IMPACT. Wytyczne dla dobrych praktyk w zakresie certyfikacji charakterystyki energetycznej budynków istniejących. Projekt zrealizowany przy wsparciu

Transkrypt

1 IMPACT Wytyczne dla dobrych praktyk w zakresie certyfikacji charakterystyki energetycznej budynków istniejących Projekt zrealizowany przy wsparciu

2

3 Wstęp Dnia 4 stycznia 2003 r. weszła w życie Dyrektywa 2002/91/EC w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Trzy lata później upłynął termin wprowadzenia przez Państwa Członkowskie postanowień dyrektywy do ustawodawstwa krajowego. Certyfikacja energetyczna budynków (art. 7) jest jednym z głównych wymagań, które Państwa Członkowskie winne są wprowadzić w życie w celu promowania charakterystyki energetycznej budynków. Doświadczenia z realizacji projektu oraz jego wyniki są regularnie przedstawiane uczestnikom Concerted Action - Energy Performance of Buildings Directive (CA-EPBD) przez partnerów konsorcjum. Wspierając działanie programu IEE, CA- EPBD skupia przedstawicieli ministerstw poszczególnych krajów lub instytucji rządowych odpowiedzialnych za przygotowanie technicznych, prawnych i administracyjnych ram niezbędnych do wprowadzenia EPBD (2002/91/EC) w swoich krajach. Projekt IMPACT rozpoczął się 2005 r. w ramach programu Inteligentna Energia dla Europy. Projekt IMPACT ma na celu wesprzeć kraje przy wprowadzaniu dyrektywy oraz wnieść wkład w przygotowanie podmiotów rynkowych do wprowadzenia etykietowania energetycznego. W celu właściwego wdrożenia programu etykietowania energetycznego należy dokładnie przygotować i przetestować takie aspekty, jak kontrola jakości, narzędzia realizacji oraz komunikacja. W ramach projektu IMPACT przetestowano systemy certyfikacji charakterystyki energetycznej budynków w 6 krajach: Belgii, Danii, Francji, Niemczech, Hiszpanii i Holandii. W oparciu o wiedzę uzyskaną podczas realizacji projektu IMPACT, opracowano wytyczne dla dobrych praktyk w zakresie certyfikacji charakterystyki energetycznej w całej Europie. Wytyczne obejmują wszystkie najważniejsze etapy procesu certyfikacji charakterystyki energetycznej. Są one zbudowane w oparciu o obecny status wdrożenia Dyrektywy w poszczególnych krajach członkowskich, reprezentowanych w projekcie. Niniejszy raport stworzono w oparciu o 6 raportów z prób krajowych, międzynarodowy raport zbiorowy oraz międzynarodowy raport oceniający, które można pobrać na stronie internetowej IMPACT: W raportach znaleźć można obszerniejsze informacje na temat przebiegu projektu. Proces certyfikacji charakterystyki energetycznej podzielony na etapy, aspekty jakości oraz zawierający najważniejsze pytania związane z wprowadzaniem i wykonywaniem certyfikacji charakterystyki energetycznej budynków - zaprezentowano na Rysunku A. Główne wyniki krajowych testów IMPACT podsumowano w Tabeli A. Następnie, w oparciu o wyniki testów krajowych, raport opisuje ogólne wytyczne dotyczące dobrych praktyk. Wytyczne przedstawiono w formie odpowiedzi na 10 najważniejszych pytań związanych z certyfikacją charakterystyki energetycznej budynków. Wytyczne przedstawione w niniejszym dokumencie stanowią (niewyczerpaną do końca) listę opcji, które można rozważyć przy wdrażaniu dyrektywy. Wytyczne te mogą być traktowane jako materiał odniesienia w okresie zmian prawodawstwa. Mogą tez stanowić wsparcie przy przeglądzie krajowych planów implementacji. Każda opcja winna być rozważona w ramach istniejącego krajowego prawa i kontekstu rynkowego. Nie przewiduje się konsekwencji prawnych związanych z odniesieniem do prawa krajowego lub propozycji krajowych rozwiązań prawnych.

4 R y s u n e k A P r o c e s c e r t y f i k a c j i c h a r a k t e r y s t y k i e n e r g e t y c z n e j, z w i ą z a n e z n i m a s p e k t y j a k o ś c i o r a z p y ta n i a d o t y c z ą c e o g ó l n e g o p r o c e s u o r a z p o s z c z e g ó l n y c h e ta p ó w p r o c e s u. P R O C E S A S P E K T J A K O Ś C I P Y T A N I A D O T E M A T U O G Ó L N Y P R O C E S C E R T Y F I K A C J I Informacja Kontrola Obliczenia Ilość ekspertów Kwalifikacje ekspertów Czy dysponujemy odpowiednią ilością ekspertów? Jeśli nie: Jak zapobiec problemowi braku wystarczającej liczby ekspertów w danym kraju? Jak zagwarantować odpowiednie kwalifikacje i niezależność ekspertów? Świadectwo / prezentacja Ogólna kontrola jakości Jak zagwarantować ogólną kontrolę procesu certyfikacji? Działania na rzecz ulepszenia charakterystyki energetycznej Efektywność, wymagany czas/koszty Jak sprawić, aby proces certyfikacji odbywał się w sposób efektywny i opłacalny? P O S Z C Z E G Ó L N E E T A P Y P R O C E S U Informacja Kontrola Uświadamianie partnerów i użytkowników końcowych Zasięg budynków wybranych do procesu Równowaga pomiędzy dokładnością a kosztami kontroli Jak pozyskiwać partnerów i jak zwiększać ich świadomość? Jak zwiększać świadomość użytkowników końcowych? Jakie istnieją możliwości przeprowadzenia dokładnej i oszczędnej kontroli? Obliczenia Równowaga pomiędzy dokładnością a kosztami metod obliczeniowych (poziom szczegółów, ocena środków / operacyjna) Jakie istnieją możliwości użycia dokładnych i oszczędnych metod obliczeniowych? Świadectwo / prezentacja Zrozumienie użytkowników końcowych Akceptacja ze strony użytkowników końcowych Tworzenie motywacji do działania W jaki sposób uczynić świadectwo zrozumiałym? Co należy uczynić, aby świadectwo zostało zaakceptowane przez użytkowników końcowych? Jak zmobilizować użytkowników końcowych do podejmowania kroków w celu oszczędzania energii? Działania na rzecz ulepszenia charakterystyki energetycznej Kroki rzeczywiście podejmowanie Czy możliwe jest monitorowanie wpływu certyfikacji energii na oszczędzanie energii? Udane przeprowadzenie procesu w danym kraju zależne jest od kontekstu krajowego. Wszystkie podejścia posiadają swoje wady i zalety, które opisano szczegółowo w raporcie wprowadzającym Cross country evaluation of Energy Performance Certification [IMPACT/34/2006/WP3]. 2

5 Główne wyniki krajowych testów IMPACT Ta b e l a A G ł ó w n e w y n i k i k r a j o w y c h t e s t ó w I M P A C T A s p e k t j a k o ś c i o w y / e ta p p r o c e s u Ilość ekspertów/ proces ogólny Kwalifikacje ekspertów/ proces ogólny Dokładne i skuteczne metody obliczeniowe/ obliczenia Skuteczność, wymagany czas i koszty / proces ogólny Zrozumienie potrzeb użytkowników końcowych / świadectwo i prezentacja Dokładne i skuteczne metody obliczeniowe / obliczenia Skuteczność, niezbędny czas I koszty / proces ogólny Skuteczność, niezbędny czas I koszty / inspekcja budowlana Zrozumienie potrzeb użytkowników końcowych / świadectwo i prezentacja Akceptacja użytkowników końcowych / certyfikacja I prezentacja W y n i k i Inspektorzy BHP oraz mistrzowie budowlani mogą z powodzeniem wydawać świadectwa w przypadku budynków mieszkalnych. Warunkami koniecznymi do udanego przeprowadzenia programu są: użycie uproszczonych metod oraz prowadzenie szkoleń w dziedzinie zarówno certyfikacji energetycznej, jak i oszczędności energii w budynkach. W przypadku mieszkań rozwinięto szczególne podejście. Obliczenia i zalecenia odnoszą się do całego bloku mieszkalnego. Cały budynek oraz poszczególne mieszkania posiadają tę samą etykietę energetyczną (opartą na ocenie majątku). Na 6-8 stronach świadectwa znajduje się opis całego budynku, a jedna strona dodatkowo zawiera szczegółowe informacje na temat mieszkania będącego obiektem sprzedaży. Podana wielkość zużycia energii oparta jest na zmierzonym (eksploatacyjnym) zużyciu ciepła dla całego budynku z uwzględnieniem warunków klimatycznych. Świadectwa energetyczne dla poszczególnych mieszkań określa się dzieląc zużycie przez całkowitą powierzchnię budynku oraz mnożąc uzyskany wynik przez powierzchnię mieszkania. Kompleksowa metoda obliczeniowa oparta na symulacji budynku wymaga dużego nakładu pracy, pomocy specjalistów oraz jest szczególnie narażona na błędy. Porady w zakresie wykorzystania energii nie należy łączyć z bardziej standardowymi zaleceniami znajdującymi się na świadectwach energetycznych. Może to pomóc w spełnieniu różnych wymagań sprzedającego i kupującego dom i dostarczyć obu stronom odpowiednich informacji. Odbiorcy końcowi mogą brać udział w przygotowaniu inspekcji budowlanej polegającej na zebraniu ogólnej charakterystyki budynku oraz jego zdjęcia. Etykiety określające klasy energetyczne były bardziej doceniane w Belgii, podczas gdy w Niemczech lepiej zostały przyjęte kolorowe etykiety w formie pasków. W szczególności dotyczyło to wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Ważnymi kryteriami akceptacji świadectwa są: - Zrozumiała treść i przejrzysty układ graficzny, - Oficjalne zatwierdzenie dokumentu, - Wysokiej jakości specjaliści,, - Ograniczenie kosztów, - Zdjęcie budynku. Wysoko cenione są także osobista prezentacja / objaśnienie. K r a j e Francja, Niemcy Dania Hiszpania Holandia Holandia Belgia, Niemcy Belgia, Dania, Francja, Niemcy, Holandia Testy zostały przeprowadzone przez: Ecofys i SenterNovem (Holandia), Dena (Niemcy), Tribu Energie (Francja), SBi (Dania), BBRI i 3E (Belgia), Ecofys S.L. we współpracy z Generalitat de Catalunya i Adigsa (Hiszpania). Wyniki testów nie przedstawiają stanowiska ciał ustawodawczych poszczególnych Państw Członkowskich. 3

6 4

7 Wytyczne dla dobrych praktyk w zakresie certyfikacji energetycznej budynków Schemat oceny (Rysunek A) stanowi podstawę określenia wytycznych dla dobrych praktyk w zakresie certyfikacji charakterystyki energetycznej. Z dyskusji prowadzonej z partnerami współpracującymi w ramach projektu IMPACT wynika, że schemat ten określa główne problemy, które poszczególne kraje napotkały podczas wprowadzania oraz egzekwowania certyfikacji energetycznej. Za pomocą dziesięciu pytań zaprezentowanych w powyższym schemacie sformułowano zalecenia odnośnie dobrych praktyk. Należy pamiętać o tym, że optymalne podejście do udanego przeprowadzenia procesu w danym kraju zależne jest od kontekstu krajowego oraz, że rozwiązania są oparte wyłącznie na wynikach projektu IMPACT. Wszystkie rozwiązania posiadają swoje wady i zalety. Obszerniejsze informacje na temat projektu znaleźć można w międzynarodowym raporcie oceniającym [IMPACT/34/2006/WP3], międzynarodowym raporcie zbiorowym [IMPACT/12/2006/WP2.0] i w raportach krajowych. 5

8 1. Czy dysponujemy odpowiednią ilością ekspertów? Po pierwsze, ważne jest, aby określić czy dany kraj dysponuje odpowiednią ilością ekspertów, którzy mogliby wydać co roku potrzebną ilość świadectw energetycznych. Przedstawioną poniżej ilość potrzebnych świadectw należy postrzegać jako bardzo przybliżoną. Co więcej, należy wziąć pod uwagę, że w początkowej fazie zapotrzebowanie na świadectwa jest duże, a po upływie kilku lat spadnie, osiągając wartość zgodną ze średnim rocznym zapotrzebowaniem. Poniższe średnie roczne zapotrzebowanie zależne jest od terminu ważności wydanych świadectw. Na przykład, we wszystkich krajach objętych projektem IMPACT, z wyjątkiem Danii, termin ważności będzie wynosił 10 lat. K r a j R o c z n e z a p o t r z e b o w a n i e N i e z b ę d n a i l o ś ć e k s p e r t ó w N A ś w i a d e c t w a Belgia ekspertów Dania wykwalifikowanych aktywnych ekspertów Francja ekspertów LAT ( jednostki pełnoetatowe) Niemcy < ekspertów (w oparciu o procedurę oceny majątku) Hiszpania ekspertów ( jednostki pełnoetatowe) Holandia (jednostki pełnoetatowe, miejscowe i zamiejscowe) [Źródło: IMPACT/34/2006/WP3] 6

9 2. Jak rozwiązać problem niedoboru ekspertów na rynku krajowym? Jest wiele sposobów na rozwiązanie problemu niedoboru ekspertów na rynku krajowym. 1. Rozszerzenie zadań ekspertów, którzy do tej pory regularnie przeprowadzali kontrole w budynkach. Na przykład, inspektorzy BHP, majstrowie budowlani oraz kominiarze. Warunkami koniecznymi do udanego przeprowadzenia programu są: użycie uproszczonych metod i przeprowadzenie dodatkowego przeszkolenia dla tych osób w zakresie certyfikacji energetycznej oraz oszczędności energii w budynkach. 2. Stopniowe wprowadzanie certyfikacji energetycznej. Zmniejsza to zapotrzebowanie na dużą ilość ekspertów potrzebnych w krótkim okresie czasu, a także bardziej odpowiada średniemu rocznemu zapotrzebowaniu. 3. Dodatkową możliwością dla krajów dysponujących małą liczbą ekspertów energetycznych jest organizowanie szkoleń dla instruktorów, np. osoby które ukończą szkolenie mogą zaraz po ukończeniu kursu szkolić nowych ekspertów. E k s p e r c i L e a d - A s b e s t o s - T e r m i t e s ( L AT ) z a j m u j ą c y s i ę c e r t y f i k a c j ą e n e r g e t y c z n ą w e F r a n c j i Szacuje się, że od połowy czerwca 2007 roku, we Francji potrzeba będzie ponad 2 milionów świadectw energetycznych dla budynków nowych oraz istniejących rocznie. Nie ma jednak wystarczającej liczby ekspertów, aby wydać tak wiele świadectw. Poszukując rozwiązania tego problemu postanowiono skorzystać z usług ekspertów lead-asbestos-termites (LAT ), którzy już teraz przeprowadzają kontrole budynków, w ramach procesu ich sprzedaży. W ramach projektu IMPACT sprawdzono, czy eksperci LAT są w stanie wydawać świadectwa energetyczne. Było to jedno z głównych pytań francuskiego ministerstwa budownictwa. Eksperci LAT działają od roku 1996, od kiedy obowiązkowe jest diagnozowanie obecności i poziomu azbestu w budynkach. Oznacza to, iż eksperci ci regularnie przeprowadzają inspekcje budowlane. Ponieważ eksperci ci nie są specjalistami w dziedzinie energii, przeszkolono ich, a także uproszczono metody obliczeniowe i stosowane narzędzia (użycie mniej niż 50 danych wejściowych). Okazało się, że w powyższych warunkach eksperci LAT doskonale radzili sobie z wydawaniem certyfikatów energetycznych. Sprawdzono to po skontrolowaniu wydawanych przez nich certyfikatów. Jednakże, podczas testów IMPACT zaobserwowano również, że eksperci mieli problemy z gromadzeniem informacji odnośnie wykorzystania energii w budynkach. Obecnie, podejmowane są dodatkowe kroki, takie jak szkolenia, aby rozwiązać ten problem. [Źródło: IMPACT/22-23/2006/WP2.3] 7

10 3. W jaki sposób można zagwarantować odpowiednie kwalifikacje oraz niezależność ekspertów? H o l a n d i a o d d z i e l a c e r t y f i k a c j ę e n e r g e t y c z n ą o d s z c z e g ó ł o w e g o d o r a d z t w a e n e r g e t y c z n e g o. Istnieje kilka sposobów na zagwarantowanie, aby eksperci posiadali odpowiednie kwalifikacje. Jednym ze sposobów jest utworzenie krajowego systemu akredytacyjnego prowadzonego przez niezależną organizację, odpowiedzialną za udzielanie akredytacji i kontroli ekspertów. Innym rozwiązaniem może być prawne określenie wymagań kwalifikacyjnych dla ekspertów, bez konieczności powoływania krajowej organizacji, mającej kontrolować wydawane akredytacje. Aby zostać akredytowanym lub wykwalifikowanym ekspertem, należy spełnić kilka warunków. W projekcie IMPACT zaproponowano dwa podejścia: 1. Podstawowe wykształcenie w dziedzinie fizyki energii i budowli oraz odbycie kursów/szkolenia i/lub zdanie egzaminu. W większości przypadków poziom ten obejmuje osoby posiadające tytuł magistra w dziedzinie architektury, inżynierii lub fizyki budowli. Doświadczenie praktyczne może być atutem zwalniającym z obowiązku odbycia kursu i/lub zdania egzaminu. 2. Brak konieczności posiadania podstawowego wykształcenia w dziedzinie fizyki energii, jednak gwarancja kompetencji na podstawie poziomu zdawanego egzaminu. Ponadto, należy odbyć kurs/szkolenie oraz zdać egzamin. W jednym kraju można zastosować obydwa podejścia jednocześnie. Akredytacje mogą być wydawane pojedynczym osobom lub odpowiednim firmom. Dodatkowymi sposobami na zagwarantowanie kompetencji eksperta są: - Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności. Posiadanie ubezpieczenia może być warunkiem otrzymania lub przedłużenia akredytacji. W razie notorycznie złego poziomu pracy, ekspert może stracić ubezpieczenie. - Coroczne szkolenia. Odbycie szkolenia może być warunkiem przedłużenia akredytacji, a także jest znakomitą okazją do przedstawienia programu nauczania ekspertów (mechanizm reakcji). - Łatwy dostęp do aktualnych informacji Na podstawie rozważań i testów IMPACT w Holandii zdecydowano się na oddzielenie szczegółowego doradztwa energetycznego od certyfikacji energetycznej. Głównym powodem tej decyzji jest obniżenie kosztów wdrożenia systemu certyfikacji. Certyfikacja energetyczna bazuje na wynikach sprawdzonych metod obliczeniowych. Lista zalecanych metod oszczędzania energii zmienia się w zależności od typu budynku, jednak nie uwzględnia wszystkich szczegółów i charakterystyk (np. kanałów wentylacyjnych, materiałów, z których wykonany są ramy okienne). W konsekwencji, nie wszystkie rozwiązania mogą zostać zastosowane w poszczególnych budynkach. Właścicielom budynku można dodatkowo zaoferować oddzielne dobrowolne szczegółowe doradztwo energetyczne. Zaletą tego rozdzielenia jest to, że szczegółowe doradztwo może zostać polecone bezpośrednio osobom rzeczywiście zainteresowanym podjęciem kroków w kierunku certyfikacji. Jednakże, z kontroli terenowych wynika również, że ludzie nie są skłonni płacić za nie zbyt dużo pieniędzy (ok. 50 euro). Oznacza to, że dobrowolne doradztwo energetyczne powinno wiązać się z innymi inicjatywami. Obecnie rozważa się połączenie certyfikacji i doradztwa energetycznego z innymi mechanizmami wspierającymi metody oszczędzania energii w budynkach, np. programy dopłat, system białych certyfikatów ( jak w we Włoszech czy Wielkiej Brytanii), włączanie metod oszczędzania energii do systemu najmu itd. [Źródło: IMPACT/13-14/2006/WP2.1]

11 4. W jaki sposób zagwarantować jakość ogólną procesu? Z ł o ż o n y s y s t e m k o n t r o l i j a k o ś c i w D a n i i Ważnym krokiem w zapewnieniu jakości ogólnej procesu jest (obowiązkowe) zdefiniowanie wyraźnych zasad i wytycznych dotyczących procesu. Można to osiągnąć przy pomocy norm i regulacji krajowych zawierających wyraźne instrukcje oraz oficjalnych wytycznych. Ogólna jakość procesu, może być zagwarantowana dodatkowo przez krajowy system akredytacji. Za akredytację i kontrolę jakości odpowiedzialna jest niezależna organizacja. Jeśli dany kraj posiada już ustawodawstwo i/lub urzędy kontrolne zajmujące się np.: audytami energetycznymi, warto sprawdzić czy ta struktura może zostać wykorzystana do certyfikacji energetycznej. Ograniczy to koszty i biurokrację. Jeśli kraje nie wprowadzą systemu akredytacyjnego, powinno zachęcać się je do promowania dobrowolnych inicjatyw wspierających gwarancję jakości. Inicjatywy te powinny reprezentować wszystkie istotne podmioty rynkowe i mogą być prowadzone przez niezależne organizacje (np. agencje energetyczne) Jakość wydawanych świadectw energetycznych może być kontrolowana poprzez: - Scentralizowane raportowanie wyników ogólnych (rejestrowanie np.: typu budynku, etykiety) jako podstawy dla pewnych statystyk bazowych. Jeśli gromadzone są również adresy, na przykład w celu rutynowych kontroli, należy zwrócić uwagę na wymagania ustawy o ochronie danych osobowych, by nie została ona naruszona. - Scentralizowane gromadzenie danych wejściowych i wyników w bazie danych w celu ich zatwierdzenia. Umożliwi to dogłębną analizę oraz wybór lokalizacji wskazujących odchylenia od przeciętnych wartości danych wejściowych, zużycia energii i/lub etykiety. Niezbędnym warunkiem wstępnym do wykonania tych ocen, jest obowiązkowy, ujednolicony elektroniczny system danych, zastosowany we wszystkich programach komputerowych używanych do certyfikacji. Certyfikaty mogą być kontrolowane: - na podstawie analizy dokumentów, - na terenie budowy (inspekcja), Podczas budowy koncepcji bazy danych należy wziąć pod uwagę fakt, że zgromadzone dane mogą również posłużyć do oceny procesu certyfikacji energetycznej jako całości. Oceny jakości w Danii dokonywać będą, w imieniu sekretariatu krajowego, związki niezależnych, prywatnych firm. Schemat oceny jakości składa się z następujących elementów: - Każdy certyfikat musi być zarejestrowany w centralnej bazie danych i otrzymać specjalny numer, - Automatyczne klasyfikowanie po rejestracji (selekcjonowanie raportów odbiegających od średnich wyników), - Kontrola ogólna (analiza statystyczna tendencji i wzorów w schemacie), - Kontrola wizualna kontrola raportów (przegląd raportów, kontrola zgodności podręcznika dokumentacji), - Kontrola terenowa (inspekcja miejsc z kompletną certyfikacją), - Rejestrowanie i rozpatrywanie skarg konsumentów. [Źródło: IMPACT/25-26/2006/WP2.4] Następnie istotne jest, aby informacje uzyskane podczas kontroli przełożyły się na ulepszenie procesu certyfikacji energetycznej (stosowanie mechanizmu reakcji podczas corocznych szkoleń ekspertów). W końcu, w przypadku niewłaściwego wypełniania obowiązków przez ekspertów można zastosować kary, na przykład finansowe. W ostatecznym wypadku, audytor lub firma audytorska może zostać pozbawiona akredytacji i/lub ubezpieczenia. 9

12 5. Jak sprawić, aby proces certyfikacji stał się skuteczny i tani? Istnieje kilka metod umożliwiających ograniczenie czasochłonnych czynności podczas certyfikacji energetycznej. Warunki krajowe oraz szczególne niezbędne warunki wstępne determinują prawidłowe podejście do działania programu. Przykładowa lista możliwych rozwiązań: - Uproszczone metody/ narzędzia obliczeniowe/ wartości standardowe/ używanie charakterystyk referencyjnych budynków, - Ocena operacyjna, często ograniczona do określonych segmentów rynku, takich jak budynki niemieszkalne i/lub stare budynki mieszkalne, - Podręczniki, listy kontrolne itd., - Włączanie do przygotowania inspekcji agencji nieruchomości lub użytkowników, końcowych (gromadzenie podstawowych danych dotyczących budynków, np.: typ domu, data budowy, liczba mieszkańców, liczba pięter i instalacji, wgląd w zdjęcie budynku oraz instrukcje użytkowania kotłów centralnego ogrzewania), - Zasięganie opinii majstrów budowlanych, kominiarzy, inspektorów BHP, którzy regularnie wizytują różne budynki w celach inspekcji lub świadczenia usług (w powyższym przypadku certyfikacja może ograniczać się do określonych segmentów rynku (np. budownictwa mieszkalnego), - Oddzielenie certyfikacji energetycznej od szczegółowego doradztwa energetycznego. Zalecenia bazujące na prostych drzewach decyzyjnych, w miarę możliwości uzupełnione ogólnymi uwagami, w sprawie certyfikacji energetycznej. Korzystanie ze szczegółowego doradztwa energetycznego jest dobrowolne. Jednakże, aby rozpowszechnić te idee na rynku, dodatkowe dobrowolne doradztwo energetyczne powinno być uwzględnione w polityce energetycznej państwa, na przykład poprzez łączenie doradztwa z innymi instrumentami takimi jak wsparcie finansowe, system białych certyfikatów itd. - Jakość będąca częścią procesu, czyli zadbanie o wysoką jakość merytoryczną i kontrolę jakości jego wykonania (patrz pytania 3 i 4). A n a l i z a d o k ł a d n o ś c i u p r o s z c z o n y c h i r o z b u d o w a n y c h m e t o d w N i e m c z e c h i w B e l g i i W przypadku podejścia uproszczonego używa się wartości standardowych w sytuacji, gdy dane wejściowe są trudno dostępne. Uproszczenia w sferze geometrycznej pozwalają na pominięcie następujących elementów: - Okna poddasza zajmujące mniej niż jedną trzecią całej powierzchni dachu, - Występy lub odsadzki w fasadzie nie większe niż 20 cm, - Dodatkowe powierzchnie w obrębie schodów do piwnic,. - Ogrzewane pokoje w zestawieniu z nieogrzewanymi poddaszami (strych) lub piwnicami z powierzchnią podłogową mniejszą niż jedna trzecia całościowej powierzchni podłogowej strychu lub piwnicy, - Dodatkowo powierzchnie okienne można szacować na 20% powierzchni podłogowej, jeśli okna nie były wyjątkowo duże lub małe. Z powyższego można wywnioskować, że: - Pewne uproszczenia mogą być poczynione w przypadku, gdy brakuje szczegółowych informacji lub zdobycie ich może być zbyt drogie lub wyjątkowo czasochłonne, - Uproszczenia z reguły nie powinny prowadzić do poprawy wyników (użyte w uproszczeniach wartości standardowe nie powinny dostarczać lepszych wyników). - Zaniedbane części budynku winny zostać wymienione w certyfikacie energetycznym budynku w taki sposób, aby zalecenia zawierały również (ogólne) wskazania potencjału poprawy tej części budynku. Analiza dokładności w niemieckim budownictwie mieszkalnym dowiodła, że używanie uproszczonej metody z wartościami standardowymi prowadzi do zadowalających wyników i generalnie odnosi skutek w warunkach minimalnie większych zapotrzebowań energetycznych. Co więcej, eksperci uznali techniczne wartości standardowe za poprawne i wystarczające. Dodatkowo zwrócili uwagę, że dalsze uproszczenia względem geometrii budynków i powierzchni znacząco skróciłyby czas potrzebny do wykonania inspekcji. W przypadku budynków niemieszkalnych również bardziej uproszczone podejście do strefowania spotkałoby się z dobrą oceną ekspertów. W Belgii, jako pierwszy krok do wprowadzenia uproszczeń w systemie przeprowadzono analizę dokładności pełnego zestawu danych wejściowych. [Źródła: IMPACT/17-18/2006/WP2.2 oraz IMPACT/27-28/2006/WP2.5] 10

13 6. Jak pozyskiwać uczestników procesu i jak zwiększać ich wiedzę? Jak podnosić świadomość użytkowników końcowych? W celu odpowiedniego działania systemu certyfikacji energetycznej na rynku niezbędne jest prowadzenie kampanii informacyjnych. Rozpowszechniane informacje muszą zostać dostosowane do poszczególnych docelowych grup odbiorców, takich jak właściciele domów, najemcy, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, konsultanci/ eksperci energetyczni itd. Ponadto, wczesne zaangażowanie ważnych aktorów w kształtowanie krajowej polityki odnośnie systemów certyfikacji energetycznej zwiększa świadomość oraz zaangażowanie w tworzeniu (nowych) programów certyfikacji energii. Jednocześnie umożliwia to rozpoznanie problemów i niepowodzeń, a także umożliwia decydentom wczesne wykrycie ewentualnych problemów. W Danii certyfikacja charakterystyki energetycznej małych budynków jest obowiązkowa od 1997 r. Zainteresowanie użytkowników końcowych tym programem jest jednak umiarkowane. W zasadzie programy te były obowiązkowe, a co za tym idzie nie wymagały specjalnej promocji. W praktyce jednakże, pokrycie potrzeb wyniosło średnio 50 %, podczas gdy jedynie około 25 % mieszkań otrzymało świadectwa. Problem stanowił np. brak kampanii promocyjnych oraz akcji reklamowych. Podczas realizacji nowego programu certyfikacji usprawniony zostanie aspekt komunikacyjny. [Źródło: IMPACT/25-26/2006/WP2.4] Zaleca się, aby zwrócić uwagę na możliwości mające na celu połączenie etykietowania energetycznego z innymi krajowymi instrumentami politycznymi. Na przykład pewna zmiana etykiet energetycznych (np. z D na B) może służyć jako kryterium warunkujące ubieganie się o wsparcie finansowe, takie jak subsydia czy niskooprocentowane pożyczki pomocne w podejmowaniu kroków umożliwiających oszczędzanie energii. Zakłada się, że w ten sposób znacznie zwiększa się poziom wiedzy i zaangażowania poszczególnych podmiotów na obszarze oszczędności energii w budynkach istniejących. EPBD zawiera zobowiązanie, iż świadectwo energetyczne musi zostać przedstawione potencjalnemu właścicielowi bądź najemcy, w momencie sprzedaży budynku. Sposób i czas przedstawienia świadectwa energetycznego nie został dokładnie określony. Jedną z możliwości jest przedstawienie świadectwa, kiedy właściciel lub najemca wizytuje budynek lub mieszkanie. W ten sposób świadectwo będzie miało największy wpływ na podejmowaną decyzję. Innym rozwiązaniem jest załączenie świadectwa do umowy sprzedaży lub najmu. 11

14 7. Jakie są możliwości użycia dokładnych i oszczędnych metod obliczeniowych? Zaleca się stosowanie uproszczonych metod obliczeniowych. W przypadku metod uproszczonych możliwe jest użycie wartości standardowych, kiedy utrudniony jest dostęp do szczegółowych danych. Wyniki obliczeń za pomocą wartości standardowych są mniej dokładne niż obliczenia na podstawie dokładnych danych budynku, jednakże dzięki użyciu wartości standardowych metoda obliczeniowa może stać się mniej narażona na błędne wprowadzenie danych. Należy zapewnić odpowiednią wiarygodność wyników. Użycie szczegółowych danych wejściowych należy dla bezpieczeństwa wesprzeć użyciem wartości standardowych, prowadzących do uzyskania lepszych wyników końcowych. Ogólnie rzecz biorąc, ocena operacyjna wymaga mniej czasu i kosztów niż ocena majątku. Dzięki temu można sprawdzić czy ocena operacyjna jest zadowalającą alternatywą dla oceny środków. Warunkami koniecznymi są: (1) łatwy dostęp do danych wejściowych dla kilku okresów grzewczych, co zależne jest od współpracy właścicieli budynków; (2) możliwość klasyfikacji typów budynków (dostęp do odpowiednich danych szczegółowych w celu przeprowadzenia analizy porównawczej oraz porównania podobieństw w ramach jednej kategorii). Ocena operacyjna ogranicza skalę zaleceń do standardowych. Ocenę operacyjną można też ograniczyć do dużych budynków wielorodzinnych. W celu uwzględnienia wpływu klimatu lokalnego (co odnosi się głównie do krajów posiadających różne strefy klimatyczne) możliwe jest użycie czynników korygujących. C e r t y f i k a c j a m i e s z k a ń w D a n i i Dania już od roku 1997 posiada własny program certyfikacji energetycznej. Celem projektu IMPACT było zoptymalizowanie oraz przetestowanie programu certyfikacji bloków mieszkalnych, ponieważ obowiązujący program nie był odpowiednio realizowany przez konsultantów energetycznych, agentów handlu nieruchomościami oraz właścicieli mieszkań. Świadectwa energetyczne sporządzono jedynie dla około % sprzedanych mieszkań. Program postrzegany był jako mało atrakcyjny, zbyt kosztowny oraz mało wiarygodny (np. prognozowane zużycie energii różniło się od mierzonego zużycia energii). W ramach projektu IMPACT przetestowano nowe podejście do certyfikacji mieszkań. Główne elementy nowego podejścia stanowią: - Etykiety energetyczne oraz oszczędności oparte na obliczeniach dla całego budynku (ocena majątku). Cały budynek oraz poszczególne mieszkania posiadają tę samą etykietę energetyczną - Procedura kontrolna i obliczeniowa opierają się na użyciu standardów dla mieszkań w celu opisania całego budynku, co prowadzi do zmniejszenia kosztów certyfikacji. - Prezentowane zużycie energii w celach grzewczych oparte jest na zmierzonym zużyciu energii dla całego budynku z uwzględnieniem warunków klimatycznych. Zużycie energii w celach grzewczych dla poszczególnych mieszkań obliczane jest po podzieleniu zużycia energii całego bloku mieszkalnego przez jego powierzchnię całkowitą, a następnie pomnożeniu otrzymanego wyniku przez powierzchnie danego mieszkania. Jeśli w budynku znajduje się więcej podobnych mieszkań do obliczeń można użyć również grup wielkości. Powyższa metoda obliczeniowa odpowiada w znacznej mierze (>98%) dystrybucji kosztów ogrzewania w blokach mieszkalnych. W przypadku krajów posiadających indywidualne systemy grzewcze zastosowanie ma inne podejście opisane w raportach krajowych. - Na 6-8 stronach świadectwa znajduje się opis całego budynku, a dodatkowo wydawane będzie jednostronicowe świadectwo dla każdego mieszkania. Na świadectwie tym znajdzie się opis sposobu zapłaty za każde z mieszkań znajdujące się w budynku, a ponadto podane zostanie zużycie energii w mieszkaniu. W niektórych krajach nie podjęto jeszcze decyzji, w jaki sposób należy zająć się certyfikacją energetyczną bloków mieszkalnych. Podejście zastosowane w Danii może więc okazać się dla tych krajów bardzo interesujące. [Źródło: IMPACT/25-26/2006/WP2.4] 12

15 8. Jak uczynić świadectwo zrozumiałym? Zaleca się zwrócenie uwagi na następujące aspekty: - Należy unikać nieporozumień w przypadku różnic między prognozowanymi a zmierzonymi wartościami (rachunki za energię). Np. należy stosować etykiety oparte na ocenie majątku, natomiast zużycie energii przedstawiane na świadectwach opierać na wartościach zmierzonych w blokach mieszkalnych. - Należy objaśniać znaczenie terminów technicznych używanych na świadectwach, takich jak energia pierwotna, energia użytkowa, emisja CO2. - Kiedy użytkownicy końcowi rozważają podjęcie kroków w celu oszczędzania energii, zazwyczaj potrzebują wtedy dodatkowych informacji. Należy zająć się również udostępnieniem dodatkowych informacji oraz zapoczątkowaniem dalszych działań. Na świadectwie powinno znaleźć się nazwisko, adres oraz numer telefonu eksperta z regionalnego/centralnego punktu informacyjnego. Jednym z proponowanych rozwiązań mających na celu podniesienie jakości certyfikatu jest dołączenie do niego dodatkowego załącznika, którego właściciel budynku nie ma obowiązku okazywać najemcom. P o r ó w n a n i e r ó ż n y c h t y p ó w e t y k i e t s t o s o w a n y c h w B e l g i i i N i e m c z e c h Podczas próby terenowej IMPACT przeprowadzonej w Belgii i Niemczech sprawdzono podejście użytkowników końcowych do dwóch rodzajów etykiet. Podczas prób przeprowadzonych w Niemczech uczestnicy badania mieli możliwość wyboru pomiędzy etykietą określającą klasę energetyczną a kolorową etykietą w formie paska. W próbie przeprowadzonej w Belgii flamandzki projekt certyfikatu składał się z liniowej etykiety wskazującej, podczas gdy raport energetyczny zawierał kilka etykiet oznaczających klasy od A do F. Wyniki w przypadku obu prób były ze sobą sprzeczne. System podziału na klasy był bardziej doceniany w Belgii, natomiast w Niemczech lepiej przyjęły się kolorowe etykiety w formie paska. W szczególności dotyczyło to wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. [Źródła: IMPACT/17-18/2006/WP2.2 oraz IMPACT/27-28/2006/WP2.5] Etykieta z podziałem na klasy Kolorowa etykieta w formie paska 13

16 9. Co należy uczynić, aby świadectwo zostało zaakceptowane przez użytkowników końcowych? Zaleca się zwrócenie uwagi na następujące aspekty: - Zrozumiała treść i przejrzysty układ graficzny, - Oficjalne zatwierdzenie dokumentu (obowiązkowy wzór świadectwa), - Poprawne wykonywanie obowiązków przez ekspertów, - Ograniczenie kosztów, - Indywidualne opracowanie świadectwa poprzez załączenie zdjęcia budynku, - Osobista prezentacja / objaśnienie. W Niemczech i we Francji wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe wyraziły swój niepokój związany ze znajdującymi się na świadectwie zalecanymi środkami oszczędzania energii. Obawiają się one, iż najemcy zaczną używać tych informacji do domagania się poprawy jakości mieszkań lub jako argument przy odmowie płacenia (całej kwoty) czynszu. Rozwiązania tego problemu można szukać w programach uświadamiających poświęconych temu zagadnieniu lub poprzez wycofanie zaleceń z treści świadectw. M e t o d y o b l i c z e n i o w e i n a r z ę d z i a t e s t o w a n e w H i s z p a n i i W Hiszpanii sprawdzono działanie dwóch narzędzi. Pierwszym z nich, nazwanym LIDER-CALENER_VYP, było oficjalne hiszpańskie narzędzie certyfikacyjne. Drugie narzędzie, nazwane EPA (ED i NR), powstało w ramach projektu europejskiego. Działanie LIDER-CALENER_VYP oparte jest na całkowitej symulacji zużycia energii w budynku, wymaga szczegółowych danych wejściowych i jest dość skomplikowane w użyciu. Narzędzie EPA jest natomiast stosunkowo łatwe w użyciu i wymaga mniej szkolenia dodatkowego. Jednakże, nie generuje ono automatycznie świadectw energetycznych. W wyniku przeprowadzonych testów okazało się, iż oba narzędzia wymagają dalszych ulepszeń. Zespoły zajmujące się rozwojem tych narzędzi otrzymały odpowiednie sugestie dotyczące ich ulepszenia. Wyniki projektu IMPACT wskazują, iż należy poszukiwać łatwiejszych i praktyczniejszych procedur obliczeń charakterystyki energetycznej (takich jak EPA), biorąc także pod uwagę uproszczone metody obliczeniowe stosowane w innych krajach (Danii, Francji, Niemczech i Holandii). Korzystając z wyników projektu IMPACT rząd Katalonii rozważa utworzenie nowego, prostszego narzędzia, jednak nie należy spodziewać się utworzenia takiego narzędzia w najbliższym czasie. [Źródło: IMPACT/30-31/2006/WP2.6] 14

17 10. Jak zmobilizować użytkowników końcowych do podejmowania kroków na rzecz oszczędzania energii? Należy sprawić, aby użytkownicy końcowi dostrzegli koszty i korzyści związane z oszczędzaniem energii. Ponadto, należy bezpośrednio informować ich o innych korzyściach, takich jak np. poprawa komfortu życia. Informacje takie mogą być umieszczone na świadectwach energetycznych, w dodatkowych ulotkach informacyjnych dołączonych do świadectwa i/lub w osobnych raportach odnośnie porad dostosowania energii. Ważne jest również, aby użytkownikom końcowym, poważnie myślącym o podjęciu działań energooszczędnych, zapewnić dostęp do fachowych informacji oraz ekspertów. Siła oddziaływania świadectw energetycznych może zostać zwiększona dzięki utworzeniu instrumentu politycznego propagującego oszczędzanie energii w budynkach. Można to uczynić poprzez bezpośrednie stosowanie zalecanych oszczędności energii oraz świadectw jako podstawy innych instrumentów politycznych. S t r at e g i e p r o m o c yj n e W Danii zaplanowano następujące działania promocyjne w celu wsparcia partnerów biorących udział w projekcie w ich staraniach dotyczących informacji na temat nowych programów certyfikacji: - broszury skierowane do grup fachowców, - ulotki informacyjne skierowane do właścicieli domów. Mają być one dostarczane przed wszystkim przez konsultantów energetycznych przeprowadzających certyfikację. Ma to skłonić właścicieli domów do wdrażania działań oszczędzania energii sugerowanych na świadectwach energetycznych, - materiały prasowe na temat nowego programu kierowane do krajowych i lokalnych gazet, a także do czasopism gospodarczych, - stałe uaktualnianie informacji na temat programu na stronie internetowej duńskiego agencji energetycznej - codzienny kontakt z konsultantami energetycznymi oraz użytkownikami końcowymi poprzez sekretariat zajmujący się realizacją programu. Istniejący w Holandii dobrowolny program doradztwa charakterystyki energetycznej (EPA) został skutecznie rozpowszechniony, dlatego, że: - program EPA był dofinansowywany. Aby umożliwić wprowadzenie zalecanych działań redukcji zużycia energii, dostępne były również dodatkowe subsydia inwestycyjne. - rząd zawarł umowy z władzami samorządowymi oraz sektorem budownictwa socjalnego w celu pobudzenia ich do promocji programu EPA. W rezultacie przeprowadzono kilka lokalnych kampanii EPA, będących często częścią promocji oszczędzania energii oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii. - Przeprowadzono krajową akcję promocyjną, zorganizowaną przez ministerstwo budownictwa, planowania przestrzennego i środowiska (reklamy telewizyjne, strona internetowa) oraz SenterNovem (wparcie dla podmiotów rynkowych oraz władz samorządowych). [Źródła: IMPACT/25-26/2006/WP2.4 oraz IMPACT/13-14/2006/WP2.1] 15

18 Źródła IIMPACT/12/2006/WP2.0 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Zbiór raportów krajowych, Dena. IMPACT/13-14/2006/WP2.1 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Holandia, Ecofys, SenterNovem. IMPACT/17-18/2006/WP2.2 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Niemcy, Dena. IMPACT/22-23/2006/WP2.3 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Francja, TRIBU ENERGIE. IMPACT/25-26/2006/WP2.4 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Dania, SBi. IMPACT/27-28/2006/WP2.5 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Belgia, BBRI and 3E. IMPACT/30-31/2006/WP2.6 Impact Krajowe testy certyfikacji charakterystyki energetycznej Hiszpania, Ecofys S.L. IMPACT/34/2006/WP3 Międzynarodowa ocena certyfikacji charakterystyki energetycznej, Ecofys. Wszystkie raporty IMPACT można pobrać na stronie internetowej IMPACT: 16

19

20 Partnerzy projektu Ecofys Holandia SenterNovem Holandia Deutsche Energie-Agentur GmbH (dena) Niemcy Tribu-energie Francja Danish Building Research Institute (SBi) Dania Belgium Building Research Institute BBRI / WCTB Belgia 3E N.V. Belgia Ecofys S.L. we współpracy z Generalitat de Catalunya i ADIGSA Hiszpania Klauzula o wyłączeniu odpowiedzialności Pełną odpowiedzialność za treść niniejszego dokumentu ponoszą jego autorzy. Niniejszy dokument nie przedstawia stanowiska Wspólnoty. Komisja Europejska nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek użycie informacji tu zawartych.