polski mierzony PKB per capita w relacji do średniego 27 krajów UE, a także najbardziej rozwiniętych 15 krajów dawnej UE. Nastąpiła również poprawa, jakkolwiek w stopniu niewystarczającym, w zakresie efektywności wykorzystania podstawowego zasobu wytwórczego, tj. pracy. W Polsce, pomimo znacznego spowolnienia wzrostu w latach związanego z niekorzystnym oddziaływaniem światowego kryzysu, w całym badanym ośmioletnim okresie wzrosła liczba pracujących w relacji do ludności, w tym w sektorach pozarolniczych z 26,9 do 29,9 osób/100 mieszkańców. Fakt, że zwiększyła się również w tym czasie liczba pracujących w sektorze rolniczym (z 5,6 do 6,2 osób/100 mieszkańców) świadczy jednak o braku dostatecznego postępu w pożądanym przekształcaniu struktury sektorowej pracujących. Co szczególnie istotne, analizowana w latach produktywność pracy mierzona WDB na 1 pracującego także zwiększyła się w kraju w relacji do średniej w EU-27 i UE-15 krajów. Pomimo stosunkowo wysokiego w kraju w latach tempa wzrostu WDB/1 pracującego, zwłaszcza w sektorach produkcyjnych (w sektorze przemysłu i budownictwa o 39% i sektorze rolniczym o 21%), z uwagi na szybki postęp w zakresie produktywności w wielu innych krajach, Polska w 2010 r. wśród 27 krajów UE zajmowała jednak pod względem poziomu społecznej wydajności pracy ogółem niekorzystną odległą pozycję (miejsce 23 lub 22 w zależności od sposobu liczenia WDB wg kursu walutowego lub PPS). Analiza przeprowadzona w układzie 16 województw wykazała, że w Polsce (podobnie jak to obserwowano wcześniej w innych krajach, m.in. kohezyjnych) nasilały się w latach procesy dywergencji regionalnej (współczynnik zmienności PKB per capita zwiększył się z 21,2 do 25,7%). Zwiększało się również, jakkolwiek przy znacznie mniejszej skali rozpiętości z uwagi na realizowaną politykę spójności, Marketing i Rynek 10/