Zofia Walczak. Styczeń Krok czwarty tworzymy dokument... 3 Preambuła... 4

Transkrypt

1 Zofia Walczak L A TEX Wprowadzenie Styczeń 2014 Spis treści 1. Krok pierwszy instalacja systemu Krok drugi wybieramy edytor Krok trzeci co dalej z plikiem Krok czwarty tworzymy dokument Preambuła Krok piąty jak pisać po polsku? Krok szósty - akcenty i znaki specjalne L A TEX-a Krok pierwszy instalacja systemu L A TEX jest formatem będącym częścią systemu TEX który instalujemy wybierając jedną z dwóch dystrybucji: MiKTEXlub TEXLive. Najbardziej znanymi dystrybucjami dla Microsoft Windows są TEXLive i MiKTEX. Obie dystrybucje możemy zainstalować bezpośrednio z internetu 1 lub z płyty DVD dystrybuowanej przez lokalne grupy użytkowników TEX-a, w Polsce to GUST (Grupa Użytkowników Systemu TeX). Wszystkie dystrybucje TEX-a zawierają albo dokładną informację o instalacji albo graficzny istalator systemu. 2. Krok drugi wybieramy edytor Do pracy z L A TEX-em możemy używać dowolnego edytora tekstu, jedynym warunkiem który musimy spełnić to zapisać nasz plik w kodzie ASCII i nadać mu nazwę w formacie plik.tex. 1 i miktex.org/2.9/setup 1

2 W nazwie naszego pliku nie powinno być znaków diakrytycznych (np. ę, ą, ń), a także nie powinna zawierać spacji. Wprawdzie najnowsze dystrybucje TEXLive pozwalają na kompilowanie plików, w nazwach których zastosowano spacje lub litery ze znakami diakrytycznymi ale bezpieczniej jest z nich zrezygnować. W nazwie nie można także użyć znaków, które w TEX-u pełnią specjalną rolę. Są to znaki #, $, %, &, \, ^, _ oraz { i }. Wygodnie jest używać edytorów specjalnie dedykowanych do pracy z TEX-em, które automatycznie zapisują naszą pracę w odpowiednim formacie. Większość z nich udostępnia szeroki wachlarz podpowiedzi składni środowisk latexowych oraz oznaczeń matematycznych. Takie edytory istnieją dla wszystkich systemów operacyjnych, można korzystać z edytorów darmowych, na licencji share-ware lub komercyjnych. Wśród edytorów darmowych można wymienić LeD, WinShell, TEXworks czy TEXmaker. Po utworzeniu pliku dokumentu w wybranym edytorze aby uniknąć bałaganu, należy zapisać go w osobnym katalogu gdyż podczas kompilacji, oprócz pliku końcowego, tworzonych jest kilka plików pomocniczych. Zaleca się, aby nazwa takiego katalogu nie zawierała znaków diakrytycznych, gdyż w niektórych przypadkach, szczególnie w starszych wersjach systemu, może się zdarzyć, że nagle program przestanie działać. 3. Krok trzeci co dalej z plikiem Użytkownik L A TEX-a ma do wyboru dwa kompilatory: latex i pdflatex. Od wybranego kompilatora zależy format pliku końcowego. W wyniku działania pierwszego otrzymujemy plik nazwa.dvi który możemy obejrzeć i wydrukować korzystając z programu dviout lub jego starszego brata windvi. Plik nazwa.dvi możemy następnie przetworzyć na nazwa.ps używając programu dvips i efekt naszej pracy obejrzeć za pomocą przeglądarki GSview. Jeśli skompilujemy nasz plik pdflatex-em otrzymamy plik nazwa.pdf, który możemy obejrzeć lub wydrukować używając dowolnej przeglądarki plików pdf, na przykład programu Adobe Acrobat Reader. Podczas kompilacji naszego pliku powstaje kilka plików pomocniczych, między innymi plik nazwa.log. Znajdziemy w nim informacje o przebiegu kompilacji czyli np. o wczytanych pakietach oraz o błędach, jeśli takie wystąpiły. Poniżej przykład informacji zawartych w pliku nazwa.log. Przykład 1. Poniżej pierwsze pięć linii pliku nazwa.log. This is pdftex, Version (Web2C 2011) \write18 enabled. entering extended mode (./Materialy1.tex LaTeX2e <2009/09/24> 2

3 Przykład 2. Linie zawierające informację o przepełnieniu w wierszu (podane są numery linii tekstu). [4] (c:/texlive/2011/texmf-dist/tex/latex/base/omscmr.fd) LaTeX Warning:!h float specifier changed to!ht. [5] Overfull \hbox ( pt too wide) in paragraph at lines [][] [6] Overfull \hbox ( pt too wide) in paragraph at lines Przykład 3. I jeszcze informacja o błędzie w pliku zatrzymanie procesu kompilacji. (c:/texlive/2011/texmf-dist/tex/latex/base/t1cmtt.fd) [1{c:/texlive/2011/texmf-var/fonts/map/pdftex/updmap/pdftex.map}] [2]) Runaway argument? {Uwaga: Aby w~naszym dokumencie utworzyły się wszystkie spisy i~odsy\etc.! File ended while scanning use of \textbf. <inserted text> \par l.106 \input m1.tex? Większość edytorów wskazuje miejsce w którym wystąpił błąd umieszczając, po przerwaniu kompilacji, kursor w odpowiedniej linii tekstu i podając jej numer. Jeżeli w naszym dokumencie znajdują się odsyłacze i spisy: treści, tabel, rysunków czy literatury, trzeba go skompilować co najmniej dwa razy. 4. Krok czwarty tworzymy dokument W dowolnym edytorze, na przykład TEXworks otwieramy nowy dokument. Każdy dokument tekstowy który ma zostać przeczytany i przetworzony przez kompilator L A TEX-a, musi posiadać ściśle określoną strukturę, na którą składają się: prolog \documentclass[lista opcji]{nazwa klasy} preambuła 3

4 \begin{document} Treść dokumentu \end{document} W prologu możemy umieścić polecenia wywołujące programy zewnętrzne, które zostaną wykonane jeszcze przed uruchomieniem kompilatora. Najczęściej prolog pozostaje pusty a dokument zaczyna się od wybrania klasy poleceniem \documentclass. Klasa dokumentu to pakiet zawierający definicje i deklaracje różnych parametrów dotyczących strony m. inn. szerokości i wysokości tekstu, rodzaju i wielkości użytych czcionek w tytulariach itp. L A TEX pozwala na używanie dowolnych klas, byleby tylko napisane były według ściśle określonego schematu. Czasopisma naukowe, szczególnie publikujące prace z zakresu nauk ścisłych, przygotowały własne klasy dokumentów i udostępniają je autorom artykułów na swoich stronach internetowych. Polski użytkownik L A TEX-a ma do dyspozycji standardowe klasy amerykańskie article, book, report i letter oraz ich polskie odpowiedniki (uwzględniające nasze zwyczaje w piśmiennictwie naukowym) mwart, mwbk i mwrep. Wymienione klasy mogą zostać wczytane z dodatkowymi parametrami umieszczonymi wewnątrz nawiasów kwadratowych w miejscu argumentu lista opcji. Mogą to na przykład być a4paper, oneside czy 12pt. Ich listę przedstawia tabela 1. Jeśli pominiemy argument w nawiasach kwadratowych to wczytamy klasę dokumentu z parametrami domyślnymi. Regułą jest, że wszystkie parametry i opcje wymagane umieszczane są w nawiasach klamrowych, natomiast te nieobowiązkowe w nawiasach kwadratowych. 10pt, 11pt, 12pt rozmiar czcionki a4paper, a5paper, letter rozmiar papieru (wartość domyślna zależy od użytej klasy) onecolumn, twocolumn jedna lub dwie kolumny tekstu na stronie oneside, twoside druk po jednej lub po dwóch stronach openright, openany tylko w klasie book określa, czy nowy rozdział ma zawsze zaczynać się na stronie nieparzystej (openright) czy na kolejnej (openany) notitlepage, titlepage zmiana domyślnych ustawień dotyczących strony tytułowej leqno, fleqn numery wzorów po lewej lub prawej stronie tekstu draft, final wydruk roboczy lub finalny Tabela 1: Standardowe opcje klasy. Wartości domyślne w klasie article zostały wyróżnione 4

5 Preambuła Preambuła dokumentu L A TEX-owego to ta jego część, która znajduje się pomiędzy poleceniami \documentclass i \begin{document}. Umieszczamy tam wszystkie deklaracje, które mają obowiązywać w całym dokumencie i mają wpływ na jego końcowy wygląd. W preambule wczytujemy również dodatkowe pakiety (czyli zestawy makrodefinicji) ponieważ podczas uruchamiania L A TEX-a wczytywany jest tylko zestaw podstawowy, który umożliwia składanie prostych dokumentów. Wszystkie pakiety wczytuje się poleceniem \usepackage. Niektóre pakiety posiadają zdefiniowane różne opcje, inne nie. Te, które nie mają żadnych dodatkowych opcji można wczytywać jednym poleceniem \usepackage umieszczając w nawiasach klamrowych po kolei ich nazwy i oddzielając je przecinkiem. \usepackage[cp1250]{inputenc} \usepackage{amssymb,amsmath,amsthm} Nie wstawiamy odstępu pomiędzy znakiem ukośnika wstecznego \ a nazwą polecenia! Nie należy wstawiać odstępów pomiędzy \begin i nazwę środowiska. Niektóre nowe pakiety dopuszczają taki zapis ale generalna zasada brzmi: nie ma odstępów w tych miejscach. Kolejność wczytywania pakietów nie jest obojętna. Część pakietów nie tylko wprowadza nowe polecenia ale także zmienia już istniejące (lub wczytane razem z innym pakietem) dlatego też należy dbać o to, by preambuła zawierała tylko te pakiety, które są potrzebne do złożenia bieżącego dokumentu. Pakiet jest to zbiór makrodefinicji ułatwiających tworzenie dokumentu. Może go napisać każdy użytkownik L A TEX-a stosując zalecenia do tworzenia pakietów zamieszczone w literaturze. Nie wszystkie istniejące pakiety mogą być wykorzystywane przez początkującego użytkownika systemu. Te o szerokich zastosowaniach są dostarczane z kolejnymi implementacjami TEX-a. Jeżeli użytkownik chce zdefiniować nowe polecenie czy środowisko lub zmienić (przedefiniować) już istniejące, może skorzystać z jednej z deklaracji \newcommand, \renewcommand, \newenvironment czy \renewenvironment. Jeżeli nowe polecenie ma obowiązywać w całym dokumencie, musi być umieszczone w preambule. 5. Krok piąty jak pisać po polsku? Dokument w języku polskim możemy składać wpisując w edytorze wszystkie polskie litery po naciśnięciu prawego klawisza Alt, ale musimy poinformować kompilator L A TEX-a jakiego używamy systemu kodowania. Ostatnio najczęściej używanymi systemami kodowania są: utf8 i MS Windows (cp1250). W systemach MS Windows można też używać kodowania utf8, jeśli nasz 5

6 edytor na to pozwala. O wybranym systemie kodowania informujemy kompilator poprzez wczytanie pakietu inputenc z właściwym dla danego kodowania argumentem. Preambuła naszego dokumentu powinna więc wyglądać następująco: w systemie Windows: \documentclass{article} \usepackage[cp1250]{inputenc} \usepackage{polski} \begin{document} lub \documentclass{article} \usepackage[utf8]{inputenc} \usepackage{polski} \begin{document} w systemie Linux: \documentclass{article} \usepackage[utf8]{inputenc} \usepackage{polski} \begin{document} Wraz z pakietem inputenc wczytywany jest plik z tablicą konwersji właściwą dla strony kodowej naszego systemu operacyjnego. Zawiera on informacje jaki kod binarny odpowiada konkretnemu znakowi, czyli jaki znak pojawi się w dokumencie kiedy np. napiszemy go z prawym klawiszem Alt. Do niedawna kody binarne znaków były opisywane na bajtach maksymalnie ośmiobitowych, co dawało możliwość opisania maksymalnie 256 różnych znaków. Powstały więc różne strony kodowe przydatnych do wprowadzania znaków z różnych języków. Problem stron kodowych został rozwiązany po wprowadzeniu kodowania Unicode. Najnowsze implementacje TEXLive i MiKTEXumożliwiają używanie kodowania utf8 również w systemie MS Windows. W takim przypadku należy odpowiednio zmienić rodzaj kodowania w edytorze. Wczytywany pakiet polski zmienia na polskie wszystkie napisy automatycznie generowane przez L A TEX-a takie jak np. angielski tytuł Bibliography zamienia na Literatura, Chapter na Rozdział itd. Zmieniana też jest definicja makra \today które wstawia datę według reguł języka polskiego i z polskimi nazwami miesięcy. Wprowadza też kilka zmian w składzie matematyki, na przykład zmienia na polskie znaki mniejsze-większe ( ), definiuje nowe makra dla funkcji trygonometrycznych tg \tg oraz zmienia na polskie nazwy funkcji cyklometrycznych arc tg \arctan. 6

7 6. Krok szósty - akcenty i znaki specjalne L A TEX-a Przygotowując dokument należy pamiętać, że pewne znaki zostały zarezerwowane do specjalnych celów. Są to #, $, %, &, \, ^, _, {, }. Znak ukośnika wstecznego \ rozpoczyna każde polecenie TEX-a (i L A TEX-a), znak procentu (%) oznacza początek komentarza i działa do końca linii, znak dolara ($) otwiera i zamyka środowisko matematyczne, znaki ^ i _ oznaczają odpowiednio indeks górny i dolny zaś nawiasy {,} określają zakres działania danego polecenia. Znak & używany jest do wskazania przejścia do następnej komórki w wierszach tabeli. Używa się go także do wskazania miejsca wyrównania wzorów w środowisku wieloliniowym. Znaki ^, _ i & mogą być użyte tylko w środowisku matematycznym. Znak # używany jest w definicji nowego polecenia lub środowiska do oznaczenia miejsca wstawienia parametru. Znaki specjalne pojawiające się w tekście należy poprzedzić znakiem ukośnika wstecznego \. Wyjątek stanowi sam znak \ wywołujemy go poleceniem $\backslash$. Na klawiaturze nie znajdziemy także pewnych znaków przydatnych do składanie różnorodnych tekstów. Dla nich zostały w TEX-u zdefiniowane specjalne polecenia (patrz tabela 3). Czasami musimy w tekście umieścić wyrazy nie pochodzące z języka polskiego i zawierające litery z różnymi akcentami. W tabeli 2 przedstawiono instrukcje przydatne do uzyskania odpowiednich akcentów nad lub pod literami. Zastosowaliśmy je do liter e, o i u, ale można ich używać z dowolnymi literami. \ e ó \ e è \^o ô \~o õ \=e ō \.e ė \"o ö \ss ß \u{e} ŏ \v{e} ě \H{o} ő \c{o} o \oe œ \OE Œ \ae æ \AE Æ \aa å \AA Å \k{e} ę \o ø \O Ø \l ł \L Ł \i ı \j j!? Tabela 2. Akcenty $ = \$ & = \& % = \% # = \# _ = \_ { = \{ } = \} = \S = \dag = \ddag = \P c = \copyright = \pounds Tabela 3. Znaki specjalne Do składania całych dokumentów w językach obcych wykorzystujemy specjalne pakiety, które między innymi kontrolują wszystkie tytularia i przenoszenie wyrazów właściwe dla danego 7

8 języka. Z instrukcji zamieszczonych w tabeli 2 korzystamy tylko do wpisywania do dokumentu pojedynczych obcych wyrazów. 8